Научная статья на тему 'Инновацион технологиялар – таълим ва тарбия жараёнларининг сифат ва самарадорлиги омили сифатида'

Инновацион технологиялар – таълим ва тарбия жараёнларининг сифат ва самарадорлиги омили сифатида Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
521
80
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
воспитательно-образовательный процесс / инновационные технологии / педагог / студент / творческое мышление / творчество / интерактивные методы / знание / навыки и квалификация. / educating-breeding process / innovation technologies / pedagogue / student / creative thinking / creation / interactive methods / knowledge / skills / qualification.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Н. Холйигитова

В статье проанализированы вопросы достижения качества и эффективности воспитания и обучения через педагогические инновации, повышения результативности учебно-воспитательной работы, организации деятельности с научной точки зрения и возможность широкого применения в обучении современных технологий.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INNOVATION TECHNOLOGIES – AS PRINCIPE OF HIGH QUALITY AND EFFICIENCY OF EDUCATION-BREEDING PROCESS

There are analyzed in the article issues of high quality and efficiency achievement of breeding and educational processes, using pedagogical innovations. Apply of modern technologies from the scientific point of view in teaching increasing results of teaching-breeding processes, arrangement of these activities.

Текст научной работы на тему «Инновацион технологиялар – таълим ва тарбия жараёнларининг сифат ва самарадорлиги омили сифатида»

Н. Холйигитова,

Тошкент молия институтининг катта укитувчиси

ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР - ТАЪЛИМ ВА ТАРБИЯ ЖАРАЁНЛАРИНИНГ СИФАТ ВА САМАРАДОРЛИГИ ОМИЛИ СИФАТИДА

Н. ХОЛЙИГИТОВА. ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР - ТАЪЛИМ ВА ТАРБИЯ ЖАРАЁНЛАРИНИНГ СИФАТ ВА САМАРАДОРЛИГИ ОМИЛИ СИФАТИДА

Маколада укув-тарбия ишларининг натижавийлигини ошириш, фаолиятни илмий тарзда ташкил этиш ва укитишнинг замонавий технологияларини кенг куламда куллаш имкониятлари, педагогик инновациялар оркали таълим ва тарбияда сифат ва самарадорликка эришиш омил-лари тах,лил этилган.

Таянч иборалар: таълим ва тарбия жараёни, инновацион технологиялар, педагог, талаба, ижодий фикрлаш, ижодкорлик, интерфаол усуллар, билим, малака ва куникмалар.

Н. ХОЛЙИГИТОВА. ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ - КАК ПРИНЦИП КАЧЕСТВА И ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРОЦЕССА ОБРАЗОВАНИЯ И ВОСПИТАНИЯ

В статье проанализированы вопросы достижения качества и эффективности воспитания и обучения через педагогические инновации, повышения результативности учебно-воспитательной работы, организации деятельности с научной точки зрения и возможность широкого применения в обучении современных технологий.

Ключевые слова: воспитательно-образовательный процесс, инновационные технологии, педагог, студент, творческое мышление, творчество, интерактивные методы, знание, навыки и квалификация.

N. KHOLYIGITOVA. INNOVATION TECHNOLOGIES - AS PRINCIPE OF HIGH QUALITY AND EFFICIENCY OF EDUCATION-BREEDING PROCESS

There are analyzed in the article issues of high quality and efficiency achievement of breeding and educational processes, using pedagogical innovations. Apply of modern technologies from the scientific point of view in teaching increasing results of teaching-breeding processes, arrangement of these activities.

Keywords: educating-breeding process, innovation technologies, pedagogue, student, creative thinking, creation, interactive methods, knowledge, skills, qualification.

Уцув-тарбия ишларининг самарадорлигини ошириш ма-салалари бу борада мецнатни илмий тарзда ташкил этиш ва уцитишниниг замонавий технологияларини кенг куламда цуллаш орцали цал цилинади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 1

Маърифий масканларда янгиликларга очик йул бериш ва инновацион фаолиятни катта микёсда ташкил этиш эвазига таълим-тарбия жараёнларининг иштирокчилари уртасида жипслик ва хамкорлик таъминланади. Бунда режалаштириш, лойихалаш, дастурлаш, башо-ратлаш ва бахолаш каби харакатлар хам на-зардан четда колмаслиги лозим. Педагогик инновациялар оркали таълим ва тарбияда си-фат ва самарадорликка эришиш имкониятла-ри орттирилади.

XVIII асрда яшаб ижод этган буюк не-мис педагоги Адольф Дистервегнинг канотли ибораси бугунги кунда хам уз актуаллиги-ни йукотмаган: "Ношуд укитувчи хакикатни шунчаки айтади-куяди, яхшиси эса уни топиш йуларини ургатади"1. Билим олувчиларга ах-борот кабул килувчи роботлар тарзида эмас, балки эркин ва ижодий фикрловчи, изланувчи ва янгиликларга интилувчи шахслар тарзида урганиш объекти сифатида ёндашмок лозим. Шу уринда яна бир машхур шахс - таникли рус педагоги ва эртакчиси Константин Дмитриевич Ушинскийнинг куйидаги фикрини хам эъ-тиборга олиш лозим: "Укувчилар тулдирилиш керак булган идишлар эмас, балки ёндирили-ши шарт булган машъаладирлар". Яна бир улуг мутафаккир, бетакрор асар "Шохнома"нинг муаллифи Абулкосим Фирдавсий таъбири билан айтганда, "Кимки олмас экан хаётдан таълим, унга ургатолмас хеч бир муаллим". Устоз ва мураббийлар хизматини камситма-ган холда шуни таъкидлаш лозимки, инсон фарзандининг илк укитувчиси ва тарбиячиси унинг ота-онасидир. Оила тарбияси комиллик пойдеворининг тамал тошидир. Узбек халк оFзаки ижодидаги "Казисан, картасан - охири наслингга тортасан", "Куш уясида курганини килади", "Илоннинг боласи илондир, чаённи-ки - чаёндир", "Эр йигит тоFасига тортар, яхши киз аммасига ухшар", "Онасини куриб кизини ол", "Отанг боласи булма, одам боласи бул", "Бирни куриб фикр кил, мингни куриб шукр кил", "Аклни ах,мокдан урган", "Бола азиз -одоби ундан-да азиз", "Эркаликнинг охири -вой", "Ёшликда олинган билим - тошга уйилган накш кабидир" каби макол ва ибораларда хам

1 Омонов Х.Т., Хужаев Н.Х., Мадьярова С.А., Эшчанов Э.У. Педагогик технологиялар ва педагогик махорат. Дарслик. - Т.: "Иктисод-Молия", 2009.

шахс шаклланишининг ижтимоий ва биологик омилларига ахамият каратилган. Буларни анг-лаш ва уларга амал килиш инновацион фаоли-ятда мухим ахамият касб этади.

«Инновацион технология» тушунчаси таълим самарадорлигини оширувчи омиллардан фойдаланиш, турли педагогик жараёнлар-ни лойихалаш ва амалда куллаш оркали билим эгаллашни такомиллаштириш усулларини камраб олади. «Инновацион технологиялар» дейилганда турли педагогик янгиликларни яратиш, кабул килиш, бахолаш, узлаштириш ва амалда татбик этиш жараёнини бошкариш тушунилади. Сунгги йилларда таълим муасса-саларида яратилган шароит ва имкониятлар, инновация намуналарини жорий этиш учун ижодий ва мослаштирувчи ёндашув укитувчи ва укувчиларнинг ижодий фаоллигини кучай-тиришда самарали хизмат килмокда2.

Хозирги кунда узлуксиз таълим тизими-да инновацион технологияларни куллашга булган кизикиш ва эътибор кундан-кунга ку-чайиб бормокда. Бундай булишининг сабабла-ридан бири шу вактгача таълим максадлари укувчи-талабаларнинг факат тайёр билимлар-ни узлаштириб олишларига каратилган булса, замонавий технологиялар уларни ижодий фа-олликка, эгалланиши лозим булган билимлар-ни узлари кидириб топишларига, хатто хуло-саларни хам узлари келтириб чикаришларига ургатиши билан боFликдир.

Укитиш жараёнини ташкил этишнинг асо-сий шакли дарсдир. Хозирги пайтда дарснинг хилма-хил ноанъанавий шакллари жорий этил-мокда. Бундай дарслар укувчининг ижодий кобилиятини устириш, аклий салохиятини ку-чайтириш, илмий дунёкарашини кенгайтириш ва хар бир янгиликни тез ва тула кабул кила олиш куникма ва малакаларининг шаклланиши-га хизмат килади. Дарс жараёнида инновацион технологияларни куллаш укувчиларда илмий изланишга кизикишни уЙFотади, ижодкорлик ва бунёдкорлик кобилиятини ривожлантира-ди. Натижада эгалланган билим, куникма ва малакалар амалий фаолиятда татбик этила-ди, узлаштириш сифати ошади. Бунинг учун укитувчи махоратли булиши ва мавзуларнинг

2 Поульсен Серен. Введение в современную методику преподавания. Учебное пособие. Пер с датского яз. -Бишкек: "Кесип", 2007.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 1

мазмунига караб дарсни т^ри режалаштири-ши, машFулот давомида барча укувчиларни фаол ва онгли ишлашларига эришмоFи лозим. Зеро, укитувчи - таълим ислох,атининг бош ижрочисидир. Бунда х,ар бир укитувчини киска вакт ичида жуда катта микдордаги ахборот тупламини узлаштириш, кайта ишлаш ва амал-да куллай олишга ургатиш мух,им ах,амиятга эга. Уни х,ал килишда укитувчига укитишнинг анъанавий усуллари билан бирга замонавий ахборот технологиялари, жумладан, компью-терлардан фойдаланиш ёрдам беради. Дарсда компьютердан фойдаланиш укитиш жараёни-ни кизикарли олиб бориш, х,ар бир укувчига индивидуал ёндашиш имконини беради. Бунда, биринчидан, ахборот-коммуникация тех-нологияларининг кенг имкониятлари оркали талабаларга жуда куп билим, факт ва маълу-мотларни етказиш мумкин булади. Иккинчи-дан, укитувчининг инновацион режа, Fоя ва уй-фикрларини тулаконли амалга ошириш ен-гил ва самарали тарзда кечади.

Шундай килиб, инновацион фаолият таълим-тарбия жараёнида укувчи ва укитувчини узаро х,амкорга айлантиради. Дарснинг кизикарли ва самарали булишини таъминлайди. Инно-вацияларнинг самарадорлигини аниклашда укувчиларнинг фан асосларини узлаштириш натижаларига караб фикр юритиш зарур. Хозирги пайтда укувчиларнинг билим эгаллаш-ларида ахборот-коммуникация воситалари-дан кенг куламда фойдаланилмокда. Айникса, компьютерда ишлаш, турли тармоклардан керакли маълумотларни излаб топиш ва узлаштириб олиш укувчиларнинг кизикарли машFулотларига айланиб бормокда. Факат бунда компьютер саводхонлиги мукаммал булиши талаб этилади. Бу х,ам инновацион фаолият булиб, укувчиларда махсус билим, куникма ва малакаларнинг таркиб топишини такозо этади.

Таълим муассасаларининг барча йуналиш ва мутахассисликларида информатика ва ахборот технологиялари дарс сифатида уки-тилади. Бу дарслар укувчиларнинг энг кизикарли машFулотларига айланиб улгурди. Укувчиларга компьютерда ишлаш куникма ва малакаларини ургатиш билан бирга уларда шу йуналишдаги маданият х,ам таркиб топтирил-са, маъкул булар эди. Айрим укувчилар билим олишдан кура турли уйинларни уйнашга, жан-

гарликка, «оммавий маданият» намуналаридан бах,раманд булишга кизикадилар. Компьютер тармоFидаги инновацияларни сифатли ва самарали таълим-тарбия олиш учун йуналтириш педагогик жамоанинг диккат марказида тури-ши зарур.

Педагогик инновациялар маълум микдордаги вазифаларни х,ал этиш учун хизмат ки-лишга йуналтирилган булади. Агар укувчида мустах,кам билим билан бирга уни амалий фаолиятда куллашнинг куникма ва малакала-ри таркиб топса, тажрибада синаб курилганда самарадорликка эришса, мавжуд х,олатлар ижобий томонга узгартирилса, янги Fоялар устида иш олиб борилса, х,ар кандай муаммо-нинг ечими атрофлича тасаввур килинса, гло-бал масштабда фикр юритилса инновация ка-фолатланган натижани берган булади. Худди шундай педагогик инновациялар х,ар томонла-ма камол топган, баркамол авлодни тарбиялаб бериш вазифасини х,ал этади.

Одатда укувчи-ёшлар бир хилликни, пассив тингловчи булишни, итоаткор бажарув-чиликни, бировнинг фикрига карам булишни (х,атто у фойдали булса ^ам) ёктирмайдилар. Таълим-тарбия жараёнидаги хилма-хиллик, мустакиллик, онглилик, фаоллик, эркин ва ижодий фикрлаш, уз «мен»ини намоён этиш, илм-фандаги янгиликлардан хабардор булиш ва янгилик яратишга интилиш укувчиларнинг турмуш тарзига айланиб бормокда. Бу муам-моларни х,ал килишнинг энг самарали усули инновацион технологиялар эканлиги маълум булди.

Узбекистон Республикасининг мустакиллик йилларида эришган ва эришилаётган муваффа-киятлари мух,им ижтимоий ^одисалардир. Уларнинг туб мох,иятини англаб етиш, уларни тулаконли тарзда узлаштириш ва фаол х,аётий позицияда туриб уларни тах,лил килиш учун иннновацион таълим технологияларидан кенг камровда фойдаланиш талаб этилади. Анъанавий укитиш усуллари замонавий таълим ва тарбия технологияларига уз урнини бушатиб бераётган х,озирги даврда жамият х,аётида руй бераётган ижтимоий, сиёсий, маънавий, мада-ний, маърифий ва иктисодий узгаришлар таълим мазмунида тула акс этиши учун инновацион ёндашувлар зарурдир. Барча сох,алардаги ютук ва муаммоларни ёшлар онгига етказиш учун эса таълим ва тарбия берувчиларнинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 1

узлари ушбу масалаларни замон талабла-ри даражасида тахлил кила олишлари хамда мамлакатимиз ижтимоий хаётининг барча узгаришлари билан хамкадам равишда яшаш-лари ва ишлашлари керак.

Узлуксиз таълим тизимида хар бир дарс-нинг уз инновацион максади булиши ло-зим. Инновацион максадни амалга оши-риш учун укитувчининг узи етарли даражада

куролланган булиши ва бундай жараёнга шай холда фаолият курсатиши лозим.

Узлуксиз таълим тизимида билим олув-чи ва тарбияланувчиларни инновацион тех-нологиялар асосида укитиш билан чекланиб колмасдан, уларга келажакдаги амалий фао-лиятларида инновацион технологияларни муваффакиятли куллашга ургатиш узвийлик ва узлуксизликни таъминлашнинг асосий вазифа-ларидан бири, деб хисоблаймиз.

Адабиётлар:

1. Омонов Х.Т., Хужаев Н.Х., Мадьярова С.А., Эшчанов Э.У. Педагогик технологиялар ва педагогик махорат. Дарслик. - Т.: "Иктисод-Молия", 2009.

2. Омонов Х.Т. Касб таълими: педагогик-психологик ва ташкилий муаммолар. // "Касб таълими: педагогик-психологик ва ташкилий муаммолар" мавзусида таянч олий таълим муассасаси сифатида Тошкент Молия институти етакчилигида ташкил этилган иккинчи Республика илмий-амалий семинари материаллари. Укув-методик кулланма. - Т.: ТМИ, 2009.

3. Поульсен Серен. Введение в современную методику преподавания. Учебное пособие. Пер с датского яз. - Б.: "Кесип", 2007.

4. Газиев Э.Г. Психология высшей школы. Учебное пособие. - Т.: "Университет", 2006.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.