Научная статья на тему 'ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИНГ ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ МУАММОЛАРИ: ХОРИЖИЙ ВА МАҲАЛЛИЙ ТАЖРИБА'

ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИНГ ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ МУАММОЛАРИ: ХОРИЖИЙ ВА МАҲАЛЛИЙ ТАЖРИБА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Мухайё Умаралиева

Дунё миқёсида алоҳида таълимга муҳтож болаларни, жумладан, энг заиф тоифадаги ногирон болаларни ўқитишнинг турли амалиётлари мавжуд. Йигирманчи асрнинг ўрталарига қадар, бир қатор мамлакатлар томонидан барча болалар учун таълим имкониятларини тенг равишда амалга оширишга қаратилган миллий қонун лойиҳалари қабул қилинганига қарамай, умуман олганда, вазият ногирон болаларни умумий таълим ва жамият тизимидан четлаштириш сифатида ривожланди. Ҳозирги кунда кўплаб иқтисодий ривожланган давлатлар алоҳида парваришга муҳтож қатлам, яъни имқонияти чекланган фуқаролари борасида ўтмишдагига нисбатан янгича тизимда иш олиб бормоқдалар. Эндиликда ҳаётнинг ҳар бир жабҳасида ушбу қатлам вакиллари интеграсиялашув йўли танланган ҳолда, жамият билан фаол мулоқотга киритилмоқда. Германия, Канада, Норвегия, АҚШ, Швеция каби мамлакатларнинг имқонияти чекланган шахслар ҳимояси ва уларни қўллаб-қувватлаш сиёсатига қаралар экан мазкур тажриба инсон ҳуқуқлари ҳимоясини ўзида тўла жам этганлигини эътироф этиш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИНГ ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ МУАММОЛАРИ: ХОРИЖИЙ ВА МАҲАЛЛИЙ ТАЖРИБА»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A

PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_

ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИНГ ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ МУАММОЛАРИ: ХОРИЖИЙ ВА МА^АЛЛИЙ ТАЖРИБА

Мухайё Умаралиева

Т.НДори Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадкикот институти

булим мудири, PhD, к.и.х https://doi.org/10.5281/zenodo.11504788

Дунё микёсида алохида таълимга мухтож болаларни, жумладан, энг заиф тоифадаги ногирон болаларни укитишнинг турли амалиётлари мавжуд.

Йигирманчи асрнинг урталарига кадар, бир катор мамлакатлар томонидан барча болалар учун таълим имкониятларини тенг равишда амалга оширишга каратилган миллий конун лойихалари кабул килинганига карамай, умуман олганда, вазият ногирон болаларни умумий таълим ва жамият тизимидан четлаштириш сифатида ривожланди.

Х,озирги кунда куплаб иктисодий ривожланган давлатлар алохида парваришга мухтож катлам, яъни имконияти чекланган фукаролари борасида утмишдагига нисбатан янгича тизимда иш олиб бормокдалар. Эндиликда хаётнинг хар бир жабхасида ушбу катлам вакиллари интеграсиялашув йули танланган холда, жамият билан фаол мулокотга киритилмокда. Германия, Канада, Норвегия, А^Ш, Швеция каби мамлакатларнинг имконияти чекланган шахслар химояси ва уларни куллаб-кувватлаш сиёсатига каралар экан мазкур тажриба инсон хукуклари химоясини узида тула жам этганлигини эътироф этиш мумкин.

Интеграциялашув атамаси сунгги йилларда Норвегияда бот-бот такрорланадиган булди. Интеграция тамойилига мувофик мазкур йуналишда бир-бирини кулловчи икки томонлама модел ишлайди. Бунда инклюзив мухитдаги турли хизматлар умумий тузилманинг бир булаги сифатида ишлайди. Таълим муассасаларда бундай хизматлардан тулаконли фойдалана олиши бу сиёсатнинг бутун тузилмасининг узгариши билан боглик. Х,ар бир йуналишнинг (индивидуал, ижтимоий, сиёсий, глобал) узига хос диккат талаб этадиган нозик жихатлари мавжуд. Бунда аник тузилмани шакллантириш жуда хам мураккаб жараёндир. Чунки, инклюзив мухитда укувчиларнинг турли тоифалари турлича эътиборни талаб этади. Бунда узгариш ижтимоий хизмат, таълим, согликни саклаш, хукук ва барча юкори ва куйи тизимларга таъсир курсатади.

Инклюзив таълим деганда, бунда мавжуд тизимнинг тулалигича узгаришини тушинишимиз мумкин. Бунда барча таълим ва хизмат курсатиш муассасалари анъанавий ёндашувдан инновацион фаолиятга утадилар. Купгина давлатларда хозирги кунда имконияти чекланган укувчилар билан инклюзив мухитда олиб борилаётган ишларни тахлили амалга оширилди: жумладан: хозирги кунда Норвегияда махсус мактаблар фаолияти тугатилган, оммавий мактабларга айлантирилиш жараёни сезиларли даражада тезлашган. Шу билан бирга ихтисослаштирилган мактаб укитувчилари янги шарт-шароитларда ишлай олишлари учун касбий кайта тайёрлаш тизимлари хам йулга куйилган. Эндиликда Норвегияда махсус мактаблар фаолияти оммавий мактаблар ва улар билан боглик хизматлар тизимига узига хос кушимча сифатида ривожланмокда. Бирок бу билан бутун мамлакатда махсус мактабларга булган эхтиёжни кондириш имконсиз. Сунгги тадкикотлардан шу маълум булдики, болаларнинг 84% мамлакат буйлаб жамоавий мактабларда таълим олганлар. Бошка ижтимоий-сиёсий жараёнларда фаол иштирок этмокдалар. Бу каби махсус муассасаларнинг баркарор ишлаши катта маблагни талаб этади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A

PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_

Норвегия ва Швецияда муассасаларнинг купайиши дастлабки йилларда манфаатли булган. Интеграцион сиёсий гоялар оркали муассалар асосий икки функцияларни бажарарди: биринчидан, анъанавий хаёт тарзи сакланиб колинган булса, иккинчидан, жамоавий мактаб мутахассисларини хамда бошка давлат ташкилотларида ходимлар вазифалари енгиллашган.

Асос: Нарвегияда махсус мактаб укитувчиларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизими жуда ахамиятли. Нарвегияда инклюзив таълим тизими энди ривожланмокда. Интегратив ёндашувга асосланган. Лекин уларда янги тизимга утиш жуда катта кийинчилик тугдирмокда, чунки хар бир тоифа ногиронлиги булган шахсга бекам-у куст хизмат курсата оладиган даражада булиши лозимлигини англатади. Айтайлик, заиф эшитувчилар, кузи ожизлар, харакати, акли ёки рухиятида муаммолар мавжуд булган турли хилдаги ногиронликка эга булган болаларга бир муассасада таълим бериш, хизмат курсатиш жуда хам мураккаб жараёндир. Муаммога инклюзив тарзда ёндашувнинг узиёк бутун тизимнинг узгаришини англатади.

Америка хукумати махсус муассасалар хизматларини рад этмайдилар. Бирок бу хизматлардан факатгина ута огир вазиятларда фойдаланадилар. Инклюзив йулда фаолият олиб боришни максад килган хар бир муассаса уз хизматини таклиф этаркан уз фойдаланувчиларининг тугилиши мумкин булган эхтиёжларини, шунингдек, индивидуал ёндашув асосидаги хизматларни хам дастлабки боскичдаёк иш режаларига киритишлари мажбурий. Ушбу иш режасини ишлаб чикиш куйидаги мезонлар асосида амалга оширилади: реаллик имконияти, ютуклар даражаси, бахолаш ва фаолият.

Таълим муассасаларда уцувчиларнинг инклюзив мууитга киришишлари бир неча даражада булиши мумкин:

- оддий синфдаги таълим, тула ижтимоий хаётга мослашган холда барча ижтимоий жараёнларда фаол иштирок;

- оддий синфдаги таълим мактаб ёки фаолият олиб бораётган муассасанинг тажрибали мутахассиси кузатувида, ижтимоий гурухлар, куллаб- кувватлаш гурухлари таркибида;

- график оркали таксимланган кун асосида маълум вакт умумий муассасаларда, колган кун махсус муассаларда;

- мутахассислар ва махсус маслахат гурухи томонидан назорат остида булган муассасалар ёрдамида;

- турли хил мутахассисларнинг доимий гамхурлиги билан давлатнинг реабилитасион дастури асосида.

Америкада хукуматнинг инклюзив таълимга нисбатан тутган асосий тамойили бу -таклиф этилаётган хизмат турларидан фойдаланиш имконияти чекланган инсонлар учун хам худди оддий инсонлар учун булганидек кулай ва осон булишидир. Зарур холларда муассаса имо-ишора тилини биладиган, индивидуал хизмат курсатадиган ёрдамчилар, ижтимоий сохада маслахат берувчи психологлар билан таъминланадилар. Ушбу масалалар буйича Nyu-york университетида алохида бир булим фаолият олиб боради хамда турли хил тадбирлар утказувчи, ижтимоий хизмат мутахассислари ахоли хамда ташкилотлар уртасидаги хамкорликни ривожлантирмокда. Интеграциянинг кай даражада кечиши хеч шубхасиз уни амалга оширувчи мутахассисларга боглик. Х,озирги кунда инклюзив таълим муаммоларини хал этиш буйича Уейн штат университет муваффакиятли иш олиб бормокда.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A

PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_

Кадрларда тиббий билим билан бир каторда мулокотга киришиш, турли хил хаётий вазиятларда карорлар кабул килиш буйича куникмалар шакллантирилади.

Мутахассислар утказиладиган тренингларда цуйидагиларга эътибор царатилади:

- кандай килиб урганиш жараёнини соддалаштириш хамда буни ота-оналарга хам уктириш;

- утиш давридаги муаммоларни бартараф этиш хамда оила бирдамлигини мустахкамлаш;

- ногиронлиги мавжуд булган инсонларга кунгилли тарзда ёрдам берувчи киши жамоалари, ташкилотларни бирлаштириб, уларни тугри йуналишга каратиш;

- ногиронлиги мавжуд булган ёшларга хаётнинг канчалар кадрли эканлиги гоясини сингдириш.

Институт хар бир утказилган тренинг машгулотларидан сунг аноним тарзда суровномалар тарктади ва олинган натижалар тахлил этилади. Кейинчалик суровнома хулосалари тегишли хукумат органларига жунатилади ва ислохотлар амалга оширилади. Бундан ташкари, ушбу тизим ёрдамида институтда таълим олаётган булажак мутахассисларнинг хам тажрибаси ортиб боради. А^Ш тажрибасининг айнан шу жихати яъни таълимнинг хаётийлиги мамлакатнинг барча учун тенг имкониятлар бериши билан ахамиятлидир. Ахоли хаётининг барча жабхаларини камраб олган ушбу тизим алохида эътиборга мухтож шахсларнинг жамиятда максимал даражада интеграсиялашувига ёрдам беради. Шунингдек, ушбу катлам доимий равишда жамият нигохида булгани учун хам жамият томонидан кабул килинишида кийинчиликларни юзага келтирмайди.

Ижтимоий ишларни амалга оширишда мослашув ва реабилитацион дастурлар комплекс ёндашув асосида тузилганлиги хамда мутахассисларнинг турли сохалардаги билимларини бирлаштирганликлари мухим рол уйнайди.

Асос: Америка кушма штатларини жамоат фондларини ташкил килиниши ва улардан фойдаланиши бизда олиб борилаётган ривожлантириш ишларига ухшашлик аломатлари мавжуд. Бундан ташкари солик тулаш масалаларида хам имтиёзлар берилган. Бу бизнинг конунчилигимизда хам мавжуд.

Тахлил натижасида, Америка кушма штатлари тажрибасидан ногиронлиги булган болаларни оддий болалар сингари кабул килиш, уларга якка тартибда реабилитацион тадбирларни амалга ошириш, ногиронлиги булган шахсларга диний тамондан таъсир этиш тажрибаларидан фойдалансак яхши натижа беради.

REFERENCES

1. Oilada nogiron farzandlar uchun to'laqonli hayot tarzini yaratishda ota-onalar va mahalla mutasaddilarining bilim, ko'nikma va malakalarini rivojlantirish // Беларусь-Узбек. - Т., 2022. - 2-son. - В. 40-45.

2. Ногирон фарзандлар учун тулаконли хаёт тарзини яратишда мактаб - оила - махалла хамкорлигининг узига хос жихатлари // Science and innovation. Vol. 1. ISSUE 4 uif-2022: 8.2. ISSN: 2181-3337. - P. 246-252.

3. Ways to develop the knowledge, skills and abilitiesof parents and officials of district's quarterin order to create a full-fledged lifestyle for children with disabilities // ACADEMICIA: an International Multidisciplinary Research Journal ISSN: 2249-7137 Vol. 12, Issue 07, July 2022 SJIF 2022 = 8.252 A peer reviewed journal. DOI: 10.5958/22497137.2022.00717.0. Р. 117-120.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.