Научная статья на тему 'ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДА KIN/ҚАРИНДОШЛАР ТЎҒРИСИДАГИ МАҚОЛЛАР СЕМАНТИКАСИНИНГ ЧОҒИШТИРМА ТАХЛИЛИ'

ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДА KIN/ҚАРИНДОШЛАР ТЎҒРИСИДАГИ МАҚОЛЛАР СЕМАНТИКАСИНИНГ ЧОҒИШТИРМА ТАХЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

242
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қариндошлар / паремия / мақол / инглиз тили / ўзбек тили / томир / пушт / жон / ўзбек халқи / инглиз халқи.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ойсулув Поян Қизи Уралова

Мақолада фактик материаллар асосида Инглиз ва Ўзбек тилларида Kin/қариндошлар тўғрисидаги мақоллар семантикасининг чоғиштирма тахлили амалга оширилган. Kin/қариндошлар тематик гурухига кирувчи сўз ва атамалар тўғрисида фикр юритилган.Таркибида Kin/қариндошлар муносабатларини ифодаловчи компонентлар мавжуд халқ мақоллари мақоллари чуқур таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article analyzes a comparative analysis of the semantics of the proverbs about Kin/relatives in English and Uzbek languages on the basis of factual materials. Words and terms belonging to the thematic group of kin/ relatives were considered. There is an depth analysis of proverbs that contain components that represent kin/relatives.

Текст научной работы на тему «ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДА KIN/ҚАРИНДОШЛАР ТЎҒРИСИДАГИ МАҚОЛЛАР СЕМАНТИКАСИНИНГ ЧОҒИШТИРМА ТАХЛИЛИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-116-121

ИНГЛИЗ ВА УЗБЕК ТИЛЛАРИДА KIN/КАРИНДОШЛАР ТУГРИСИДАГИ МАЦОЛЛАР СЕМАНТИКАСИНИНГ ЧОГИШТИРМА

ТАХЛИЛИ

Ойсулув Поян кизи Уралова

Термиз давлат университети, Инглиз тили ва адабиёти кафедраси катта укитувчиси, филология фанлари буйича фалсафа доктори,PhD

АННОТАЦИЯ

Маколада фактик материаллар асосида Инглиз ва Узбек тилларида Kin/кариндошлар тугрисидаги маколлар семантикасининг чогиштирма тахлили амалга оширилган. Kin/кариндошлар тематик гурухига кирувчи суз ва атамалар тугрисида фикр юритилган.Таркибида Kin/кариндошлар муносабатларини ифодаловчи компонентлар мавжуд халк маколлари маколлари чукур тахлил этилган.

Калит сузлар: кариндошлар, паремия, макол, инглиз тили, узбек тили, томир, пушт, жон, узбек халки, инглиз халки.

ABSTRACT

The article analyzes a comparative analysis of the semantics of the proverbs about Kin/relatives in English and Uzbek languages on the basis of factual materials. Words and terms belonging to the thematic group of kin/ relatives were considered. There is an depth analysis of proverbs that contain components that represent kin/relatives.

Keywords: kin, paremia, proverbs, English language, Uzbek language, root, English people, Uzbek people.

КИРИШ

"Кт"/"кариндош", "кариндошлик" хдкидаги маколлар мазмуни миллий узига хослиги билан ажралиб туради. Инглиз тилида kin (кариндош) лексемали паремияларнинг таркибида "kin", "kinsfolk", "kinsman", "relation", "relatives" каби компонентлар мавжуд. Ушбу туркумдаги узбек маколларида "кариндош", "пушт", "жон","огайни", "уз", "хеш", "жигар","тирнок", "эт", "томир", "уруг", "уруг-аймок", "тухум", "туккан", "тугишган", "отадош", "отаси бошка", "киндикдош", "томирдош", "суяк" каби лексемалар кулланилган.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-116-121

Англияда кариндошликка бефарклик билан карашади. Уларда якинлари ва кариндошларининг ёрдами хакида, хатто, уйланмайди, бунда хар бир шахс кариндошларга нисбатан бурч, мажбурият ёки жавобгарлик хиссини сезмайди. Улар факат Роджество (милод байрами), Крешение (чукинтириш) байрами, туй ва жанозаларда учрашадилар.

Кадимдан узбекларда кариндош-уруг менталитетнинг ажралмас бир кисми сифатида катта ахамиятга эга булган. Яхши кунларда хам, ёмон кунларда хам кариндошнинг урни бекиёс булган. Огайнилар бир-биридан узларининг кумакларини аямаган. Жамоа булиб яшаш узбеклар учун урф-одат саналган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Катор инглиз маколларида кариндошларга эга булиш мухимлиги хакида суз боради: Even the Son of Heaven has his poor relations (Хдтто осмон углининг хам кандайдир кариндошлари бор).

Узбек маколларида таъкидланишича, асосий кариндошлар - кон-кариндошлар: Цон цариндош жон цариндош. Кариндошлар - якин одамлар, улар инсоннинг улимига кадар унинг суянчи, таянчи, кумакчисидир: Цариндошнинг товуши цоронзида белгили; Ёт - егунча, цариндош - улгунча; Терак томирларига, одам тугишганларига таянар.

Х,ар икки халкда дустлик муносабатлари кариндошликка нисбатан купрок кадрланиши боис кариндошдан хакикий дуст яхши эканлиги хакида маколлар мавжуд:инг. One loyal friend is worth ten thousand relatives (Битта содик дуст мингта кариндошдан устун); узб. Туццандан тутунган афзал. Кейинги вактларда узбекларда хамкасблар якин кишиларга, кариндошларга айланди: Цариндошинг - цариндош эмас, касбдошинг - цариндош. Узбек халки талкинича, бошка халкларнинг тилларини эгаллаш оркали хам кариндошлик ришталари урнатилади: Цардош тилин билмоц - цариндошлик белгиси.

Бир катор инглиз маколларида кариндошларнинг географик жихатдан каерда жойлашганлиги хам эътиборга олинган, чунки кариндош канча узокда яшаса, маънавий муносабатлар шунчалик якин булиши тасдикланган: Love your relations but live not near them (Кариндошларингни сев, аммо уларга якин яшама). Узбек миллатида бунга зидрок дунёкараш, талкин мавжуд, яъни куришиб турмайдиган кариндошлар узоклашиб кетишади: Борсанг - цариндош, бормасанг - бегона.

Инглиз паремияларида бой кишининг кариндошлари куп булиши, лекин улар гаразли булиши хакида фикр юритади: Everyone is a kin to the rich man Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 117 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-116-121

(Бой кишида кариндошлар куп булади). Узбек тилида бир паремия составида бадавлат ва камбагал кариндошлар хакидаги фикрлар хам урин олган: Бор цариндош - цариндош, йуц цариндош - зиёндош.

Англияда кариндошлар билан муносабатларни саклаш учун биргаликда иш юритмаслик керак деган караш бор: Do wt business with a kinsman (Кариндошлар билан умумий иш юритма). Паремия умумий иш (бизнес)ни кариндошлар билан эмас, балки бегоналар билан олиб бориш тугри, деб огохлантиради: Eat and drink with your relatives; do business with strangers (Уз кариндошларининг билан е, ич; ишни бегоналар билан олиб бор). Узбек халкида таъкидланишича, хар доим хам кариндошнинг бор нарсасига ишониб булмайди: Томир таги - дов (дов - йугон, бакувват), цариндош таги - ёв.

Баъзи инглиз паремиологик бирликларида одам кариндошларни куллаб-кувватлаш зарурлиги таъкидланади: A man should keep from the blind and give to his kin (Инсон кузи ожизга садака бермаслиги керак, кариндошга ёрдам бериши лозим). "Насл" маъносидаги "пушт" лексемали узбек маколи хам ушбу мазмунни узида мужассам этган: Бор етти пуштини цуллар паремияси "имконияти катталар бутун наслига ёрдам килади" маъносини беради.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Куйидаги инглиз наклида хешларни хар доим хам таъминлаб булмаслиги уктирилади: A man cannot bear all his kin on his-back (Инсон хамма кариндошларини уз елкасида кутариб юра олмайди). Узбек халки маколларида таъкидланишича, кариндошларни ажратишга харакат килмаслик керак, ундай кишиларни жазо кутади: Тунг (тунг - музлаб, куюклашиб, котиб колган (тунглаб колган ёг, муз) айирган мой ер, цариндош айирган лой ер. Бу ёруг дунёни ганимат билиш керак, чунки Бир уй тула жонсан, бир-бирингга

Т1 ее 55 v> ее 55

меумонсан. Бу наклда жон сузи кариндошлар маъносига эга.

Keep your own fish-guts for your own sea-maws (Узларингизнинг балик ичакларингизни хусусий денгизларингизда сакланг) инглиз паремиясида "агар сизда ортикча нарсалар булса, уларни кариндошларингиз, дустларингиз ёки хамкишлокларингизга беринглар, яъни якинларингизни севинг" мазмунини беради. Узбекларда кариндош кариндошга умид боглайди: Туццан туццандан умид тутар.

Узбек паремиялари инсоннинг огир, мусибатли кунларида кариндошлар кор келиши хакида хабар беради: Ёг еганда ёт яхши, цон ютганда - цариндош;

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-116-121

Еб ичганда ёт яхши, цайзу кунда - цариндош. Бу маколлар бир паремиянинг вариантларидир.

Узбек халки маколларида "кариндошлик" маъносини берувчи хеш, хешлик, жигар лексемалари хам кулланади: Хешлик - хушлик. Биринчи галда огайнилар: Аввал - хеш, кейин - дарвеш; Жигар - жигар, дигар - дигар.

Куп инглиз маколларида эса кариндошлар хасад килишлари мумкинлиги хакида фикр юритилади: Kinsfolk knows well to envy too (Кариндошлар хасад килишни хам билишади). Якин кишилар бир-бирини кураолмаслиги акс этган паремиялар хам маълум: The hatred of relatives is the most violent (Кариндошлар нафрати нихоятда шафкатсиз булади). Узбек маколларида таъкидланишича, хаётда ёмон, мехрсиз, кадрсиз кариндошлар хам бор. Кариндош ва ёт кишилар бир макол таркибида учрайди: Ёрдами йуц цариндошдан етти ёт бегона яхши; Цадр билмас цариндошдан, цадр билган ёт яхши. Ёмон кариндошдан ёрдам кутма, деб таъкидланади наклда: Ёмон цариндошга ялингунча, цора цозонингга ялин.

Blood is thicker than water (Кон сувдан куюкрок) инглиз маколи "оилавий алокалар, муносабатлар кандайдир бошка турдаги муносабатлардан кура кучлирок" маъносида кулланилади. Blood will tell (Конидан маълум); What's in the bone will come out in the flesh (Суягида булса, жисмига чикади) каби паремиологик бирликлар "оилага хос хусусиятлар ёки ирсиятни яшириб булмайди, яъни генетика авлодлар хулк-атворида охирги ролни уйнайди" мазмунини ифодалайди. "Уруг" сузининг асосий маъноларидан бир -"кариндош". Авлодинг, кариндошларинг ичида бор нарса, барча кичикларга хам тааллукли булади: Уругингда булса, урпогингга (урпок (урвок) - кучма маънода энг кичик булак, зарра дегани) татир.

Узбек тилидаги "тухум" лексик бирлиги "насл, авлод, зурриёт" кучма маъноси билан бир паремия таркибида кузатилди: Тухуми бирнинг бари бир. Маколнинг мазмуни - "кариндошлар бир-бирига ухшаш булади." Тирноцни этдан ажратиб булмас (вар. Тирноцни этдан айириб булмайди) узбек маколида "ота-онани болалардан, болаларни ота-онадан, тугишганлар ва якин кариндош-уругларни, чин дусту кариндошларни бири-биридан айириб булмаслиги" уктирилади [134; 336-б.]. Узбек тилида Этни тирноцдан ажратиб булмас, севган хотинни - эрдан накли хам мавжуд. "Тугишган" лексемаси кариндошни билдиради: Олтмиш цулон от булмас, тугишганинг ёт булмас.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-116-121

Мавхум тушунчали One touch of nature makes the whole world kin (Табиатнинг биргина туташгани бутун дунёни кариндош килади) инглиз паремияси "одамлардаги мустахкам хислар ёки уларнинг кучсизлиги куп холатларда инсонларнинг бир-бирига якинлашувига олиб келади" мазмунини англатади. Британияликлар бойлик ва серобгарчиликни мажозий маънода кариндош хисоблашади: A bag full of flour and a purse full of money are the best relations in the world (Ун тула халта, пул тула хамён - дунёда энг яхши кариндошлар). Шунга ухшаш нуктаи назар узбекларда хам мавжуд. Бир гурух маколларда купчилик инсонлар учун уйидаги энг зарур нарсалари узига якин, яъни мажозий маънода кариндош хисобланади: Цариндошим цора цозоним; Цаерга борсанг уам, цора цозонинг огайнинг.

"Якинлар (якин одамлар)" маъносида folks лексемали инглиз паремиялари хам бор: A house is a fine house when good folks are within (Ичида яхши одамлар яшайдиган уй яхши уйдир). "Уруг" лексемаси куйидаги узбек маколида кайд этилган: Тулки цуйрузини мацтар, ахмоц - урузини.

"Томир" лексик бирлиги узбек шеваларига хос суз булиб, "кариндош, уруг" маънолари билан маколларда учрайди. Цариндош хакида гапирганда уйлаб гапириш керак, деб таъкидланади бир маколда: Томирингни мацтама, ёмон чицса цайтасан?

Туркум маколлар таркибида "туккан" лексемаси паремия компоненти сифатида иштирок этган. Ярамаслар учун кариндошлар ёмон: Ёмон одам туццанини ёмонлар (вар. Ёмон туццанини ёмонлар). Узбек тилида кариндош маъносини англатувчи "суяк" лексемали накллар хам учрайди: Султон суягини хурламас; Султон суягини хурламас, олгир - отини; Зулм утини ёцма, суягингни чацма.

ХУЛОСА

Маколларда кариндошликни англатувчи "отадош", "отаси бошка", "киндикдош", "томирдош" лексик бирликлар хам учрайди. Отадошим, отга мин, отаси бошца, отдан туш маколидаги "отадош" сузи "ота бир, она бошка" маъносини беради. Паремиянинг маъноси - "отадош ака-укалар угайлардан якин туради". "Маънолар махзани" китобида "отадош" "оталаш" вариантида берилган. Оталашнинг совгаси ойида цайтади паремияси хам келтирилган. Отаси бошца билан цуён овлама; Отаси бошца эл булмас накллари хам тахлил этилган. "Киндикдошим, бери кел, Томирдошим нари тур!" (киндикдош - бир онадан тугилган болалар; Томирдош - бегона ака-ука, опа-сингил тутинлар); Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 120 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-116-121

<...> "Киндикдошга кек тутма, Этакдошдан эт кутма" (маколлар биз томондан курсивга олинди. - О.У) (этакдош -бировнинг "этагини тутган", яъни бировга таяниб, суяниб, унинг ёрдамига мухтож булиб колган одам.). <...> Кискаси, мазкур макол билан: "Киндикдошингдан булар-булмас нарса учун кек сакдаб, гина килиб юрма. У сенга бирор ёмонлик килган, "ундан утган" булса хам, сен бундан хафа булма, ундан бутунлай юз угирма. Негаки, киндикдошинг минг килса хам тугишганинг, якинингдир. Аммо этакдошингга бунчалик катъий ишонч хам билдирма, бутунлай суяниб хам олма. Негаки, этакдош минг килса хам бегона, ёт одам, хушига келса ёрдам килади, хушига келмаса, сузингни ерда колдириб, сазоингни улдириб, обруйингни бир пакир килиб кетиши хам - хеч гап эмас", деган мазмунни англатади [134; 293-б.].

REFERENCES

1.Шомаксудов Ш., Шорахмедов Ш. Маънолар махзани / Ш.Шомаксудов, Ш.Шорахмедов. - Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2018. - 480 б.

2.Узбек халк маколлари: 2 томлик / (Масъул мухаррирлар: Т.Мирзаев, Б.Саримсоков). - Тошкент: Фан, 1988. Т .2. - 373 б.

3.O'zbek xalq maqollari (Tuzuvchilar: Mirzaev T., Musoqulov A., Sarimsoqov B.). Masul muharrir: Turdimov Sh. - Toshkent: Sharq, 2013. - 512 b. 4.Узбек миллий энциклопедияси. 6-жилд. Тахрир хайъати А.Абдувохитов, А.Азизхужаев, И.Аминов, Т.Даминов ва б. - Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2003. - 704 б.

5.1000 english proverbs [Электронный ресурс]. - Режим доступа: https: //

suratiundhiyu.files.wordpress.com/2011/02/1000-english-proverbs.pdf

6.Provebs - Maqollar - Пословицы / Tuzuvchilar Karamatova K.M., Karamatov

H.S. - Toshkent: Mehnat, 2000. - 400 b.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.