Научная статья на тему 'ИНСОН КАПИТАЛИ МОҲИЯТИ, УНИНГ ДАВЛАТ ВА ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИДАГИ АҲАМИЯТИ'

ИНСОН КАПИТАЛИ МОҲИЯТИ, УНИНГ ДАВЛАТ ВА ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИДАГИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

9683
608
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Инсон капитали / меҳнат ресурси / ишчи кучи / меҳнат потенциали / инсон ресурслари / инсон омили / Human capital / labor resource / labor force / labor potential / human resources / human factor

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Мирзохид Латифович Шарипов, Нилуфар Махсудовна Кошанова

Ушбу мақолада инсон капиталининг моҳияти, ўзига хос хусусиятлари ва турлари, инсон капитали тўғрисидаги назариялар тараққиёти ва босқичлари таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ESSENCE OF HUMAN CAPITAL, ITS SIGNIFICANCE IN THE DEVELOPMENT OF THE STATE AND SOCIETY

In the article analyzes the essence, features and types of human capital, the development and stages of theories about human capital

Текст научной работы на тему «ИНСОН КАПИТАЛИ МОҲИЯТИ, УНИНГ ДАВЛАТ ВА ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИДАГИ АҲАМИЯТИ»

ИНСОН КАПИТАЛИ МОХДЯТИ, УНИНГ ДАВЛАТ ВА ЖАМИЯТ ТАРАВДИЁТИДАГИ АХДМИЯТИ

Мирзохид Латифович Шарипов

Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси sharipovmirzoxid@gmail.com

Нилуфар Махсудовна Кошанова

Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси koshanovanilufar512@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада инсон капиталининг мохияти, узига хос хусусиятлари ва турлари, инсон капитали туFрисидаги назариялар тараккиёти ва боскичлари тахлил килинган.

Калит сузлар: Инсон капитали, мехнат ресурси, ишчи кучи, мехнат потенциали, инсон ресурслари, инсон омили.

THE ESSENCE OF HUMAN CAPITAL, ITS SIGNIFICANCE IN THE DEVELOPMENT OF THE STATE AND SOCIETY

ABSTRACT

In the article analyzes the essence, features and types of human capital, the development and stages of theories about human capital.

Keywords: Human capital, labor resource, labor force, labor potential, human resources, human factor.

КИРИШ

Инсон капитали тушунчаси ХХ асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб илм-фан сохасига кенг кулланила бошланди. Инсон капитали фан ва техника тараккий этган замонавий дунёда энг кимматга айланган ресурс хисобланади. Аммо ушбу тадкикот йуналиши мураккаблиги сабабли жуда куп урганилмаган масалаларга эга булиб, инсон капиталини барча куринишлари бахолаш ва уни улчашнинг услубий кийинчиликлари мавжуд. Шунингдек, хозирча турли услубий ёндашувларга эга ягона меъёрий-хукукий база хам мавжуд эмас. Замонавий дунёда юкори технологияларни ишлаб чикиш ва янада ривожлантириш, барча сохаларда инновацион махсулотлар ва технологияларни жорий этиш, иктисодий хаёт янги инсон ресурсларини талаб килади.

Интенсив илмий-техник трансформациялар шароитида тезда карор кабул килишга кодир булган уз ишига ижодий ёндашадиган ва креатив фикрловчи

кадрларни тайёрлаш замон талабига айланди [2.11]. Куп йиллар давомида бундай ракобатбардош устунлик факат юксак технологияларга эгалик килишда деб эътироф этиб келинди. Бундай ёндашув кайсидир маънода хозирги кунда хам уз ахамиятини йукотмаган, аммо технологиялар сохасидаги кашфиётлар тезлик билан усиб бормокда. И^ор тараккиёт даражасига эришган жамиятлар бошка ракобатчилардан доимо олдинда булишлари учун бу технологияларни яратувчи юксак интеллектуал инсон капитали зарурлигини аллакачон англаб етишди.

Инсон капитали - бу одамлар хаёти давомида туплаган билимлари, куникмалари ва соFлиFи, бу уларга жамиятнинг фойдали аъзолари сифатида уз салохиятларини руёбга чикаришга имкон беради. Яхшиланган овкатланиш, соFликни саклаш, сифатли таълим, иш уринларини яратиш ва малакаларини ошириш оркали одамларга сармоя киритиш инсон капиталининг ривожланишига хисса кушади, бу ута кашшокликни тухтатиш ва ижтимоий жихатдан бирлашган жамиятларни барпо этиш учун жуда мухимдир [3.24].

Иктисодий усиш ва ривожланиш хам инсон капиталига, хам моддий бойликларга, шунингдек самарадорликка таъсир килувчи омилларга боFлик. Ушбу сохаларга киритилган сармоялар бир-бирини тулдиради ва мустахкамлайди. Инсоннинг унумдорлиги инфратузилма, ускуналар ва баркарор, яхши бошкариладиган иктисодиёт каби моддий бойликларнинг мавжудлигига боFлик. Уз навбатида, жисмонан соFлом ва билимли одамлар купрок пул ишлашлари ва иктисодиётнинг моддий бойликларига купрок сармоя киритишлари мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Дастлаб, инсон капитали деганда факат инсоннинг мехнат кобилиятини оширадиган инвестициялар йотиндиси - таълим ва касбий махорат тушунилган. Инсон капитали кенг маънода иктисодий ривожланишнинг интенсив ишлаб чикариш омили, жамият ва оила ривожи, билимлар, интеллектуал ва бошкарувчи мехнат воситалари, ахоли саломатлиги ва яшаш мухити, замонавий малакали кадрларнинг юксак салохиятидир [3. 19].

Замонавий дунёда юкори технологияларни ривожлантириш, барча сохаларда инновацион махсулотлар ва технологияларни жорий этиш, иктисодий хаёт янги инсон ресурсларини талаб килади. Постиндустриал жамиятларда интенсив илмий-техник узгаришлар, янги технологик асосни шакллантириш жараёнида замонавий технологиялар эмас, балки юксак

малакали ишчи кучи ишлаб чикаришнинг хал килувчи омили сифатида эътироф этилмокда. Узок йиллар давомида саноатлашган жамиятларда ракобатбардошлик техника ва технологиянинг устунлигида булиб келди. Бу холат бугунги кунда хам маълум даражада уз ахамиятини йукотмаган. Аммо бизнинг давримиздаги технологиялар ракобатчилар томонидан жуда тез кучирилиши мумкин. Шунинг учун ракиблардан хар доим ярим кадам олдинда булиш учун, сиз доимо янги нарсаларни ишлаб чикишингиз ва таклиф килишингиз керак. Бу уз навбатида интеллектуал инсон капиталига эхтиёжни юзага келтиради.

Х,озирги пайтда инсон капитали ва у билан боFлик тушунчаларнинг назарий масалалари С.А.Грачев, М.А.Гундорова, В.А.Мошнов, В.В.Адамчук, Г.Борягин, В.А.Галкина, Б.М.Генкин, М.М.Хайкин, А.Я.Кибанова, Г.С.Беккер, И.В.Грузков, А.В.Корицкий каби хорижий тадкикотчи-олимлар томонидан атрофлича урганилган. Кейинги йилларда мамлакатимизда хам К,.Х.Абдурахмонов, А.Улмасов, А.Вахобов, М.Саидов, И.А.Бакиева, М.К,.Пардаев, Б.А.Абдукаримов, К.Саидов, М.Мухаммедов, Д.Асланова, Р.Сейтмурадов, С.Исхаковалар томонидан илмий изланишлар олиб борилиб, инсон капитали сохасида илмий тадкикотлар олиб борилмокда. Ушбу маколада инсон капиталининг мазмун-мохияти тадкик этилган булиб, анализ ва синтез, умумлаштириш, киёсий тахлил методларидан унумли фойдаланилди.

НАТИЖАЛАР

Биринчи марта инсон капитали тушунчаси 1958 йилда америкалик иктисодчи Жейкоб Минсер томонидан "Инсон капиталига инвестициялар ва шахсий даромадларни таксимлаш" маколасида кулланилган. Кейинчалик 1961 йилда Теодор Шульц, 1964 йилдан эса Гари Беккерлар томонидан инсон капитали концепциялари ишлаб чикилган. Инсон капитали назариясининг асосларини яратгани учун 1979 йилда Теодор Шульц, кейинрок унинг шогирди Гари Бекер 1992 йилда Иктисодиёт буйича Нобел мукофотига сазовор булишган. 1971 йилда иктисодиёт буйича Нобел мукофотини олган Семён Кузнец инсон капитали назариясини яратишга катта хисса кушди [6.43].

Инсон капитали назарияси институционал назария, неоклассик назария ва бошка хусусий иктисодий назариялар ютукларига асосланади. Унинг пайдо булиши иктисодий ва унга алокадор фанларнинг реал иктисодиёт ва хаётга булган талабларига жавоб тарзида шаклланган. Бу даврда шахснинг роли ва унинг интеллектуал фаолиятининг жамланган натижаларини жамият ва

иктисодиётнинг ривожланиш суръати ва сифатига таъсирини чукур англаш муаммоси мавжуд эди. Замонавий шароитда ривожланиш ва иктисодий усишнинг хакикий жараёнларини тахлил килиш замонавий иктисодиёт ва жамият ривожланишининг асосий ишлаб чикариш ва ижтимоий омили сифатида инсон капиталига талабнинг ортишига олиб келди.

Интеллектуал капитал назариясининг эволюциясини бир неча боскичларга булиш мумкин:

1. Классик - инсон ресурсларини бахолаш FOясининг пайдо булиши, давлатнинг иктисодий ривожланишида малакали мехнатнинг ахамиятини тан олиш боскичи.

2. Неоклассик - иктисодий капитал ва максимал иктисодий хатти -харакатлар концепцияларининг пайдо булиш боскичи.

3. Х,озирги (замонавий) - интеллектуал капитал концепциясини кенгайтириш, назарий коидаларни эмпирик натижалар билан тасдиклаш боскичи [2. 7].

Х,озирги вактда инсон капитали кийматини бахолайдиган жуда куп усуллар мавжуд булиб, уни бахолаш турли иктисодий даражаларда амалга оширилади:

- микро-даража - индивидуал инсон капитали хамда корхоналар ва фирмалар даражасидаги инсон капитали;

- мезо-даража - муайян минтака ва йирик корпорацияларнинг инсон капитали;

- макро-даража - миллий иктисодиёт (жамият) микёсидаги жами инсон капитали;

- мега-даража - глобал, жахон микёсида бирлашган инсон капитали [6.

23].

Юкоридаги фикрлардан хулоса киладиган булсак, инсон капитали - инсон ва умуман жамиятнинг хилма-хил эхтиёжларини кондириш учун фойдаланиладиган билимлар, малакалар ва куникмалар тупламидир.

Инсон капитали турли мезонларга кура таснифланади:

1. Инсон капиталидан чекланган фойдаланиш даражаси буйича куйидагиларга булинади:

- умумий инсон капитали - бу билим ва куникмалар каерда олинишидан катъий назар, улар бошка иш жойларида хам ишлатилиши мумкин;

- махсус инсон капитали - билим ва куникмалар айнан шу соха учун ишлатилади ва кийматга эга булади.

2. Харажат элементлари буйича:

- таълим капитали;

- созлицни сацлаш капитали;

- ахборот капитали.

3. Купайиш жараёни билан боFлик куринишлари:

- истеъмолчи;

- ишлаб чицарувчи;

- интеллектуал.

4. Шаклланиш ва тупланишнинг асосий шакллари буйича:

- созлицни сацлаш капитали - хар бир касб учун зарур булган жисмоний куч, чидамлилик, мехнат кобилияти, касалликларга карши иммунитет, фаол мехнат фаолияти.

- мехнат капитали - иш канчалик кийин булса, малака, куникма ва тажрибага талаблар шунчалик юкори булади.

- интеллектуал капитал - интеллектуал, ижодий фаолият, ханузгача инсоннинг узига хос хусусияти булган акл, зукколик, топкирлик.

- ташкилий ва тадбиркорлик капитали - самарали бизнес FOяларини ривожлантириш кобилияти, тадбиркорлик рухи ва катъиятлилиги, ташкилотчилик кобилиятлари, тижоратга эгалик сирлари;

- маданий ва ахлоций капитал - ишбилармонлик ахлоки, одоб-ахлок, маънавиятлилик, узини тутиш коидаларига риоя килиш, конунга итоаткорлик ва бошкалар.

МУ^ОКАМА

Инсон капитали кенг маънода - иктисодиёт, жамият ва оила ривожланишининг интенсив ишлаб чикарувчи омили, шу жумладан ишчи кучининг билим ва малакали интеллектуал кисми, бошкарувчи мехнат воситалари, атроф-мухит ва мехнат фаолиятларининг йотиндисидир. Инсон капиталига кискача - акл, соFлик, билим, сифатли ва самарали мехнат ва хаёт сифати деб таъриф бериш мумкин.

Капиталнинг жисмоний капитал, молиявий капитал, табиий капитал, интеллектуал капитал ва инсон капитали хамда капиталнинг баъзи бошка турларини ажратиб курсатиш мумкин. Миллий бойликка жисмоний, инсоний, молиявий ва табиий капиталлар киради. Инсон капитали ахолининг турмуш даражаси ва сифатини яхшилаш, интеллектуал фаолиятга сармоялар киритиш оркали шакллантирилади. Шу жумладан - таълим-тарбия, соFликни саклаш,

илм-фан, ишбилармонлик кобилияти ва иклими, мехнатни ахборот билан таъминлаш, самарали элитани шакллантириш, фукаролик, бизнес хавфсизлиги ва иктисодий эркинлик, шунингдек маданият сохасида, бадиий ва бошка таркибий кисмлар воситасида хам ривожлантирилади.

Инсон капиталини бошка давлатлардан кириб келган малакали кадрлар ва маблаFлар хисобига хам шакллантириш мумкин. Инсон капитали жамият хаётининг барча сохаларида мехнатнинг сифати ва унумдорлигини оширишга хисса кушади ва куллаб-кувватлайди. Инсон капитали ривожланишининг асосий омиллари ракобат, сармоя ва инновациялардир.

Миллий инсон капитали - мамлакат миллий бойлигининг ажралмас кисми булган инсон капиталидир. Миллий инсон капитали ижтимоий ва сиёсий капитални, шунингдек, миллий интеллектуал устуворликлар, миллий ракобатбардош устунликлар ва миллатнинг табиий салохияти уз ичига олади.

Миллий инсон капитали киймати - инвестициялар, дисконтлаш ва бошка усуллар билан хисобланади. Миллий инсон капиталининг хусусиятлари жахон цивилизациялари ва дунё давлатларининг тарихий ривожланишини белгилаб берди. ХХ асрнинг иккинчи ярми ва XXI асрнинг биринчи чораги миллий инсон капитали иктисодиёт ва жамият ривожланишининг асосий интенсив омили булиб колмокда.

Инсон капитали самарадорлик даражасига кура ишлаб чикарувчи омил сифатида салбий инсон капитали (халокатли) ва ижобий (ижодий) инсон капиталига булиниши мумкин.

Салбий инсон капитали - бу жамFарилган инсон капиталининг бир кисми булиб, у жамият, ва иктисодиётга фойда келтирмайди, ахолининг турмуш даражаси усишига, жамият ва шахснинг ривожланишига тускинлик килади. Х,ар доим хам таълим ва тарбияга киритилган сармоя фойда беравермайди. Тузатиб булмайдиган жиноятчи ва котиллар - бу жамият ва оила учун йукотилган сармоядир. Салбий инсон капиталининг ортиб боришига порахур амалдорлар, жиноятчилар, гиёхвандлар, хаддан ташкари спиртли ичимликка ружу куйган кимсалар, дангаса ва уFрилар катта хисса кушмокда.

Салбий инсон капиталининг купайишига миллатнинг фаол кисми - унинг элитаси катта хисса кушиши мумкин, чунки айнан улар мамлакатни ривожлантириш сиёсати ва стратегиясини белгилайдилар, миллатни тараккиёт йулига олиб чикади ёки турFунлик ёки инкирозга бошлайди. Салбий инсон капитали билим ва тажрибанинг мохиятини узгартиришни, шунингдек инсон капиталига кушимча сармояларни талаб килади.

Таълим жараёнини, инновацион ва инвестиция салохиятини узгартириш, ахолининг менталитети ва маданиятини юксалтириш учун ислохотларни амалга ошириш керак булади. ЙиFилган салбий инсон капитали бифуркация даврида узини тулик намоён кила бошлайди.

Ижобий инсон капитали (ижодий ёки инновацион) тараккиёт ва усиш даврида унга куйилган инвестицияларнинг фойдали даромадини таъминлайдиган инсон капитали сифатида тавсифланади. Ижобий инсон капитали таълим тизимини ривожлантиришда, билимларнинг усиши, илм-фаннинг ривожланиши, ахолининг соFлиFини яхшилаш, ахборот сифати оширишда узининг бекиёс хиссасини кушади.

Пассив инсон капитали - мамлакат тараккиётига, инновацион иктисодиётга хисса кушмайдиган, асосан моддий неъматларни узи истеъмол килишга каратилган инсон капитали.

Инсон капиталини киска вакт ичида узгартириш мумкин эмас, айникса куп микдорда тупланган салбий инсон капитали билан мамлакат иктисодиётини ривожлантириш катта кийинчиликларни вужудга келтиради.

ХУЛОСА

Билим энг катта хазина булиб, уни хеч бир бойлик билан киёслаб булмайди. Буюк аждодимиз Исмоил ал-Бухорий томонидан "Дунёда илмдан узга нажот йук ва булмагай" деб бежизга айтилмаган. Жахон тараккиётида интеллектуал салохият мухим ахамият касб этиб, билимли ва малакали инсоннинг кучига булган талаб тобора кучайиб бормокда. Чунки дунёда юксак илмий-технологик кашфиётларни ана шундай салохияти баланд кадрлар яратади. Шунингдек, хар кандай кашфиётлардан факат инсон манфаатлари, унинг бахт-саодати йулида фойдаланмок лозим.

Бугунги глобаллашув жараёнида инновация хар кандай мамлакатнинг энг мухим стратегик ресурсларидан биридир. Ижтимоий-иктисодий муаммоларни муваффакиятли хал этиш, янги саноат ва молиявий технологияларни жорий килиш, инновация-инвестиция инфратузилмасини ривожлантириш, интеллектуал салохиятни юксалтириш, экспортбоп махсулот ишлаб чикариш, импорт урнини босиш, валюта захираларини туплаш маълум даражада инновацион фаолият билан боFликдир.

Хдкикатан хам, инсон капиталини ривожлантирмасдан туриб, инновацион тараккиётга эришиш мумкин эмас. Таникли иктисодчи олимларнинг фикрича, инсон капиталига инвестиция киритишга нисбатан

бепарволик мамлакат ракобатбардошлилигини кескин пасайтириб юбориши мумкин. Мамлакат иктисодий жихатдан тараккий этиши учун истеъдодли одамларни тарбиялаш талаб этилади [4.1].

Инсон капитали XXI асрда инсониятнинг, хар бир давлатнинг такдирини белгилайдиган мезонга айланди. Х,озир ахборот технологияларидан тезкор суръатларда фойдаланиш даври. Олимлар якин ун-ун беш йилда бу даврнинг тугашини башорат килмокдалар. Цивилизациянинг учинчи боскичи умуммаданий ёки интеллектуал-маънавий боскич булиши мумкин [5.1].

Йиллар давомида моддий-табиий ресурслар, иктисодиётнинг саноат ва аграр секторлари, олтин, валюта захираси ва бошкалар миллий бойликнинг доимий камайиб борувчи кисмига айланади. Баъзи экспертларнинг фикрича, улар 2030 йилга келиб, ривожланган мамлакатлар миллий бойлигининг 10 фоизига хам тенглашолмайди. Бошкача айтганда, интеллектуал -маънавий омил миллий бойликнинг хал килувчи шарти булиб, давлат кудратининг энг мухим курсаткичи ва жамиятнинг ривожланганлик даражасини белгилайди [5.3].

Узбекистонни ривожланган давлатлар каторига кутариш учун улкан кудрат, катта салохият керак. Бу куч нимада? Бу куч ва салохият миллатимизнинг инсон капиталида. Х,ар бир одамнинг нималарнидир билишида, нималарни кандай укув ва малака билан бажара олишида, Ватанига, халкига нисбатан чексиз садокатида. Фукаролик жамиятини куллаб-кувватлашга киритиладиган хар бир инвестиция кишиларнинг креативлигини, конунларга буйсунишини таъминлайди. Жамиятда кутаринкилик мухити юзага келади, конструктив ва рационал дунёкараш шаклланади. Х,аёт сифатини оширувчи нодавлат институтлар пайдо булади. Одамлар соFлом турмуш тарзига урганади. Буларнинг барчаси халкимизда келажакка ишонч кайфиятини пайдо килади, хаёт сифатини юксалтиради.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. Т., 29.12.2020.

2. С.А.Грачев, М.А.Гундорова, В.А.Мошнов. Инвестиции в человеческий капитал. Владимир., 2016.

3. И.Н.Шапкин. Человеческий капитал: теория, исторический опыт и перспективы развития. Москва., 2017.

4. Д.Шоумаров. Инсон капитали уз-узидан юзага чикмайди. uzlidep.uz/news-of-party/3127., 04.10.2018.

5. М.Куронов. Инсон капитали мактабда яратилади. Маърифат газетаси, 23.07.2018.

6. Я.И.Кузьмин, Л.Н.Овчарова, Л.И.Якобсон. Как увеличить человеческий капитал и его вклад в экономическое и социальное развитие. Москва. 2018.

7. Akhatov, L.K., Rasulov, A.N., Mirzorakhimov, O.K., Sharipov, M.L., & Ibrokhimov, F.A. (2020). The Outlookings of Religious and Sufism in Teaching of Abdurakhman Jami. Journal of Critical Reviews, 7(17), 112-116.

8. Шарипов М.Л. (2020). "Ёшлар маънавиятини юксалтиришда Хусайн Воиз Кошифий ахлок фалсафасининг ахамияти". Музаллим уем узликсиз билимлендириу. № 1-1. 94-98.

9. Мирзохид Шарипов. (2020). "Тарихни узгартирган буюк сохибкирон". Тамаддун нури. № 2. 14-17.

10. Шарипов М.Л. (2020). Марказий Осиё мутафаккирларининг илмий мероси, уларнинг илм-фан хамда жахон цивилизацияси тараккиётидаги роли ва ахдмияти. "Science and Education" Scientific Journal. Volume 1 Special Issue. 157172.

11. Шарипов М.Л. (2020). Коррупцияни юзага келтирувчи омиллар ва унинг окибатлари. "Science and Education" Scientific Journal. Volume 1 Issue 5. 263270.

12. Hojiyev Rasulbek Boynazar o g li, Xolmo minov Gofur Bobonazarovich & Sharipov Mirzohid Latipovich. (2020). "Raising a harmoniously developed generation is a priority of democratic reforms in Uzbekistan". European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8 No 5, Part II. 1-3.

13. Шарипов М.Л. (2020). Коррупция ва у билан боFлик жиноятларнинг инсон ва жамият хаётига тахдидлари. «Academic research in educational sciences». Volume 1. Issue 4. 50-58 - бетлар.

14. Кошанова Н.М. Оила ва мураббий манфаатли хамкорлигининг таьлим сифатини оширишдаги ахамияти. //Academic Research in Educational Science s, 1 (3), 2020. 32-41-бетлар

15. Mardonov S., Toshtemirova S., Ahmadjonov B, Koshanova N. Structure and Mechanisms of Action of The Edcatcional cluster. // International Journal of Psychologial Rehabilitation,Vol.24,Issue 07,2020. 8104-8111

16. Koshanova N. Tеаcher actions in professional direction school (according to the educational cluster) //European Science review. № 3-4 2020. htpps://doi.org/10.29013/ESR-20-3.4-24-26.

17. Кошанова Н.М. Халкимиз хаётидаги зардуштийлик таълимоти билан боFлик анъана маросимлар. Тамаддун нури. Илмий, ижтимоий-фалсафий, маданий-маърифий, адабий-бадиий журнали. K,оракалпоFистон Республикаси, 2020.1-сон - Б. 37-40

18. Абдурауф Фитратнинг "Оила ёки оилани бошкариш тартиблари" асарида миллий тарбия масаласи. Илм сарчашмалари. илмий-методик журнали. Урганч. 2020. 7-сон. 44-47

19. "Умумтаълим мактабларида синф мураббийлари фаолияти самарадорлигини ошириш механизмлари". Замонавий таълим илмий -амалий оммабоп журнали. 2020. 2-сон. 28-33-б.

20. Koshanova N.M. Teacher Actions in professional Direction of secondary school children(assording to the educatsional cluster) European Science Review Scientific journal №3-4 2020 (March-April) 24-26p

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.