Научная статья на тему 'Таркибий ўзгаришлар ва янгиланаётган иқтисодиёт шароитида ишчи кучи тушунчасига янгича ёндашувларнинг вужудга келиши ва таҳлили'

Таркибий ўзгаришлар ва янгиланаётган иқтисодиёт шароитида ишчи кучи тушунчасига янгича ёндашувларнинг вужудга келиши ва таҳлили Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
162
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон капитали / интеллектуал капитал / таркибий капитал / ишчи кучи салоҳияти / human capital / intellectual capital / structural capital / labour force potential

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мирзакаримова Муяссар Мўминовна, Ботиров Бобир Нодир Ўғли

Дунё мамлакатларида иқтисодиётнинг инновацион ривожланиш йўлига ўтиши иқтисодиёт назариясида «ишчи кучи» тушунчасининг «инсон капитали», «интеллектуал капитал» каби тушунчалар орқали нотўғри талқин қилинишини келтириб чиқармоқда. Шундан келиб чиқиб, мақолада ишчи кучи тушунчасига нисбатан вужудга келаётган замонавий қарашлар илмий-назарий жиҳатдан таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STRUCTURAL REFORMS, AND ANALYZES OF APPEARING NEW APPROACHES TO THE DETERMINATION OF LABOR FORCE IN THE PROCESS OF INNOVATION

Transferring to the innovational economics in number of developed countries is bringing wrong interpretation of «labor force», «human capital», and «intellectual capital» categories. From the point of view of the current trends, in the article is provided analysis of modern scientific-theoretical views to the «labor force» category.

Текст научной работы на тему «Таркибий ўзгаришлар ва янгиланаётган иқтисодиёт шароитида ишчи кучи тушунчасига янгича ёндашувларнинг вужудга келиши ва таҳлили»

Мирзакаримова М.М.,

Инновацион технологиялар маркази катта илмий ходими, иктисод фанлари номзоди, доцент; Ботиров Б.Н.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан Миллий университети иктисодиёт факультети магистранти

ТАРКИБИИ УЗГАРИШЛАР ВА ЯНГИЛАНАЁТГАН ИКТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА ИШЧИ КУЧИ ТУШУНЧАСИГА ЯНГИЧА ЁНДАШУВЛАРНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ ВА ТА^ЛИЛИ

Цозирги даврда дунё мамлакатлари ицти-содиёти техник жицатдан мислсиз юксалиб, замонавий технологиялар билан таъминланган. Утиш даври ицтисодиёти мамлакатлари, жумла-дан, Узбекистонда цам ишлаб чицаришни техник жицатдан цайта жицозлаш ва модернизация-лаш, янги техника ва технологиялар билан цуроллантириш чора-тадбирлари амалга оширил-моцда. Фан ютуцлари цозирги пайтда ицтисодий усиш омили цисобланади. Бу эса ицтисодиёт наза-риясида «ишчи кучи» тушунчасининг «инсон капитали», «интеллектуал капитал» каби тушунча-лар орцали нотугри талцин цилинишини келтириб чицармоцда. Шунинг учун иш билан бандлик маса-лаларини ёритишдан олдин ишчи кучи тушунчасига нисбатан вужудга келаётган замонавий царашларни илмий-назарий тацлил цилиш шу куннинг долзарб масалаларидан цисобланади.

«Интеллектуал капитал» тушунчаси утган асрнинг 90-йилларининг боши-да пайдо булди ва «корхона барча хо-димларининг жами билимлари маж-муини узида мужассамлаштирди, бу унга бозордаги ракобатда устунликни такдим этди»1. Билимлар мажмуаси, яъни инсон салохияти хакида гап ке-тар экан, Республикамиз Президенти И.А.Каримов: «Биз фарзандларимиз-нинг нафакат жисмоний ва маънавий соFлом усиши, балки уларнинг энг за-монавий интеллектуал билимларга эга булган, уЙFун ривожланган инсонлар булиб, XXI аср талабларига тулик жа-воб берадиган баркамол авлод булиб вояга етиши учун зарур барча имко-ният ва шароитларни яратишни уз ол-димизга максад килиб куйганмиз»2, деб таъкидлайдилар.

«Интеллектуал капитал» тушунчаси туFрисида иктисодчи-олимларнинг турлича нуктаи назарлари ва ён-дашувлари мавжуд. Шундай экан, бу тушунчанинг илмий-назарий талкинини тахлил килиш зарур, деб хисоблаймиз.

Бунда билимлар деганда, корпорациям тегишли патентлар, жараёнлар, бошкарувчилик куникмалари, техно-логиялар, мижозлар ва мол етказиб берувчилар туFрисидаги маълумот-ларга эгалик хамда мавжуд тажриба-лар тушунилган. Кейинчалик бу таъ-риф куйидаги тарзда аникланган: «Бу - ишловчилар эга булган билимлар;

1 Stewart T. Brainpower: Intellectual capital. // Fortune magazine. 03. 06. 1991. Vol. 123. № 11. P. 44.

2 Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. - Т.: «Узбекистан», 2010. -74-75-б.

бу - корпорацияларга бозордаги ва-зият узгаришларига ракобатчиларга Караганда тезрок мослашиш имкони-ятини берадиган электрон тармокдир; бу - компания ва мижоз уртасидаги алокаларни мустахкамлайдиган хамда истеъмолчиларни яна ва яна янгитдан жалб этадиган шерикчиликдир»3.

Мазмуни жихатдан шунга ухшаш таърифни бошка тарафдорлар хам тавсия этадилар. Улар «интеллектуал капитал»ни «инсон капитали (компания ишчиларининг реал ва потенциал интеллектуал лаёкатлари хамда тегишли амалий куникмалари) ва таркибий капиталнинг (истеъмолчи-лар билан алокалар, бизнес жараё-ни, маълумотлар базаси, брендлар ва IT-тизимлар каби узига хос омиллар билан белгиланадиган компания капитали унсурлари) узига хос бирики-ши» сифатида кийматни4 узгартириши мумкин булган билимлар сифатида талкин киладилар5.

Агар бирлари «инсон капитали» тушунчасида ишчиларнинг билим ва ижодий лаёкатларини ифодаласалар, бошкалари инсоннинг нафакат маънавий, балки жисмоний лаёкатларини хам кузда тутадилар. Бунда, бир то-мондан, «интеллектуал капитал» тушунчаси «инсон капитали» тушунчаси-дан торрок маънони англатади. Аммо

3 Stewart T. Intellectual capital. The new wealth of organizations. N. Y. - L., 1997. P. 10; Иноземцев В.Л. За пределами экономического общества. -М.: «Academia- Наука», 1998. -С. 340.

4 Edvinsson L., Sullivan P. Developing a model for managing intellectual capital. // European management journal, 1996, vol. 14, № 4. P. 356364.

5 Эдвинсон Л. Корпоративная долгота. Навигация в экономике, основанной на знаниях. - М.: «ИНФРА-М», 2005. -С. 20.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

бошка томондан, кенгрок маънони беради, чунки инсон лаёкатларидан ташкари, ижодий мех,нат шароитлари (интеллектуал ускуналар, патентлар ва х,.к.) ва натижаларини х,ам уз ичига олади.

Афсуски, купчилик олимлар «интеллектуал капитал» тушунчасини ишлаб чикариш омиллари назарияси нуктаи назаридан талкин киладилар. Fарбдаги муаллифларнинг билимлар-га мех,нат ва реал капитал билан бир каторда, ишлаб чикариш мустакил омили сифатида карашлари МДХ дав-латлари адабиётларида х,ам намоён була бошлади1.

Бу нуктаи назарга классик сиё-сий иктисод тарафдорлари кушил-майдилар. Улардан бирининг таъ-кидлашича, «Юкори интеллектуал салох,ият билан белгиланадиган ри-вожланган лаёкатлар, бой билим-лар зах,ираси капиталга эмас, балки замонавий кишига хос белгилар х,исобланади»2. Бошкалари янада аникрок: «Билимлар ва ахборотлар ... мех,нат, асосий ва айланма фондлар (ишлаб чикариш воситалари) х,амда ер билан бир каторда, мустакил ишлаб чикариш омили булмайди»; билимлар ва илм-фан «ишлаб чикариш асосий омиллари мантикий каторидан

1 Астапов К. Инновации промышленных предприятий и экономический рост. // «Экономист», 2002, №6; Кириченко Е.А., Шабашев В.А. Институт интеллектуальной собственности: содержание, формы и проблемы развития. - Кемерово, 2004. -С. 84; Любимцева С., Чуприк Ю. Концепция неоиндустриализма и экономическое развитие России. // «Экономист», 2005, №4. -С. 21; Мате-ров И. Факторы развития «новой экономики» в России. // «Экономист», 2003, №2. -С. 11.

2 Щетинин В. Человеческий и вещественный ка-

питал: общность и различие. // «Мировая экономика и международные отношения», 2003, №8. -С. 58.

чикмаган х,олда мех,натнинг «аклий унсурлари» даражасини оширади». «Билимлар, фан, ахборотларнинг ри-вожланиши инсон ялпи ишчи кучи ривожланишининг мух,им унсури, тар-кибий кисмидир»3.

Бизнинг фикримизча, инсоннинг билимлари унинг интеллектида му-жассамлашган билимлар ёки «жонли» билимлар сифатида уз х,олича инсон-дан алох,ида амал кила олмайди. У ишлаб чикариш «инсоний», субъектив омилининг ажралмас унсури - ишчи кучи х,исобланади. Шу сабабли билим-ларни субъектив ва объектив омиллар билан бир каторда, амал киладиган ишлаб чикаришнинг мустакил омили сифатида тасаввур килишга объектив зарурият ва мантикий асос йук.

Ишчи кучи - бу организм, жонли инсон шахси эга булган жис-моний ва маънавий кобилиятлар йиFиндиси эканлиги XIX асрдаёк маъ-лум булган. Уша давр иктисодиётида моддий ишлаб чикаришдаги жис-моний мех,натнинг ах,амияти устун булганлиги уз-узидан тушунарли. Аммо бу, масалан, мамлакатимиз-да вужудга келаётган саноатлашган FOялар учун хос булган мех,нат оми-лини факат жисмоний мех,нат билан изох,лашга имкон бермаслиги керак. Шунга асосланиб, купинча индустр-лашган жамиятда мех,нат ижод билан боFланганлиги кузда тутилади.

Билимлар ишчи кучининг бошка хоссаларидан фарк килиб, иккита хусусиятга эга.

3 Черковец В.О. О содержании понятия «реальный сектор экономики» и роли материального производства. // «Российский экономический журнал», 2001, №11-12.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

Биринчидан, у мехнат жараёни-да йуколиб кетмайди, демакки, жис-моний эскиришга тортилмайди. Агар инсоннинг жисмоний кучи мехнатни амалга оширгандан кейин истеъмол жараёнида тикланишни талаб килса, билимлар эса бир вактнинг узида махсулотда буюмлашади ва ишчида сакланиб колади, яъни табиий икки-ланиш хоссасига эга булади.

Иккинчидан, уз сифатини саклаб колиш учун ишчининг илмий билим-лари мунтазам янгиланиб боришни ва узлуксиз таълим олишни такозо килади.

Бундан интеллектуал ишчи кучи эгасининг даромади кул мехнати иш-чисининг даромадидан юкори сифат-ни саклаб колишга, узлуксиз таълим олишга харажатлар микдорида катта булиши кераклиги келиб чикади (инсоннинг таълими укитишдан кенгрок тушунча ва нафакат касбий билим-ларга, балки кенг куламдаги маданий неъматларга булган эхтиёжни хам уз ичига олади). Бирок бу тушунчаларни чалкаштиришга имкон колдирмайди, бунда интеллектуал ишчининг нисба-тан юкори даромадини иш хаки, деб эмас, балки интеллектуал капиталдан олинадиган фойда, деб аталади.

Интеллектуал ишчи кучини саклаш ва коплашга харажатлар - бу малака-ли ишчига инвестициялар эмас, балки оддий ишчига караганда юкорирок сифатдаги истеъмолдир.

Агар шу тарика мулохаза юритади-ган булсак, адабиётларда учрайдиган мантикий карама-каршиликлардан кочиш, ишчиларни чексиз билимларга эга булган ва эга булмаганларга ажра-

тиш имкониятини истисно этиш хамда «интеллектуал капитал»ни мехнат билан бир каторда, мустакил иш-лаб чикариш омилига ажратиш учун хар кандай асосни бартараф килиш мумкин булади. «Интеллектуал капитал» тушунчасини киритиш мохият жихатдан хозирги замон фирмаси капитали кийматини яратишда инсон билимларининг роли усиб бораётган-лигининг узига хос ифодасидир.

Билимлардан фойдаланадиган

тадбиркорнинг оддий даромадига караганда, юкорирок усган даромади туFрисида шуни айтиш мумкинки, бу капитал янги тури (интеллектуален кандайдир алохида даромад тури эмас, балки монопол фойда-нинг бир куринишидир. Тажрибанинг курсатишича, «интеллектуал» тадбир-кор интеллектуал махсулотга монопол (хосилавий) нарх белгилайди.

Билимлар у кимга тегишли булса, уша учун эмас, балки ким уни фойда олиш йулида ишлатаётган булса, яъни капиталлаштираётган булса, уша учун капитал хисобланади.

«Интеллектуал капитал» эгаси куйилмалардан (таълимга харажатлар) шахсан фойдаланаётган киши эмас, балки билимлар субъекти томони-дан яратиладиган кушимча кийматни узлаштирадиган кишидир. Демак, билимлар ишчининг эмас, балки тадбиркорнинг кулида капитал сифатида намоён булади. Ишчи учун билимлар ишчи кучининг ажралмас унсуридир.

Интеллектуал ишчи кучи ва «интеллектуал капитал»ни бундай фарклаш турли иктисодий муносабатлар ва улар томонидан амалга оширила-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

диган иктисодий вазифаларни аник тушунчаларда ифодалаш такозоси х,исобланади.

Билимлар интеллектуал ишчи ку-чининг мазмунини ифодалайди. Шу сабабли «интеллектуал капитал», деб номланадиган бундай билимларни мустакил ишлаб чикариш омили си-фатида ажратиш асоссиздир.

Айрим миллий муаллифларимиз уни бошка омиллар билан бир каторда амал киладиган ишлаб чикариш омили сифатида урганадилар. Бирок улар «интеллектуал капитал» тушунчасида ифодалайдиган мазмуннинг тах,лили шундан далолат берадики, уни олдин-дан маълум булган тушунчалар - «ишчи кучи», «ишлаб чикариш воситалари», «доимий ва узгарувчан капитал» ту-шунчалари оркали тулик ёритиш мум-кин.

Бизнинг назаримизда, катор муал-лифлар, «инсон капитали» тушунча-сининг туб белгиси булиб «капитал» сузи чикишини туFри курсатишади ва аниклашади: «Инсон капитали» иктисодий тушунчаси - бу иктисодиёт назарияси сиёсий иктисод, деб юри-тилган даврда кашф килинган ва ил-мий асосланган узгарувчан капитал-нинг замонавий талкинидир. Демак, инсон капитали ишчи кучи кийматига эквивалентдир.

Замонавий ишлаб чикаришнинг компьютерлаштирилиши ишчида ка-питалнинг (инсон, интеллект - юк-сак билимдонлик куникмаси) пайдо булишига эмас, балки ишчи кучи си-фатининг ва интеллектуал малакаси-нинг усишига олиб келди. Шу сабабли «интеллектуал капитал» урнида ишчи

кучининг янги шакли - интеллектуал ишчи кучининг пайдо булишини куриш мумкин.

Ишчи кандайдир алох,ида капитал-нинг эгаси булиб колмайди. Биринчи-дан, капитал бегоналашиш хоссасига эга булади, ишчи кучи эса ишчидан бегоналашмайди. Интеллектуал капитал назариясининг тарафдорларининг таъкидлашича, ишчи кучига бегона-лашмаслик хос1. Аммо бу ишчи интеллектуал капиталга эмас, балки интеллектуал ишчи кучига эга эканлигини билдиради. Иккинчидан, «интеллектуал капитал» уз эгасига даромад кел-тириш учун мех,нат жараёни амалга ошиши, яъни ишчи кучи сарфланиши зарур. Мех,нат килмаган ишчи - «интеллектуал капитал» узининг усган да-ромадини ололмайди, бунда х,акикий капитал сингари уз мех,нати туфайли эмас, балки ёлланма мех,натга хара-жатлар туфайли уз эгасига даромад келтиради.

«Интеллектуал капитал»нинг мустакил х,одиса сифатида амал кила олмаслиги уни таркибий унсурлар асосида объектив улчашнинг мум-кинмаслиги билан ифодаланади. Бу уникал билимлардан фойдаланадиган фирмаларнинг бозордаги монопол х,олатини саклаб колиш имкониятла-рининг субъектив бах,осидир.

Билимларнинг ишлаб чикариш омили сифатидаги мустакиллигини

1 Иноземцев В.Л. За пределами экономического общества. - М.: «Academia-Наука», 1998. -С. 341; Рафаилов А.М., Проскуряков В.А., Радионов В.Б. Интеллектуальный капитал предприятия как стратегический фактор развития. // «Технология машиностроения», 2005, №3. -С. 71; Эдвинсон Л. Корпоративная долгота. Навигация в экономике, основанной на знаниях. - М.: «ИНФРА-М», 2005. -С. 120.

асослаган холда индустрлашган давр назариячиларининг таъкидлашича, бу омил харажатлари олдингидек, мехнат ёки капитал сарфлари синга-ри соф микдорий жихатдан хам асо-сийси булиб колади1. Бирок бу фикр-ни улар каттик асосланган статистик маълумотлар оркали асосламайди-лар. 1991 йилда АК,Шда факат ахборот ва информацион технологияларга эга булиш учун сарфланган харажатлар 112 миллиард доллар, ишлаб чикариш технологиялари ва асосий фондларни кулга киритиш харажатларидан 107 миллиард доллардан ошиб кетганли-гига асосланадилар. Шунга карамай, иктисодий хамкорлик ва ривожланиш ташкилотининг (OECD) маълумотла-рига кура, дунёнинг барча ривож-ланган мамлакатларида билимлар-га инвестициялар (ИТТКИ, таълим ва дастурий таъминот харажатлари) асосий фондларга инвестициялардан ошмайди. Масалан, 1995 йилда би-лим олишга инвестициялар микдори асосий фондларга инвестициялар микдорининг Японияда 23%дан Шве-цияда 73%гачасини ташкил этди2.

Хакикатда билимларнинг ишлаб чикариш жараёнида катнашиши маз-муни бундай: бир томондан, у ишчи кучининг унсури сифатида чикади, бошка томондан, инсон томони-дан яратилган буюмларда: ишлаб чикариш воситалари ва бошкаларда ифодаланади. Мос равишда, бу ун-сурлар инсон интеллектида таркиб

1 Иноземцев В.Л. За пределами экономического общества. - М.: «Academia-Наука», 1998. -С. 320.

2 Organization for Economic Cooperation and Development. Science, Technology and Industry Scoreboard 1999. Benchmarking Knowledge-Based Economies - Paris: OECD, 1999.

топган жонли билим ва копланган би-лимни узида мужассамлаштиради.

Бунда жонли билим мухим роль уйнайди, чунки у копланган би-лимнинг, демакки, бутун интеллектуал салохиятнинг ягона манбаи хисобланади. Шу тарика ифодаланган интеллектуал салохият хозирги замон фирмаси капиталининг кийматини яратишда инсоннинг ролини дол-зарблаштиради, чунки жонли билим унинг мутлак ифодаси хисобланади.

Мазмуни жихатдан жонли билим инсон салохиятига, копланган билим таркибий капиталга мос келади. Таркибий капитални моддийлашган билим сифатида эмас, балки айнан копланган билим сифатида тасаввур килиш мумкин. Чунки унинг дастурий таъминот, ташкилий таркиб, патент-лар, савдо ярмаркалари, шериклар би-лан муносабатлар каби куплаб унсур-лари, жисмоний, буюмлашган шаклга эга эмас, балки шу билан бирга ундан алохида амал килган ва кандайдир буюмларда копланган холда инсон онгининг махсули хисобланади.

Таркибий капиталнинг мехнат жараёнида, махсулот яратишда (маса-лан, компьютер тизимлари ва дасту-рий таъминот, маълумотлар базаси, картотекалар) бевосита иштирок эта-диган унсурлари замонавий ишлаб чикариш воситалари хисобланади. Махсулот кийматини яратишда бевосита катнашмайдиган унсурлар -ташкилий таркиб, патентлар, савдо ярмаркалари, мижозлар ва мол ет-казиб берувчилар билан муносабатлар бевосита ишлаб чикариш омиллари хисобланмайди. Улар фой-да меъёрини уртачадан юкорирок

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

устириш омиллари сифатида чикади, аммо махсулот ишлаб чикариш оми-ли хисобланмайди. Чунки замонавий фирма капитали кийматни яратиш-га эмас, балки харакатлантиришга, мехнат жараёнида яратилган кийматни ракобат жараёнида кайта таксимлашга кумаклашади.

Бу унсурлар капиталнинг янги, узгарган шакллари хисобланади, чунки капитал томонидан кабул кили-надиган образлар, яъни ишчи кучидан фаркли капиталга мансубликни таш-кил киладиган, ундан пайдо булган ва унинг таркибига кирган шундай бирикмалар сифатида ишчига карши туради. Илм-фан ва унинг кулланиши хакикатдан хам алохида ишчининг санъатидан ва унинг уз ишини яхши билишидан иктисодий жихатдан алохидалашади хамда капитал таркибига кирган унсур сифатида чикади.

Биз киритган «жонли ва копланган билимлар» тушунчаси капитал унсур-лари номининг оддий узгартирилиши хисобланмайди. Инсоннинг бу ходи-садаги хакикий урни - ишчининг капиталга муносабати туFрисидаги хато тасаввурдан кочиш учун тушунчалар-ни пухта аниклаш зарур булади.

Капиталнинг бу таркибий кисмлари мехнат жараёни нуктаи назаридан объектив ва субъектив омиллар сифатида, ишлаб чикариш воситалари ва ишчи кучи сифатида фаркланади, кийматни устириш жараёни нуктаи назаридан эса доимий ва узгарувчан капитал сифатида фаркланади. Ишчи кучи унсури сифатида урганиладиган жонли билим узгарувчан капитал ун-сурини узида мужассамлаштиради. Бевосита ишлаб чикариш жараёнида катнашадиган таркибий капитал ун-

сурлари (копланган билимлар) доимий капитал унсурини ифодалайди.

Шундай килиб, янги «интеллектуал капитал» эмас, балки олдиндан маъ-лум булган омиллар - ишчи кучи ва ишлаб чикариш воситалари хамда фиктив капитал (таркибий капиталнинг буюмлашмаган кисмлари) янги шаклларининг янгича бирикмаси мав-жуд булади.

Жонли билим (ишчи кучининг таркибий унсури сифатида) киймат яра-тади. Таркибий капиталнинг буюм-лашган унсурлари уз кийматини тайёр махсулотга утказади. Буюмлашмаган унсурлар - кийматни яратишда уму-ман катнашмайди, жонсиз унсур сифатида улар кийматни махсулотга утказа олмайди. Улар айрим табиий кучлар ва ижтимоий унумдор кучлар (кооперация, фан, ишлаб чикаришни ташкил килиш шакллари) сифатида тадбир-корга бепул такдим этилади. Шу би-лан бир вактда фиктив капиталнинг келтирилган унсурлари товар нархи-нинг интеллектуал рента микдорида усишига кумаклашади. Чунки ракобат курашида мазкур тадбиркор моно-полизмининг омили хисобланади. Айнан шу ходиса «интеллектуал капитал» таълимотида фирма капитали кийматини яратиш сифатида талкин килинади. Хакикатда эса монопол фойда микдорида (ушбу вазиятда интеллектуал рента) нархнинг усиши кийматни яратишга таъсир килмайди.

Шундай килиб, мехнат-киймат на-зарияси хозирги замон корхонаси фаолиятида унинг капиталини яра-тишнинг ягона манбаи сифатида ин-сон ва инсон мехнатининг ролини туFри курсатади, деб хисоблаймиз.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 11

AgaÔMëT^ap:

1. KapuMOB I.A. ACOCUM Ba3M$aMM3 - BaTaHUMU3 TapaKKuëTu Ba xa-nK,MMM3 ^apoBOH^uruHu aHaga roKcanTupumgup. - T.: «Y36eKMcroH», 2010.

2. AcTanoB K. IlHHOBa^M npoMbimneHHbix npegnpuaTuM u экономuме-CKI/IM pocT. // «BKOHOMI/ICT», 2002, №6.

3. MHO3eM^B B„fl. 3a npegenaMu экономuмеского o6^ecTBa. - M.: «Academia-HayKa», 1998.

4. KupmeHKO E.A., LUa6aweB B.A. IlHCTUTyT MHTenneKTyanbHOM co6cTBeH-HOCTU: cogepxaHue, ^opMbi u npo6neMb pa3BMTMa. - KeMepoBO, 2004. -C. 84.

5. ,flro6MM^Ba C., HynpuK fO. KoH^n^a HeouHgycTpua^u3Ma u эконо-Mi/mecKoe pa3BUTi/ie POCCI/II/I. // «BKOHOMI/ICT», 2005, №4. -C. 21.

6. MaTepoB II. OaKTopbi pa3BMTMa «HOBOM экономuкu» B POCCUU. // «3KO-HOMICT», 2003, №2. -C. 11.

7. npocKypAKOB B.A., PaguoHOB B.B. iHTenneKTyanbHbiM KanuTan npeg-npuaTua KaK CTpaTeruMecKuM ^aKTop pa3BMTMa. // «TexHonorua MamuHO-apoeHua», 2005, №3. -C. 71.

8. Stewart T. Brainpower: Intellectual capital. // Fortune magazine. 03.06.1991. Vol. 123. № 11. P. 44.

9. Stewart T. Intellectual capital. The new wealth of organizations. N.Y. - L., 1997.

10. Edvinsson L., Sullivan P. Developing a model for managing intellectual capital. // European management journal. 1996. vol. 14. № 4. P. 356-364.

11. BgBUHCOH KopnopaTUBHaa gonroTa. HaBura^a B экономuкe, OCHO-BaHHOM Ha 3HaHuax. - M.: «I/IHOPA-M», 2005. -C. 20.

12. U^eTUHUH B. HenoBeMecKuM u Be^ecTBeHHbiM KanuTan: o6^HOCTb u pa3nuMue. // «MupoBaa экономuкa u MexgyHapogHbie OTHOweHMa», 2003, №8. -C. 58.

13. Hepковeц B.O. O cogepxaHuu noHaTua «peanbHbM ceKTop экономu-KU» u ponu MaTepuanbHoro npou3BogcTBa. // «Poccumckum экономuмeскuм xypHan», 2001, №11-12.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.