Научная статья на тему 'НОГИРОНЛИГИ БЎЛГАН ШАХСЛАРНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ ИСЛОҲОТЛАР ЗАМИРИДА'

НОГИРОНЛИГИ БЎЛГАН ШАХСЛАРНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ ИСЛОҲОТЛАР ЗАМИРИДА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
205
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ногиронлиги бўлган шахслар / давлат томонидан қўллаб-қувватлаш / ижтимоий ҳимоя / ногиронлиги бўлган шахсларга оид қонунчилик ҳужжатлари / disabled people / state support / social protection / legislation on disabled people.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — M. Nurmuhammedov

Жамият ҳаётида шундай бир кишилари борки, улар ўз имконияти ва салоҳиятини рўёбга чиқариш учун алоҳида эътиборга муҳтож ногиронлиги бор бўлган шахслардир. Уларнинг жамият ҳаётига тўлиқ киришиб кетиши, ҳаётда ўз ўрнини топа олиши кўп жиҳатдан жамиятнинг бошқа аъзолари, мамлакатдаги амалда бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, шу жумладан давлат томонидан ижтимоий қўлла-бқувватлашга боғлиқ. Биз ушбу мақолада мазкур масалани атрофлича ёритишга ҳаракат қилдик.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STATE SUPPORT FOR PEOPLE WITH DISABILITIES AT THE HEART OF REFORMS

There are such people in the life of society, these are people with disabilities who need special attention to realize their potential. Their full integration into the life of society, their ability to find their place in life largely depends on the social support of other members of society, the legal documents in force in the country, including the state. We have tried to cover this issue in detail in this article.

Текст научной работы на тему «НОГИРОНЛИГИ БЎЛГАН ШАХСЛАРНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ ИСЛОҲОТЛАР ЗАМИРИДА»

 2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

НОГИРОНЛИГИ БУЛГАН ШАХСЛАРНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН ЦУЛЛАБ-ЦУВВАТЛАШ ИСЛО^ОТЛАР ЗАМИРИДА Нурмух,аммедов Муслимбек Учкун ^ли

Адлия вазирлиги масъул ходими https://doi.org/10.5281/zenodo.6977366

Аннотация. Жамият уаётида шундай бир кишилари борки, улар уз имконияти ва салоуиятини руёбга чицариш учун алоуида эътиборга муутож ногиронлиги бор булган шахслардир. Уларнинг жамият уаётига тулиц киришиб кетиши, уаётда уз урнини топа олиши куп жиуатдан жамиятнинг бошца аъзолари, мамлакатдаги амалда булган норматив-ууцуций уужжатлар, шу жумладан давлат томонидан ижтимоий цуллаб-цувватлашга боглиц. Биз ушбу мацолада мазкур масалани атрофлича ёритишга уаракат цилдик.

Калит сузлар: ногиронлиги булган шахслар, давлат томонидан цуллаб-цувватлаш, ижтимоий уимоя, ногиронлиги булган шахсларга оид цонунчилик уужжатлари ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПОДДЕРЖКА ЛЮДЕЙ С ИНВАЛИДНОСТЬЮ В ОСНОВЕ

РЕФОРМ

Аннотация. Такие люди есть в жизни общества, это люди с ограниченными возможностями, которые нуждаются в особом внимании для реализации своего потенциала. Их полная интеграция в жизнь общества, их способность найти свое место в жизни во многом зависит от социальной поддержки других членов общества, действующих в стране нормативно-правовых документов, в том числе государства. Мы постарались подробно осветить этот вопрос в этой статье.

Ключевые слова: инвалиды, государственная поддержка, социальная защита, законодательство об инвалидах.

STATE SUPPORT FOR PEOPLE WITH DISABILITIES AT THE HEART OF

REFORMS

Abstract. There are such people in the life of society, these are people with disabilities who need special attention to realize their potential. Their full integration into the life of society, their ability to find their place in life largely depends on the social support of other members of society, the legal documents in force in the country, including the state. We have tried to cover this issue in detail in this article.

Keywords: disabled people, state support, social protection, legislation on disabled

people.

КИРИШ

Сунгги йилларда мамлакатимизда давлат ва жамият курилишининг барча сохасини демократлаштиришга, ахолини, шу жумладан ногиронлиги булган шахсларни ижтимоий мухофаза килиш, ногиронлиги булган шахсларда инсон салохиятини ривожлантириш учун зарур шарт-шароитлар ва имкониятлар яратишга, ахолининг фаровонлик даражасини оширишга йуналтирилган кенг куламли ислохотлар амалга оширилмокда.

Узбекистон Республикаси Конституциясига кура, вояга етмаганлар, мехнатга лаёкатсизлар ва ёлгиз кексаларнинг хукуклари давлат химоясидадир. Давлат ва жамият етим болаларни ва ота-оналарининг васийлигидан махрум булган болаларни бокиш,

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

тарбиялаш ва укитишни таъминлайди, болаларга багишланган хайрия фаолиятларни рагбатлантиради.

Мамлакатимизда кабул килинаётган норматив-хукукий хужжатлар, жорий килинаётган янги тизим ва механизмлар ногиронлиги булган шахсларни куллаб-кувватлаш ва уларнинг фаравонлигини кенг даражада таъминлашга йуналтирилган.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Юртимизда ногиронлиги булган шахсларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш тизими тубдан такомиллаштирилиб, бу борада норматив-хукукий база такомиллаштирилмокда.

Давлат томонидан куллаб-кувватлаш институти "Ижтимоий х,имоя" тушунчаси билан боглик хисобланади. Турли мамлакатларда ахолини ижтимоий химоя тизими мамлакатнинг иктисодий тараккиёт даражаси, демократик тараккиёт ва унинг ахоли манфаатига мувофиклиги, ижтимоий сиёсат даражаси, ижтимоий таъминот тизими каби омилларга боглик холда амал килади.

Келинг бу борада олимларнинг фикрига назар ташлайлик.

Профессор К.Х. Абдурах,моновнинг фикрича ахолини "Ижтимоий уимоя цилиш" - давлатнинг ахолига нормал хаёт фаолияти учун берадиган шарт -шароитларини таъминлайдиган бевосита максадли кафолатлар тизимидир. Бошкача айтганда, ижтимоий химоялаш тизими бозор тизими самарадорлигининг тор тасаввурларидан эмас, балки хакикий ижтимоий-иктисодий самарадорликни таъминлаш масалаларини хал килиш максадидан келиб чикиб ташкил этилиши керак. Шу билан бирга, ижтимоий химоялашнинг хар сафар, узи амал килиб турган ишлаб чикариш муносабатлари тизими томонидан, жахон иктисодиётининг хозирги полати имкониятларидан кенг фойдаланиши ва хозирги замон талаблари асосида ривожланиб бориши зарур.

Л.С Ржаницинанинг фикрича "Ижтимоий уимоя" - бу жамиятдаги иктисодий самарадорликни ва сиёсий баркарорликни таъминлашга хизмат килувчи алохида узига хос иктисодий-сиёсий тизим"

Юкоридаги тушунчага берилган изохларга тулик кушилиб булмайди, мазкур фикрлар ахолининг куллаб-кувватлаш, уларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш, давлат томонидан уларга зарур шарт-шароитларни яратиш нуктаи назаридан тушунчанинг мазмун-мохияти тулик очиб бермайди.

Келтирилган фикрлардан барчасини умумлаштирган холда бу тушунчанинг мохиятини ёритишга каратилган уз ёндашувимизни келтирамиз.

Ижтимоий х,имоя— мамлакат ахолисини ижтимоий ва моддий мухофаза килинишини таъминлайдиган ва жамиятда карор топган хукукий, иктисодий, ижтимоий чора-тадбирлар мажмуи.

Ногиронлиги булган шахсларни давлат томонидан куллаб -кувватлашнинг бир кисми айнан ушбу тушунчани куллаш оркали амалга оширилади.

Жамиятимизда шундай инсонлар борки, уларнинг жисмоний имконияти чекланган, айрим нуксоний камчиликлари мавжуд булсада, лекин билим даражаси юкори, маънавияти юксак, рухи эса жуда кучли ва матонатли. ^онунчилигимизда ногиронлиги булган шахсларни химоя килиш буйича хукукий асослар белгиланган

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

булсада, афсуски, улар ишлаш, укиш ва жамият хаётида уз урнини топиш хамда муносабатларга тулаконли иштирок этиш имкониятидан махрум буладилар.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Статистик маълумотларга кура, дунёда ногиронлар сони, уларнинг дунё ахолисидаги улуши 1 миллиарддан ортик булиб, бу 15 фоизни ташкил этади. Аксарият холларда улар камситиш ва "мажрухлик"дан азият чекадилар ва жамият хаётига тулик киришиб кета олмайди. Ушбу жараёнларда уларни хар томонлама куллаб-кувватлаш, жамият билан мослаштириш борасидаги энг катта масъулият давлат зиммасига тушади.

Х,исоботларга кура, бугунги кунда мамлакатимизда 800 мингга якин ногиронлиги булган шахслар истикомат килмокда. Шу жихатдан мамлакатимизда сунгги йилларда ногиронлиги булган шахсларни куллаб-кувватлашга алохида эътибор берилиб, улар учун хар томонлама имконият яратиш давлат сиёсати даражасига кутарилди. Бу борада Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2022 йил 20 июнь куни Конституциявий комиссия аъзолари билан учрашувда "Давлатнинг эркаклар ва аёллар, оилалар ва болалар, ёшлар ва нуронийлар, ногиронлиги бор шахслар, мамлакатда ёки унинг ташцарисида булишидан цатъи назар, барча инсонлар уацида цайгуриши Конституцияда мустаукамланиши зарур, " - деб таъкидлагани алохида ахамият касб этади.

МУ^ОКАМА

Мамлакатимизда олиб борилаётган кенг куламли ислохотлар каторида ногиронлиги бор шахсларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш буйича янги бир хукукий тизим яратилиб келинмокда. Айтиш жоизки, «Узбекистон - ижтимоий давлат» деган гоя остида республикамизда ^онунлар, фармонлар ва бошка норматив актлар ишлаб чикилмокда.

Биринчидан, Узбекистон Республикаси Президентнинг 2017 йил 1 декабрдаги "Ногиронлиги булган шахсларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони кабул килинди. Ушбу Фармон билан ногиронлиги булган шахсларни камситишга йул куймаслик, уларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини руёбга чикаришда тенг шароитлар яратиш максадида "ногирон" тушунчаси муомаладан чикарилди ва у энг аввало, инсон эканлигини хисобга олган холда умумэътироф этилган "ногиронлиги булган шахс" атамаси конунчиликка киритилди.

Шунингдек, Фармон билан 51 банддан иборат чора-тадбирларни амалга ошириш назарда тутилган Ногиронлиги булган шахсларни куллаб-кувватлаш тизимини янада такомиллаштириш хамда уларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш кафолатларини кучайтириш буйича комплекс чора-тадбирлар дастури тасдикланди. Эндиликда дастурга мувофик 2018/2019 укув йилидан бошлаб олий таълим муассасаларига абитуриентларни кабул килишнинг умумий сонидан ногиронлиги булган шахслар учун кушимча равишда икки фоизли квота ажратиш тартиби жорий этилди.

Иккинчидан, ислохотлар самараси уларок, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Х,аракатлар Стратегиясининг 2020 йилги Давлат дастурига мувофик, 2020 йилнинг 15 октябрь куни мамлакат Президенти томонидан янги тахрирдаги "Ногиронлиги булган шахсларнинг

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

хукуклари тугрисида"ги ^онун имзоланди. Мазкур конун билан ногиронлиги булган шахсларнинг хукукларини таъминлашнинг асосий принциплари белгилаб берилди.

Шунингдек, ногиронлиги булган шахсларнинг ижтимоий химоясига оид масалалар хам ^онун даражасида белгиланди. Ташкилий-хукукий шаклидан катъи назар ташкилотлар ногиронлиги булган шахсларнинг спорт иншоотлари, дам олиш, шунингдек туристик объектлардан бепул фойдаланишини таъминлаш учун шарт-шароитлар яратиши, уларга бепул тиббий ёрдам курсатишнинг давлат кафолатлари дастури доирасида тегишли чоралар куриши, ногиронлиги булган шахслар санаторий-курортда бепул согломлаштириш, шунингдек дори воситалари, парвариш учун мулжалланган тиббий буюмлар ва ногиронлиги булган болалар учун махсус шифобахш озик-овкат махсулотлари билан таъминланиш хукуки шулар жумласидан.

^онун билан ногиронлиги булган шахсларга ижтимоий ёрдамнинг куйидаги турлари курсатилиши белгиланди:

- пул туловлари (пенсиялар, нафакалар, бир йула бериладиган туловлар);

- реабилитация килишнинг техник воситалари, сурдотехника, тифлотехника воситалари ёки бошка воситалар, шу жумладан уриндикли аравачалар, протез-ортопедия мосламалари, махсус харфли матбаа нашрлари, овоз кучайтирувчи аппаратлар ва сигнализаторлар, субтитрли ёки сурдотаржимали видеоматериаллар, шунингдек автомобиллар билан таъминлаш;

- тиббий, ижтимоий, касбий, жисмоний реабилитация килиш буйича хизматлар ва маиший хизматлар;

- транспорт хизматлари;

- дори воситалари билан таъминлаш.

Учинчидан, Узбекистон Республикаси Президентнинг 2021 йил 21 декабрда "Ногиронлиги булган шахсларни хар томонлама куллаб-кувватлаш, уларнинг бандлигига кумаклашиш хамда ижтимоий фаоллигини янада оширишга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-57-сон карори кабул килинди. ^арорга кура, 2022 йил 1 январдан Бандликка кумаклашиш давлат жамгармаси маблаглари хисобидан ногиронлиги булган шахсларни ишга кабул килган иш берувчиларга хар бир ходим учун 6 ойда базавий хисоблаш микдорининг 1,5 бараварида субсидия бериладиган булди.

Шунингдек, карорга кура 2022 йил 1 мартдан бошлаб болаликдан ногирон булган шахслар ва I ва II гурух ногиронлари даромад солиги буйича имтиёз мехнатга хак тулашнинг энг кам микдорининг 1,41 бараваридан 3 бараваригача оширилиши белгиланди.

Туртинчидан, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2021 йил 22 февраль куни БМТ Инсон хукуклари буйича кенгашининг 46-сессиясидаги сузлаган нуткида Узбекистон Парламенти томонидан Ногиронлар хукуклари тугрисидаги конвенцияни ратификация килиш кутилаётганлигини ва имконияти чекланган шахсларнинг уз кобилиятини тула руёбга чикариш масалалари буйича Минтакавий кенгаш тузишни таклиф этганлиги, шунингдек, мамлакатда ногиронлиги булган шахсларнинг хукукларини таъминлашга жиддий эътибор каратилаётганини таъкидланган эди.

Президентимиз халкаро ташрифи чогида, Узбекистон Парламенти томонидан Ногиронлар хукуклари тугрисидаги конвенция ратификация килинди. Мазкур Конвенция

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

- ногиронлиги булган шахсларнинг тенглик асосида барча инсон хукукларини тулик амалга оширишларини рагбатлантириш, химоя килиш ва таъминлашга каратилгани билан ахамиятлидир. У мавжуд шароитлардан фойдаланиш имконияти, шахсий харакатланиш, согликни саклаш, таълим, бандлик, сиёсий хаётда иштирок этиш, шунингдек тенглик ва камситмаслик каби бир катор мухим масалаларни камраб олади.

ХУЛОСА

Бир суз билан айтганда ногиронларга ижтимоий ёрдам курсатиш жамиятдаги ижтимоий ишнинг мухим ва долзарб масалалардан биридир. Ногиронлар жамиятда ижтимоий жихатдан энг заиф катлам хисобланиб, уларнинг давлат томонидан химояга олиниши ва куллаб-кувватланиши, бундай давлатнинг баркарор ривожланишини таъминлаб беради.

REFERENCES

1. Абдурахмонов ^.Х,, Тохирова Х.Т., Шарипов Б.М. «Ахолини ижтимоий мухофаза килиш» - (маърузалар матнлари) - Т.: ТДИУ, 2005.й.

2. Ржаницина Л.С. Оценка состояния социальной защиты личных доходов населения. В академическом сборнике: Экономические аспекты социальной политики. М., 1991-г.

3. Хошимов П.З. ва Абдуллаева Ш.Е. (хаммуалифлик) "Ахолини ижтимоий химоя килишнинг назарий асослари" илмий макола.

4. Броварский В. Д., Турдалиев А. Т., Мирзахмедова Г. И. Воздействие температуры окружающей среды на пчел и растения //Научное обозрение. Биологические науки. -2020. - №. 3. - С. 43-48.

5. Зобиходжаев Р.Н. Узбекистон Республикасида ахолини ижтимоий химоялаш. № 4 -5 2001 й.

6. Ногиронлар хукуклари тугрисидаги Конвенция - Toshkent.: Baktria press, 2013. -Б. 56.

7. https://uza.uz/ru/posts/dunyoda-1-milliarddan-ortiq-nogironligi-bolgan-shaxslar-yashaydi_304864?q=%2Fposts%2Fdunyoda-1-milliarddan-ortiq-nogironligi-bolgan-shaxsl ar-yashaydi_304864

8. https://xs.uz/uzkr/post/prezident-betakror-yurtimizda-barqaror-zhamiyatni-va-bardavom-taraqqiyotni-taminlash-barchamizning-bosh-maqsadimizdir

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.