Научная статья на тему 'ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ – БАРЧА УЧУН ТЕНГ, МУНОСИБ ТАЪЛИМ'

ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ – БАРЧА УЧУН ТЕНГ, МУНОСИБ ТАЪЛИМ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
мактабгача таълим / инклюзив таълим / буюқ алломалар / қарашлар / ногирон бола / технология / билим / малака / кўникма.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мухайё Умаралиева

Мақолада инклюзив таълимда олиб борилаётган долзарб масалалар хақида баён этилган. Шунингдек, муаллиф мактабгача таълим ташкилотларида инклюзив таълимни ташкил этиш бўйича кўпгина фикр ва мулоҳазалар келтириб ўтган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ – БАРЧА УЧУН ТЕНГ, МУНОСИБ ТАЪЛИМ»

ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ - БАРЧА УЧУН ТЕНГ, МУНОСИБ

ТАЪЛИМ

Мухайё Умаралиева

Т.НДори ниёзий номидаги узбекистон педагогика фанлари илмий тадкикот институти булим мудири, педагогика фанлари буйича фалсафа доктори, доцент https://doi.org/10.5281/zenodo.11186933

Аннотация. Мацолада инклюзив таълимда олиб борилаётган долзарб масалалар хацида баён этилган. Шунингдек, муаллиф мактабгача таълим ташкилотларида инклюзив таълимни ташкил этиш буйича купгина фикр ва мулоуазалар келтириб утган.

Калит сузлар: мактабгача таълим, инклюзив таълим, буюц алломалар, царашлар,ногирон бола, технология, билим, малака, куникма.

Х,амжамият жиддий эътибор каратиши зарур булган муаммога доир тадкикот ишларини урганиш, уларни илмий жихдтдан тах,лил килиш асосида маълум булдики, имконияти чекланганларни тенг, муносиб таълим-тарбия олиши хдмма вакт яхши, рисоладагидек булиши, алох,ида эътиборда тутилиши, назардан четда колмаслиги лозим.

Ушбу муаммо хдкида Шарк мутафаккирлари Имом ал-Бухорий, Абдухолик Еиждувоний, Абу Исо Мухдммад ат-Термизий, Ибн Сино, Фаробий, Беруний, Мирзо Улугбек, Юсуф Хос Х,ожиб, Имом Газзолий, Бах,овуддин Накшбанд, Алишер Навоий, Абдулла Авлоний каби алломалар уз замонларида оилада, жамиятда ёшлар тарбияси ва унинг камолотига педагогик-психологик ёндашув муаммоси тугрисида ёзилган илмий ва илмий-педагогик мушохддалари бизгача етиб келган ноёб асарларида уз ифодасини топган. Айникса, Абу Али ибн Сино асарларида соглом болалар билан бир каторда, алох,ида эътиборга мух,тож болалар тарбиясига оид тавсиялар х,ам берилади. Аллома ногирон бола тенгкурлари катори таълим-тарбия олишга хдкли эканини айтиб, уларда илм олишга, касб-хунар урганишга интилиш кучлилигини таъкидлайди. Шарк алломаларининг бола шахсини тарбиялаш, уларнинг ривожланишида таълим-тарбиянинг таъсири хдкидаги карашлари илмий тах,лили тадкикотчилар учун асосий манба булиши шубхдсиз.

Инклюзив таълимни ташкил этишнинг ижтимоий-педагогик, психологик хусусиятларини, узига хос имкониятларини чукуррок урганиш, ушбу йуналиш билан боглик муаммоларни аниклаш, инклюзив таълим технологияларини ишлаб чикиш хдмда уларнинг самарадорлик жихдтларини асослаб бериш долзарб илмий муаммога айланди. Чунки инклюзив таълим технологиялари барча болаларнинг рух,ий-жисмоний х,олатидан катъи назар таълим жараёнида тулаконли иштирок этишини таъминлашга кулай имконият яратади. Айникса, алох,ида эътиборга, ёрдамга мух,тож болаларнинг атрофдагилар билан мулокотда булиши, ижтимоий мух,ит талабларига жавоб бера оладиган булиб улгайиши, уз кундалик-маиший эх,тиёжини кондира олиш куникмаларини эгаллаши, хдётга мослашиб, таълим муассасаларида соглом тенгдошлари билан тенг шароитларда укий олиши, улар билан узаро дустона муносабатга киришиши, дарсларни уз вактида узлаштириши, топширикларга масъулият билан ёндашиши учун кулайликлар яратади.

Бизнинг фикримизча, инклюзив таълим - барча таълим олувчилар учун уларнинг эутиёжлари, имкониятларини эътиборга олган уолда таълим хизматларини курсатишда тенг имкониятларни таъминлаш.

Жахон согликни саклаш ташкилоти маълумотларига кура, Ер шари ахолисининг 15 фоизга якинининг имконияти чеклангани ва ачинарлиси, бу курсаткичнинг мунтазам усиб бораётгани хар бир инсонга узини атрофдагилар билан тенг хис килиши хамда уз салохиятини юзага чикариш учун имкониятлар яратиш буйича самарали ишларни амалга оширишга ундамокда.

Ушбу муаммо юзасидан жиддий илмий тадкикотлар утказишдан кузланган максад -жисмоний холатидан катъи назар, барча инсонларга тенг имкониятлар яратишдир. Мамлакатимиз ахолисининг 40 фоизини 18 ёшгача, 65 фоизини эса 30 ёшгача булган ёшлар ташкил килади. Ижтимоий химояга мухтож болаларни химоя килиш тизимини ривожлантириш даражаси жамиятнинг инсонпарварлик ва уни маънавий-ахлокий ривожлантириш даражаси, Узбекистоннинг хукукий мажбуриятлари ва мамлакатимиз томонидан имзоланган Халкаро конвенцияларни акс эттиради. Ёш авлод хакида гамхурлик мухим умуминсоний кадриятлардан биридир. Инклюзив таълимни ривожлантириш бу борадаги ахамиятли йуналишлардан бирига айланди. Мазкур таълим имконияти чекланган болаларни ижтимоий хаётга жалб килиш, билим олиш ва ривожланиш имконини беради.

Инклюзив таълим узлуксиз таълим тизимининг самарадорлигини белгиловчи энг асосий мезон булиши лозим.

Купчилик учун инклюзив таълим бу умумтаълим мактабининг оддий синфига бошка болларнинг укув материалларини, мактаб дастурини узлаштиришларига халакит берувчи ногиронлиги ёки бирор ташхиси бор болларни жойлашни назарда тутишади. Бу фикр инклюзияга бутунлай тескари, тугри келмайди, бу интегратив ёндашувнинг бир куриниши холос, бу ижобий томонга ишламайди хам. Интегратив ёндашувнинг гояси, таълим тизимининг талабларига, таълимдан кутилаётган натижаларга мос келмайдиган, унга халакит берадиган болаларни таълим тизимига мослаштиришни назарда тутади. Яъни, шундай болаларни психологлар, дефектологлар, логопедлар ва б. ёрдамида узгартиришни уз ичига олади. Муаммони ечимини эса болларимизда курамиз, улар жудаям фаол, бир жойда утира олмайди; жудаям суст, узлаштира олмайди; жудаям аклли, зерикаяпти; акли расо эмас, хеч нарсани тушунмаяпти. Биз эса болларимизни хозир таълимда кабул килинган умумий стандартларга мослаштиришга харакат килаяпмиз. Умумий стандартларга мос келмайдиганларни эса махсус таълим муассасаларига йуналтираяпмиз. Стандартлар догма эмас !

Замонавий таълим - инклюзияда барча, динидан, тилидан, маданиятидан ва соглигидан катъий назар бирдай, бир хил таълим муассассида укийдилар. Таълим тизимининг вазифаси эса хар бир бола - таълим олувчининг холатига, даражасига мослашиши зарур булади.

Хавотирсиз айта оламиз, инклюзия - таълим тизимида инкилобдир !

Биз таълим муассасасини рейтинги юкори булишини, самарадорлигини укувчилар сони, уларнинг нечтаси олий таълим муассасасига кирганлиги ёки олимпиадаларда урин олганлиги билан белгиланишини тухтатишимиз зарур.

Миллий конунчилигимиз имконияти чекланган инсонларга хам уз салохиятини юзага чикаришда тенг хукук беради. Конституциямизда эса таълим олиш хукуки кафолатланган. Шундай булсада, мамлакатимизда жисмоний имкониятлари чеклангани сабабли умумтаълим мактабларига бормаётган болалар хам бор.

Инклюзив таълимнинг асосий тамойилларидан бири шyндaн иборатки, 6у таълим бир томонлама булмаслиги керак ва жамият инклюзив таълимни йулга куйиш учун шарт-шароитлар яратиши лозим. Оддий болаларнинг ота-оналари фарзандлари алохида эхтиёжли болалар билан бирга укишидан xaвoтиpгa тушади. Шу сабабли биз бундай болаларнинг ота-оналари билан хам ишлашимиз лозим. Таъкидлаш жоизки, алохида эхтиёжли болалар ота-оналарига уларнинг фарзандлари хам жамиятнинг бир булаги булиш хукукига эга эканини етказиш, буни уларнинг онгига сингдиришимиз керак. Зеро, имконияти чекланган инсонлар хам катта ютукларга эришаётгани хакида куплаб мисоллар келтириш мумкин. Бунинг учун уларга уз салохиятини юзага чикариш, ота-оналарга эса танлаш имкониятини бериш зарур.

Амалиёт шуни курсатадики, муайян таълим эхтиёжларига эга бола уз тенгкурлари орасида укиса, бу купрок самара беради. Биринчидан, боланинг ривожланишида, иккинчидан, жамиятни, бундай болалар атрофидаги болаларнинг ривожланишига ёрдам беради. Негаки, алохида эхтиёжли болалар билан бирга укийдиган yFил-кизлapдa уларга ёрдам бериш, жавобгарлик тyЙFycи шаклланади, купинча яxши шароитларда усиб-yлFaяётгaн болаларга xoc айрим салбий сифатлар йуколади. Бунинг самарасида болалар биргаликда ишлаш, бир-бирини куллаб-кувватлашни урганади. Бир мухитда тарбияланадиган болалар узларидаги фаркни сезмайди, балки буни факат ота-оналар сезади, xoлoc. Шу боис бундай мулокот алохида эхтиёжли ва бошка болалар, укитувчилар, жамият, махалла, оилаларга ижобий таъсир курсатади. Яъни, уларнинг барчасида алохида эхтиёжли инсонларга нисбатан ижобий муносабат ривожланади. Умуман олганда, рахм-шафкат, мурувват каби xиcлaтлap xaлкимизгa азалдан xoc булиб, буни болаларга хам ёшлигидан сингдириш лозим. Бу борада инклюзив таълим алохида урин тутади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Pedagogical conditions of forming professional competence of teachers

2. Umaralieva, M. (2017). Pedagogical conditions of forming professional competence of teachers. Eastern European Scientific (ISSN 2199-7977).Journal-Dusseldorf-Germany.

3. The Development of Professional Competencies of Teachers on the Basis of an Innovative Approach

4. Turgunov, S., & Umaralieva, M. (2016). The Development of Professional Competencies of Teachers on the Basis of an Innovative Approach. Journal of Foreign Language Teaching and Applied Linguistics, (2), 119-125.

5. THE ROLE OF CREATIVE TECHNOLOGIES IN DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCY OF GENERAL SECONDARY PUPILS IN COLLABORATIVE PEDAGOGY

6. ABDUGAPPAROVNA, U. M. (2019). THE ROLE OF CREATIVE TECHNOLOGIES IN DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCY OF GENERAL SECONDARY PUPILS IN COLLABORATIVE PEDAGOGY. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(5).

7. Pedagogical Conditions of Forming Professional Competence of Teachers Based on Innovative Approach

8. Umaraliyeva, M. A. (2017). Pedagogical Conditions of Forming Professional Competence of Teachers Based on Innovative Approach. Eastern European Scientific Journal, (4), 65-68.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.