Научная статья на тему 'Инсон капитали: моҳияти ва уни ўрганишга ёндашувлар'

Инсон капитали: моҳияти ва уни ўрганишга ёндашувлар Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
5084
940
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Инсон капитали: моҳияти ва уни ўрганишга ёндашувлар»

Акрамова Ш.Г.

УзР ФА Ик,тисодиёт институти, стажер-тадк,ик,отчи-изланувчи

: 1ЩИЯТИ ВА УНИ УРГАНИШГА ЁНДАШУВЛАР

И.А.Каримов таъкидлаганларидек: "Бу-гун хеч кимга сир эмаски, биз яшаётган 21 аср интеллуктуал бойлик хукмронлик киладиган аср. Кимки бу хакикатни уз вактида англаб олмаса, интеллуктуал би-лим, интеллектуал бойликка интилиш х,ар кайси миллат ва давлат учун кунда-лик хаёт мазмунига айланмаса - бундай давлат жах,он тараккиёти йулидан четда колиб кетиши мукаррар1".

Дархакикат, бугунги кунга келиб ин-сон ва унинг кобилиятлари, билим, мала-каси хар кандай жамият фаравонлиги ва давлатнинг иктисодий ривожланишининг асосий омилига айланган. Шундай экан, ушбу макола жамият тараккиётининг мухим омили булган "инсон капитали" мохиятини очиб бериш ва унинг бошка иктисодий тушунчалар узаро муносабати ва киёсий урганишга баFишланади.

"Инсон капитали" назариясининг шак-лланиши XX асрнинг 60 - йилларига туFри келсада, унинг илдизлари узок утмишга бориб такалади.

Кадим замонлардан бери кадимги Осиё ва кадимги Юнонистон иктисодий таъ-лимотларидан бошлаб барча иктисодий мактаблар намоёндалари кушимча махсулотнинг пайдо булиши сабаблари ва уни кандай килиб купайтириш мумкинли-гини урганишга харакат килишган. Мисол учун Вавилон подшохи Хаммурапи (мил. ав. 1792-1750 й) нинг конунлар кодексида ёлланма мехнат муносабатлари, ёлланма ишчига х,ак тулаш ва унинг микдори, иш-лаб чикарувчи шахсларни конунан мухо-фаза килиш каби масалаларга алохида эъ-тибор каратилган экан.

1 Каримов И.А. Жахон инкирозининг окибатларини енгиш, мамлакатимизни модернизация килиш ва тараккий топган давлатлар дара-жасига кутарилиш сари. 18 боб. Узбекистон Ре-спубликаси Конституцияси кабул килинганининг 17 йиллигига баFишланган тантанали маро-симдаги маъруза, 2009 йил 5 декабрь. Тошкент "Узбекистон", 2010, 95 бет.

Инсон капитали мустакил назария си-фатида 1960 - йилларда Чикаго универси-тети профессорлари Т.Шульц ва Г.Беккер томонидан шакллантирилди.

Беккер буйича инсон капитали хар бир инсонда мавжуд булган билим, ма-лака ва мотивациялар захирасидир. У таълим, ишлаб чикаришда тайёргарлик, соFликни саклаш, миграция, нарх ва даро-мад хакида маълумотларни туплашга ха-ражатлар шаклидаги инсонга инвестици-ялар (узок муддатли капитал куйилмалар) йули билан шаклланади2. Таълим олиш, ишлаб чикариш тажрибасини жамFариш, соFликни саклаш, ахборот излаш инсон капиталига булган инвестицияни таш-кил этади. Таълим ва касбга тайёргарлик инсоннинг билим даражасини ошира-ди, яъни инсон капитали хажмини ошира -ди. СоFликни саклаш касаллик ва улимни кискартириб инсоннинг хизмат килиш муддатини оширади. Миграция ва маъ-лумот излаш, ишчи кучининг мехнатга юкорирок туланадиган, яъни инсон капитали киймати юкорирок булган жойлар-га ва тармокларга харакатланишига сабаб булади.

Таълим ва соFликни саклаш узок муд-дат амал киладиган факторлардир. Таълим жараёнининг махсули сифатида му-раккаб мехнатга кобилиятли юкори мала-кали сифат жихатдан янги ишчи кучи юза-га чикади. СоFликни саклаш эса инсоннинг мехнат кобилиятининг давомийли-гини узайтиради. Булардан фаркли уларок миграция ва маълумот излаш киска муддатли омиллардир. Таълим ва соFликни саклаш ишчи кучи кийматининг хакикий усишини таъминласа, миграция ишчи кучи нархининг унинг киймати атрофида тебранишини таъминлайди.

Г.Беккер, Т.Шульц ва унинг издошла-рининг ишлари мехнат иктисодиётида

2 Экономика народного образования. Учебник для студентов педвузов. Под. ред. Костаняна С. Л.

2 - е издание. М ., 1986.с.314

19826116

тунтариш содир этди. Инсон капитали назарияси шахсий даромадларнинг таксимланиш тизими, ёш буйича даро-мад динамикаси, эркак ва аёл мех,натига туловлардаги фарк, миграция сабабла-ри ва бошка купгина масалаларга ой-динлик киритишга имкон берди. Баъзи иктисодчилар инсон капиталини "х,ар бир кишида мавжуд билим, кобилият ва мо-тивациялар захираси"1 сифатида талкин килишади. Келажакдаги даромад манбаи булаганлиги сабабли капитал сифатида юзага чикади. Факатгина инсонга хос ва унинг ажралмас кисми булганлиги сабабли у инсоний капиталдир.

Инсон капитали назарияси жуда мур-раккаб ва куп киррали жараёнларни ёри-тишга баFишланган булганлиги сабабли, унинг мох,иятини аниклашда жуда куп ён-дашувлар мавжуд. Уларни шартли равиш-да икки асосий гурух,га ажратиш мумкин.

Биринчисига инсон капитали бу ишчи-нинг барча ишлаб чикарувчанлик сифат-лари йиFиндисидир деган фикр хосдир.

Л. Туроу инсон капитали деганда "ин-дивиднинг товар ва хизматлар яратиш кобилияти", "унинг ишлаб чикарувчанлик кобилиятлари ва билимлари" деб аниклайди.

У. Боуен инсон капитали инсонлар-га берилган ва маълум вакт мобайни-да товар ва хизматларни ишлаб чикариш максадида фойдаланилиши мумкун булган билим, малака, мотивация ва энергиялар йиFиндисидир дейди.2

"Экономиксда" С. Фишер, Р. Дорнбуш, К. Шмалензи инсон капитали "инсон-да уз аксини топган даромад олиб келиш улчовидир" деб таърифланади3.

Иккинчи гурух, инсон капиталининг "инвестицион таърифларини" бирлашти-ради. М. Блауг "инвестицион" таъриф бе-ради: "инсон капитали бу инсонларнинг узича киймати эмас балки, олдинги ин-вестицияларнинг уларнинг малакаларига келтирилган кийматидир".4

Ф. Махлуп бу ёндашувни куйидагича ифодалайди: "инсоннинг жисмоний ва аклий кобилиятини купайтирувчи инве-

1 Обшество и экономика . 1993, № 9 - 10.с.4.

2 Bowen H. Investment in learning - San Francisco 1978. P.362

3 Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи К. Экономикс. М.: Дело 1993. С.303

4 Blaug M. An Introduction to the Economics of

education.-L. 1970. P.19.

стициялар натижасида янада самародор буладиган мукаммал мех,натдан номукам-мал мех,натни ажратиш керак. Бундай му-каммаллашув инсон капиталини ташкил этади."5

С. А. Дятлов инсон капитали деб, "жа-моат такрор ишлаб чикаришнинг у ёки бу сох,асида максадли фойдаланиладиган ва мех,нат ва ишлаб чикариш унумдорлиги-нинг уз навбатида ушбу инсон дарома-дининг ошишига таъсир этувчи инвести-циялар натижасида шаклланган ва инсон томонидан тупланган соFлик, малака, кобилият ва мотивациялар захираси тушунилади."6

С.А Курганский таърифнинг ифодала-нишини бироз узгартириб: "инсон капитали инсон томонидан тупланган ва инвестиция натижасида шаклланган кобилият ва сифатлар улчовидир улардан максадли фойдаланиш мех,нат самарадорлигининг ва даромаднинг ошишига олиб келади"-дейди.7

Фикримизча инсон капитали мох,иятинини яхширок тушуниш учун унинг капитал атамаси билан узаро му-носабатда урганиш даркор. Иктисодий тадкикот жараёнида тарихий ва мантикий ёндашувларни бирлаштириш тамойили-га асосланиб нафакат инсоннинг капитали балки, умуман капиталнинг келиб чикиши ва мох,иятини х,исобга олиш зарур. Инсон капиталида умуман капиталга хос булган хусусиятлар мавжуд булиши билан бир-га айнан факатгина инсоний капиталнинг узига хос булган специфик хусусиятлар мавжудлигини англаш даркор.

Капитал бозор иктисодиётининг фунда-ментал категорияларидан булиб, ёлланма мех,натдан фойдаланишга асосланади. Капитал жуда кенг камровли тушунча булиб, асосан моддий бойликлар, пул захираси, ишлаб чикаришниг моддий омили, инсоннинг билим ва кобилиятлари тушунилади. Классик иктисодчилар капитални ишлаб чикариш воситаси деб карашган, физио-кратлар учун эса капитал ер булган.

А.Смит, Д.Риккардо буйича капитал барча ишлаб чикариш воситалар-ни (тупланган ва моддийлаштирилган

5 Machlup F. The Economies of Information and Human Capital. -Princeton,- 1984. P.419.

6 Дятлов С.А. Основы теории человеческого капитала. СПб: изд-во УЭФ.1994.с.83.

7 Курганский С.А. Человеческий капитал: сущность, структура, оценки. Иркутск.1999.с.97.

мех,нат) англатган1. П.Самуэльсон ва У. Нордхауз фикрича "капитал - иктисодиёт томонидан бошка товарларни ишлаб чикариш учун яратилган узок муддатли фойдаланиш неъматларидан иборат"2.

"Замонавий иктисодий лугатда" капитал кенг маънода даромад олиб келади-ган барча нарса ёки товар ва хизматлар-ни ишлаб чикариш учун одамлар томонидан яратилган ресурслар деб таърифлан-са, тор маънода ишлаб чикариш воситаси сифатида ишга тикилган даромад мабаи-дир дейилади.3

Неоклассиклар капитал куйилмалар деганда жорий истеъмолдан воз кечиш ва келажакда маълум бир даромад олишни таъминлайдиган х,ар кандай х,аражатларни тушунишган.

Кенгайтирилган концепция тарафдори буган Америкалик иктисодчи Дж. Кендрик капитал деганда, маълум бир вакт мо-байнида мах,сулот ва даромад, (даромад-нинг нобозор шаклларини х,исобга олган х,олда) яратиш кобилиятини тушунади4.

Бу таъриф асосида миллий бойликнинг тупланадиган, ишлаб чикаришдаги фой-даланиладиган ва даромад таъмиллайди-ган барча унсурларига капитал сифатида каралади5.

ХХ аср бошларида Америкалик иктисодчи И. Фишер турли мактаб ютукларини бирлаштириб "капитал деб, маълум бир вакт мобайнида даромад-лар окимини таъминлайдиган кар кандай нарсани тушуниш керак дейди ва х,ар кандай даромад кандайдир капитал тури-нинг мах,сулоти сифатида юзага чикади".6

Куриб чикилган таърифлардан хуло-са килиб, узок муддат давомида самара-ли фойдаланиш мумкин булган даромад таъминлайдиган тупланиш (жамFарилиш)

1 А. Смит. Исследование о природе и причинах богатство народов // Антология экономической классики. М, 1993,Т.1.с.382., Д. Риккардо начало политической экономии и налогового обложение. Т.1.М., 1993.с.417.

2 Самуэльсон П., Нордхауз У. экономика.М.,1997.с.784.

3 Райсберг Б.А. , лазовекий Л.Ш. , Стародувце-ва Е. В. Современный экономический словарь М., 1997.с.141.

4 Кендрик Дж. Совокупный капитал США и его формирование . М. Прогресс. 1978.с.8

5 Schultz T Investment in Human capital // Economic Growth - an American problem. Englewood Cliffs. 1964.p.58

6 Fisher T. The nature of capital and Income L.1927

х,усусиятига эга х,ар кандай неъмат захи-раси капитал сифатида каралиши мумкин, десак булади. Бундан келиб чикиб, инсон-нинг кобилиятлари, билими, малакаси ка-питалнинг махсус шакли сифатида кабул килиниши мумкин.

Ишчининг ишлаб чикариш хусусиятла-рининг махсус капитал шакли сифатида каралишига сабаб шуки, бу каби хусусият-ларни шакллантириш ва ривожлантириш учун маълум бир вакт ва моддий хара-жатлар талаб килинади, шунингдек бошка моддий (жисмоний) капитал сингари уз эгасига юкори моддий манфаат (даромад) таъминлайди. Сунгги ун йилликлар-га келиб капитал факатгина моддий (жисмоний) активлардан иборат деган фикр уз кучини йукотди. Энди келажакда даромад окимини таъминлай оладиган х,ар кандай актив у моддийми ёки инсоний капитал -дир деган фикрга келинди.

Ишлаб чикариш жараёни давомида инсон капитали моддий капитал би-лан доимо узаро муносабатда булади. Юкоридагиларни тах,лил килган х,олда, инсон капитали ва моддий капитал бир катор ухшашликларга эга эканлигини куришимиз мумкин. Уларни куйидагича ажратишимиз мумкин:

• иккаласи х,ам такрор ишлаб чикаришнинг асосий омиллари сифатида юзага чикиб, бозор иктисодиёти шарои-тида даромад таъминлайди;

• ялпи ишлаб чикариш капитали тар-кибида узаро муносабатга киришади;

• иккала турдаги капиталнинг шак-лланишига маълум бир харажатлар талаб килинади ва жорий истеъмол зарарига катта микдордаги вакт ва маблаFнинг иш-латилиши руй беради;

• иккала капитал турига куйилмалар узок муддатли самара таъминлайди;

• у ёки бу капитал тупланиши ва зах,ира сифатида юзага чикиши мумкин;

• х,ар иккаласи пулли кийматга эга, улардан фойдаланиш натижаси эса нату-рал ёки пулли шаклда ифодаланиши мумкин;

• иккала турдаги капитал жисмоний ва маънавий эскириш хусусиятига эга.

Инсон капитали концепцияси тараф-дорлари фикрича, бир томондан ин-сон ресурслари табиат ресурсларига ухшатилса, иккинчи томондан моддий ка-питалга ухшатилади. Инсоннинг узи таби-ий ресурсларга ухшайди, х,еч кандай мо-

лиявий самара таъминламайди. Маълум бир ишлов берилгандан кейингина, улар-нинг фикрича, инсон капитал шаклини олади. Шунинг учун ишчи кучини такрор ишлаб чикариш харажатларининг орти-ши билан мех,нат бошланFич омил сифа-тида аста секин инсон капиталига айлана-ди. Бундан, инсон капитали ва моддий капитал мух,им фарклар йук деган хулоса ке-либ чикади.

Аслида инсон капиталини моддий ка-питалдан ажратиб турувчи бир катор ху-сусиятлар мавжуд. Хозирги кунда инсон капитали жамиятнинг асосий бойлиги ва иктисодий усишнинг асосий омилидир. Чунки айнан инсон капитали янги киймат яратиш ва капиталнинг моддий унсур-ларида уз аксини топган эски кийматни саклаш хусусиятига эга. Тах,лиллар нати-жасида инсон капиталининг моддий капи-талдан куйидаги фаркли жих,атлари ажра-тилди:

• уни инсондан (яъни, унинг ташув-чисидан) ажратиб булмайди. Шу сабабли алмашинувда инсон капиталидан фойда-ланиш натижасигина иштирок этади;

• амал килиш даврида фаркланади. Моддий капитал абадийрокдир (албатта унинг х,ар бир шакли учун турлича х,олат кузатилади). Масалан пул шаклидаги моддий капитал доимий булса, инсонда акс этган билим ва малакаси инсон улими билан бардам топади. Албатта бу х,олат х,ам нисбий, чунки х,ар бир олдинги авлод узидан кейин моддий шаклни олган билим ва тажриба, фарзандлар, оилада тарбия-ланиб унинг кадриятларини кабул килади; бир оила аъзолари генетик мерос кабул киладилар. Шундай булишига карамай х,ар бир янги авлод уз инсон капиталини шакллантириши янгитдан катта харажат-ларни талаб килади. Демак, инсон капиталининг шаклланиш жараёни узлуксиз, ту-ганмас, лекин дискрет х,одисадир. Чунки "Хаёт узича мавх,умдир, лекин инсон мав-жудотлари акс этган х.аёт-конкретдир1"

Инсон капитали тушунчасининг мох,иятини унга маъно жих,атдан якин булган ишчи кучи, инсон салох,ияти ва инсон омиллари каби тушунчалар билан киёсий х,олда тах,лил килиб курайлик.

Ишчи кучи иктисодий категория си-фатида инсоннинг мех,натга булган барча жисмоний, аклий ва маънавий

1 Кларк Ж.Б. Распределение богатства. М.-Л.,1934. С. 111.

кобилиятларининг йиFиндисини ифода-лайди.

Инсон салох,ияти (потенциали) бу "ха-ракатга келтирилиши мумкин булган ва куйилган максадга эришишда келиб чикадиган вазифаларни ечишда ишлати-лиши мумкин булган имкониятлар, ман-балар, воситалар, захиралар ва бошкалар йиFиндисидир; жамият алох,ида аъзоси-нинг, давлатнинг маълум бир сох,адаги имкониятлари2". Булар инвестиция кабул килмаган кобилиятлардир. Инвестиция натижасида шакллантирилган ва ривож-лантирилган кобилиятларни эса инсон капитали деб, кабул килишимиз мумкин. Фикримизча "инсон салох,ияти" "инсон капиталига" караганда кенгрок тушун-чадир. Чунки инсон салох,иятининг маълум бир кисмигина маълум бир шароит-лар натижасида инсон капиталига айла-нади. Т.И.Волкованинг эътироф этишича: "умумий х,олатда иктисодиётнинг ривож-ланиши, хусусий х,олатда жамоат ишлаб чикаришининг ривожланиш жараёни маълум бир боскичда факатгина салох,ият да-ражасида булган у ёки бу тизим тупланган имконият ваомилларинингамалдаузаксини топиши демакдир3". Юкоридагилардан келиб чикиб, "салох,ият"ни х,озирча амал-га ошмаган мех,нат кобилиятлари сифа-тида ифодалашимиз мумкин. Инсон капитали ундан фаркли равишда мех,нат ва ишлаб чикаришнинг реал жараёни да-вомида уз аксини топади. Аниклик учун инсон капитали тупланиши ва инсон салоциятининг ривожланиши тушунча-ларини таккослаб курайлик. Албатта бу икки жараён бир-бирини такозо этувчи ва тулдирувчи хусусиятга эгадир. Инсон капитали салох,ият доирасида шакллана-ди, инсон капиталининг шаклланиши эса, мох,иятан инсон салох,иятининг ривожланиши демакдир. Булар паралел жараён-лар булиб, амалда бир жараёнга бирикиб кетадилар. Хакикатдан х,ам инсон капиталини шакллантириш буйича чора тадбир-лар таълим, соFликни саклаш ва бошка сох,алар х,исобига кишиларнинг мех,нат сифатларини ошириш билан бирга умумий х,олда инсон салох,иятининг ривож-

2 Большой экономический словарь/ Общ. ред. А.Н.Азрилияна. М.: Фонд «Правовая культура», 1994. С. 510.

3 Волкова Т.И. Воспроизводство творческого потенциала науки. Екатеренбург: Институт экономики УрО РАН, 2004. С. 16.

лaнишигa acoc бyлaди. Бунгa к1apaмaй ик-кaлa жapaëнни биp биpидaн aжpaтиб ту-pувчи xуcуcиятлapи х^м мaвжуд. Ин-coн caлoхиятининг pивoжлaниши инcoн Koбилиятлapи зaхиpacининг КУП киppaли тyплaнишидиp. Яъни у жaмият хaëтининг бapчa coхaлapини (иктиcoдий, ижтимo-ий, мaънaвий, мaдaний, cиëcий вa бoшкa) УЗ ичигa oлaди. Инcoн кaпитaлининг 1^к-ллaниши эca ундaн фapк килиб, ишлaб чикapиш coхacи дoиpacидa кapaлaди.

Hихoят инcoн caлoхияти pивoжлaни-шининг бoш мaкcaди uжтuмоuй самара-га эpишиш бул^ (инcoн caлoхияти pи-вoжлaниш индeкcи acocий кypcaткич Xиcoблaниб, aхoли тaълим дapaжacи-ни oшиpиш, ypтa умp кypиш дapaжacи-ни oшиpиш вa бoшкaлapни нaзapдa тутa-ди), инcoн кaпитaлининг тyплaниши aввa-лaмбop, u^mucoduü самаранu, яъни бeвo-cитa мунocaбaт кaтнaшчилapи (тaдбиpкop вa ишчи)нинг фoйдa вa дapoмaдлapини кyзлaйди.

Шундaй килиб "иншн кaпитaли" ту-шунчacининг муcтaкил кaтeгopия cифaти-дa мaвжуд булиш^ тyлa ^нли paвишдa хaкли экaнлигини acocлaб бepишгa xapa-кaт килдик.

Хулoca килиб, иншн кaпитaлини дoи-мий инвecтициялap тoмoнидaн шaкллaн-тиpилaдигaн вa pивoжлaнтиpиб бopилa-дигaн ишлaб чикapиш, мeхнaт унумдop-лигининг вa дapoмaднинг "кecкин" дa-paжaдa oшишигa ca6a6 булувчи ишчи-

нинг ишлaб чикapиш кoбилиятлapининг йиFиндиcи дeб ифoдaлacaк бyлaди.

Ba унгa куйидaги xуcуcиятлap xocдиp:

1. бугунги кундa инcoн кaпитaли жa-миятнинг acocий кaдpияти вa иктишдий мухим oмилидиp;

2. инcoн кaпитaли микpoиктиcoдий кaтeгopиядиp. Mиллий иктиcoдиëтнинг ялпи иншн кaпитaли aлoхидa шaxcлapнинг нoмoддий aктивлapининг йиFиндиcидaн ибopaт;

3. иншн кaпитaлининг шaкллaниши инcoн вa бутун жaмиятдaн кaттa xapaжaт -лapни тaлaб килaди;

4. тyплaнгaн билим, мaлaкa, тaжpибa зaхиpacи cифaтидa юзaгa чикaди;

5. бу зaхиpaдaн у ëM бу фaoли-ят coхacидa мaкcaдли фoйдaлaнилaди вa мeхнaт вa ишлaб чикapиш унумдopлиги-нинг oшишигa зaмин яpaтaди;

6. дapoмaднинг oшиши ишчининг мaнфaaтдopлигини oшиpиб, инcoн ^пи-тaлигa нaвбaтдaги инвecтициялapгa чop-лaйди;

7. инcoн кaпитaли жиcмoний эcкиpиш вa иктиcoдий уз киймaтини yзгapтиpиш xуcуcиятигa эгa;

8. инcoн кoбилиятлapи, билимлapи, caлoхияти вa бoшкaлap xap биp шaxcнинг aжpaлмac киcмидиp.

Aдабиётлар руйхати:

1. Кapимoв И.A. Жaхoн инкиpoзининг oкибaтлapини eнгиш, мaмлaкaтимиз-ни мoдepнизaция килиш вa тapaккий топ^н дaвлaтлap дapaжacигa кyтapилиш capи. 18 6O6. Toшкeнт "Узбeкиcтoн", 2010.

2. Экoнoмикa нapoднoгo oбpaзoвaния. Учeбник для cтудeнтoв пeдвузoв. Пoд. peд. Кocтaнянa C. Л. 2 - e издaниe. M. 1986.

3. Фишep C., Дopнбуш Р., Шмaлeнзи К. Экoнoмикc. M.: Дeлo 1993.

4. Дятлoв C.A. Оcнoвы тeopии чeлoвeчecкoгo кaпитaлa. CПб: изд-вo УЭФ.1994.

5. Куpгaнcкий C.A. Чeлoвeчecкий кaпитaл: cущнocть, cтpуктуpa, oцeнки. Иp-кутcк.1999.

6. A. Cмит. Иccлeдoвaниe o пpиpoдe и пpичинax бoгaтcтвo нapoдoв II Aн-тoлoгия экoнoмичecкoй Mac^^. M, 1993,T.1

7. Д. Pиккapдo нaчaлo пoлитичecкoй экoнoмии и нaлoгoвoгo oблoжeниe. T.1.M., 1993.

8. Paйcбepг Б.A., Лaзoвeкий Л.Ш., Cтapoдувцeвa E. В. Coвpeмeнный экoнo-мичecкий cлoвapь M., 1997.

9. Boлкoвa T.И. Bocпpoизвoдcтвo твopчecкoгo пoтeнциaлa нaуки. Eкaтepeн-буpг: Ин^итут экoнoмики УpО PAH, 2004.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.