Научная статья на тему 'ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМДАН-ИНКЛЮЗИВ ЖАМИЯТГА'

ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМДАН-ИНКЛЮЗИВ ЖАМИЯТГА Текст научной статьи по специальности «Физика»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
даун синдром / кохлеар имплантация / аутистик спектрида.

Аннотация научной статьи по физике, автор научной работы — Муминова Л.Р

Ушбу мақола инклюзив таълимнинг жамиятга ўтказилиши процессини ва унинг муҳимлигини таҳлил қилади. Авторлар ҳозирги ҳолда инклюзив таълимнинг муаллифлигини ва олдинги янгиликларни кўриб чиқади. Инклюзив таълимнинг амалий амалга оширилишда аниқ қиймати, жамиятга қўллаш усуллари, ва қўллашда назардан ўтказиш учун муаммоларни муҳокама қилади. Айрим асосий ўрганишларнинг инклюзив таълим бўйича муҳим муаммолари ва қадрийатлари кўриб чиқилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМДАН-ИНКЛЮЗИВ ЖАМИЯТГА»

ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМДАН-ИНКЛЮЗИВ ЖАМИЯТГА

Муминова Л.Р

п.ф.д.профессор Республика болалар ижтимоий мослашуви маркази https://doi.org/10.5281/zenodo.11186910

Аннотация. Ушбу мацола инклюзив таълимнинг жамиятгаутказилиши процессини ва унинг мууимлигини таулил цилади. Авторлар %озирги уолда инклюзив таълимнинг муаллифлигини ва олдинги янгиликларни куриб чицади. Инклюзив таълимнинг амалий амалга оширилишда аниц циймати, жамиятга цуллаш усуллари, ва цуллашда назардан утказиш учун муаммоларни мууокама цилади. Айрим асосий урганишларнинг инклюзив таълим буйича мууим муаммолари ва цадрийатлари куриб чицилади.

Калит сузлар: даун синдром, кохлеар имплантация, аутистик спектрида.

Кириш

Х,озирги даврда инклюзив таълим, инклюзив жамият тушунчалари ахоли уртасида кенг оммалашиб бормокда. Аммо, бугунги кунда алохида эхтиёжли ва ногиронликка эга булган барча болалар хам инклюзив таълимга жалб этилмаслиги аник. Уларнинг сифатли таълим олишлари эса уларнинг муваффакиятли ижтимоийлашуви, жамият хаётида тулик иштирок этишини таъминлаш, касбий ва ижтимоий фаолиятнинг турли сохаларида узларини тулик намоён эта олишлари учун асосий шартлардан зарурдир. Инклюзив таълимда турли хил таълимий эхтиёжларни кондирувчи, мослашувчан ёндашувларни талаб этади. Ишлаб чикилган меъёрий-хукукий хужжатларни етарли даражада амалиётга жорий этиш, ривожланишида нуксони булган болаларни инклюзив таълимга саралаш, кадрларни тайёрлаш, жамиятга инклюзив таълимни мохиятини, максад, вазифаларини, ногиронликка эга булган шахсларга инклюзив таълим бу инновацион таълим сифатида кенг таргибот килишни талаб этилиши мухим ва долзарб масаладир. ^увонарлиси, хукуматимиз томонидан 2020 йилнинг 23 сентябрида кабул килинган янги тахрирдаги Узбекистон Республикаси "Таълим тугрисидаги" ^онунининг (20-моддаси) инклюзив таълимга конуний таъриф берилди - "Инклюзив таълим алохида таълим эхтиёжлари ва индивидуал имкониятларнинг хилма-хиллигини хисобга олган холда барча таълим олувчилар учун таълим ташкилотларида таълим олишга булган тенг имкониятларни таъминлашга каратилган", ва эндиликда юридик равишда тасдикланган нормага айланди. Узбекистонда инклюзив таълимни ривожлантириш, алохида таълим эхтиёжлари булган болаларга таълим-тарбия бериш тизимини такомиллаштириш хамда уларга курсатиладиган таълим хизматлари сифатини яхшилашга каратилган норматив хужжат Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 13 октябрдаги "Алохида таълим эхтиёжлари булган болаларга таълим-тарбия бериш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4860-сон карорига мувофик "2020 — 2025 йилларда халк таълими тизимида инклюзив таълимни ривожлантириш Концепцияси" ва "2020 — 2025 йилларда халк таълими тизимида инклюзив таълимни ривожлантириш концепциясини ва «Йул харитаси» тасдикланди. Республика болалар ижтимоий мослашуви марказ илмий ходимлари инклюзив таълим сохасидаги тартибга солувчи конунчиликдаги бундай мухим узгаришларни факат мамнуният билан кабул киламиз - бу ногиронликка эга булган шахслар хукукларини амалга ошириш учун энг мухим жараён ва биз янги меъёрий-хукукий

хужжатлар амалиётга жорий этилишига хисса куша оламиз , чунки катта тажрибага эгамиз ва максад, вазифаларини аник тасаввур этамиз ва бу сохада "Иклюзив таълим оркали кохлеар имплантация жаррох,лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик спектр бузилишлари булган болаларга таълим олиш механизмини ишлаб чикиш" мавзусидаги Давлат ижтимоий буюртмаси бажарилди.

Буюртмани асосий максади куйигидан иборат булган: инклюзив таълим оркали кохлеар имплантация жаррох,лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик муаммоли болаларнинг инклюзив таълим олиши механизмини ишлаб чикиш; умумтаълим мактаблари укитувчиларини кохлеар имплантация жаррох,лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик спектр бузилишлари булган болалар билан ишлаш буйича психологик ва услубий жихдтдан технологияларни яратиш.

Эришилган натижалар: Лойихд максадли гурух,ларига кирувчи умумий хисобда 315 нафар болани инклюзив таълимга йуналтириш буйича консултатив ёрдам курсатилди:

-109 нафар Даун синдромли болалар;

-45 нафар Кохлеар имплантация жаррох,лиги утказилган болалар;

-161 нафар Аутистик спектрида бузилишлари булган болалар. Жами 1574нафар.

Халк таълими вазирлиги тасарруфидаги психологик-тиббий-педагогик комиссия аъзолари, инклюзив таълим мактаблар директорлари, директор муовинлари, укитувчи-логопедлар, психологлар, дефектологлари ва ота-оналар учун 87та семинар-17та (244нафар), давра сухбати-21та (249 нафар), семинар-тренинг-25та (468нафар) ва якуний конференция-1та (158нафар), Кунгилочар тадбир-1та (50нафар), консултация-22га(405нафар.) утказилди.

11та услубий кулланма ва тавсиялар 1та монография чоп этилди:

- "Умумтаълим мактаби инклюзив таълим шароитида Даун синдромили болаларни укитиш";

- "Аутизмли болаларни инклюив таълимга жалб этиш механизмлари";

- "Ривожланишида нуксони булган болаларни психологик-педагогик диагностикаси",

- Эшитишда нуксони булган кохлеар имплантли болаларни инклюзив таълим шароитида укитиш"

- "Умумтаълим мактабларида алох,ида таълим эх,тиёжлари бор кохлеар имплантация жаррох,лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик спектр бузилишлари булган болаларни инклюзив таълим шароитида укитиш буйича (механизми) талаблар"

- 4та кулланма максадли гурух,га кирувчи болалар учун мулжалланган:

- "Тафаккур ва нуткни устирамиз" машк дафтари;

- "Биргаликда эшитамиз, гапирамиз, уйнаймиз ва урганамиз";

- Нутк устириш учун иш дафтари";

- Математикадан "Санашни урганамиз" иш давтари мактаб укувчилари учун тайёрланди.

Хулоса ва таклифлар.

- Инклюзив таълимни ривожлантириш хдмда сохдга оид илмий-назарий-методик базани такомиллаштириш, ногиронликни эрта аниклаш максадида «Илк ёрдам хизмати» ни йулга куйиш:

- шyнингдек аyтистик спектрида 6узилиши булган болаларни, Даyн синдромили енгил даражадаги болаларни эрта саралаш ва коррекцион синфларга ёки махсyс таълимда укитиш";

кохлеар имплантация жаррох,лиги утказилган болалар учун давлат томонидан ташкил этилган педагогик-психологик кабинетлар ташкил этиш, эрта ташх,ислаш ва психологик-педагогик коррекцион ишларни олиб бориш.

Хулоса килиб шуни айтмокчиманки, Янги Узбекистонда бу масалалар доимо долзарб булиб келмокда ва долзарб булиб колади. Республика болалар ижтимоий мослашуви маркази ижтимоий химояга мухтож болалар ва уларни ота-оналарга 20 йил давомида доимо мажмуавий ёрдам бериб келган ва бу фаолиятни албатта давом этиб борамиз.

харитаси» тасдицланди.

Биз инклюзив таълим со%асидаги тартибга солувчи цонунчиликдаги бундай му%им узгаришларни фацат мамнуният билан цабул циламиз - бу ногиронликка эга булган шахслар %уцуцларини амалга ошириш учун энг му%им жараён ва биз янги меъёрий-хуцуций хужжатлар амалиётга жорий этилишига хисса куша оламиз , чунки катта тажрибага эгамиз ва мацсад, вазифаларини аник тасаввур этамиз.

Инклюзив таълим, ало%ида э%тиёжга эга булган болалар, яъни кохлеар имплантация жарро%лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик спектр бузилишлари булган болаларга таълим олиш механизмини ишлаб чициш орцали уларни нормада ривожланаётган тенгдошлари билан бир цаторда, таълим олиш %уцуцини тенг равишда таъминланиши интернатда эмас уй шароитида яшаш, махалла тенгцурлари билан дустлашишни назарда тутади. Х^озирги вацтда ишлаб чицилган меъёрий-хуцуций %ужжатларни етарли даражада амалиётга жорий этиш, ривожланишида нуцсони булган болаларни инклюзив таълимга саралаш, кадрларни тайёрлаш, жамиятга инклюзив таълимни мохиятини, мацсад, вазифаларини, ногиронликка эга булган шахсларга инклюзив таълим бу инновацион таълим сифатида кенг таргибот килишни талаб этилиши му%им ва долзарб масаладир.

Мацсад:

1. Инклюзив таълим орцали кохлеар имплантация жарро%лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик муаммоли болаларнинг инклюзив таълим олиши механизмини ишлаб чициш.

2. Умумтаълим мактаблари уцитувчиларини кохлеар имплантация жарро%лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик спектр бузилишлари булган болалар билан ишлаш буйича психологик ва услубий жщатдан тайёрлаш технологияларни яратиш.

3. Умумтаълим мактабларида Даун синдромига эга булган болаларнинг цуйидаги 3 %ил инклюзияси* (яъни уцув жараёнига мослаштириш) механизмларини ишлаб чициш ва ХТВга таклиф этиш:

А) бола инклюзив синфда, аммо тьютор (ёрдамчи педагог) ёки бошца мутахассислар %амро%лигида булади;

Б) бола коррекцион синфда таълим олади, аммо баъзи фанлар, масалан мусица, тасвирий санъат, жисмоний тарбия, технология, атроф олам дарсларида, мактабдан

ва синфдан ташцари тадбирларда меъёрида ривожланаётган тенгдошлари билан бир синфда булади;

В) бола умумтаълим мактаби цошидаги коррекцион синфда таълим олади, аммо тадбирларда иштирок этиши билан ижтимоийлашуви таъминланади.

*Изо%: Даун синдромига эга булган болалар ацли заиф болалар хисобланиб, улар хар щл даражада булади хамда ушбу категория болалар умумтаълим мактаби дастурини узлаштира олмайди. Шу боис Даун синдромига эга булган болаларни инклюзив таълимга жалб этишга 3 турдаги инклюзиясини таъминлаш орцали эришиш, яъни уцув жараёнига мослаштириш режалаштирилган.

1. УзР Соглицни сацлаш вазирлиги ва Халц таълими вазирлиги щмкорлигида 5та мутахассис (супервайзер, шифокор, логопед, психолог, котиб)дан ташкил топган Тиббий педагогик психологик комиссия (ТППК) тузиш;

2. Мутахассисларни кохлеар имплантация жарро^лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик спектр бузилишлари булган болаларни инклюзив синфларга саралаш методикасига ва уларга якка таълим дастурини ишлаб чицишга ургатиш;

3. Пилот (Тошкент, Фаргона, Самарцанд, Карши, Урганч, Наманган ша^арлари) умумтаълим мактабларининг бошлангич синф уцитувчилари ва психологларини кохлеар имплантация жарро^лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик спектр бузилишлари булган болалар билан ишлашга тайёрлаш;

4. ОТМ у мумий педагогика кафедралари уцитувчиларини инклюзив таълим асослари ва методологияси буйича уцитиш;

5. Инклюзив таълимни амалиётга жорий этиш буйича ОТМ уцитувчилари, амалиётчи уцитувчиларга методик таъминот яратиш учун ахборот технологияларини ишлаб чициш (алохида э^тиёжга эга булган болалар учун нутц устириш ва математика буйича дастурлар, компьютер дастурлари ва дидактик материаллар).

Лойихани амалга ошириш доирасида:

- 5та пилот худуд (Тошкент, Фаргона, Наманган, Самарцанд, Карши, Урганч ша%арлари)нинг хар бирида утказиладиган Зтадан ТППК йигилиши утказилади.

- Умумий щсобда 300 нафар (хар бир пилот худуд (Тошкент, Фаргона, Наманган, Самарцанд, Карши, Урганч шащрлари)дан 20 нафарга яцин кохлеар имплантация жарро^лиги утказилган, 20 нафарга яцин Даун синдромли ва 20 нафарга яцин аутистик спектр бузилишлари булган) бола ва уларнинг оилалари инклюзив таълимига саралаб олинади;

- Умумий хисобда 400 нафар мутахассис цамраб олинади;,

- 15 та давра-сухбати, 15 та семинар, 15 та семинар-тренинг, 20та консультация утказилади;

- лойиха доирасида олинган натижалар статистик методлар орцали тахлил цилинади;

- инклюзив таълимга жалб этилган мутахассислар, ОТМ уцитувчилари, амалиётчи уцитувчиларга методик таъминот яратиш учун "Алохида э^тиёжга эга булган болалар учун нутц устириш" ва "Математикага ургатиш" буйича 2та комьютер дастури, 5та методик цулланма ишлаб чицилади ва чоп этилади;

- УзР ХТВ билан хамкорликда Даун синдромига эга булган болалар таълимидаги

имкониятларини эътиборга олган холда умумтаълим мактаблари шароитида ижтимоий инклюзиясини тадбиц этиш буйича 1та Низом ишлаб чицилади. 3

- педагогика ОТМ уцув режасига инклюзив таълим фани, хусусан кохлеар имплантация жарро%лиги утказилган, Даун синдромли ва аутистик спектр бузилишлари булган болаларни умумтаълим мактабларида уцитишда уларнинг таълимдаги э%тиёжларини инобатга олишга царатилган 24 саотлик махсус курс киритилади.

- лойща якунларига кура республика мицёсида 1та конференция утказилади;

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. https://lex.uz/docs/6445147 Узбекистан Республикасининг Конституцияси. -^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 01.05.2023 й., 03/23/837/0241-сон

2. https://lex.uz/docs/2595913 Бола хукуклари тугрисида Конвенция. 1989 йил 20 ноябрь.

3. https://lex.uz/docs/5013007 Узбекистон Республикасининг Таълим тугрисидаги ^онуни. - ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.09.2020 й.

4. Ибраимов Х. И. Янги узбекистонда инклюзив таълим: бугунги холат, мавжуд муаммолар ва ривожланиш истикболлари //Fan, ta'lim va amaliyotning integrasiyasi. -2023. - С. 5-8.

5. Oizi T. K. S. Topical Issues Formation of Inclusive Competence of Future Teachers in the Republic of Uzbekistan //JournalNX. - С. 103-106.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.