Научная статья на тему 'ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИСИНИ ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИНИ ФАОЛЛАШТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА'

ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИСИНИ ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИНИ ФАОЛЛАШТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
310
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Область наук
Ключевые слова
ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯ / АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ДАРСНИНГ МАНТИқИЙ СТРУКТУРАСИНИ қУРИШ / МАНТИқИЙ ФИКРЛАШ / МУСТАқИЛ ИШ / ДИДАКТИК МАТЕРИАЛЛАР / ПРЕЗЕНТАЦИЯ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Юсупов Д.Ф., Жуманиязова О.А.

Мазкур мақолада бошланғич синфларда математика фанини ва унинг ўзига хос хусусиятларини ўргатишнинг турли методикалари баён қилинади. Умумтаълим мактабларининг бошланғич синфларида математика фанини ўқитишда инновацион технологияларни қўллаш бўйича методик тавсиялар келтирилган. Инновацион технологиялар ёрдамида дарс машғулотларини сифатини ошириш таклиф қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИСИНИ ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИНИ ФАОЛЛАШТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА»

УДК 681.142:378.14

ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦУВЧИСИНИ ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИНИ ФАОЛЛАШТИРИШ ВА

РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА

Д.Ф. Юсупов1, О.А. Жуманиязова2

Аннотация

Мазкур маколада бошлангич синфларда математика фанини ва унинг узига хос хусусиятларини ургатишнинг турли методикалари баён килинади. Умумтаълим мактабларининг бошлангич синфларида математика фанини укитишда инновацион технологияларни куллаш буйича методик тавсиялар келтирилган. Инновацион технологиялар ёрдамида дарс машгулотларини сифатини ошириш таклиф килинган.

Калит сузлар: инновацион технология, ахборот-коммуникация технологиялари, дарснинг мантикий структурасини куриш, мантикий фикрлаш, мустакил иш, дидактик материаллар, презентация.

Таълимнинг барча боскичларига оид умумий педагогик ва дидактик талаб укувчининг дастурий билим, тасаввур ва куникмалари асосида мустацил ишлаш самарадорлигини такомиллаштириш, илмий фикрлашга, укув фанига кизикишини кучайтириш, касбий билимларини чукурлаштириш, назарий ва амалий машгулот мобайнида уларнинг фаоллигини оширишдан иборатдир. Жахон педагогик тажрибаси, замонавий педагогик технологияларининг укувчиларни фанларга кизиктиришга, уларнинг мустакил ишлашда фаолликларини оширишга имконияти чексиз эканлигини тасдикламокда.

Таълимнинг самарадорлигини ошириш, шахснинг таълим марказида булишини ва ёшларнинг мустакил билим олишларини таъминлаш учун таълим муассасаларига яхши тайёргарлик курган ва уз сохасидаги билимларни мустахкам эгаллашдан ташкари замонавий педагогик технологияларни ва интерфаол усулларни биладиган, улардан укув ва тарбиявий машгулотларни ташкил этишда фойдаланиш коидаларини биладиган укитувчилар керак. Бунинг учун барча фан укитувчиларини янги педагогик технологиялар ва интерфаол усуллар билан куроллантириш ва олган билимларини укув-тарбиявий машгулотларда куллаш малакаларини узлуксиз ошириб бориш лозим [1].

Бошлангич синф укитувчиси Давлат таълим стандарти буйича болаларнинг мантикий тафаккур кила олиш салохиятини, аклий ривожланишини, дунёкарашини, коммуникатив саводхонлигини ва уз-узини англаш салохиятини шакллантиришга, эркин фикрлай олиш, узгалар фикрини англаш, уз фикрини огзаки ва ёзма равишда равон баён кила олиш куникмаларини эгаллашларига эришиши лозим.

Шу боисдан хам бошлангич синфлар укув жараёнидаги бир хилликга бардам бериш дарс жараёнини турли туманлигини, ранг баранглигини таъминлаш максадида илгор педагогик ва инновацион технологияларини кенг жорий этишга мулжалланган укув-методик кулланмаларни яратиш ва тадбик килиш давр талабидир. Шу билан бирга дарс жараёнида махсу тайёрлаган мултимедиали иловалардан, видеолавхалардан, турли анимацион материаллардан фойдаланиб укув жараёни ташкил килинганда, укувчиларнинг амалий тафаккур ва тасаввурларини шакллантиришда мавзуга булган кизикишларини орттиради ва тез тушуниб олишларига имконият яратади. Шунингдек, дарс давомида укувчилар чарчаб колмаслиги ва зерикмасликлари

1Юсупов Давронбек Фирнафасович - старший преподаватель кафедры «Информационных технологий», Ургенчский государственный университет, Узбекистан.

2Жуманиязова Ойдиной Амин кизи - студент факультета педагогики, Ургенчский государственный университет, Узбекистан.

учун мусицали дам олиш дацицалари хам ташкил этилиши мацсалга мувофицдир. Худди шундай, бошлангич синфларда математика дарсларида дидактик уйин ва бошцотирмалардан фойдаланиш уцувчиларнинг мантиций фикрлаш ва хозиржавоблик цобилиятларини янада ривожлантиради.

Бошлангич синфда математика уцитиш жараёнида уцувчиларга узлаштирилган билимларни амалий масалаларни хал цилишга татбиц цила билиш уцувини ахборот коммуникация воситалари ёрдамида ургатиш хам мухим ахамиятга эга. Бунда математик техника, улчаш, хисоблаш, шакл алмаштириш, ясашлар хам шулар жумласига киради. Бу эса уцувчиларда математик цобилиятнинг шаклланиши учун мухим омил булиб хизмат цилади. Уцувчиларнинг математик цобилиятларини: хисоблашга оид цобилиятлар, мантиций тафаккур цилиш цобилияти, геометрик тасаввур цилиш цобилиятларига ажратиш мумкин [2].

Умумий урта таълим мактабларининг бошлангич синфларида уцув жараёнини ахборот коммуникация воситаларидан фойдаланган холда шакллантириш уцитувчидан уцувчига уцитувчининг иштирокисиз мустацил тарзда амалга ошириш учун зарур булган элементларни, дидактик материалларни бериш (уцув масалаларини цуйиш, амалий предметли мазмунини аницлаш, хар битта алохида амалларнинг бажарилиши буйича намуналарни курсатиб бериш, хар бир харакат ва амалларнинг бажарилишини назорат цилиб бориш, масаланинг ечилганлигини, тугалланганлигини бахолаш) узлуксиз тарзда кетма-кет кечадиган жараёндир.

Бошлангич синфларда компьютерли уцитиш - предметлар мухитини элементларини узгартирувчи ва бойитувчи сифатида царалади. Бошлангич синф уцувчилари айнан бундай ёшда боланинг ацлий цобилиятларини жадал ривожланиш жараёни кечади, унинг интеллектуал салохиятини ривожланиши учун фундамент яратилади. Уцув жараёнида педагогик, инновацион ва ахборот технологияларидан фойдаланиш бошлангич таълимнинг долзарб масалаларини самарали ечиш учун имконият яратади, жумладан:

1.уцув жараёнини цизицарли ва махсулдор цилиш хисобига уцувчида материални англаб олиш мотивацияси ортади;

2.мустацил ишлаш ва узини-узи назорат цилиш куникмаси ривожланади;

3.дарснинг самарадорлигини ва хар бир уцувчининг узлаштиришини таъминлайди;

4.хар бир уцувчининг фикрлашини, сезиш (чувства), интилишларини (воля), нравственний тасаввурларини ривожлантириш хисобига умумий оптимал ривожланишга эришилади;

Б.синфдаги барча болаларнинг фаол ишлаши таъминланади.

Инновацион ва ахборот технологияларини таълим жараёнига тадбиц цилишни замонавий ахборот дунёсини ривожланишидаги мантиций ва зарурий цадам деб характерлаш мумкин.

Компьютерларнинг уцув жараёнига жадал кириб келиши педагоглар хаётида мисли курилмаган даражада уцитишнинг янги турларини, шаклларини келтириб чицарди. Бошлангич таълимда ахборот технологияларидан фойдаланиш иккита асосий масалани ечиш билан боглиц: болаларни янги техникавий воситалардан фойдаланишга ургатиш ва уцувчиларнинг уциш ва уцишдан ташцари фаолиятида янги имкониятларини очиш ва такомиллаштириш мацсадида компьютер технологияларидан фойдаланиш. Дарсларда ахборот технологияларидан фойдаланиш педагоглар олдига жуда катта муаммоларни келтириб чицарди. Чунончи, замонавий педагог компьютердан фойдаланишни билиши, компьютер ёрдамида уцитиш воситаларидан фойдалана олиш ва уни уцув жараёнига тадбиц цилиш куникмаларига эга булиши, уз билимини компьютерли уцитиш буйича доимо такомиллаштириб бориши ва хакозалар зарур. Амалиётда шуни такидлаш жойизки, масалан, 3-синф математика дарсларида, уцув материалини ургатиш компьютерли технология асосида ташкил цилинганда узлаштириш сезиларли даражада яхшиланди, уцувчиларда дарсга булган цизициш ортди, мустацил ишлаш куникмаси пайдо булди, билимни узлаштириш буйича имкониятлари

ривожланди, ижодий ёндашувлар пайдо була бошлади, узига ва билимига булган ишонч шакллана бошлади.

Айницса бошлангич мактабда ахборот коммуникация технологияларидан фойдаланиб дарс жараёнини ташкил цилиш долзарб хисобланади. Чунки 1-4 синф уцувчиларида кургазмали-образли фикрлаш ривожланган, шу боисдан хам дарс жараёнини компьютер технологияларидан фойдаланиб ташкил цилиш жуда мухим. Бунинг учун сифатли кургазмали материалларни мацсадли тарзда жуда куп тайёрлаш ва ундан фойдаланиш зарур, билимни цабул цилиш жараёнига янги куринишларни тадбиц цилиш, товушлар, слайдлар, анимациялар билан.

Бошлангич мактабда турли дарсларда АКТдан фойдаланиш уцитишнинг кургазмали-тасвирли-тушунтириш услубидан фаолиятли услубга утишга имконият яратади, бунда уцувчи уцув жараёнининг фаол иштирокчисига, субъектига айланади. Бу эса уцувчида билимни англаган холда узлаштиришга имкон яратади. Шу боисдан хам замонавий таълим тизимида бошлангич синфларда компьютер технологияларини цуллаб дарс жараёнини ташкил цилиш ижодкор, новатор педагоглар томонидан амалга оширилмоцда, бу эса купчилик педагогларнинг хаётий иш нормасига айланиб бормоцда.

Урганилаётган фан материаллари, чунончи, 3-синф математикаси орцали табиат ва жамиятнинг умумий цонуниятлари, шунингдек, математик реалликни билиб олишнинг уцувчилар учун цандай ахамиятга эга эканлигини оддий рацамли, сонли мисоллар хамда уларга мос изохли матнлар (рацамлар ёки сонлар тилга кирганда услубида) орцали тушуниб олиш мумкин. Тавсия этилаётган кундалик турмушга оид мисолларга мос изохли матнлар слайдлар, анимациялар куринишида бошлангич синфларда дарс жараёнида фойдаланилганда ёки синфдан ташцари машгулотлар жараёнида уцувчилар томонидан мустацил фойдаланилганда билим олиш жараёни янада самарали булади [3].

АКТ - бу уцитувчи цулидаги жуда цувватли, куп циррали, универсал инструментал восита хисобланади, буни эгаллаб олиши ва узининг предмети буйича дарсларда ундан мацсадли фойдаланиши зарур.

АКТни уцув жараёнига тадбиц цилиш бошлангич синф математика дарсларида уцитиш, таълим беришнинг турли шаклларини педагогик технологиялар билан биргаликда, узвийликда олиб боришга яциндан ёрдам бермоцда. Натижада дарс жараёни фаол ва мацсадли йуналтирилган тарзда утилмоцда.

Математика дарсларида фойдаланиш учун мавзулар буйича турли даражалаларга булинган презентациялар слайдлар тайёрланган, бу эса уцувчиларда дарсдан кейин мустацил ишлаш куникмасини шакллантириш учун асос булиб хизмат цилмоцда. Индивидуал тарзда мавзулар буйича презентациялар билан ишлаш уцувчининг билимини янада мустахкамланишига, олган билимларининг сифатининг ошишига ва билимга булган иштиёцининг янада ошишига, системали тарзда шаклланишига ёрдам бермоцда.

АКТдан фойдаланиб 3-синф математикаси, минглик, "уч хонали сонларни рацамлаш" мавзуси буйича компьютердан фойдаланган холда очиц дарс утказилди. Дарсда уцувчилар жуда фаол цатнашди, чунки купчилик дидактик материаллар, презентациялар уцувчилар ёрдамида тайёрланди. Математика дарсларида мацсадли, даражаларга булинган холда иерархик тарзда тузилган презентациялардан унумли фойдаланиш янги материални узлаштиришда жуда катта ёрдам бермоцда, айницса уцувчиларда сезиларли даражада жонланиш, фаоллик, ижодкорлик, изланиш, хозиржавоблик сифатлари пайдо булди. Шу боисдан хам "уч хонали сонларни рацамлаш" мавзуси буйича ташкил цилинган очиц дарс муваффациятли утди. Уцувчилар муаммоли саволларга тулиц жавоб беришди.

Барча дарслар уцувчилар учун цизицарли булишини таъминлаш мацсадида на фацат узимиз тайёрлаган презентациялардан балки сафдош уцитувчилар томонидан тайёрланган презентациялардан хам фойдаланамиз, уларга мацсадни амалга ошириш буйича, хамда уцувчиларнинг талабларини

хисобга олган холда турлича узгартиришлар киритамиз. АКТдан фойдаланиш уйлаган фикрларимни амалга ошириш, дарсни замонавийлаштириш учун якиндан ёрдам беради.

Укув жараёнида АКТдан фойдаланиш укитувчининг касбий компетенциясининг усишига таъсир килади, бу эса таълим сифатининг янада ошишига сифатининг янги даражага чикишига монелик килади, натижада таълим тизимининг бош масаласини самарали даражада хал килишга олиб келади. Чексиз интернет маконига сайр килиб, жуда куп таълим буйича интернет ресурслари билан танишдим ва улардан дарс жараёнида, укув-услубий ишларимни шакллантиришда ва дарсдан ташкари ишларни режалаштириш хамда амалга оширишда фойдаланаяпмиз. Масалан, http: // www.ziyonet.uz/, https: // www.uzedu.uz/, http: // www.edu.uz/, http: // www.bimm.uz/,www.gov.uz/uz/, http: // www.xtjurnali.zn.uz/, http: // daryo.uz/, http: // www.multimedia.uz/uzb/ , http: // www.eduportal.uz/uzb/, ва бошкалар, Россия таълим портали сайтлари: http: // www.edu.ru, http: // school-collection.edu.ru, http: // nsc.1september.ru, http: // www.ug.ru, http: // schoollessons.narod.ru/ ва бошкалар.

Шундай килиб, ахборот коммуникация технологияларини максадли тарзда, пухта ишланган услубий режа асосида укув жараёнига тадбик килиш укувчиларда билимларни мустакил узлаштириш куникмасини шаклланишига сузсиз ёрдам беради. Дарс мобайнида фойдаланиладиган презентациялар, тайёрланган буклетлар, укувчиларнинг ахборотли чикишлари, огзаки ахборотлари, ахборотли когозлар (листлар) укувчиларда мустакил укишни ташкил килиш куникмаларини шакллантиради ва ривожлантиради. Буларнинг барчаси укитувчига дарсни жуда юкори даражада ташкил килишга ва билим олишни укув-услубий жихатдан юкори савияда утказишга олиб келади, укувчиларда билим олиш жараёнида ракобатчиликни, шахсий жонланишни, ижодкорликни ва мустакилликни намоён килади. Укувчининг билим олиш жараёнидаги мустакиллиги ривожланади, укувчини амалий жихатдан пухта билим олишга, хаётда фаол харакат килишга ундайди.

Умумтаълим мактабларининг бошлангич синфларида турли дарсларни АКТ фойдаланиб ташкил килиш тажрибаларини тахлили шундан далолат берадики, яъни тулик ишонч билан айтиш мумкинки, ахборот коммуникация технологияларидан максадли фойдаланиш куйидаги имкониятларни яратади:

• таълим жараёнини ижобий мотивациялашни таъминлайди;

• дарсларни юкори эстетик ва эмоционал даражада утишни (слайдлар, мусика, анимациялар, мультимедиалар);

• укитишнинг юкори даражадаги дифференциясини таъминлайди;

• дарсда бажариладиган иш хажмини 1,5 - 2 баравар оширади;

• билимни назорат килишни такомиллаштиради;

• укув жараёни рационал ташкил килинади, дарснинг самарадорлиги ортади;

• укувчи фаолиятида изланиш, ижод килиш куникмаси шаклланади;

• электрон кутубхоналарга, ахборот ресурсларига, турли-туман маълумотлар тизимига киришга имконият яратади ва хакозо.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Ишмухамедов Р. Абдукодиров А. Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар (таълим муассасалари педагог-укитувчилари учун амалий тавсиялар).-Т.: Истеъдод, 2008. - 180 б.

2. Гайбуллаев Н.Г, И. Дырченко. Развитие математических способностей учащихся. Т.: «Укитувчи», 1988

3.Х,абиб Р.А. Укувчиларнинг математик тафаккурини шакллантириш. Т.: «Укитувчи», 1981

© Д.Ф. Юсупов, О.А. Жуманиязова, 2016

negaroranecKHe HayKH

UDC 681.142:378.14

INNOVATIVE TECHNOLOGIES AS A FACTOR FOR DEVELOPING AND ACTIVATING CREATIVE ACTIVITY OF PRIMARY SCHOOL CHILDREN

D.F. Yusupov, O.A. Jumaniyazova

Abstract. The article describes the methodological varieties of teaching mathematics in the elementary grades and about its peculiar features. There are given methodical recommendations about application of innovative technologies in primary comprehensive school in the process of learning mathematics. It is proposed the improvement of the quality of the lesson using information and communication technologies.

Keywords: innovative technologies, information and communication technologies, creation of logic structure of the lesson, logical thinking, independent work, didactic materials, presentation.

© D.F. Yusupov, O.A. Jumaniyazova, 2016

УДК 681.142:378.14

ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ КАК ЭФФЕКТИВНЫЙ И РАЗВИВАЮЩИЙ

ФАКТОР ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧЕНИКА НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ

Д.Ф. Юсупов, О.А. Жуманиязова

Аннотация. В статье излагается методические разновидности преподавания математики в начальных классах и о его своеобразных особенностях. Даётся методические рекомендации о применении инновационных технологий в начальной обшеобразовательной школе при изучении предмета математика. Предлагается повышение качества урока с использованием информационно-коммуникационных технологий.

Ключевые слова: инновационные технологии, информационно-коммуникационные технологии, построение логической структуры урока, логическое мышление, самостоятельная работа, дидактические материалы, презентация.

© Д.Ф. Юсупов, О.А. Жуманиязова, 2016

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.