Научная статья на тему 'Инсон капиталига инвестиция даражасини баҳолаш'

Инсон капиталига инвестиция даражасини баҳолаш Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
199
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Акрамова Ш. Г.

Бугунги кунда, умумий эътирофга кўра, XXI аср глобаллашув ва чегараларнинг барҳам топиш даври. Бундай шароитда инсон капиталига йўналтирилаётган инвестиция ва қўйилмаларнинг ўсишини, ҳозирги замонда демократик тараққиёт, модернизация ва янгиланиш борасида белгиланган мақсадларга эришишда энг муҳим қадрият ва ҳал қилувчи куч бўлган билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш вазифасини доимо ўзининг асосий устувор йўналишлари қаторига қўядиган давлатгина ўзини намоён эта олиши мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Инсон капиталига инвестиция даражасини баҳолаш»

' 52 МЕХНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ МУХОФАЗА / ч_РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА_

Акрамова Ш.Г.

УзР ФА Иктисодиёт институти кичик илмий ходими

ИНСОН КАПИТАЛИГА ИНВЕСТИЦИЯ ДАРАЖАСИНИ БА^ОЛАШ

Бугунги кунда, умумий эътирофга кура, XXI аср глобаллашув ва чегараларнинг бардам то-пиш даври. Бундай шароитда инсон капиталига йуналтирилаётган инвестиция ва цуйилмаларнинг усишини, цозирги замонда демократик тарацциёт, модернизация ва янгиланиш борасида белгилан-ган мацсадларга эришишда энг муцим цадрият ва цал цилувчи куч булган билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш вазифасини доимо узининг асосий устувор йуналишлари цаторига цуядиган давлатгина узини намоён эта олиши мум-кин.

Дарх,ак,ик,ат, жахоннинг куплаб олим-лари каторида, Президент И.А. Каримов таъкидлаётганидек, бугунги кунда инсон капиталига инвестиция алохида шахс ва бутун жамият, давлат нуктаи на-заридан иктисодий тараккиёт, жахондаги ракобатбардошликни оширадиган асосий омил булиши билан бирга, инсон тараккиёти ва фаровонлигини таъмин-лайдиган мухим омилдир1.

Дунёнинг етакчи мамлакатларида иж-тимоий сохага бюджет харажатлари ЯИМ-нинг 40-50 % даражасида амалга ошири-лади2. Мамлакатларнинг утган аср даво-мида ижтимоий сохага харажатларининг уч баробардан ортик купайиши иктисодий усишни таъминлашда илмий техника-вий тараккиёт ролининг ошиши билан белгиланди. Ривожланган мамлакатлар-да ялпи махсулот усишининг 80-90% янги

1 Каримов И.А. "Юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш - мамлакат-ни баркарор тараккий эттириш ва модернизация килишнинг энг мухим шарти" мавзусидаги халкаро конференциянинг очилиш маросимидаги нутки // Халк сузи. 2012. 18 февраль.

2 Глазьев С. Федеральная социально-экономическая политика: принципиальных изменений не намечается // Российский экономический журнал. - 2005. - №7-8. - С. 6.

билимларнинг хиссаси яъни, инсон ка-питалининг интеллуктуал салохияти, фан ютуклари, янги технологияларнинг жорий этилиши билан таъминланади3.

Республикамизда хам инсон капитали-ни шакллантирувчи сохаларни ривожлан-тириш ва самарали амал килишини таъ-минлаш давлат дастурлари даражасига кутарилган. Ушбу максадда давлат бюд-жетининг умумий харажатларига нисба-тан оладиган булсак, 2010 йилда таълим учун сарфланган харажатлар микдори ялпи бюджет харажатларининг 37 фоизи-дан ошганини, соFликни саклаш тизими-га йуналтирилган харажатлар билан бирга хисобланганда, 50 фоиздан ортикни таш-кил этганига гувох буламиз4. 2011 йилда давлат бюджети харажатларининг 58,7% ижтимоий сохани молиялаш ва ахолининг кам таъминланган катламларини куллаб кувватлашга йуналтирилди5.

3 Уша ерда. С. 7.

4 www.anons.uz Узбекистон республикаси пре-зиденти И.А.Каримовнинг ОТБ бошкарувчилари кенгаши 43- йиллик мажлисининг очилиш мароси-мида сузлаган нутки.

5 Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади// Халк сузи. 2012. 20 январь.

Умуман олганда инсон капиталига инвестиция турли даражаларда яъни, шахс, оила, фирма ва давлат даражалари-да амалга оширилишини назарда тутган х,олда, ушбу маколада инсон капиталига инвестициянинг микродаражаси, яъни шахс ва оила даражасида амалга ошири-лиши тах,лил килиш максад килинган.

Макола муаллиф томонидан утказилган социологик суров натижалари асоси-да ёзилган. Социологик суров Тошкент шах,рида турли хил сох,аларда банд булган 509та респондент орасида утказилди. Респондентларнинг миллий таркиби: узбеклар - 80,8%, руслар - 5,4%, козоклар

- 3,2%, корейслар - 4,1%, татарлар - 2,7%, тожиклар - 1,1%, бошкалар - 2,7%. Ёш ва жинс таркиби: эркаклар -45,8%, аёллар -54,2%, 16-20 ёш - 2,2% , 21-25 ёш- 17,7%, 26 - 30 ёш - 24,8% , 31 - 40 ёш - 24,2% , 41 - 50 ёш - 16,4% , 51 - 59 ёш - 10,8% , 60 ёш ва ундан катталар -3,9%. Таълим да-ражаси: урта - 17,7%, урта махсус- 36,6%, олий - 43,1%, илмий даражаси бор - 2,6%. Респондентларнинг фаолият юритаёт-ган сох,асига кура таксимланиши: тадбир-корлик - 13,4%, ишлаб чикариш - 9,6%, курилиш -6,5%, транспорт -2,8%, алока -2,2%, банк ва молия - 11% , таълим-9,6%, фан- 10,2%, соFликни саклаш - 7,9%, сав-до-11,3%, маиший хизмат - 3,9%, бошка

- 11,6. Оилавий х,олатига кура: уйланган (турмушга чиккан) - 72,9 %, буйдок (тур-мушга чикмаган) - 27,1 %

Социологик суровда респондентлар орасида инсон капиталининг таркибий унсурлари булган ва унинг сифатини бел-гилаб берувчи саломатлик ва таълимга инвестиция килиш мойиллигини аниклаш максад килинган эди.

Маълумки, инсон капиталиниг шаклла-нишида биринчи навбатда демографик омиллар мух,им урин эгаллайди. Оилалар-да фарзандлар сони келажакда оила инсон капиталининг ва уз навбатида мамлакат инсон капиталининг кайта х,осил булиш даражасини белгилаб беради. Олинган натижаларга кура респондентлар орасида икки фарзандли оилаларнинг салмоFи катталиги маълум булди. Респондентларнинг таълим даражаси, ёши ва иктисодий ах,воли билан оиладаги фарзандлар сони

орасидаги боFланиш кузга ташланмади, факатгина миллий мансублик омилининг таъсири маълум булди. Яъни, мах,аллий булмаган х,алклар орасида оиладаги фарзандлар сони буйича таксимланиши - бир фарзандлилар - 42,5%, икки - 50%, уч ва ундан ортик фарзандлилар - 7,5%ни таш-кил этди. Мах,аллий халклар орасида бу сонлар мос равишда 24,1%, 39,1%, 27,6% ва 9,2%ни ташкил этди.

Умуман олганда олимларнинг фикри-ча, бугунги кунда Узбекистонда туFилиш даражаси оптимал даражада булиб, ах,олининг меъёрий кенгайтирилган кайта х,осил булишини таъминлаши билан бир-га, х,ам анъанавий, х,ам замонавий оила кадриятларини саклаб колмокда1.

Маълумки, инсон саломатлиги унинг инсон капиталининг ажралмас кисми булиб, унинг амал килиш муддатига бево-сита таъсир курсатувчи омилдир. Респон-дентлранинг 83,2%и уз саломатликларини аъло ва яхши деб бах,олаганлар. Инсон саломатлиги аксарият х,олларда унинг ёши билан белгиланиши ва респондентларнинг 70%га якини 40 ёшгача булганларни уз ичига олганини х,исобга оладиган булсак, бундай натижанинг келиб чикиши табиий х,олдир. Республикада 30 ёшгача булган ах,оли умумий ах,олининг 64 %ни ташкил этишини х,исобга оладиган булсак, Узбекистонда инсон капиталини ривож-лантириш ва ундан самарали фойдаланиш учун улкан салох,ият мавжудлигини куриш мумкин.

1948 йилда Жах,он СоFликни Саклаш ташкилотининг саломатликка берган таъ-рифига кура, саломатлик бу нафакат ка-саллик ва жисмоний камчиликларнинг мавжуд эмаслиги, балки, у - инсоннинг тулик жисмоний, маънавий ва ижтимоий фаровонлик х,олати сифатида таърифла-нади. Бу билан саломатлик нафакат тиб -биётнинг муаммоси, балки бутун жами-ят ва х,укуматнинг асосий муаммоси сифатида каралишига асос солинди. Сунгги тадкикот натижаларининг курсатишича,

1 Максакова Л.П. Население Узбекистана в системе общемирового демографического развития. Материалы республиканской научно-практической конференции «Демографическое развитие республики Узбекистан за годы независимости». - Ташкент - 2011. - С.30.

Жадвал 1.

"Саломатлигингизни мустах,камлаш максадида спорт билан шугулланасизми?" саволига жавобларнинг так,симланиши\%.

Умумий Урта Урта махсус Олий

Уйда доимий равишда шурулланиб тураман 32,2 33,4 29,5 33,0

Спорт маш^лотларига катнашаман 7,8 6,7 4,7 9,0

Алохида шугулланмайман, уй ишларининг узи етарли 36,7 23,3 38,6 37,8

Спорт билан шугулланишга эхтиёж сезмайман 11,4 23,3 13,6 9,0

Бошка 11,9 13,3 13,6 11,2

инсон саломатлигининг атиги 8 -10%и соFликни саклаш тизимига, 20% и эколо-гик шарт шароитларга, 20% генетик омил-ларга боFликдир, колган 50% эса инсон хаёт тарзини ташкил этиш (яъни, кунда-лик рационал режими, овкатланиш тар-тиби, зарарли одатлар, турли жисмоний машFулотлар билан шугулланиш, ортикча вазн ва стрессларнинг олдини олиш, анъ-навий ва ноанъанавий чиниктириш усул-лари ва бошкалар) билан боFлик экан. Шу максадда спорт билан шуFулланиш инсон капиталининг асосий таркибий кисми булган саломатлик капиталига инвести-циянинг мухим шакли сифатида кабул килинганлиги сабабли респондентлар-га "Саломатлигингизни мустахкамлаш максадида спорт билан шугулланасизми?" деган савол билан мурожаат килинди. Ва натижада таълим даражаси ошиши билан спорт билан шугулланиш ва унинг инсон хаётидаги урни кабиларга муносабат ижо-бий томонга узгариши аникланди. Олий маълумотли респондентларнинг 42% у ёки бу шаклда спорт билан шугулланса, урта махсус маълумотлилар орасида бу курсаткич 34,2% ва урта маълумотлилар орасида 40,1%ни ташкил этди. Шу билан бирга спорт билан шугулланишга олий маълумотли респондентларнинг 9%и эхтиёж сезмаса урта ва урта махсус маълумотлилар орасида бу курсаткич мос равишда 23,3% ва 13,6%ни ташкил этди. Бу курсаткичлар жамиятда спорт билан шугулланиш етарли даражада ёйилмаган-лигидан далолат беради.

Ундан ташкари касаллик билан ку-рашгандан кура унинг олдини олиш осонроклиги хаммага маълум. Лекин

хар доим хам бунга риоя килинмайди. Респондентларнинг кай холларда ши-фокор куригига боришлари туFрисида суралганда, уларнинг 60,7% касал булиб колганларида, 18,8% уйдаги муолажа-лар самара бермагандан сунг деган жаво-бларни белгилашган. Респондентларнинг атиги 15,1%и касалликнинг олдини олиш максадида профилактика чораларида ши-фокор куригига борар экан. Респондентларнинг 2,3% эса умуман шифокорлар-дан кура табибларга ишонишларини бил-диришган ва 3,1% бошка деган жавобни белгилашган. Респондентларнинг таълим даражаси ушбу натижага хам уз таъсири-ни курсатди. Олий маълумотлилар орасида профилактика чораларида шифокор куригига борадиганлар хиссаси юкори булган булса (16,7%), урта ва урта махсус маълумотли респондентлар олий маъ-лумотлиларга караганда икки баробар купрок табибларга мурожаат килишлари маълум булган.

Респондентларнинг инсон капиталининг асосини ташкил этувчи таълим сохасига инвестиция килиш даражаси-нинг тахлили шуни курсатдики, бугун-ги кунда шахс ва оила микёсида таълим-га катта эътибор каратилмокда. Аксарият респондентлар (70,9%) олий таълимнинг ахамиятини таъкидлаб утишди. Бугун-ги кунда олий таълимни олишнинг мухим бир шартларидан бири сифатида оила мо-лиявий имкониятларининг етарлигидир. Тадкикот давомида фарзандларни тулов контракт асосида укитасизми деган са-вол куйилди. Ва натижада респондентлар-нинг атиги 18,9%и кескин йук деган жавоб берди. 53,2% укитиши ва 27,8% айтишга кийналишини билдирдилар. Ушбу жавоб-га респондентларнинг таълим даражаси билан бирга, уларнинг даромад даражаси

Расм 1.

Шифокор куригига бориш сабабларининг так,симланиши,'

касал булиб к;олганимда

уйдаги муолажалар самара бермагандан сунг

профилактика чораларида табибларга купрок ишонаман бошка

lii8

1£2Х

] 73.3

□ олий

■ урта махсус

□ урта

О 10 20 30 х,ам уз таъсирини курсатиши табиий. Яъни даромади паст булган булганлар уз фар-зандларини шартнома асосида укитишга имкон топиши табиий равишда пастрок булади. Урта маълумотли респондентлар-нинг 40,7%, урта махсус маълумотлилар-нинг 38,5% ва олий маълумотлиларнинг 60,9%и "х,а" деб жавоб берган булсалар ва "йук" деган жавоб ушбу гурух,ларда мос равишда 37%, 26,5% ва 13,4%ни ташкил этди.

Ундан ташкари расмий руйхатдан утмаган кушимча дарсларни олиш (ре-пититорлик) х,ам инсон капиталига инвестиция сифатида каралиб, бугунги кун-да укувчилар орасида кенг оммавий тус олмокда. Маълумот учун, бу каби репи-титорлик мактаблари энг ривожланган мамлакат сарасига Япония киради. Асо-сий мактабдан ташкари аксарият япон укувчилари "дзюку" ("мох,ирлик мактаби", репетиторлик) деб аталувчи кушимча дар-сга катнашадилар. Барча "дзюку"ларнинг йиллик даромадининг х,ажми триллион иенда х,исобланадиган ва давлатнинг х,арбий эх,тиёжларига сарфлайдиган хара-жатлари билан тенглашадиган, акл бовар килмайдиган даражада катта микдорни ташкил этади.

Узбекистонда мактабдан ташкари таъ-лимнинг кенг таркалган шакли репити-торликнинг ривожланганлик даражасини аниклаш максадида утказилган ижтимоий суров давомида респондентлардан фар-

40 50 60 70 80 зандлари кушимча дарсларга катнашиши туFрисида суралди. Тадкикот шуни курсатдики, мактаб ёшидаги фарзанди бор респондентларнинг 64%ининг фар-зандлари кушимча дарсларга катнашади. Ота-оналарнинг таълим даражасига кура бу курсаткич урта маълумотлилар уртасида 41,2%, урта махсус маълумот-лилар уртасида 80% ва олий маълумотли ота оналар уртасида 62% ни ташкил этган. Урта махсус таълим даражасига эга булган ота-оналарнинг аксарият кисми фарзан-дига юкори сифатли таълим бериш иста-гини, х,аётда фарзандлари улардан юкори натижаларга эришишга хох,иш сифатида бах,олаш мумкин. Лекин олий маълумотли ота-оналар орасида бу курсаткичнинг нис-батан пастлиги уларнинг фарзандига нис-батан эътиборининг камроклигидан дало-лат бермайди. Фикримизча бундай оила фарзандлари нисбатан кобилиятлирок булишлари ёки фанлар доирасида ёр-дамни ота-оналаридан олишлари мум-кинлиги х,исобига бу курсаткич нисбатан пастрок. Умуман олганда кушимча дарс-лар билан камраб олинганлик даражаси-нинг юкорилиги жамиятда билимларнинг урни ошаётгани ва оила даражасида таъ-лимга инвестицияга катта эътибор бери-лаётганлигидан далолат берса, иккинчи томондан, мактаб таълим сифатининг па-сайиши ота-оналарни шу йулни куллашга мажбур килаётган булиши мумкин. Шу са-бабли мактаб таълим сифатини ошириш республикада юкори сифатли миллий инсон капиталини шакллантиришнинг асо-сий тамал тоши булиб колмокда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 8, 2012

Расм 2.

"Уз малакангизни кайси усул билан оширасиз?" саволига жавобларнинг так,симланиши,%. (Бир неча жавоб вариантлари белгиланганлиги сабабли йигиндиси 100%дан ортик,).

70 60 50 40 30 20 10

В3.1

20

27.3

20.4

10

16.7

35.2

23. Зи

27

26.7

12.5

5.2

20 1/

6.4

а*

I | га

£ i 15

i

5 ™

О c<)

□ урта ■ урта махсус □ олии

Маълумки, инсон капиталининг ривож-лантирилиши ишчининг бутун хаёти даво-мида содир буладиган жараёндир. Расмий таълимдан ташкари бевосита ишлаш жа-раёни давомида малака ошириш (on the job training) инсон капиталига инвестици-янинг махсус шаклига кириб, ушбу жара-ённинг ажралмас кисмидир. Респондент-ларнинг малака оширишда кайси усул-ни афзал куришлари туFрисида савол на-тижасида, малака ошириш курслари-нинг етарли даражада ривожланмаганли-ги маълум булди. Малака ошириш курсла-ридан асосан таълим (27,3%) ва соFликни саклаш ходимлари (35%и ) нисбатан кенгрок фойдаланаётгани аникланди. Тадбиркорлик сохасида банд булганлар орасида бу курсаткич 5,8%ни ташкил этди. Тадбиркорлик сохасида бандлар асосан хамкасблари билан тажриба алмашиниш (64,7%) ва мутахассислигига доир китоб укиш (58,8%) оркали уз малакасини оши-риши аникланди. Тадкикотимизнинг асо-сий максади респондентларннинг таълим даражасига кура фикрларини урганиш булганлиги учун, ушбу саволни айнан шу нуктаи назардан тахлил килиш бу фарк жуда катталиги маълум булди.

Урта маълумотли респондентларнинг % кисмидан ортиFи уз малакасини оши-ришга эхтиёж сезмаслиги, албатта бу кас-бий мансубликдан келиб чикадиган холат деб бахолансада, салбий тенденция деб бахолаш мумкин. Бу саволнинг тахлили натижасида хам олий маълумотли инсон-

ларнинг узларига ва бошкаларга нисбатан талабчанликлари уз исботини топди.

Фикримизча, кушимча адабиётларни мутолаа килиш оралиFи хам, инсон капитали сифатига таъсир килувчи курсаткичлар сафидан жой эгаллайди. Тахлиллар шуни курсатдики, респондентларнинг 11,9%и умуман кушимча адабиётларни укимайди ва 46,4% доимий равишда мутолаа килади. Умуман укимайдиганлар таркибида урта маълумотлиларнинг яккол устунлиги, ва доимий равишда укийдиганлар орасида олий маълумотлиларнинг яккол устунлиги кузатилди. Яна бир хавотирга сола-диган жихати шу булдики, инсон капита-лини шакллантириш сохаси, яъни таълим сохасида бандларнинг 45,5% доимий равишда кушимча адабиётларни мутолаа килишини айтишган булса, 11,4%и умуман укимасликларини таъкидлаб утишган. Бу унтадан битта укитувчи узининг усти-да етарлича ишламаслигидан далолат бе-ради. Билим ва малакаларини ошириш максадида китоб, газета, журнал ва интернет кабиларга урта маълумотлилар да-ромадларининг 2%ни, урта махсус маълумотлилар 5,7%ини ва олий маълумотлилар 7,2%ни сарфлаши маълум булди.

Шахс даромадларининг даражаси, яъни унинг иктисодий ахволи унинг инсон капиталига инвестиция килиш имконияти ва даражасини белгилаб берувчи мухим шартдир. Шу максадда респондентлар-нинг даромадлари урганилиб, даромад-ларни маълум бир чегараларга ажрат-ган холда, респондентларнинг у ёки бу

50 40 30 20 10

57

Расм 3.

Таълим даражасига кура даромадларнинг та^симланиши,%да1

53.8

46.6

36.7

23.6

44.6

30.9

16.7

э.* ■ 1-4 3 _ЛН „ п

200 200- бООминг- 1млн- 1,5млн- 2млн- Змлн.дан минггача бООминг 1млн 1,5млн 2млн Змлн ортмк,

□ урта маълумотли ■ урта махсус

□ олий

гурухга тегишлилиги аникланди. Дарома-ди 200 минг сумгача булганлар 15,1%ни, 200-600 минг сумгача 48,4%, 600минг -1миллион сум 23,2%, 1миллион - 1,5 миллион сум 9,6%, 1,5 млн - 2миллион сум 1,8%, 2миллион - Змиллион сум 0,6% ва 1,3% респондент 3 миллион сумдан ортик даромадга эга эканликлари маълум булди. Суров натижалари респондентларнинг деярли ярми 200-600 минг сум даромадга эга эканликларини курсатди. Респондентларнинг даромаларига таъсир этув-чи омилларни урганиш натижасида улар-нинг ёши ва жинси, алохида холатларни хисобга олмаганда, уларнинг даромад-ларига яккол таъсир этувчи омил сифа-тида намоён булмади. Лекин таълим да-ражасининг ортиши билан даромадларнинг ортиши тенденцияси кузатилди. Расм 3 да акс эттирилганидек, даромадларнинг ортиб бориши билан олий маълумотли респондентларнинг улуши ортиб бормокда. Яъни олий таълимдан кайтим уз кучини курсатмокда.

Лекин илмий даражаси бор респондентларнинг даромадлари шунга ухшаш хулосаларни бермади. Илмий даражаси бор респондентларнинг 42,8%и 200 минг-дан 600минг сумгача даромадга эга эканликларини ва 35,7%зи 600 мингдан 1 миллион сумгача даромадга эга эканликларини билдирганлар. Демак, 80%га якин юкори малакали илмий даражага эга му-

тахассислар олий маълумотлилар дара-жасида уртача даромадга эга. Яъни олий таълимдан кейинги таълимнинг кайтим нормаси олий таълимга нисбатан пастли-гидан далолат беради.

Ундан ташкари респондентларнинг фа-олият сохаси хам уларнинг даромади-га таъсир утказиши маълум булди. Ми-сол учун тадбиркорлик сохасида машFул булган респондентларнинг 32,5%и таълим даражасига боFлик булмаган холда 1 миллион сумдан ортик даромад олишлари маълум булди. Уларнинг таркибида олий маълумотлиларнинг хиссаси 86%га тенг.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Утказилган тадкикот натижасида куйидаги хулосаларга келинди:

- Респондентлар орасидаги ре-продуктив майил урта хажмдаги оила-ларни ташкил этиш даражасида шак-лланган. Уларнинг 26,2% и битта, 40,2% и иккита, 25,4%и уч ва 0,2% турт ва ундан куп фарзандлари борлигини билди-ришган. Бу уз навбатида хукумат томонидан олиб борилаётган она ва бола са-ломатлигини мустахкамлаш борасидаги чора-тадбирларга кумак сифатида кабул килиниши мумкин. Шунингдек оила инсон капиталини шакллантириш ва ривож-лантириш учун кенгрок имконият таъмин-лайди.

- Респондентлар орасида уз сало-матлигига эътибор унча юкори эмасли-ги маълум булди. Уларнинг факатгина 2/5 кисми у ёки бу даражада спорт билан шуFулланса, 15%гина касалликнинг олди-ни олиш максадида шифокор куригига бо-

риши аникланган. Респондент таълим да-ражасининг ошиши билан уз саломатли-гига эътибори хам ошаётгани аниклинди;

- Фарзандларининг таълимига инвестиция килишга мойиллик жуда юкори даражада эканлиги аникланди. 53,2% респондент, арзон булмасада, фарзанди-ни олий таълим муассасасида тулов кон-тракти асосида укитишга розилигини бил-дирган. Бу ах,оли орасида хам инсон капи-талига инвестициянинг бошка шакллари-га нисбатан энг самарали усули сифатида каралишидан далолат беради.

- Респондент даромадлари билан уларнинг таълим даражаси орасидаги яккол боFликлик булмасада, таълим да-

ражаси ошиши билан даромаднинг ошиш тенденцияси аникланди.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, олий маълумотли респондентлар инсон капита-лига инвестиция килишга купрок имкони-ятга ва мойилликка эга эканликлари маъ-лум булди. Урта махсус маълумотлилар орасида хам бу кузатилди. Олий таълим-нинг иктисодий кайтимидан ташкари, тур-муш фаравонлиги ва мамлакат ижтимоий, сиёсий хаётига таъсири бекиёсдир. Шу максадда ахоли орасида соFлом турмуш тарзини янада кенгрок тарFиб килиш, тиб-бий ва таълим хизматларининг сифатини ошириш мамлакатда инсон тараккиётини таъминлайдиган йуналиш сифатида юзага чикади.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. "Юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлод-ни тарбиялаш - мамлакатни баркарор тараккий эттириш ва модернизация килишнинг энг мухим шарти" мавзусидаги халкаро конференциянинг очилиш маросимидаги нутки // Халк сузи. 2012. 18 февраль.

2. www.anons.uz Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг ОТБ бошкарувчилари кенгаши 43-йиллик мажлисининг очилиш маросимида сузлаган нутки.

3. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади // Халк сузи. 2012. 20 январь.

4. Глазьев С. Федеральная социально-экономическая политика: принципиальных изменений не намечается // Российский экономический журнал. -2005. - №7-8.

5. Максакова Л. П. Население Узбекистана в системе общемирового демографического развития. Материалы республиканской научно-практической конференции «Демографическое развитие республики Узбекистан за годы независимости». - Ташкент - 2011.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.