Научная статья на тему 'ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКДА ВЕНЧУР ИНВЕСТИЦИЯЛАРИНИ ЖАЛБ ҚИЛИШ МУАММОЛАРИ'

ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКДА ВЕНЧУР ИНВЕСТИЦИЯЛАРИНИ ЖАЛБ ҚИЛИШ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
127
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновациялар / венчур капитал / венчур фонд / диверсификация / пенсия фонди / суғурта компаниялари / инфраструктура. / инновации / венчурный капитал / венчурный фонд / диверсификация / пенсионный фонд / страховые компании / инфраструктура.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Атамурадов Шерзод Акрамович

Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида юқори технологияларга асосланган соҳалар ҳамда инновацион лойиҳаларни ривожлантириш учун қўшимча молиявий ресурсларга эҳтиёж сезилади. Ушбу мақолада таваккалчилик инвестицияларини молиялаштиришнинг анъанавий ҳамда замонавий манбалари кўриб чиқилмоқда. Мақолада инновацион лойиҳаларни венчур молиялаштиришнинг муқобил воситалари имкониятларини баҳолаш масалалари муҳим ўрин эгаллаган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ ПРИВЛЕЧЕНИЯ ВЕНЧУРНЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В ИННОВАЦИОННЫЙ БИЗНЕС

В связи с модернизацией экономики возникает необходимость дополнительных финансовых ресурсов на развитие высокотехнологичных сфер деятельности и инновационных проектов. В статье рассмотрены традиционные и новые источники финансирования рисковых инвестиций. В статье большое внимание уделяется оценке возможностей развития альтернативных инструментов венчурного финансирования инновационных проектов.

Текст научной работы на тему «ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКДА ВЕНЧУР ИНВЕСТИЦИЯЛАРИНИ ЖАЛБ ҚИЛИШ МУАММОЛАРИ»

Атамурадов Шерзод Акрамович,

Навоий давлат кончилик институти мустак,ил тадк,ик,отчиси

ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКДА ВЕНЧУР ИНВЕСТИЦИЯЛАРИНИ ЖАЛБ КИЛИШ МУАММОЛАРИ

УДК: 336.647

АТАМУРАДОВ Ш.А. ИННОВАЦИОН ТАДБИРКОРЛИКДА ВЕНЧУР ИНВЕСТИЦИЯЛАРИНИ ЖАЛБ К,ИЛИШ МУАММОЛАРИ

Ик,тисодиётни модернизациялаш шароитида юк,ори технологияларга асосланган сох,алар х,амда инновацион лойих,аларни ривожлантириш учун кушимча молиявий ресурсларга эх,тиёж сезилади. Ушбу мак,олада таваккалчилик инвестицияларини молиялаштиришнинг анъанавий х,амда замона-вий манбалари куриб чик,илмок,да. Маколада инновацион лойих,аларни венчур молиялаштиришнинг мукобил воситалари имкониятларини бах,олаш масалалари мух,им урин эгаллаган.

Калит сузлар: инновациялар, венчур капитал, венчур фонд, диверсификация, пенсия фонди, суFурта компаниялари, инфраструктура.

АТАМУРАДОВ Ш.А. ПРОБЛЕМЫ ПРИВЛЕЧЕНИЯ ВЕНЧУРНЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В ИННОВАЦИОННЫЙ БИЗНЕС

В связи с модернизацией экономики возникает необходимость дополнительных финансовых ресурсов на развитие высокотехнологичных сфер деятельности и инновационных проектов. В статье рассмотрены традиционные и новые источники финансирования рисковых инвестиций. В статье большое внимание уделяется оценке возможностей развития альтернативных инструментов венчурного финансирования инновационных проектов.

Ключевые слова: инновации, венчурный капитал, венчурный фонд, диверсификация, пенсионный фонд, страховые компании, инфраструктура.

ATAMURADOV SH.А. PROBLEMS OF VENTURE CAPITAL INVESTMENTS ATTRACTION INTO INNOVATIVE BUSINESS

There is discussed in the article the issues of economy modernization and steps that is necessity to attract additional financial sources for the high-tech industries and innovation projects development. There are considered traditional and new sources of funding for risky investments. The author evaluates the potential for developing alternative tools of venture financing of innovative projects.

Keywords: innovation, venture capital, venture capital fund, pension fund, diversification, insurance companies, infrastructure.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

Кириш.

Иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохани жадал ривожлантириш, илмий-интеллектуал хамда молиявий ресурсларни тулик сафарбар этган холда илмий-инновацион салохиятдан кенг фойдаланиш, истикболда илм-фанни мунтазам ислох килиб боришнинг устувор йуналишларини белгилаш, замонавий билимга эга ва мустакил фикрлайдиган юкори малакали кадрлар тай-ёрлаш, илмий инфратузилмани модернизация килиш ишларини сифат жихатидан янги боскичга кутариш бугунги куннинг энг долзарб масалала-ридан бири хисобланади1. Бу масалаларни ечиш, шунингдек, 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини «Илм, маърифат ва рак,амли иктисодиётни ривожлантириш йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурига мувофик, 2020 йилнинг 29 октябрида Узбекистан Республикаси Президентининг "Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепция-сини тасдик,лаш "|урисида"ги ПФ-6097-сонли Фар-мони кабул килинди.

Фармонда инновацион ишланмалар ва стартап лойихаларни молиялаштириш мак,садида хори-жий етакчи инвестиция компаниялари билан хамкорликда 2021 йилда 2 та, 2025 йилда 10 та венчур жамFармаларини ташкил килиш белги-лаб берилган.

Ушбу маколада мамлакатда инновацион тад-биркорликни ривожлантириш ва венчур фонд-ларини ташкил этиш оркали инвестицияларини жалб к,илиш масалалари хамда боскичлари тахлил килинган.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Иктисодиётни инновацион ривожланиши ва инновацион фаолиятни инвестициялаш масалалари тадкикоти билан бир катор хорижлик олим-лар, жумладан, Лундвалл Б, Менш Г., Портер М., Кортум С., Солоу Р., Тоффлер Э., Хурикава М, Фри-мен К., Шумпетер Й. ва бошкаларнинг илмий ишларида уз ифодасини топган.

МДХ мамлакатлари олимларидан А.Виролайнен, Е.Игнатущенко, А.Попов, И. Мельникова, А.Нечаев, И.Родионов, Ю.Рюмина, Б Лисин, Т.Тумина, Р.Фатхутдинов кабилар иктисодиётни инновацион ривожлантиришда

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 октябрдаги "Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-6097-сонли Фармони.

турли омиллар ролини урганишга каратилган тадкикотларни олиб боришган.

Миллий иктисодиётни инновацион ривож-ланишининг айрим жихатлари мамлакатимиз иктисодчи олимларининг илмий тадкикотларида хам урганилган. Жумладан Абулкасимов Х.П., Бегалов Б.А., Вахабов А.В., Воронин С.А., Пардаев М.К,., Гаибназарова З.Т., Гиясов С.А., Жахонгиров И.Ж., Кадиров А.А., Махкамова М.А., Махмудов Н.М., Мухитдинова Н.К., Назарова Р.Р., Разикова Г.Х., Расулов Т.С., Шакирова Ф.Б., Юлдашев Ш.Г. ва бошкаларнинг илмий ишларини киритиш мумкин.

Юкорида келтирилган олимларнинг илмий ишларига карамасдан, бугунги кунда инновацион тадбиркорликни венчур фонлари оркали молиялаштириш механизмларини ишлаб чикиш муам-моларига баFишланган комплекс тадкикотларни олиб бориш талаб килинмокла. Буларнинг бар-часи миллий иктисодиётнинг инновацион ривож-ланишини инвестициялашнинг асосларини тако-миллаштириш буйича алохида илмий изланиш-лар олиб боришни такозо килмокда.

Тад^и^от методологияси. Маълумки, бозорда узок вакт фаолият олиб бораётган тажрибали хамда йирик корхоналар учун инвестицияларнинг роли - стратегик ривожланишни таъминлашдан иборат булса, кичик ва бозорга янги кириб келган корхоналар учун инвестициялар нафакат ривож-ланиш, асосан ракобат мухитида курашишда жон саклаб колиш учун хам ахамиятли хисобланади. Бу эса кичик бизнес капиталининг узига хос хусу-сиятларини ифодалайди.

Кичик бизнес йирик бизнесга караганда анча узгарувчан ва стратегик мослашувчанликка эга. Янги ташкил этилган кичик тадбиркорлик субъект-лари бозорда олдиндан фаолият юритиб келаёт-ган компаниялар билан очик ракобатга киришол-маслиги мумкин, бирок улар бу даврда узининг бозордаги урни ва мавкеини эгаллай бошлашади, шу сабабли кичик бизнесда одатда йирик ком-панияларга караганда камрок сармоялар талаб килинади.

Аммо шуни хам таъкидлаб утиш жоизки, кичик бизнес катта бизнесга караганда унчалик баркарор эмас. Масалан, мижозлар томонидан туловларни маълум муддатга шунчаки кечикти-риш холатининг узи кичик бизнеснинг фаолиятига салбий таъсир курсатиши мумкин. Шу сабабли инвестицияларнинг зарур хажмига уз вактида эга булиш бизнесда баркарорликни таъминлайди ва усиш учун зарурий шарт-шароитларни яратади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

1-расм. Инновацион лойих,аларни амалга оширишда кутилиши мумкин булган

таваккалчиликлар1.

Инновацион лойихаларни амалга оширишда кутилиши мумкин булган

таваккалчиликлар

_N маблагларнинг бехудага, ноашщ

^ максадларга сарфланиши

—|ч бозор талабларига жавоб бермайдиган махсулот яратилиши

—1\ техник жихатдан лойиханинг амалга ^ оширишдаги муаммолар

—1Ч бозордаги нарх-навога ракобатлаша олмаслик билан боглик;.

Инновацион бизнесга келадиган булсак, уни молиялаштириш учун инвестиция манба-ларини жалб килиш осон эмас. Чунки янги-ликка асосланган, яъни инновацион бизнес-нинг дастлабки боскичларида юкори таваккал-чилик хатари мавжуд булиб, сармоя киритилган лойи,аларнинг якуний натижалари амалга оши-рилгандан кейин ижобий самарага эришилмаса киритилган маблаFдан ажралиб колиш хавфи юкори ,исобланади. Айникса илм-фан со,асидаги илмий-тадк,ик,от натижалари молиялаштирилган-дан сунг анча вактгача даромад келтириши кафо-латланмаганлигини ,ам таъкидлашимиз керак.

Та^лил ва натижалар.

Таваккалчилик даражасининг юкорилиги инновацион тадбиркорликда янги Fоялар тезда ижобий самара бермаслиги билан изо,ланади. Инвесторлар эса таваккалчилик хатари юкори булганлиги учун хам инновацияни жорий этишда ва молиялаштиришда э,тиёткор булишади. Илмий та,лиллар олиб бориш жараёнида шу нарса кузга ташланадики, инновацион лойи,аларни амалга ошириш чоFида кузатиладиган тавак-калчиликларни куйидаги 1-расмда келтирилган куринишларда ифодалаш мумкин:

Бу каби таваккалчиликлар инновацион лойи,а ,аёт даврининг айникса, дастлабки боскичларида, компания янги ма,сулот ёки технология прототи-пини яратишдан тижорат ривожланиш боск,ичига утганда купрок учрайди. Ушбу даврда, ноаниклик

1 Муаллиф ишланмаси.

ва шунга мувофик инвестициялаш хавфи жуда юкори булади, шу билан бирга тижорат ва техник таваккалчиликнинг куплаб омиллари уз таъ-сирини курсатади.

Инновацион лойи,аларни амалга оширишда дуч келадиган бу каби таваккалчиликларни енгиб утиш даври айрим ик,тисодий адабиётларда "улим водийси" деб юритилади. (2-расм).

«Улим водийси» пайдо булишининг сабаби шундаки, аксарият тадбиркорлар ва инвесторлар тезкор натижани кутадилар. Лойи,а яра-тувчилари ,амда ма,сулот намунасини ишлаб чикувчиларнинг асосий максадлари эса асосан илмий натижа олишга каратилган булиб, уни ишлаб чикариш со,асида амалий кулланилиши ва тадбиркор кутган молиявий натижа буйича манфаатдор эмаслар.

Тижорат (бозор) омиллари келтириб чик,арадиган муаммолар бозорда янги мах,сулотни ёки технологияни кабул килинмаслик хавфини уз ичига олади. Ушбу масала иктисодий адабиётларда етарлича батафсил ёритилган. Хусусан, 1962 йилда америкалик социолог Эверетт Рожерс инновацияларнинг таркалишини - янгиликни уз вактида ижтимоий тизим аъзолари уртасидаги алока каналлари оркали етказиш жараёнини урганган ва унинг тадкикот натижалари «Инно-вациялар диффузияси» (Diffusion of innovations) китоби туфайли оммалашди. Э.Рожерс ушбу китоби орк,али инновацияларни, яъни янги Fоялар, технологиялар, жараёнлар ёки ма,сулотлар "диффузия"си (таркалиши) ижтимоий тизим ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

2-расм. Инновацион лойих,алар ва стартапларнинг "улим водийси"1.

инвестиция „

Соришга яроцли

мсцсулот

Фундаментам ва амалий тадцицотлар, концепциями ишлаб чщиш

тижоратлаштириш

маданиятлар аъзолари орасида муайян каналлар орк,али кандай, нима учун ва кандай тезликда уза-тилишини изох,лайди2. У жамият аъзолари томо-нидан инновацияларни кабул килишнинг графи-клари асосан беш кисмга булинган ва к^ирок шаклидаги эгри чизикка ухшашлигини келтириб утади. Э.Рожерс хар бир кисмдаги омилларни тах,лил килади ва уларнинг хусусиятларига асос-ланиб сегментларга ном ва рейтинг беради:3

1. Новаторлар (2,5%) - жамиятда маълумоти юкори даражада булган ва таваккалга тайёр кисми. Новаторлар ахборот манбаларидан фойда-ланишда фаол, мураккаб техник билимларни эгал-лашга ва куллашга кодир, муваффакиятсизликдан куркмайдилар. Новаторларга инновацион стартапларнинг асосчилари булган тадкикотчиларнинг узи киради; уларнинг иштиёки билан компания фаолиятининг биринчи боскичида ривожланади.

2. Дастлабки издошлар (13,5%) - янгили-кларни жамиятга киритиш учун янги технологи-ялардан фойдаланишга интилаётган ижтимоий рах,барлар. Улар таваккалчи булиб, нархга унча ах,амият бермайдилар ва стартаплар учун дастлабки боскични таъминлайди.

3. Илк купчилик (34%) - улар янги мах,сулотларни сотиб олишга мойил булган, аммо жуда эх,тиёткор ва биринчи булишга интил-

1 Венчурный менеджмент: учебное пособие / Рогова Е. М., Ткаченко Е. А., Фияксель Э.А. - Москва: Издательский дом Высшей школы экономики, 2011. Стр. 440

2 https://ru.wikipedia.org/wiki/Diffusionofinnovations

3 Лапицкая Л.М. Венчурное финансирование: учеб. пособие / Л.М.Лапицкая. - Минск : БГУ, 2019. 12-бет.

майдиган ах,олининг кенг катлами. Инновацион стартапни айнан мана шу катлам бозорига олиб чикиш учун катта микдордаги сармоялар керак булади ва бу ерда "улим водийси" дан чикиш муаммоси пайдо булади.

4. Кейинги купчилик (34%) - ижтимоий дара-жаси анча паст, нарх сиёсатига жуда таъсирчан ва купчилик босими остида янгиликларни кабул киладиган истеъмолчилар гурух,и. Ушбу истеъмол-чилар бозорига кириш учун катта х,ажмдаги сармоялар зарур булади.

5. Коло^лар (16%) - инновацияларга шубх,а билан карайдиган, етакчи булмаган, тор доира-даги карашларга эга истеъмолчилар.

Ривожланишнинг дастлабки боскичларида инновацион бизнес ушбу максад учун махсус яра-тилган инновацион инфратузилма ташкилотлари оркали давлат томонидан куллаб-кувватланиши мумкин.

Купгина хорижий мамлакатларда, анъа-нага кура, юкори технологияларга асосланган мах,сулотлар ишлаб чикарувчи кичик фирмалар учун дастлабки боскичда молиялаштириш ман-баи булиб венчур капитали х,исобланади. Бунда, технологик ривожланишнинг дастлабки боскичи корпорациялар, бизнес-фаришталар ва айрим х,олларда давлат томонидан молиялаштирилади. Давлатнинг роли, аввало, тадбиркорнинг инновацион лойих,аларини тутридан-тутри молиялаш-тиришда эмас, балки технологияни тижоратлаштириш учун зарур булган мах,сулот боскичига кутаришда кулай шароитларни яратишда булиши керак. Бу жараёнларда давлат куйидагича х,аракат килиши мумкин:

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

3-расм. Инновацион лойихаларни венчур молиялаштиришни ташкил этиш1.

Инвесторлар

Банклар

Пенсия фондлари

Сугурта компаниялари

Давлат агентликлари

Жисмоний шахслар

Бошкарувчи компания - венчур капиталист

• технологик доирада хамкор ёки шерик излашда ташаббускор;

• технологик махсулотларни бозорга чикарилиши буйича булган экспертизани ташкил этишда иштирокчи;

• технологияларни ривожлантириш-нинг дастлабки боскичида маслахат бериш ва бошкариш жараёнининг ташкилотчиси;

• куллаб-кувватланадиган сохаларни тан-лашда давлат ва жамият манфаатларининг бошкарувчиси, унинг миллий устуворликлар билан бо^ик,лигини таъминловчи;

• технологияларни ривожлантириш ва технологик жараёнларининг шерик инвестори.

Венчур капитал тушунчаси ва шакллари. Америка К,ушма Штатларининг Венчур Капитал Ассоциацияси тарифи билан айтганда, венчур капитал - бу иктисодиётга катта хисса кушадиган компанияларга айланиш имкониятига эга булган ва тез ривожланаётган ёш компанияларга сар-моя киритадиган тажрибали инвесторлар томони-дан ажратиладиган молиявий маблаfлардир. Венчур капитали фаолиятини энди бошлаган инновацион юяга эга компаниялар учун мухим молиявий манба хисобланади.

1 Венчурное финансирование [Электронный ресурс] : учеб. пособие / Л.М. Лапицкая. - Минск : БГУ, 2019. https://elib.bsu.by/handle/123456789/235025

Венчур - бу махсус иктисодий муносабатлар тизими булиб, унда инвесторнинг бошкарувдаги иштироки оркали бизнесда туплаган тажрибаси, узаро манфаатли алокалари ва куникмалари янги компания асосчиларига кул келади хамда улар-нинг муваффакиятида хал килувчи роль уйнайди. Айнан мана шу «аклли» сармоялар янги инновацион компаниялар учун хаёт-мамот даври хисобланган «улим водийси» дан утишга ёрдам беради.

Венчур сармоядорлари узлари инвестиция киритган компаниялар улушини сотиб олишади. Ушбу инвестициялар узок муддатли (одатда 5 йил-дан 10 йилгача) амал килади. Шунинг билан бирга, венчур инвесторлари компания устидан тулик назоратни талаб килмайди ва дивиденд олишга катта кизикиш билдирмайдилар. Чунки венчур инвестициялари боскичма-боскич молиялашти-риш, жалб килинадиган фоизсиз маблаfлар/ кор-хонанинг усиши учун сабр-токат хамда инвестор ва гоя эгалари уртасида якин хамкорлик тамой-илларига асосланади.

Гарчи венчур инвесторлари туfридан-туfри инвестицияларни амалга оширсалар хам, венчур молиялаштиришнинг узи куйидаги бошка шак-лларда хам амалга оширилиши мумкин:

• оддий акциялар;

• имтиёзли акциялар;

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

1-жадвал. Венчур капитали бозорининг асосий уч сегментлари тавсифи1

Хусусиятлари Институционал венчур капитал Бизнес-фаришталар Корпоратив венчур капитали

Молиявий ресурслар манбаси Асосан чекланган масъулиятли х,амкорлар сифатида фаолият курсатадиган институционал инвесторлар (венчур фондлари, инвестиция фондлари, суFурта компаниялари) Асосан уз маблаFларини инвестиция килувчи хусусий сармоядорлар Бюджетининг бир кисмини таваккалчилик хавфи юкори даражадаги инновацион лойих,алар учун ажратадиган йирик корпорациялар

Ташкилий шакли Масъулияти чекланган х,амкорлик (МЧХ), limited partnership Хусусий тадбиркорлик, гох,ида ассоциациялар Йирик корхоналарнинг булимлари, ёки шуъба корхонаси

Инвестор-ларнинг хусусият-лари Профессионал инвесторлар, йирик инвестиция имкониятлари, эх,тиёткорлик билан танлаш тартиби Инвесторлар, мутахассислар, йирик компанияларнинг менежерлари, чекланган инвестиция имкониятлари, соддалаштирилган танлов боскичи Технологияларни кузлаган инвесторлар, катта инвестицион имкониятлар, эх,тиёткорлик билан танлаш тартиби

Инвестиция киритиш учун мотив Хиссадорлик капитали кийматининг усиши Шахсий фаровонликнинг ошиши Корпорациянинг стратегик усиши

Мониторинг ва назорат Мониторинг ва назоратнинг расмий боскичлари Мониторинг ва назоратнинг норасмий боскичлари Мониторинг ва назорат корпоратив меъёрлар доирасида

• кредит;

• аралаш воситалар.

Венчур инвестицияси капиталнинг турли шак-лларини (х,иссадорлик, кредит ва тадбиркорлик) бирлаштирган х,олда, инвесторлар ва молиялаш-тиришга мух,тож компаниялар уртасидаги муноса-батларда воситачи вазифасини бажаради (3-расм).

Дарх,а^ик,ат, мазмунига кура бевосита инве-стициялар х,исобланган венчур инвестициялари уларни бошка турдаги инвестициялардан ажра-тиб турадиган узига хос хусусиятларга эга. Ушбу хусусиятлар куйидагилар:

1. Венчур инвесторлар (венчур капиталистлар) сармоядорлардан капитал жалб килиб, уз портфе-лидаги компаниялар акцияларига тутридан-тутри сармоя киритиб, молиявий воситачи вазифасини бажарадилар.

2. Венчур инвесторлари уз маблатларини фонд бозорида руйхатга олинмаган хусусий компани-яларга киритадилар.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 Венчурное финансирование [Электронный ресурс] : учеб. пособие / Л. М. Лапицкая. - Минск : БГУ, 2019. https://elib.bsu.by/handle/123456789/235025

3. Венчур инвесторлар инновацион ком-панияларни бошкаришда, уларга зарур ёрдам курсатишда, шунингдек уларнинг фаолиятини кузатишда фаол роль уйнайди.

4. Венчур инвесторлари узлари молиялаштир-ган компаниялар капитали иштирокидан чикиб кетганда, асосий даромадларини уз акцияларини стратегик инвесторларга ёки кимматли котозлар бозори оркали сотиш билан кулга киритишади. (агар компания акцияларни бирламчи жойлаш-тириш оркали фонд бозорига кирса).

5. Венчур сармоядорлари компанияларнинг ички усишига сармоя киритишни бошкариш оркали таъсисчиларнинг компания фойдасига булган муносабатига таъсир курсатадилар.

6. Таваккалчиликни камайтириш максадида венчур сармоядорлари узлари молиялаштирган компанияларга боскичма-боскич маблаF киритадилар.

Вентур капитал бозори ва унинг ик,тисодиётни ривожланишидаги роли

Венчур капитали бозорини учта сегментга булиш мумкин:

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

• классик ёки институционал капитал;

• норасмий венчур капитали (бизнес фаришталари);

• корпоратив венчур капитали.

Сегментларнинг тавсифи ва

узига хос хусусиятлари куйидаги 1-жадвалда келтирилган.

Инновацион иктисодиётнинг ривожланишида венчур капитали жуда мухимлигини куйидаги омиллар билан изохлаш мумкин:

Биринчидан, венчур капитали бизнеси тех-нологик ривожланишнинг энг истикболли йуналишларига каратилади хамда мухим боскич ролини уйнайди. Венчур капиталини жалб к,илиш банклар, йирик корпорациялар ва давлат учун инвестиция объектларидан юкори даромад олиш имконияти тутрисида сигнал булиб хизмат килади. Шундай килиб, инвестицияларни иктисодиётнинг энг истикболли тармокларига таксимлаш имконияти пайдо булади.

Иккинчидан, венчур капитали инновация-ларни раFбатлантириш оркали йирик компани-ялар уртасида ракобатни ривожлантиради. Бу пировардида мамлакат иктисодиётининг инновацион имконияти ва ракобатбардошлигини оши-ради.

Учинчидан, венчур бизнеси ишбилармон-лик кадриятлари ва бизнес этикаси, тадбиркор-ликни ташкил этишнинг янги моделлари тутрисида инновацион Fояларни шакллантиришга туртки булади. Шахсий ташаббус, янгиликни жорий этиш ва новаторликнинг урни ортиб боради. Айникса лойихаларнинг фойда олиниши мавхум булган дастлабки боскичларда мотивация алохида ахамиятга эга хисобланади.

Туртинчидан, тез суръатларда ривожла-наётган технологияларнинг мураккаблигига карамасдан кириб келадиган инновацияларга киска фурсатда жавоб бера оладиган етарлича мослашувчанликка эга булган инвестиция меха-низми яратилади.

Хулоса.

1. Хозирги вактда Узбекистонда хам венчур инвестицияларни жалб к,илишга мулжалланган ва компанияларни инвестицияларни к,абул к,илишга тайёрлайдиган, инновация компанияларининг, венчур инвестицияларни амалга ошириш хусу-сиятини тушунадиган малакали кадрлар сони жуда чекланган. Бунинг боиси венчур молиялаштириш буйича мутахассисларни тайёрлашнинг комплекс дастурларининг мавжуд эмаслигидир.

Бизнес буйича таълимнинг барча жабхалари буйича менежерлар тайёргарлигини олиб бора-ётган давлат ва нодавлат таълим муассасалари венчур молиялаштириш сохасида юкори малакали мутахассисларнинг тайёрланишини таъмин-лай олмаяпти.

Шу муносабат билан венчур молиялаштириш сохасида ихтисослаштирилган таълим тизимини шакллантириш ва услубий таъминотни ишлаб чикиш долзарб масала деб хисоблаймиз. Буни куйидаги йуллар билан амалга ошириш мумкин:

- "Молия ва кредит", "Инновацияларни бошкариш" каби мутахассисликлар буйича таълим олаётган талабалар учун олий таълим муассасалари к,ошида венчур молиялаштириш буйича махсус маърузалар курсини ташкил килиш;

- венчур молиялаштириш буйича мутахассисларни тайёрлашнинг махсус касбий тизимини яратиш.

2. Венчур молиялаштириш буйича мутахассисларни касбий тайёрлашнинг махсус тизими сифатида венчур тадбиркорлиги буйича коучинг-марказлар тизимидан фойдаланиш максадга мувофик, булади. Мазкур марказлар венчур фонд-ларининг фаолияти ва туFридан-туFри инвестицияларни юкори технологияли кичик сектор-ларга жалб килиш, шунингдек Узбекистан сар-мояси иштирок этган тармок ва худудий венчур фондларини яратиш билан боFлик булган маса-лаларнинг бутун бир мажмуаси буйича таълим ва маслахат хизматларини такдим этишга каратилган.

3. Венчур фаолиятини ривожлантиришнинг зарур шартларидан бири булиб, венчур моли-ялаштириши учун жозибали булган кичик тез усувчи инновацион компанияларининг мав-жудлиги хисобланади, чунки венчур капитали мохиятига кура хеч кандай ахамиятга эга эмас - бу шунчаки пуллар холос. Венчур инвестици-ялари объектларининг хажмини оширишда асо-сий урин олий таълим муассасалари кошидаги бизнес-инкубаторлар, технологиялар трансфери буйича марказлар, технопарклар, инновация-технология марказлари, бизнес-акселераторлар ва патентлаш идоралари кабиларга ажратилиши керак.

4. Олий таълим муассасалари кошида ташкил этилган бизнес-инкубаторларнинг вазифаси илмий-техника сохасини ёш олимлар яратган янги Fоя, стартаплар ва ихтиролар билан таъминлаш булиб, уларни келажакда янги истикболли технологиялар асоси сифатида белгилаш мумкин.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

0ofifla.naHM.nraH afla6MeT.nap:

1. Y36eKUCTOH Pecny6.nuKacu npe3MgeHTMHMHr 2017 iim 7 $eBpa.ngam "Y36eKucToH Pecny-6.nMKacMHM AHaga puiBoxnaHTupum 6yiiiMa x,apaKa™ap apaTeniAcu Tyipucuga" rii nO-4947-coH OapMOHU.

2. Y36eKucTOH Pecny6.nMKacMHMHr 2019 fii/m 29 oKTA6pgarii "M^M-^aH Ba umMi/rn ^ao-nuiAT TyFpucuga"m YPK.-576-COH KoHyHii.

3. Y36eKicTOH Pecny6-nuKacu npe3iigeHTMHMHr 2020 ium 29 oKTA6pgarii "M-nM-^aHHii 2030 iurnra^a puiBoxnaHTupum кoнцenцмAcмнм TacguiK-^am TyFpucuga"m ñO-6097-coH OapMOHi.

4. -Hanu^KaA -H.M. BeH^ypHoe ^iiHaHcupoBaHue: y^e6. noco6iie / -n.M.-Hani^Kafl/. - Miihck : Bry, 2019. 12-6eT.

5. Ca^MiHa O.A. OuHaHcupoBaHiie мннoвaцмoннoм geATe-nbHocTiu: MiipoBoi onbiT i poc-curncKaA npaKTiKa // ycnexii coBpeMeHHoro ecTecTBo3HaHiiA, 2008., № 7, c. 76.-81

6. XaMugyniH M. OuHaHcupoBaHie UHHoBa^oHHoi geATe^bHocTi: rocygapcTBeHHbie npo-rpaMMbi i ^oHgbi// x. «ynpaB-neHiie npegnpuATiieM», 2012 r., №4 (58), c. 41-47.

7. XaMugyniH M. Oco6eHHocTi ^UHaHcipoBaHUA мннoвaц^m // x. «ynpaB^eHie npegnpi-ATieM», 2012 r., № 8, c. 58-67.

8. ATaMypagoB. LU. Mннoвaцмoн $ao.nMATHM BeH^yp^u Mo.nMA.naw™pMWHMHr xa^Kapo Moge.n--napuHii xopiii этum caMapagop-num. "MKTiicog Ba mo-aua" iimMiim-aMa.nMi xypHa^i 2019 ii №1 (121) 47-54 6e™ap.

9. ATaMypagoB U. Xopixii MaM.naKaT.napga BeH^yp^i мннoвaцмoн .noiuxanawTMpuw Moge.n-.napu. "MKTicogiéT Ba UHHoBa^oH TexHo.noriA.nap" imMui э.neктpoн xypHa.ni. 2019 iu.n № 2,

10. ATaMypagoB U. Typ.ni MiHTaKa^apga BeH^yp MHBecTM^AcM Myx,UTU Tax,.nu.nM xaMga BeH-^yp 6u3HecuHi Y36eKicToH u^ucoguéTura xopii btuw MyaMMo^api. MKTicogiéT Ba iHHoBa-цuoн TexHo.nomA.nap" u^mum э.neктpoн xypHa.mii 2019 Mum № 6 (00044) 69-79 6eT.nap

11. N.Ashurova, Sh.Atamuradov. Analysis of the Venture Investment Environment in the United States, Europe and Asia and the Problems of Uzbekistan in This Region "TEST: engineering and management" USA. 2020/5/6 Vol. 83 pages: 592-600

12. Sh.Atamuradov The world tendencies of innovative venchur system development" "International Journal of Psychosocial Rehabilitation Malaysia Ma.nai3UA (Vol. 24, Issue 06, 2020 ISSN: 1475-7192)

13. https://ru.wikipedia.org/wiki/Diffusionofinnovations

MKTMCOfl BA MOMA / ЭКOНOMMКA M OMHAHCbl 2021, 1(137)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.