Научная статья на тему 'ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДАГИ ОДДИЙ ТАБИАТ ҲОДИСАЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ МАҚОЛЛАРНИНГ ЧОҒИШТИРМА ТАҲЛИЛИ'

ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДАГИ ОДДИЙ ТАБИАТ ҲОДИСАЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ МАҚОЛЛАРНИНГ ЧОҒИШТИРМА ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

82
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мақол / оддий табиат ҳодисалари номи / табиий офат номлари / антоним / синоним / табиат лексемали мақоллар. / proverbs / names of simple natural phenomena / names of natural disasters / antonyms / synonyms / proverbs with lexemes of nature.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Навруз Эргашевич Мадалов

Ушбу мақолада инглиз ва ўзбек тилларидаги табиат ҳодисаси билан боғлиқ лексемалар оддий табиат ҳодисалари номи: шамол, шудринг, момақалдироқ, чақмоқ, яшин, ѐмғир, қор; табиий офат номлари: жала, сел, гармсел, бўрон, довул, қуюн, зилзила, вулқон, кўчки каби гуруҳларга ажратиб ўрганиш мумкинлиги таъкидланган ҳамда оддий табиат ҳодисалари номи билан боғлиқ мақоллар чоғиштима планда таҳлилга тортилган. Таҳлилга тортилган мақолларнинг синонимик ва антонимик хусусиятлари мисоллар асосида ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, lexemes related to natural phenomena in English and Uzbek are the names of simple natural phenomena: wind, dew, thunder, lightning, lightning, rain, snow; It is noted that the names of natural disasters can be divided into such groups as: hail, flood, hurricane, storm, hurricane, tornado, earthquake, volcano, landslide, and proverbs related to the names of ordinary natural phenomena are analyzed in a cross-sectional plan. Synonymous and antonymic features of analyzed proverbs are studied on the basis of examples.

Текст научной работы на тему «ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДАГИ ОДДИЙ ТАБИАТ ҲОДИСАЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ МАҚОЛЛАРНИНГ ЧОҒИШТИРМА ТАҲЛИЛИ»

Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 1 | 2023

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

ИНГЛИЗ ВА УЗБЕК ТИЛЛАРИДАГИ ОДДИЙ ТАБИАТ ХОДИСАЛАРИ БИЛАН БОГЛЩ МАЦОЛЛАРНИНГ ЧОГИШТИРМА ТАХЛИЛИ

Навруз Эргашевич Мадалов

Термиз давлат университети катта укитувчиси madalovnavruz@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада инглиз ва узбек тилларидаги табиат ходисаси билан боглик лексемалар оддий табиат ходисалари номи: шамол, шудринг, момакалдирок, чакмок, яшин, ёмгир, кор; табиий офат номлари: жала, сел, гармсел, бурон, довул, куюн, зилзила, вулкон, кучки каби гурухларга ажратиб урганиш мумкинлиги таъкидланган хамда оддий табиат ходисалари номи билан боглик маколлар чогиштима планда тахлилга тортилган. Тахлилга тортилган маколларнинг синонимик ва антонимик хусусиятлари мисоллар асосида урганилган.

Калит сузлар: макол, оддий табиат ходисалари номи, табиий офат номлари, антоним,синоним,табиат лексемали маколлар.

ABSTRACT

In this article, lexemes related to natural phenomena in English and Uzbek are the names of simple natural phenomena: wind, dew, thunder, lightning, lightning, rain, snow; It is noted that the names of natural disasters can be divided into such groups as: hail, flood, hurricane, storm, hurricane, tornado, earthquake, volcano, landslide, and proverbs related to the names of ordinary natural phenomena are analyzed in a cross-sectional plan. Synonymous and antonymic features of analyzed proverbs are studied on the basis of examples.

Keywords: proverbs, names of simple natural phenomena, names of natural disasters, antonyms, synonyms, proverbs with lexemes of nature.

КИРИШ

Паремаларнинг келиб чикиши, тарихан ривожланиши ва маъно хусусиятларини урганувчи паремиология булими фразеология билан чамбарчас боглик;. Паремиология тилда мавжуд булган турли хил ибораларни урганади, фразеология эса унинг бир кисми сифатида факат кучма маъноли тургун бирикмаларни урганади. Шу жихатдан улар узаро фаркланади, урганиш объектининг

January, 2023

274

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

бирлиги, яъни бир неча суздан ташкил топган тургун, баркарор бирикмаларни текшириш улар уртасидаги ухшаш, умумий томони хдсобланади.

Таъкидлаш лозимки, паремаларни урганиш, уларни тадкик килиш халкнинг турмуш тарзи, мафкурасини, менталитетини англашга ёрдам беради. Уларда ифода этилган мазмун укувчининг маърифатини юксалтиради.

"Узбек халк маколлари мукаммал бадиий ижод намунаси сифатида фольклоршунос ва адабиётшунослар томонидан урганилаяпти. Зеро, милоддан аввалги IV асрларда яшаган юнон мутафаккири Аристотель халк хикматларини юксак бахрлар экан, "барча кишиларнинг кучи овкатдандир, аклнинг кучи эса хдкматдандир", - дейди.

Бундан ун аср мукаддам яшаган донишмандлардан бири Унсур ал Маолий Кайковус эса "Крбуснома" асарида шундай дейди: "Эй фарзанд, умидим шуки, сен шу пандларни кабул килгайсен. Бу билан мен оталик вазифасини бажо келтирган булурман. Билгилки, халкнинг расми-одати шундайки, югуриб-елиб, кидириб-ахтариб, дунёдан бирор нарса хрсил киладилар ва бу топган нарсаларини узларининг яхши курган кишиларига колдириб кетадилар".

"Узбек тилининг изошли лугати"да кайд этилишича, "парема" ва "паремия"атамаларимакол, матал, афоризм маъноларида ишлатилувчи синонимик, маънодош лексема хдсобланади.

Инглиз тадкикотчиси Жон Хейвуднинг "The dialogue of proverbs"(1546) тупламига 1267 та макол ва иборалар кирган. Кейинчалик 1670 йилда Жон Рей "A collection of English proverbs", 1855 йилда Боннинг "Маколлар" китоби, 1870 йилда Хацлиттанинг "Инглиз макол ва маколсимон иборалари" номли тупламлари нашр этилди.

Америкалик тилшунос А.Дандес тил боскичларига куйидагича таъриф

берган. Унинг назарида маколлар:

1. Содда ва мураккаб гап шаклларига эга.

2. Автор (муаллифлар)га эга эмас.

3. Маколлар катта масалаларнинг кискача ечимидир.

4. Инсонларнинг барча хдётий тажрибасининг аксидир.

5. Маълум бир таълим ва тарбия тушунчаларини кенг

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

З. Машарипова "Узбек халк огзаки ижоди" номли укув кулланмасида

ёйиб курсатади.

January, 2023

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Табиат ходисалари билан боглик лексемаларни инглиз ва узбек халк маколларида намоён булишини хамда табиат ходисали маколларни семантик таснифлаш оркали этноснинг карашларини, урф-одатларини билиш мумкин.

Махаллий олима Д.Ваккосованинг фикрларини куллаб - кувватлаган холда табиат ходисали лексемаларни оддий табиат ходисалари номи: изгирин, шабада, шамол(ел), шудринг, киров, момакалдирок, чакмок, яшин, ёмгир, кор; табиий офат номлари(эсиш, ёгиш, ёниш, силкиниш харакатли анемонимлар): жала, сел, гармсел, бурон, довул, куюн, зилзила, вулкон, кучкикабигурухларга ажратиб урганиш максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Шунга асосан,халк маколларини оддий табиат ходисалари номи билан боглаб тахлилга тортдик. Масалан, куйидаги шамол семали маколлар синонимик каторини олиб курайлик:Шамол булмаса, дарахтнинг учи кимирламас; Шамол булмаса, дарахтнинг учи кимирламас, Олов булмаса муридан тутун чикмас;Шамол кузга куринмаса хам, шамни учирар; Шамол кузга куринмас, лекин шамни учирар; Шамол турса, теракнинг боши тебранар;Шамолга карши тупурма, Юзингга тушар; Шамолимни сукмагин, Тузимни ерга тшкмагин;Шамолли кун кичкирма,Товушинг зое кета;Шамолли кун кичкирма, Довушинг зое кетар.

Инглиз тилида оддий табиат ходисалари номи билан боглик маколлар. МасаланД year of snow, a year of plenty (Бир йил кор, бир йил мул), Year of snow fruit will grow (Кор йили мева усади.).

Узбек халк маколлари орасида антонимик муносабатга куйидаги мисолларни келтириш мумкин: Совук оёкдан урар, Иссик — бошдан;Кишнинг совугида тунгандан, Ёзнинг иссигида улган яхши. Кишнинг кори — ёзга.

Инглиз халк маколларига эса антонимик муносабатга куйидаги мисолларни келтириш мумкин^ат, rain, go away, come again another day.

ХУЛОСА

Мухтасар килиб айтганда, табиат ходисалари билан боглик маколларни тахлил килиш оркали икки этнос маданиятини, маънавиятини билишга асос булиб хизмат килади. Бирок, икки халк маколини маъно-мазмуни тенг булгани билан уларда ишлатилган айрим сузлар факат шу тилга оид лексемалардир ва хар иккала халкнинг факат узигагина хос булган одатларини ифодалайди. Бу эса икки халкнинг лингвомаданиятида фарк борлигидан далолат бериб турибди.

January, 2023

Academic Research in Educational Sciences Volume 4 | Issue 1 | 2023

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

REFERENCES

1. Машарипова З.Узбек халк огзаки ижоди (укув кулланма). - Тошкент: —Фан", 2007. -115 б.

2. Taylor A. Problems in the study of proverbs. The Journal of American Folklore Vol. 47, No. 183 (Jan. - Mar.,1934), P. 1-21.

3. Dundes A. On the structure of the Proverb, in Mieder, W. & A. Dundes. The Wisdom of many: Essays of the Proverb. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press. 1994. -352 б.

4. BAKHRITDINOVICH, R. K. The Approach of Paremias in Parallel Corpora. JournalNX, 6(05), 216-222.

5. Ruziev, K. B. (2020). Proverbs and corpus linguistics. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук, (6), 64-67.

6. Ruziyev, K. (2021). Paremiological units and their differences. InterConf.

7. Ruziyev, K. (2021). Etymology of the word and term paremia. InterConf.

8. RUZIYEV, X. B., & SIDIKOVA, S. A. K. (2019). Translation problems of proverbs and some special tip for translating from english into uzbek. Наука среди нас, (5), 100-105.

9. https://qomus.info/encyclopedia/cat-p/paremiologiya-uz/

January, 2023 Multidisciplinary Scientific Journal

277

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.