Научная статья на тему 'Ишчи кучининг сифатини оширишда таълим тизимининг роли'

Ишчи кучининг сифатини оширишда таълим тизимининг роли Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
407
64
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ишчи кучи / меҳнат ресурслари / инсон капитали / меҳнат бозори / олий таълим тизими. / рабочая сила / трудовые ресурсы / человеческий капитал / рынок труда / система высшего образования

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Содиқов Н. К.

Мақолада аҳолининг умумий ва махсус маълумоти даражаси ҳамда кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш каби кўрсаткичлари асосида ишчи кучининг сифат жиҳатлари таҳлил қилинган. Бундан ташқари, мамлакатимиз кадрлар тайёрлаш тизимини меҳнат бозори талабларига мувофиқлаштириш масалалари муҳокама қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ В ПОВЫШЕНИИ КАЧЕСТВА РАБОЧЕЙ СИЛЫ

В статье проанализированы такие качественные показатели рабочей силы как уровень общего и специального образования населения, а также подготовки и переподготовки кадров. Кроме того, обсуждаются вопросы соответствия системы подготовки кадров в нашей стране требованиям рынка труда.

Текст научной работы на тему «Ишчи кучининг сифатини оширишда таълим тизимининг роли»

Содиков Н.К.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан Миллий университети «Ик,тисодиёт» факультети «Ик,тисодиёт назарияси» кафедраси доценти, ик,тисод фанлари номзоди

ИШЧИ КУЧИНИНГ СИФАТИНИ ОШИРИШДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ РОЛИ

СОДИЦОВ Н.К. ИШЧИ КУЧИНИНГ СИФАТИНИ ОШИРИШДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ РОЛИ

Маколада ах,олининг умумий ва махсус маълумоти даражаси х,амда кадрларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш каби курсаткичлари асосида ишчи кучининг сифат жих,атлари тах,лил килинган. Бундан ташкари, мамлакатимиз кадрлар тайёрлаш тизимини мех,нат бозори талабларига мувофиклаштириш масалалари мух,окама килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: ишчи кучи, мех,нат ресурслари, инсон капитали, мех,нат бозори, олий таълим тизими.

СОДИКОВ Н.К. РОЛЬ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ В ПОВЫШЕНИИ КАЧЕСТВА РАБОЧЕЙ СИЛЫ

В статье проанализированы такие качественные показатели рабочей силы как уровень общего и специального образования населения, а также подготовки и переподготовки кадров. Кроме того, обсуждаются вопросы соответствия системы подготовки кадров в нашей стране требованиям рынка труда.

Ключевые слова и понятия: рабочая сила, трудовые ресурсы, человеческий капитал, рынок труда, система высшего образования.

SADIKOV N.K. EDUCATION SYSTEM'S ROLE IN IMPROVEMENT OF LABOUR FORCE QUALITY

In article such quality indicators of labor force as the level of the general and vocational education of the population, and also training and retraining of personnel are analysed. Besides, issues of compliance of the country's labor force training system to requirements of labor market are studied. Keywords: labor, manpower, human capital, labor market, system of the higher education.

Мецнат ресурслари муаммоларини урганишда, энг аввало, ишчи кучидан фойдаланиш билан боглик, асосий тушунчалар-га эътибор каратиш зарур.

Мех,нат - бу инсон эх,тиёжларини кондириш учун моддий ва маънавий неъматларни ишлаб чикаришга каратилган кишиларнинг максадга йуналтирилган фаолиятидир. Ишчи кучи тавсифлари нуктаи назаридан мех,натни сифат ва микдор жих,атдан урганишга турри келади.

Мех,натнинг сифат жих,ати, биринчидан, инсон саломатлигининг х,олати ва жисмоний ишга лаёкатлилиги, иккинчидан, унинг таълим

даражаси ва касбий тайёргарлиги билан белгиланади. Бу хоссалар инсоннинг мех,нат килишга булган салох,иятларини тавсифлайди. Мех,натнинг микдорий тавсифи мех,нат килиш салох,иятларини руёбга чикаришдир.

Мех,натнинг микдорий жих,ати иш куни узун-лиги ва мех,нат интенсивлиги билан белгиланиб, х,ар бир ишчи томонидан яратиладиган

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

моддий неъматлар ва хизматлар хажми унинг даражасига боFлик11.

Ишчи кучи, деганда инсоннинг мехнат килиш лаёкати, яъни унинг хаётий неъматларни ишлаб чикариш жараёнида фойдаланиладиган жисмоний ва интеллектуал сифатлари тушунилади, у асосий ишлаб чика-рувчи куч, жамият бойлигининг бирламчи омили хисобланади.

Ишчи кучи ишлаб чикарувчи ва истеъ-молчи сифатида намоён булади. Ишлаб чикарувчи сифатида у ишлаб чикариш жараёнида катнашади хамда инсон хаётий фаолияти учун зарур моддий ва маънавий неъматларни яратади. Истеъмолчи сифатида уз хаётий фаолиятини саклаш ва интеллектуал лаёкатларини янада ривожлантириш учун моддий ва маънавий неъматлардан фойдала-нади.

Мехнат ресурслари - бу мамлакат ахолиси-нинг мехнатга лаёкат ёшига етган ва зарурий жисмоний ривожланишга хамда халк хужали-гида мехнат килиш имконини берадиган аклий лаёкатларга эга булган бир кисмидир. Мехнат ресурсларининг сони жамият айни вактда эга булган жонли мехнат потенциал микдорини тавсифлайди.

Бизнинг мамлакатимизда мехнат ресурслари таркибида, биринчидан, ишламаётган I ва II гурух ногиронлари, пенсионерлар имтиёзли тоифаларини истисно этган холда мехнатга лаёкат ёшидаги ахолини (эркакларда - 16-60 ёш, аёлларда - 16-55 ёш); иккинчидан, ижтимоий хужаликда банд мехнатга лаёкат ёшидан катта ва кичикларни уз ичига олади.

Инсон ресурслари ахоли сони, таълим даражаси, ёш-жинсий таркиби билан тавсиф-ланади. Тадбиркорлик лаёкати, яъни фука-роларнинг ишлаб чикаришни ташкил килишга каратилган ташаббус билан олиб борадиган фаолияти уларнинг мухим таркибий кисми хисобланади. Инсон капитали деганда, тутма лаёкат ва кобилиятлар хамда укиш натижасида ёки амалий тажриба асосида инсон томонидан кулга киритилган билимлар интеллектуал захираси шаклидаги капитал тушунилади. Инсон капитали индивид таълим хакини тулаган ва малакага эга булган холда уз-узига инвестицияларни амалга оширганда яратилади.

1 Экономика. / Учебник для экономических академий, вузов и факультетов под ред. А.С.Булатова. - М.: «Бек», 1995. -С. 32-33.

Инсон капитали инвестициялар ишлаб чикариш самарадорлигини оширишга ёрдам беради ва мос равишда иш хакининг усишига олиб келади. Америка иктисодчиси Т.Шульц (1902) «Таълим инсон капиталининг (чунки ишчи кучи лаёкатларининг таркибий кисмига айланади, иккинчи томондан эса унинг келгуси даромадлари ва иш хакларининг манбаини узида мужассамлаштиради) шаклларидан бири хисобланади»2, деб айтган.

XIX асрнинг охирларида биринчи булиб рус лексикографи В.Даль (1801-1872) «капитал» тушунчасини инсонга нисбатан татбик этди3.

Иктисодий фаол ахоли тушунчаси ижтимоий фойдали фаолият билан банд ва маълум даромад олаётган ахолини бахолаш учун ишлатилади. Иктисодий фаол ахолига ижтимоий сохада, хусусий ва шахсий мехнатда банд булганлар киритилади. Бундан ташкари, БМТ иктисодий фаол ахоли таркибига факат хакикатда банд булганларни эмас, балки хак туланадиган иш излаётган ишсизларни хам киритишни таклиф килган. Халкаро ста-тистикада кишлок хужалигида банд эркак жинсидаги иктисодий фаол ахолининг салмоFи курсаткичидан фойдаланиб, унга мувофик мамлакатлар саноатлашган (35% гача); ярим саноатлашган (35% дан 59% гача); аграр (60% ва ундан юкори) мамлакатларга ажратилади4.

Иктисодий фаол ахолини тахлил килишда жамиятни синфлар ва ижтимоий катламларга булиш йули билан амалга ошириладиган ахолини ижтимоий белгисига кура таснифлаш катта ахамият касб этади. Бундай таснифлаш ахолининг мулкий табакаланиши билан боFликдир. Ахолининг олий, урта ва паст катламлари; кайд килинган даромадли, мехнат ва мехнатсиз даромадли ахоли турлари фарк-ланади.

Ишчи кучининг узлуксиз амал килиши унинг узлуксиз такрор ишлаб чикарилишини кузда тутади. Бунда инсонни такрор ишлаб чикариш унинг ишлаб чикарувчи кучлари хамда унинг шахсини такрор ишлаб чикариш куринишида намоён булишига асосланиш лозим. Бу жараёнларни урганиб, ижтимоий холатлар, инсоннинг хаётий фаолиятини таъминлаш, яшаш мухити, ишлаб чикариш омили ва хужа-лик юритиш субъекти сифатидаги амал килиш

2 Уша жойда, 32-б.

3 Уша жойда.

4 Уша жойда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

10 УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ / НЕПРЕРЫВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч_/

1-жадвал. Корхона ва ташкилотларда ёлланиб ишлаётган ах,олининг маълумоти буйича так,симланиши (% ларда)1

Йиллар Жами Маълумот турлари

олий урта махсус урта, туликсиз урта

2009 100 30,8 35,8 33,4

2010 100 31,5 37,5 31,0

2011 100 32,0 39,1 28,9

2012 100 32,1 40,5 27,4

шароитларини шакллантиришни х,исобга олиш лозим.

Ишчи кучини такрор ишлаб чикариш жараёни яшаш воситалари ва инсоннинг узини ишлаб чикаришни уз ичига олади. Биринчи турдаги ишлаб чикариш жараёнида моддий ва маънавий неъматларни яратишда ишчи кучидан фойдаланилади ва истеъмол килинади. Иккинчи турдаги ишлаб чикариш жараёнида ишчи кучини саклаш ва янада ривожлантириш учун моддий ва маънавий неъматлар истеъмол килинади.

Ишчи кучини такрор ишлаб чикаришнинг микдор ва сифат жих,атлари фаркланади. Микдорий жих,ати, биринчидан, демографик омиллар билан боFлик. Бу жараён бир томон-дан, туFилишнинг камайиши, бошка томондан, ах,олининг кариши билан бирга бормокда. Иккинчидан, микдорий жих,ат макон жих,атдан жойлаштирилиши билан боFлик. Учинчидан, микдорий жих,ат таркибий ислох,отлар билан боFлик булиб, уларнинг натижасида халк хужалиги тармоклари буйича бандлар сонининг анча узгариши юз берди.

Сифат жих,ати ах,олининг умумий ва махсус маълумоти даражасини х,амда кадрларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш курсаткичларини х,исобга олади. Мамлакатимизда куп йиллар давомида бу курсаткич яхшиланди, олий ва урта махсус маълумотли мутахассислар сони купайди. 2012 йилда банд булганлар таркибида олий маълумотлилар 32,1% ни, урта махсус маълумотлилар 40,5% ни ташкил этди (1-жадвал).

«Акллар окими» муаммоси илмий-техника инкилобининг бошланишига туFри келади. Ютуклар дастлаб АКШда юз берди. Х,аётни суFурталаш буйича Америка институтининг х,исоб-китобларига кура, АКШда 1949-1969 йилларда АКШга кучиб келган 143 минг нафар олий малакали мутахассисларни касбга тайёрлаш харажатлари х,исобига бир миллиард доллар тежалди. Яна бир мисол, АКШ Ах,олини

руйхатга олиш бюроси маълумотларига кура, охирги 20 йил ичида бу мамлакат узининг математикларга булган эх,тиёжларининг ярми-ни Собик иттифокдан келган мухожирлар х,исобига кондирди2.

Илмий-техника тараккиёти шароитида ишчи кучини такрор ишлаб чикариш жараёнида тупланган билимлар «амортизацияси» алох,ида ах,амият касб этади. Ишлаб чикариш фондлари билан шартли ухшашликда таълим салох,ияти амортизациясининг уч турини ажратиш мум-кин.

Тупланган билимларнинг эскириши. Фонд-ларнинг жисмоний эскириши юз бериши каби мутахассиснинг кундалик фаолиятида камдан-кам кулланиладиган билимлар интеллектуал захиралари х,ам аста-секин сарфланади.

Билимларнинг маънавий эскириши фан тараккиётининг окибатида ахборот окимининг купайиши сифатида намоён булади. Масалан, арифмометр ва компьютер, иссиклик ва атом электр станцияси, универсал станок ва дастурий бошкарув станогидаги ишлар.

Техниканинг бир авлодига хизмат курсатиш-дан бошка, мураккаброFига утиш тубдан янги билимларни талаб килади, илгари жамFарилган билимлар эса маънавий эскиради.

Билимларнинг функционал эскиришида илмий-техника тараккиёти окибатида махсус тайёргарлик курилади, мутахассисликни узгар-тириш ва билимларни тулик янгилаш талаб килинади.

Инсоннинг жисмоний ^олатини такрор ишлаб чикариш. Инсон х,аётий фаолияти сифатининг ошиши, замонавий механиза-циялаш жисмоний мех,нат жараёнида мушак ишлаши салмоFининг кескин кискаришига олиб келди:

■ ишлаб чикариш жараёнларини авто-матлаштириш ва механизациялаш ишлаб чикаришда жисмоний ме^натдан фойдаланиш-нинг кискаришига олиб келди;

1 Труд и занятость в Узбекистане 2013. - Т., 2013. -24-б.

2 «Санкт-Петербургские ведомости», 1993.15.05. -С. 5.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

■ маиший механизациялаш (чангютгичлар, кир ювиш машиналари, газ иситгичлар)дан уйда фойдаланиш инсонни жисмоний юкламалар-дан озод к,илди;

■ транспорт ва юк кутариш курилмалари (жамоатчилик биноларидаги лифтлар, эска-латорлар) инсон харакатланишини кескин кис-картирди.

Буларнинг хаммаси гиподинамиянинг кенг таркалиши натижаси - инсоннинг физиологик эхтиёжлари хисобланган двигатель фаолияти-нинг камчилиги хисобланди. Охир-окибатда юрак-кон томир ва бошка касалликлар ривож-лана бошлади, улар илгари кекса ёшлилар касали хисобланган булса, хозирги вактда юрак-кон томир касалликларидан тахминан 25% ахоли азият чекмокда1.

Шу билан боFлик равишда ишчи кучини такрор ишлаб чикариш жараёнида жисмоний тарбия, спорт ва уларни ташкил килиш хамда ахоли орасида оммалаштириш гиподинамияни бартараф килишнинг мухим омили сифатида алохида мазмун касб этмокда.

Мамлакатимиз томонидан мустакиллик кулга киритилгандан кейин иктисодиёт тар-кибида катта узгаришлар амалга оширилди. Ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш сохаси катта ахамият касб этмокда. Импорт ва экспорт таркиби иктисодиётдаги куламли узгаришлардан далолат бермокда. Шу билан бир вактда университетларни тамомлаган талабалар сони 49 мингдан 80 минг кишигача ошган булишига карамай, иктисодиётнинг турли тармокларида банд булган битирувчилар салмоFи мустакиллик кулга киритилгандан кейинги даврда амалда узгармади2.

Узбекистонда ишчи кучининг сони вакт утиши билан узгариб бормокда. Хозирги вактда мамлакатда ишчи кучининг умумий сони республика мехнатга лаёкатли ахолисининг 68%ини ташкил этади ва 11,6 миллион ишчидан иборат. 2000 йилдан 2010 йилгача булган даврда мехнат бозорига 2,6 миллионга якин янги ишчи кириб келди, айни вактда мехнатга лаёкатли ахоли сони 4,2 миллион

1 Экономика. / Учебник для экономических академий, вузов и факультетов под ред. А.С.Булатова. - М.: «Бек», 1995. -С. 33.

2 Модернизация системы высшего образования. Узбекистан. Документ Всемирного банка. 2014 год июнь. -С. 22.

кишига ошди3. Хакикий ишсизлик ва ишчи уринларининг етишмаслиги туFрисидаги статистик маълумотларни олиш кийин булишига карамай, бу микдорлар уртасидаги тафо-вутни мехнатга лаёкатли ахоли иктисодий фаоллигининг паст даражаси ва мамлакатдан миграциянинг юкори суръатлари билан изох-лаш мумкин4.

Узбекистонда ишчи кучининг таркиби охирги йилларда кескин узгарди. 1990-йил-ларда кишлок хужалиги сохасига 40% ишчи уринлари т^ри келган булса, бугунги кунда бу курсаткич 25%ни ташкил килмокда. Хизмат курсатиш сохаси эса 50%дан ортикрок ишчи кучининг бандлигини таъминлаган ва мамлакат ЯИМнинг 45%ини ишлаб чикарган холда Узбекистон иктисодиётида етакчи роль уйнамокда. Узбекистонда янгидан яра-тилаётган ишчи уринлари умумий сонининг деярли 80%и хизмат курсатиш сохасига т^ри келмокда. Иктисодиётнинг бу сохаси мам-лакатда ишловчиларнинг 13%и учун банд-ликни ва республика ЯИМнинг 24%ини таъминлаётган саноат билан бир каторда, олий таълим муассасалари юкори малакали битирувчиларига булган булFуси талабни на-моён килади5.

Бугунги кунда Узбекистон унинг иктисодий салохияти энг куп руёбга чикарилиши мумкин булган давр бусаFасида турибди. Мам-лакатнинг иктисодий фаол ахолиси ахоли умумий сонининг юкори салмоFини ташкил килмокда. Бу мамлакатнинг жадал иктисодий ривожланишини таъминлашга ёрдам беради. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг прогноз-ларига кура, Узбекистондаги демографик юклама коэффициенти (болалар ва кариялар сонининг мехнатга лаёкатли ахоли сонига (15 ёшдан 64 ёшгача булган шахслар) нисбати) сифатида хисобланган бу курсаткич 2012

3 Модернизация системы высшего образования. Узбекистан. Документ Всемирного банка. 2014 год июнь. -С. 23.

4 68% ни ташкил киладиган жорий иктисодий фаоллик даражаси 1995 йилдаги даражадан 12 фоизли пунктга кам. Шу билан бир вактда чет элда ишловчи узбек миг-рантлари сони 2-4 млн киши атрофида бахоланмокда ва улардан пул утказмалари окимлари охирги йилларда Узбекистон ЯИМнинг 4,5%дан 7%гачасини ташкил этди (Всемирный банк, 2011; Всемирный банк, 2012).

5 Модернизация системы высшего образования. Узбекистан. Документ Всемирного банка. 2014 год июнь. -С. 24.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

йилдан бошлаб 35 йил давомида 50%дан ошмайди1.

Шундан кейин демографик вазият мамла-катни бугунги кунда демографик юкламанинг юкори коэффициенти ва ёш ишчиларнинг такчиллиги билан тавсифланадиган Европадаги иктисодиётлар бошдан кечираётган халкага олиб чикади.

Узбекистон мехнат бозори охирги йилларда олий таълим муассасаларининг малакали битирувчиларига мухтожлик сезмокда. Олий таълим муассасаларининг битирувчилари 2004 йилда 21% ишчи уринларини (1997 йилдаги 15%га нисбатан) эгалладилар. Урта махсус маълумотли шахслар салмоFи эса ухшаш усиш суръатлари натижасида кушимча равишда 25%ни ташкил килди. Х,ар икки тоифа урта ва туликсиз урта маълумотли ишловчилар хисобига уз мавкеларини мустахкамлади2. Мамлакат ишчи кучининг тахминан ярми уларнинг хиссасига туFри келади. Узбекистон иктисодиётининг кушилган киймат занжири буйича юкори силжиши билан у, жумладан, олий маълумотли ходимлар билан биргаликда, махсус тайёргарлик курган малакали ишчиларга купрок мухтожлик сезмокда.

Узбекистон ахоли жон бошига даромадлар хисобга олинса, олий таълим тизими билан камраб олишнинг юкорирок даражасига (20%га якин даражага) мухтож, аммо олий таълим муассасаларига хар бир мутахассислик буйича кабул килинаётган талабалар хакикий сони Вазирлар Махкамаси ва Иктисодиёт вазирлиги (мамлакат режа органлари) тавсиялари буйича чикарилаётган Президентнинг йиллик карорлари асосида аникланади. Олий таълим муассасаларидаги бу жойлар учун ракобат жуда юкори булмокда. 2010 йилда олий таълим муассасаларидаги 60 мингдан камрок жойларга тахминан 400 минг абитуриентлар даъвогарлик килдилар. Шу билан бир вактда Узбекистон ёшлари орасида олий маълумотга булган талаб усди ва хар бир жойга даъвогарлар сони охирги

1 Модернизация системы высшего образования. Узбекистан. Документ Всемирного банка. 2014 год июнь. -С. 25.

2 Вгиппег и ТШеН (2007). Р. 172.

беш йил ичида 5,7 кишидан 6,8 кишигача ку-пайди3.

Узбекистон олий таълим тизими таълим муассасалари битирувчиларининг умумий таркиби амалда узгармади: 1995, 2000 ва 2010 йилларда 58-60% битирувчилар педагогика сохасида таълим олган. Колган бити-рувчиларнинг аксарият кисми табиий ёки ижтимоий фанлар сохаси мутахассисликлари билан мехнат бозорига кириб келган. Барча нопедагогик мутахассисликлар орасида бугунги кунда саноат ихтисосликлари етакчилик ки-либ, уларга олий таълим муассасалари битирувчиларининг 13%и тугри келмокда ва бу курсаткич хам 1990 йиллардан буён узгармаган (2-жадвал).

Иктисодиёт ва хукук сохасида таълим олган битирувчилар сони уртача курсаткичларидан ошиб кетадиган узгаришлар анча катта булиб, уларнинг салмоFи 1995 йилдаги 4,5%дан 2010 йилдаги 10%гача усди. Тиббиёт ва шу каби сохаларга ихтисослашган олий таълим муассасалари битирувчиларининг салмоFи 1995 йилдаги 12%дан 2010 йилдаги 6%дан пастрок даражага кадар пасайди (1995 йилдаги 6000 битирувчидан 2000 йилдаги 2000 битирувчидан камроккача пасайди, шундан кейин олий таълим муассасалари битирувчилари сони 2010 йилга келиб, 4000 дан ортикрок кишига кадар купайди).

Узбекистон иктисодиётининг баркарор усиши охирги йилларда малакали мутахас-сисларга булган талабнинг усиши билан бирга давом этиб борди. Шаркий ва Марказий Осиёнинг айрим мамлакатларида олий маълумотли ишчи кучи такчиллигининг якинда утказилган шархи Узбекистон иктисодиёти тармокларида олий таълим муассасалари битирувчиларининг етишмовчилиги кузатилаёт-ганлигини курсатмокда4. Шу билан бир вактда, Узбекистон мехнат бозорида факат негиз куникмаларга эга (урта ёки туликсиз урта мактаб таълими) булган ишчиларнинг ортикчалиги кузатилмокда. Бу жараён шарх утказилган олти мамлакатда кайд килинмокда,

3 Охирги маълумотлар бу нисбатнинг 2013 йилда 8,5%гача ошганлигини курсатади. / Модернизация системы высшего образования. Узбекистан. 2014 год июнь. Документ Всемирного банка. Сектор по человеческому развитию. / Отдел по работе со странами Центральной Азии. Региональное управление по Европе и Центральной Азии. -С. 24.

4 Уша жойда, 26-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

2-жадвал. Олий таълим муассасалари битирувчиларининг мутахассисликлар буйича сонидаги узгаришлари1 (2000-2010 йй.)

V_/

Мутахассислик Битирувчилар сони (минг киши) Битирувчилар умумий сонидаги улуши (%) 10 йил давомидаги узгариш (%)

2000 2010 2000 2010

Педагогика 20,8 45,7 57,8 59,8 + 119,7

Саноат ва курилиш 5,4 10,2 15,0 13,4 + 89,5

Иктисодиёт ва хукук, 2,6 7,7 7,2 10,0 + 195,1

СоFликни саклаш, жисмоний тарбия ва спорт 2,3 4,6 6,4 6,0 + 100,6

Транспорт ва алок,а 1,9 3,8 5,3 5,0 + 100,9

Кишлок, хужалиги 2,7 3,5 7,5 4,6 + 30,2

Санъат ва кинематография 0,3 0,8 0,8 1,1 + 178,0

Жами 36,0 76,4 100,0 100,0 + 112,2

бундан тадкикот муаллифлари шундай хулоса чикардилар: барча минтакаларда юкори техник куникмаларга эга ишчи кучларига катта талаб мавжуд ва тадкик этилган мамлакатлар таълим тизимлари бу талаб билан мослаша олмаяпти.

Олий таълим тизимини мехнат бозоридаги вазиятга мувофиклаштириш максадида стра-тегик ривожлантириш учун куйидагиларни амалга оширишни таклиф киламиз:

1. Олий таълим сохасини ривожлантириш ва модернизациялаш комплекс стратегиясини ишлаб чикиш ва кабул килиш бутун олий таълим тизими ислохотларининг куламли натижаларини умумий тушунишга эришиш учун мухим омил хисобланади.

2. Усиб бораётган иктисодиёт талабларига мос олий таълим тизими ривожи олий таълим муассасаларининг мавжуд талабдан келиб чикиб кабул жойларини купрок так-дим килишларини такозо этади. Бу бозор механизмига мавжуд тизимга кушимча килиш ва дипломли мутахассисларга булган бозор талаби ва уларнинг сони уртасидаги тафовутни

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

кискартириш имконини беради. Бу ишни олий таълим тизими таъминлайди.

3. Шунга мувофик, олий таълим муассаса-ларида мутахассисларни тайёрлаш тизими диплом олишни кузда тутадиган ва тутмай-диган укитиш дастурлари ёрдамида янада табакалашган булиши мумкин. Барча талабалар бакалавр даражасини олишни кузда тутадиган университет укув дастурлари буйича уки-тилиши шарт эмас. Уларнинг айримларига киска муддатли касб-хунар ва техник курслардан утиш фойдали булиши мумкин булиб, улар бевосита маълум куникмаларга бозор талабини кондиришга каратилган. Бундан ташкари, олий таълим муассасаларига хукумат томонидан белгиланган маълум оралик доирасида айрим мутахассисликларга усган талабга мувофик, укитиш учун хак микдорини узгартиришга рухсат этилган. Укиш учун ту-ланадиган хаклардаги тафовутлар олий таълим муассасаларига бир-бирлари билан ракобатлашиш имконини беради.

Адабиётлар:

1. Экономика. / Учебник для экономических академий, вузов и факультетов под ред. А.С.Булатова. - М.: «Бек», 1995. -С. 32-33.

2. «Санкт-Петербургские ведомости», 1993.15.05. -С. 5.

3. Модернизация системы высшего образования. Узбекистан. 2014 год июнь. Документ Всемирного банка. Сектор по человеческому развитию. / Отдел по работе со странами Центральной Азии. Региональное управление по Европе и Центральной Азии.

1 Модернизация системы высшего образования. Узбекистан. Документ Всемирного банка. 2014 год июнь. -С. 27.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.