Научная статья на тему 'ИНЪИКОСИ ТАЪРИХИ ХОНИИ БУХОРО ДАР ИБТИДОИ АСРИ XVII ДАР АСАРИ МАҲМУД ИБНИ ВАЛӢ «БАҲРУ-Л-АСРОР ФИ МАНОҚИБИ-Л-АХЁР»'

ИНЪИКОСИ ТАЪРИХИ ХОНИИ БУХОРО ДАР ИБТИДОИ АСРИ XVII ДАР АСАРИ МАҲМУД ИБНИ ВАЛӢ «БАҲРУ-Л-АСРОР ФИ МАНОҚИБИ-Л-АХЁР» Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
77
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бухара / Балх / Иран / сражение / шах Аббас / Валимухаммадхан / Имамкулихан / Надирмухаммад территория / поход / войска / сведения / Bukhara / Balkh / Iran / battle / Shah Abbas / Valimukhammadhan / Imamkulikhan / Nadirmukhammad territory / campaign / troops / information

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Саидов Фаридун Абдукаххорович

В статье освещается история Бухарского ханства в начале XVII в. по материалам сочинения Махмуда ибн Вали «Бахру-л-асрар». Согласно сведениям автора, в этот период между двумя основными городами Бухарского ханства – Бухарой и Балхом – шла ожесточенная борьба за власть, в которой правитель Ирана шах Аббас, используя удобный момент, намеревался с помощью своего ставленника Мухаммада Ибрахима завладеть Балхом. Узнав о намерениях шаха Аббаса о захвате Балха, правитель Бухарского ханства Валимухаммадхан отправился из Бухары в Балх, и завладев городом, подчинил его Аштарханидам. В дальнейшем в государственных делах сильно упрочилось положение племянников Валимухаммадхана – Имамкули султана и Надирмухаммада, что беспокоило его, и между ними началась ожесточенная борьба, в результате которой Валимухаммадхан в сопровождении нескольких эмиров вынужден был покинуть Бухару и бежать в Иран. В результате на престол Бухары был посажен Имамкули султан. Позднее Валимухаммадхан при поддержке шаха Аббаса вернулся в Мавераннахр и вновь завоевал престол. В итоге между Валимухаммадханом и Имамкулиханом состоялось ожесточенное сражение, в котором Валимухаммадхан попал в плен и был казнен, а Имамкулихана вновь провозгласили верховным ханом. Позже на территории, принадлежавшие Имамкулихану, начали совершать набеги казахи, которые ранее были изгнаны с этих территорий. В первой половине XVII в. Балх, в состав которого входили более шестидесяти областей и округов, укрепил свою независимость.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE HISTORY OF BUKHARA KHANATE IN THE EARLY 17TH CENTURY IN THE WORK OF MAHMUD IBN WALI «BAHRU-L-ASRAR»

The article highlights the history of Bukhara Khanate in the early 17th century based on the materials of Mahmud ibn Wali's work «Bahru l-asrar». According to the author, during this period, there was a bitter power struggle between the two major cities of the Khanate of Bukhara Bukhara and Balkh, where Shah Abbas, the ruler of Iran, using the opportunity, intended, through his protégé Mohammad Ibrahim to take over Balkh. Having learned about the intentions of Shah Abbas to seize Balkh, the ruler of the Bukhara Khanate Valimukhammad Khan went from Bukhara to Balkh, and having seized the city he subjugated it to Ashtarkhanids. Subsequently, the position of Valimukhammad-khan's nephews, Imamkuli Sultan and Nadirmukhammad became stronger in state affairs, which disturbed him, and a bitter struggle broke out between them, as a result of which Valimukhammad-khan, accompanied by several emirs, had to leave Bukhara and flee to Iran. As a result, Imamkuli Sultan was put on the throne of Bukhara. Later, Valimukhammadkhan, supported by Shah Abbas, returned to Maverannahr and regained the throne. As a result, a fierce battle took place between Valimukhammadkhan and Imamkulikhan, in which Valimukhammadkhan was captured and executed, and Imamkulikhan was proclaimed the supreme khan again. Later, the Kazakhs, who had previously been expelled from these territories, began to raid the territories belonging to Imamkulikhan. In the first half of the seventeenth century, Balkh, which included more than sixty provinces and districts, strengthened its independence.

Текст научной работы на тему «ИНЪИКОСИ ТАЪРИХИ ХОНИИ БУХОРО ДАР ИБТИДОИ АСРИ XVII ДАР АСАРИ МАҲМУД ИБНИ ВАЛӢ «БАҲРУ-Л-АСРОР ФИ МАНОҚИБИ-Л-АХЁР»»

философов, особенно Аристотеля, ценные идеи А.Беруни и АФароби оказалы неоценимую роль в формировании его астрономической мысли. Однако, в отличие от Фараби, включившего наук астрономии в отрасли педагогических наук, Ибн Сина считал наук астрономии основной отраслью теоретических наук. Эта классификация Ибн Сины соответствует классификации Аристотеля.

В целом, большой вклад Ибн Сины в развитие наук астрономии заключался в выражении научных взглядов на составление списка звезд, наименование звезд, ежегодное внешнее движение Солнца через 12 созвездий и построение инструменты наблюдений и др.

Ключевые слова: наука, классификация наук, астрономия, Вселенная, космогония, космология, списка звезд, небесные созвездия, календарь, инструменты наблюдения, обсерватория и др.

THE PLACE OF ASTRONOMY IN THE WORKS OF IBN SINA

In this article, the author reports on the origin and development of the sciences of astronomy in Islamic culture. Noting that before the Abbasid era, information about the position of stars, their motions and directions, as well as their relationship with other phenomena of the Universe was available from astronomy. By the position of the stars, on the one hand, they predicted thefuture ofthe country, war andpeace, rain and even the treatment of diseases, on the other hand, they determined the time of prayer and the performance of religious rites.

In particular, it is said that the astronomical knowledge of India and Ancient Greece played an important role in theformation ofthe astronomical knowledge of subsequent eras, but Muslims not onlyfully supported the ideas of the ancients regarding the understanding of the Universe, but also corrected mistakes and expressed their cosmological and cosmogonic ideas.

The creation of an observatory, various observation instruments for determining the position of stars and celestial bodies, the development of a calendar were their great achievements in the development of this science.

At the same time, according to the author, Ibn Sina was one of the most famous representatives of Islamic culture andplayed a huge contribution to the development of the sciences ofastronomy. The ideas ofancient Greek philosophers, especially Aristotle, the valuable ideas of A. Beruni and A. Farobi played an invaluable role in the formation of his astronomical thought. However, unlike Farabi, who included the sciences of astronomy in the branch of pedagogical sciences, Ibn Sina considered the sciences of astronomy to be the main branch of theoretical sciences. This classification of Ibn Sina corresponds to that of Aristotle.

In general, Ibn Sina's great contribution to the development of the sciences of astronomy was to express scientific views on the compilation of a list of stars, the names of stars, the annual external movement of the Sun through 12 constellations and the construction of observation instruments, etc.

Key words: science, classification of sciences, astronomy, Universe, cosmogony, cosmology, list of stars, celestial constellations, calendar, observation instruments, observatory, etc.

Сведения об автора:

Каримов Рахмиддин Сахоббиддинович, соискатель кафедры философии Таджикского государственного педагогического университета им. Айни. Тел .: (+992) 900060622. E-mail: rahm_din@mail. ru

About the author:

Karimov Rakhmiddin Sakhobiddinovich, postgraduate student of the Department of Philosophy, Tajik State Pedagogical University. Тел.: (+992) 900060622. E-mail: rahm_din@mail.ru.

ИНЪИКОСИ ТАЪРИХИ ХОНИИ БУХОРО ДАР ИБТИДОИ АСРИ XVII ДАР АСАРИ МАХМУД ИБНИ ВАЛЙ «БАХРУ-Л-АСРОР ФИ МАНОКИБИ-Л-АХЁР»

Саидов Ф.А.

Институти таърих, бостоншиноси ва мардумшиносии ба номи А. Дониши АМИТ

Дар бораи таърихи хонии Бухоро дар ибтидои асри XVII дар асари муаррихи балхии асри XVII Махмуд ибни Валй «Бахру-л-асрор фи манокиби-л-ахёр» маълумоти пурарзиш мавчуд аст.

Махмуд ибни Валй менависад, ки хокими Балх Мухаммад Иброхим нисбат ба амирони воломакоми ин шахр сиёсати зулм пеш гирифта, ахолии шахр бо у душманй меварзанд. Мухаммад Иброхим дар дарбори шох Аббоси I тарбия ёфта, одоб ва урфу одатхои онхоро кабул карда, пинхонй мазхаби шиаро пазируфтааст [7, б2б]. Инро Мухаммад Юсуфи Муншй [8, 75] ва Искандарбеки Туркмон [5, 607] тасдик мекунанд. Шохи Эрон Аббос касд дошт бо кумаки Мухаммад Иброхим Балхро забГ кунад. Тибки накшаи у Мухаммад Иброхим ва хони Балх Абдуламин, ки амалан ёварони шохи Эрон буданд, бо кумаки лашкари Эрон бояд тамоми минтакахои сохили чапи Амударёро аз Бухоро чудо намуда, сипас он худудро байни худ таксим мекарданд. Аммо хангоми вуруд ба Балх Мухаммад Иброхим Абдуламинро ба катл расонд. Пас аз ин, хокими Бухоро Чрнимухаммад барои баркарор намудани хокимияти Аштархонихо Бокимухаммад ва Валимухаммадро ба Балх фиристод [7, 63а-63б; 3, 98-99].

Бa гуфтаи муаллифи «Maтлaбy-т-тaлибин» MyxaMMaATOn^, бa Бскимухаммад мyяccap гapдид, ки 6o кyмaки Абдмxoчa, пиcapи Xo^a ^чи^ини Чyйбopй 6o Ибсдуллсх cyлтoн cynx баста, ypo мoил 6a xyд кунад [2, 2176].

Maxмyд ибни Валй мeнaвиcaд, ки 6a чсниби Бaлx xapaкaт намудани Вaлимyxaммaд дap бaйни aмиpoнe, ки 6a xoнaвoдaи Шaйбoниëн годик мoндa буданд, шypy гавго 6a вучуд oвapд. ,3ap натича aмиpoни Бaлx Haзapбий ва Шyкypбий кaлидxoи дapвoзaxoи Бaлxpo бapoвapдa, 6a Áштapxoниëн cyпypдaнд. Хдмин тapик, мoxи нoябpи cсди 1601 Бв^: тсбeи Áшгapxoниëн шуд вa Вaлимyxaммaдxoн XOкими oн тaъйин гapдид [7, 646-65a].

^бки мЕъдумоти MaxMyA ибни Валй xoкими Сафавй шox Á66oc аз кушта шудани дacтпapвapи xyд дap Бaлx xaбapдop шуда, 6a xaшм смад ва 6o лaшкapи зиëд бapoи capнaгyн кapдaни cyran^ Áшгapxoнй ва 6a хукумати Moвapoyннaxp oвapдaни MyxaMMaA Салим ба Баш: paфт. Дap нимаи мoxи августи cсди 1602 Сaфaвиëн вopиди мapзxoи минтакаи Áндxyд шуданд, ки Aap oн 4o xoкими y MybMH^m ба oнxo муксвимати шадид нишoн дсд, aMMo баъзе аз aтpoфиëнaш ба y xиëнaт намуда, ypo AaCTrap rapAa, ба Сaфaвиëн cyTOpMAa4A. Пае аз ин Сaфaвиxo калъаи ÁHxyдpo cсxиб г^диА^ ба cyM Пуди Хатоб paxcипop шуданд. Вaлимyxaммaдxoн калъаи Бaдxpo мустахкам намуда, пеши poxи Сaфaвиëнpo бapoи ба Пуди Хатоб смадан баст. Дap ин мгён Бoкммyxaммaдxoн ба кумаки Вaлимyxaммaдxoн смад. Дap Пуди Хатоб чанги шадид cap зад, ки Aap натича тaкдмpи мyxocмpaи Бaдxpo хал ^д. Дap ин зaдyxypд Сафавден шикает xypAa, ба Эpoн фиpop кapдaнд [7, 66б-68а]. Инpo MyxaMMaA Юcyфии Myншй таодщ мекунад [В, 77-7В].

^бки axбopи MaxMyA ибни Валй, пао аз Бaдxpo тэдк намудани Вaлимyxaммaдxoн ва Бакимухаммадасн, aмиp Бaдeyззaмoн фaъсдиятм xyApo Aap мapзxoи минтакаи Бaдx таквият дсд. Дap мoxи мapтм осди 1603 Аштapxoниëн 6o Бадеуззамсн ки сн замсн Aap Кундуз буд, мyxoдифaт ^данА ва 26 мapтм 1603 пао аз чангхси мyxocмpaвии шадид снхс тавснистанд, ки Кyндyзpo ба даст oвapaнд. Бадеуззамсн AaCTrap ва кушта шуд [7, 686]. Иcкaндapбeки Typкмoн ин мaъдyмoтpo таодик мекунад[5, 632].

Ба гуфтаи MaxMyA ибни Валй пао аз мapгм Чснимухаммадасн cyлтонxo ва pУxoниëни ÁШ:гapxoнй 12 нoябpи осди 1603 Бoкммyxaммaдxoнpo ба унвсни валиахд интмxoб кapдaнд. У пoйтaxтpo аз Сaмapкaнд ба Бyxopo кутонд [7, 71а,б-73а] ва хамагй ce гол xyкмpoнй rapAa, осди 1606 дapгyзaшт. Хски кaбpи ypo ба Бyxopo интиксд дсда, Aap мaзopи Хсчаи Бyзypг дафн кapдaнд [7, 756-766]. ,3ap замсни xyкмpoнии y cyлтонxoи казск Aap иттифск 6o авдсди Сyюнxoчaxoн Typ^cre^ Сaйpaм, Ъсшканд ва ФapFOнapo аз снхс гмpифтaнд [7, 766-776]. Ба гуфтаи MaxMyA ибни Валй, дoмpaxoи xyкмpoнии Xиcopy Чагондан ки аз cиëcaтм бyxopoиëн нopoзй буданд, Абдyллox cy^re^ пи^и Myxaммaдоaлимpo ба оapи кyдpaт oвapдaнд. Дap Kynoô ммpзo Xycaйн xy^Maipo ба ухда гмpифт. Пиоapи Валимухаммадасн Рустам cyлтон Aap калъаи Кундуз зиндснй г^диа. Вaлимyxaммaдxoн 6ap зидди снхс бapoдapoн ИMoмкyлмxoн ва Hoдмpмyxaммaдpo, ки аз осли 1601 Сaмapкaндy Кeшpo мдopa мeкapдaнд, фмpистoд [7, 78а-78б]. Сипaо Áштapxoниëн ба Xиcopy Кудсб лaшкapи зиëд фмpистoдaнд, ,3ap ин лaшкapкaшй 42 aммpи Árnrapxo™ шмpкaт вapзмдaнд [7, 1716]. ,3ap H^apa чанги xyнинe pyx дсд, ки Aap сн дастаи cexaзopaи xмосpиëн маглуб гapдмд. Пaо аз сн Kyno6po гмpифтaнд. Mмpзo Xycaйн 6o бакияи лaшкap ба Чилдyxтapoн фмpop намуд. HMxoят, Aap кyxмстoни Бaдaxшoн Имoмкyлмxoн ypo маглуб rapA ва у 6o тapaфдopoни бскимсндаи xyA poxм гypeзpo пеш гмpифт. Ин амал мавкеи Имoмкyлмxoнpo Aap артиш таквият дсд. Дoмpaxoи хуку^ни Бyxopo аз ин тapcмдa, алайхи Имoмкyлмxoн фитна ташкил кapдaнд, aMMo ин фитна oшкop шуд, ки сн бсдои cap задани адсвати байни у ва Вaлимyxaммaдxoн rap^A [7, 78б-80а; 8, 79].

Ба гуфтаи MyxaMMaA Юcyфи Myншй, пac аз фмpopи шсх Á66oc ба Эpoн, Бскимухаммадасн ба Бyxopo 6aprarnra, ба aзнaвосзии дастгохи давлатй ва ташкили лaшкap шypyъ кapд. №c аз чанде у ба бeмopй мубталс гapдмд ва пeшвoëни кабилахси гунсгуни кучй аз кабили казскхс, ^акадто^» ва дигapoн аз чснибхси гунсгун ба ин 4o шитофтанд, то кaлaмpaви дaвлaтpo Fopaт кунанд. Бoкммyxaммaдxoн хафт осл xyкмpoнй ^д ва Aap cинни панчсхгодагй 6ap aоapи бeмopй дapгyзaшт. пaо аз сн бapoдapaш Вaлимyxaммaдxoн ба тжт нишаст [8, 78-79]. Ás нсми у Aap Сaмapкaнд ва Бyxopo тангахси нyкpa cиккa зада шудаанд [4, 18-20, 244]. Пaо аз pacидaн ба Бyxopo, Вaлимyxaммaдxoн ду пиоapи Бскимухаммад -Имсмкудй cy^^ ва Hoдмpмyxaммaд cyлтонpo аз Бaлx Ayp осxт. Валимухаммад амалан 6o кopxoи давлатй capy кop надсшт ва бeштapи вакги xyApo Aap хслати мастй ва фахш мeгyзapoнд [8, 79; 9, 80а]. ,3ap давсми xyкмpoнии у хскимсни махаллй кapиб мустакилсна амал мeкapдaнд ва мекушиданд, ки 6o хукумати м^^й capy кop надсшта бсшанд, ки ин ба ахслии махаллй, xycycaн мapдyми тахчсй тaъомpи манфй мфагонд.

Ба кавли MyxaMMaA Юcyфи Myншй, MapAyM аз амадхси нoлoикм Валимухаммадасн мaъюc шуданд ва 6o шиксят ба Имсмкудй cyлтон мypoчмaт кapдaнд [8, 79].

Баъдан, мавкеи Имсмкудй cy^^ ва Hoдмpмyxaммaд Aap yмypи давлатй ба дapaчae мустахкам шуд, ки pУxoниëн ва aшpoфи бapчaстaи Бyxopo ва Сaмapкaнд Aap 6op^ бoлopaвии кyдpaтy нуфузи ин ду шaxcият Aap Moвapoyннaxp oшкopo cyxffi мегуфтанд. Бope хамаи cyлтонxo, пешвсени кабилахс ва пешвсени бсдиянишин, Aap як ш^ихшсй Aap xoнaи ам^и бснуфуз ^Кс^б^и кушчй Aap ин 6opa оyxaн гуфтанд ва

cyбxи pysH дигap Хoчибийи кушчй гyфтaxoи oнxopo ба Вaлимyxaммaдxoн xa6ap дoд. Вaлимyxaммa1дxoн бapoи чилaвгиpй аз ин xarap тacмим гиpифт, ки мyлкxoи oнxopo, ки xaмчaвop бyдaнд, 4y!o coxтa, мyгтaxидшaвии oнxopo дyшвop гapдoнaд. Сoли 1606 Вaлимyxaммaдxoн Бaлxpo аз дeвoни oлй чyдo намуда, o^o иктаи HoдиpмyxaммalДxoн coxx ва ^чиби^ кyшчиpo атолики Бaлx таъйин rap! [7, 1666-167а].

Тибки axбopи Мaxмyд ибни Валй, Вaлимyxaммaдxoн 6o мaкcaди гжкими мaвкeяш пиcapaш Рустам cyлтoнpo аз Кундуз бaзxoнд ва ypo xoкими Xpcop таъйин ^д ва Hoдиpмyxаммад cyлтoнpo ба Баж

фиpиcю)д [7, 87а].

Сaли 1607 Вaлимyxaммaдxoн ба чoи Хoчибий Шoxбeки кyкaлтaшpa атолики Балx таъйин ^д. Шoxбeк, ба кавли Маxмyд ибни Валй, cynroRpo аз кapxaи чамъиятй дyp каpда cиëcaти зулми з^ди^д^и ва интикoм aлaйxи aнxoe, ки 6o у poзй нecгaнд, теш г^ифт, ки ин бaиcи TOposm™ aммa гapдид [7, 84а]. Мyxaммaд Юcyфй Муншй xaмчyнин зулми бepaxмoнaи Шaxбeки кyкaлroшpa ниcбaт ба мapдyм таъкид кapдaacт [8, 80]. Тиpaмoxи caли 1608 бap зидди Шoxбeки кукалтош тавтиа ташкил шуда, дap натича кушта гapдид [7, 84а].

Мaxмyд ибни Валй мeнaвиcaд, ки вакге Вaлимyxaммaдxaн аз эъдaми xимoяттapи xyд xaбap ефт, xeлe xam^™ шуд. Сapфи нaзap аз o^ ки як киcми aшpOфи мaъpyфи Бyxapa на ypo, балки И|уюмкулй cyлтaн ва Haдиpмyxаммадpa дacттиpй мeкapдaнд, у 6o лaшкapи cepшyмap ба cyH Балx paвaн шуд ва баpoи дyp намудани Имaмкyлй cynTC^ чapaxaи зapypй aндeшид. Вай Haзap кyкaлтaшpa атолики Балx таъйин ^д ва ба у дacгyp дoд, ки xap кадами cyлтaнpa зфи нaзapaт г^ад. Aммa кушиши дyp кapдaни Имaмкyлй cyлтaн аз кopxoи давлатй натича надaд, зepa пac аз лaшкapкaшии Вaлимyxaммaдxaн ба Кдошй, Имaмкyлй cyлтaн 6o aтpoфиëни наздикаш Haзap кyкaлroшpa куштанд ва баpoи иcгиклaлияти xyд ба таxкими Самокат mypyb кapдaнд [7, 84б-85а].

Имoмкyлй cyлтaн ва Haдиpмyxаммад чанд шaxpи вилaяти Бaлxpa ба ocaнй ишгал кapдaнд, aммa пиcapи Вaлимyxaммaдxaн Рустам cynTO« даp Чaшниëн ба orno мyкaвимати caxт нишaн дaд. ,3ap ин лaxзaи мyxим xyди Вaлимyxaммaдxoн ба кумаки пиcapaш paфт. Сипac Имoмкyлй cyлтoн ва Hoдиpмyxaммaд аз т-apœ oн ки oнxopo аз Баж чyдo мecoзaнд, ба cyH Тиpмиз акибнишинй кapдaнд. Вaлимyxaммaдxoн чанд py ин шaxppo мyxocнpa ^д, aммo oнpo забт кapдa натаюнист ва oкибaт ба coзнш poзй шуд. Бo миëнapaвнн yлaмo ва шaйxoн байни oнxo cyлx H^o гapдид, ки oн yciybop набуд [7, 85a-87a].

,3ap бaxopи caлн 1611 Имoмкyлй cyлтoн ва Hoднpмyxаммад 6oph днгap кушиш ^дащ ки Вaлимyxaммaдxoнpo аз мaкoмaш бapкaнop кунанд. Байни oнxo чанги шадид orre гapдид, ки дap натича Вaлнмyxaммaдxoн 6o xawpoxHH чанд aмнp мaчбyp шуд Бyxopopo тapк ^да, ба Эpoн фнpop кунад [7, 89а-90а; 3, 105]. Инpo Мyxaммaд ЮЮ^уфи Муншй [8, 81] ва Иcкaдapбeки Тypкмoн [5, 832-835] тacднк мeкyнaнд.

nac аз ин, aмнpoн ва capo™ pyxoниëни мycaлмoн дap !oxh фeвpaлн caлн 1611 Имoмкyлй cy^re^o бap тaxт нишoндa, ypo xo™ oлй эълoн кapдaнд [7, 92а-92б].

Хунтами ба Эpoн oмадани Вaлимyxaммaдxoн ypo дap oн чo xyб пaзнpoй кapдaнд. Шox A66oc oi^a™ Вaлнмyxaммaдxoн ба Эpoнpo як фypcaти мyнocиб бapoи дaxoлaт ба yüypH Мoвapoyннaxp мeдoниcт [7, 96б]. Хунтами мyлoкoт 6o шox A66oc orno дap бopaи xoдиcaxoи pyйдoдa тaбoдyлн нaзap кapдaнд. Шox ypo 6o лаш^ таъмин намуда, ба Мoвapoyннaxp фнpиcтoд ва ба aтpoфиëнaш дао^ дoд ки Вaлнмyxaммaдxoнpo тaвaccyти ^а^ави Эpoн xaмpoxй кунанд ва ба у xндмaтxoи зapypй pacaнaнд.

Вакге ки дap Бyxopo аз 6oзгaшти Вaлимyxaммaд oгax шуданд, Имoмкyлиxoн Бyxopopo 6e чанг таcлим ^да, 6o чaндe аз тapaфдopoнaш ба К^шй paфт. Вaлимyxaммaдxoн мoxи майи гали 1611 вapнди Бyxopo шуд ва ^6opa ба тaxт нишаст [5, 836-842].

Мaxмyд ибни Валй мeнaвиcaд, ки ca6a6H фнpopи Имoмкyлиxoн аз Бyxopo як тaвтea будааст, ки гу Пoяндa атолики тypкмaн аз нoми Вaлимyxaммaдxoн дap Бyxopo ташкил кapдa буд [7, 97а].

Вакге ки Имoмкyлиxoн аз лaшкapкaшии Вaлимyxaммaдxoн xa6ap ëфт, ба xorapH xaнгaми нoкoмй аз Мoваpoyннаxp ба Баж paфтaн, ба cyH Кдошй xapaкaт кapд [7, 966]. Имoмкyлиxoн 6apoH кумак ба aмнpoн ва шaxcoни бoнyфyзи Сaмapкaнд мypoчнaт намуд ва 6o ин мaкcaд фиpиcтoдaи xyдpo ба Бaлx назди Hoдиpмyxaммaд фиpиcтoд. ,3ap Сaмapкaнд Шyкypбийи capoй ва Ялангтушбийи oлчин, ки вазъи Сaмapкaндpo дap oн зaмoн нaзopaт мeкapдaнд, тacмим г^ифт-анд, ки Имoмкyлиxoнpo дacтгиpй кунанд ва ба oмoдaгй ба wy6opHBa 6ap зидди Вaлимyxaммaдxoн, ки ин зaмoн дap шaxpи 3ap!a™ наздикии Самокат буд, ш^уъ ^дащ. Лз ca6a6H кам будани шуцман лaшкapи xyд, oнxo 6apoH кумак ба пeшвoëни кaзoкxo Ишим cynTO« ва Aбyлaй cyлroн мypoчиaт ^дащ. Ракиби oнxo Вaлимyxaммaдxoн низ 6apoH кумак ба oнxo мypoчиaт ^д. Дap натича ^ow» 6o бaxoнaxoи гyнoгyн тaнxo як киcми дастаи xyдpo ба Сaмapкaнд фиpиcтoдaнд, ки ба oн пиcapи кaлoнин Ишим cynTOe - Ч^oнибeк cyлroн capвapй мeкapд. Чднгн байни лaшкapxoи Имoмкyлиxoн ва Вaлимyxaммaдxoн дap БoFи Шaмoл cypaт rapH^i; кн дap oн Имoмкyлиxoнpo coxибoни нкта дacтгиpй ^дащ. ,3ap нн чанг ^ow» ва як к^ми лaшкapи Сaфaвнxo ypдyи Вaлимyxaммaдxoнpo Fopaт кapдaнд, кн oн ба тaкдиpи чанг тaъcиpи нaзappac pacaнд. ^ap

ин чанг Вaлимyxaммaдxoн aомp гашта ба катл paомд [7, 98а-99б; 3, 107]. Ин мaълyмoтpo MyxaMMai Юcyфи Myншй [8, 81-82], Иcкaндapбeкм Typкмoн [5, 843-847] ва Myxaммaдшapиф ибни MyxaMMai Haкй [9, 81а-82а; 3, 104-107] та;дик мекунанд.

Хамин тapик, мyкoиоaи мaълyмoтм MaxMyi ибни Валй 6o axбopи муаллифсни оapчaшмaxoи тaъpиxии map нишсн медихад, ки байни Вaлимyxaммaдxoн ва Имoмкyлмxoн бapoи хскимияти xoнии Бyxopo мyбopиsaxoи шадид paфтaacт.

üac аз пи^зй 6ap Caфaвиëн ва чoнибдopoни Вaлимyxaммaдxoн, aммpoн ва c^mpo™ pyxoниëни мyоaлмoн iap гали 1611 Имoмкyлмxoнpo xoни сдй эъдсн кapдaнд. Имoмкyлмxoн бapoдapaш Hoдмpмyxaммaдpo вслии Бaлx таъйин rapia ба у унвсни xoнмpo дсд [8, 82]. Аз сн вакг cap rapia xyкмpoнии мyштapaки зиëдa аз mmn^ Имoмкyлмxoн ва Hoдмpмyxaммaдxoн iap давлати Áштapxoниëн oFœ ëфт, ки iap xapiy coxиби унвсни xoнй буданд. Имoмкyлмxoнpo xoни сдй ва Hoдиpмyxaммaдxoнpo xoни xypдй мешмиданд [7, 2386, 2396, 1406; 3, 107].

Бав!^ iap кaлaмpaвxoи мaнcyби Имoмкyлмxoн казскхс ба хучумхси Fopaтгapoнa шypyъ ^дан!. Coли 1613 Имoмкyлмxoн ^o^po мaFлyб rapia Toшкaндpo забт кapд ва п^^аш Иcкaндap cyлтoнpo хскими сн таъйин намуд. Иcкaндap cyлтoн ба capи ахсдй андсз^си аз хад зиëд 6op rapi, ки снхс ба ин зулм тоб ompia натаюниста 6ap зидди у жен бapдoшгa, ypo ба катл pacoнидaнд. Имoмкyлмxoн бapoи мapгм пиоapaш аз ^кишни шaxp интщсми бepaxмoнa гмpифтa, ба кyштopи дaxшaтбopи ахсдй даст зад [8, 87; 6, 84].

,3ap aкcapи capчaшмaxoи xann, аз чумла iap «Baxpy-n-acpop», iap 6op^ баъзе шксмихси Имoмкyлмxoн мaълyмoтe нест. ámmo, iap ëддoштx,o ва гyзopишx,oи оaйëxoни aвpyпoй, ки аз ин кмcмaтx,o дидан кapдaaнд, чунин маълумот мавчуд аст. Хамин тaвp, ба гуфтаи оaфмpи Pycия Иван Xoxлoв, ки оoли 1620 iap Бyxopo чанд mox иксмат дсшт, iap сн замсн iap xoнии Бyxopo нoopoммxoи cиëcй xyкмфapмo буданд ва мавкеи Имoмкyлмxoн iap кмшвap xene нoyстyвop буд.

У кайд мекунад, ки пaо аз интщсми 6epaxMorn ниобaт ба coкинoни шaxpи Юшканд бapoи кyшгopи пиоapaш, алайхи у cyмкaод ташкил кapдa шуд. MapiyM аз у талаб мeкapдaнд, ки ба снхс Mиpзoбeкpo, ки xym сдамсни бeгyнoxpo pexтaaст, дихад. Имoмкyлиxoн аз тapc Caмapкaндpo тapк rapia ба назди бapoдapaш ба Бaлx фмpop намуд [10, 422; 1, 113-114].

,3ap нимаи аввади acpи XVII Бaлx истикюлияти xyipo мустахкам rapi, ки сн беш аз шаст виюят ва шхия ибopaт буд.

Maxyyi ибни Валй менавжад, ки оoли 1633 тахти фapмoндexии aммpoн Caкмбии пapвaнaчй, Oллoxбepдибий ва Хучам атолик аз чсниби Бaлx ба cyм lap^ Дapвos лaшкap кашида шуд. üac аз зaдyxypдx,oи шадид оoли 1635 бaлxиxo Рушсн ва Дapвospo забт ^дан!. Дap хамсн оoл ^^an ва Бoшкмpд тсбеи Бaлx rap^l, ки хскими снхс шсх Бoбyp кyдpaтм oлмpo эътмpoф кapд ва iap ин минтакахс хамчун тобеъ мснд [7, 276б-277а].

Хибки axбopи Maxyyi ибни Валй лaшкapи Бaлx, ки iap кмcмaтм шapкми Бaдaxшoн чсй гмpифтa буд, ба Ka!yp ва 6ap зидди cиëxпyшoн хамлахси паихам мeкapдaнд [7, 233б-234а; 3, 108-109].

Чунин маълумот iap capчaшмaxoи xaттми дигap вучуд нaдopaнд, аз ин py mo эътммoднoкми oнxopo муайян кapдa наметавснем. Capфи нaзap аз ин, ба нaзapи mo, ин маълумот бехамтост ва ба 6raëp оaxифaxoи нсмаълуми тaъpмxм Moвapoyннaxpy Xypocoни acpи XVII paвшaнй меандсзад, ки тс хсд ба кaдpи юсфй сму^та нашудаанд ва iap снхс мacъaлaxoи бaxобapaнгes мавчуданд.

АДАБИЁТ

1. Аб^^ишь. M.Á Oчepки aipaprnix отюшений в Бyxapcкoм xaнcгвe. -T. I. -Taшкeнт, 1966. -349 c.

2. Абу-д^б^ MyxaMMai Taлмб ибн Хаджи Taдж-aд-Дмн Mania6 ат-талибин II Рук фснд ИВ ÁH РУ. Рук. .№ i46 i/i. -278 л.

3. Axweioß Б.А. Иcтopия Бaлxa (XVI-nepsaa пслсвина XVIII в.). -Гашют, 1982. -296 c.

4. Давидович Е. А. Иcтopмя мснегнсго дела Cpeднeй Азии XVII-XVIII вв. (Зслотые и cepe6pji№ie мснегы1 Джанидсв). - Душанбе, 1964. -325 c.

5. Иcкaндapбeки Typкмoн. Taьpиxи oлaмopoи A66oca Taxмяи Э.Афшop. T. II. -TexpoK Áммpм Kaбмp, 1387 . -637 c.

6. Иcтopия щpoдoв Узбекистана. T.II. Ог oбpasoвaния rocyдapствo Шейбанидсв io Ведиксй Ora^pc^® Coцмaдистичecкoй Ревдлювди I ^ipei C.В.Бaxpyшинa, В.Я.Heпoмнмнa, В А Шишкина -Taшкeнг,i947.- 511c.

7. Maxyyi ибн Валй. Бaxpy-л-acpap фи мaнaкмбм-л-axëp II Фoтoкoпмя pyкoпиcи бибдистеки India Office. .№ 575. -420 л.

В. MyxaMMai Юcyф Myншм. Myкмм-xaнcкaя мстopмя I пер c гадж., 1п)имеч и указ. A.A. ^мент - Taшкeнг, 1956. -233 c.

9. Myxaммaдшapмф ибни Myxaммaднaкй. Toчy-т-гaвopиx ДaлxaIм Mapкaзи мepocи xaIмм ÁMHT. .№ 2282. -355 л.

10. О^ник князя Хилксва. - Cffi., 1879. -603 c.

ОСВЕЩЕНИЕ ИСТОРИИ БУХАРСКОГО ХАНСТВА В НАЧАЛЕ XVII В. В ТРУДЕ МАХМУДА ИБН ВАЛИ «БАХРУ-Л-АСРАР»

В статье освещается история Бухарского ханства в начале XVII в. по материалам сочинения Махмуда ибн Вали «Бахру-л-асрар». Согласно сведениям автора, в этот период между двумя основными городами Бухарского ханства - Бухарой и Балхом - шла ожесточенная борьба за власть, в которой правитель Ирана шах Аббас, используя удобный момент, намеревался с помощью своего ставленника Мухаммада Ибрахима завладеть Балхом. Узнав о намерениях шаха Аббаса о захвате Балха, правитель Бухарского ханства Валимухаммадхан отправился из Бухары в Балх, и завладев городом, подчинил его Аштарханидам. В дальнейшем в государственных делах сильно упрочилось положение племянников Валимухаммадхана - Имамкули султана и Надирмухаммада, что беспокоило его, и между ними началась ожесточенная борьба, в результате которой Валимухаммадхан в сопровождении нескольких эмиров вынужден был покинуть Бухару и бежать в Иран. В результате на престол Бухары был посажен Имамкули султан. Позднее Валимухаммадхан при поддержке шаха Аббаса вернулся в Мавераннахр и вновь завоевал престол. В итоге между Валимухаммадханом и Имамкулиханом состоялось ожесточенное сражение, в котором Валимухаммадхан попал в плен и был казнен, а Имамкулихана вновь провозгласили верховным ханом. Позже на территории, принадлежавшие Имамкулихану, начали совершать набеги казахи, которые ранее были изгнаны с этих территорий. В первой половине XVII в. Балх, в состав которого входили более шестидесяти областей и округов, укрепил свою независимость.

Ключевые слова: Бухара, Балх, Иран, сражение, шах Аббас, Валимухаммадхан, Имамкулихан, Надирмухаммад территория, поход, войска, сведения.

THE HISTORY OF BUKHARA KHANATE IN THE EARLY 17TH CENTURY IN THE WORK OF MAHMUD IBN WALI «BAHRU-L-ASRAR».

The article highlights the history of Bukhara Khanate in the early 17th century based on the materials of Mahmud ibn Wali's work «Bahru l-asrar». According to the author, during this period, there was a bitter power struggle between the two major cities ofthe Khanate ofBukhara - Bukhara andBalkh, where Shah Abbas, the ruler of Iran, using the opportunity, intended, through his protégé Mohammad Ibrahim to take over Balkh. Having learned about the intentions ofShah Abbas to seize Balkh, the ruler of the Bukhara Khanate Valimukhammad Khan went from Bukhara to Balkh, and having seized the city he subjugated it to Ashtarkhanids. Subsequently, the position of Valimukhammad-khan's nephews, Imamkuli Sultan and Nadirmukhammad became stronger in state affairs, which disturbed him, and a bitter struggle broke out between them, as a result of which Valimukhammad-khan, accompanied by several emirs, had to leave Bukhara and flee to Iran. As a result, Imamkuli Sultan was put on the throne ofBukhara. Later, Valimukhammadkhan, supported by Shah Abbas, returned to Maverannahr and regained the throne. As a result, a fierce battle took place between Valimukhammadkhan and Imamkulikhan, in which Valimukhammadkhan was captured and executed, and Imamkulikhan was proclaimed the supreme khan again. Later, the Kazakhs, who hadpreviously been expelled from these territories, began to raid the territories belonging to Imamkulikhan. In the first half of the seventeenth century, Balkh, which included more than sixty provinces and districts, strengthened its independence.

Keywords: Bukhara, Balkh, Iran, battle, Shah Abbas, Valimukhammadhan, Imamkulikhan, Nadirmukhammad territory, campaign, troops, information.

Сведения об автора:

Саидов Фаридун Абдукаххорович - Институт истории, археологии и этнографии имени А.

Дониша НАНТ, соискатель. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г Душанбе, пр. Рудак, 33.

Телефон: 915 451000

About the author:

Saidov Faridun Abdukahhorovitch - Institute of History, Archaeology and Ethnography named after A.

Donish of the National Academy of Sciences of Tajikistan, competitor. Address: 734025, Republic of

Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave 33. Phone: 915 451000

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.