Научная статья на тему 'ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎҚИТИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР'

ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎҚИТИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

137
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Тил / инглиз тили / тилни мустақил ўрганиш / таълим технологиялари / лойиҳа / қизиқиш / фаоллик / интерактив методлар

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Мухаббат Мамаджановна Курбанова, Расул Мамадсолиев, Ойбек Ҳусанов, Шоҳруҳ Шомуродов

Ушбу мақолада инглиз тилини самарали ўргатишнинг бир неча усуллари ҳамда тил ва уни ўрганишда фойдаланиладиган замонавий таълим технологияларидан ҳам бир нечтаси ѐритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎҚИТИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР»

ИНГЛИЗ ТИЛИНИ УЦИТИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Мухаббат Мамаджановна Курбанова

Тошкент давлат транспорт университети укитувчиси

Расул Мамадсолиев

Ойбек Русанов Шохрух Шомуродов

Ташкент давлат транспорт университети талабалари

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада инглиз тилини самарали ургатишнинг бир неча усуллари хдмда тил ва уни урганишда фойдаланиладиган замонавий таълим технологияларидан хам бир нечтаси ёритиб берилган.

Калит сузлар: Тил, инглиз тили, тилни мустакил урганиш, таълим технологиялари, лойихд, кизикиш, фаоллик, интерактив методлар.

КИРИШ

Бугунги кунда асосий эътибор укувчи, унинг шахсияти ва узига хос ички дунёсига каратилган. Шунинг учун замонавий укитувчининг асосий максади ташкил этиш усуллари ва шаклларини танлашдир укув фаолияти шахсий ривожланишнинг белгиланган максадига оптимал даражада мос келадиган талабалар. Сунгги йилларда мактабларда янги ахборот технологияларидан фойдаланиш масаласи тобора купрок кутарилмокда. Бу нафакат янги техник воситалар, балки укитишнинг янги шакллари ва усуллари, укув жараёнига янгича ёндошишдир. Чет тилларни укитишнинг асосий максади мактаб укувчиларининг коммуникатив маданиятини шакллантириш ва ривожлантириш, чет тилини амалий узлаштиришга ургатишдир. Тадкикот жараёнида инглиз тилини ургатиш ва урганишнинг машхур усулларидан, интернет манбаларидан фойдаланилди. Маколани ёзиш давомида назарий-дедуктив хулоса чикариш, анализ ва синтез, мантикийлик тамойиллардан фойдаланилди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Укитувчининг вазифаси хдр бир талаба учун тилни амалий узлаштириш учун шароит яратиш, хдр бир укувчига уз фаоллигини, ижодкорлигини намойиш этишига имкон

October, 2022

479

берадиган шундай укитиш усулларини танлашдир. Укитувчининг вазифаси чет тилларини укитиш жараёнида талабанинг билиш фаолиятини фаоллаштиришдир. Хдмкорликда урганиш, лойиха методикаси, янги ахборот технологияларидан фойдаланиш, Интернет-ресурслар каби замонавий педагогик технологиялар укув жараёнида шахсга ёъналтирилган ёндашувни амалга оширишга ёрдам беради, болаларнинг кобилиятлари, уларнинг урганиш даражасини хисобга олган холда укитишнинг индивидуализацияси ва фаркланишини таъминлайди. Чет тили дарсларида компьютерни укитиш дастурлари билан ишлаш шаклларига куйидагилар киради: суз бойлигини урганиш; талаффуз килишни машк килиш; диалогик ва монологик нуткни ургатиш; ёзишни ургатиш; грамматик ходисаларни ишлаб чикиш.

Интернет-ресурслардан фойдаланиш имкониятлари жуда катта. Глобал Интернет дунёнинг исталган нуктасида жойлашган талабалар ва укитувчилар учун зарур булган хар кандай маълумотни олиш учун шароит яратади: минтакавий географик материаллар, ёшлар хаётидаги янгиликлар, газета ва журналлардан маколалар ва бошкалар.

Дарсларда инглиз тилида Интернет ёрдамида бир катор дидактик муаммоларни хал килиш мумкин: глобал тармок материалларидан фойдаланиб укиш куникма ва малакаларини шакллантириш; мактаб укувчиларининг ёзиш кобилиятини ошириш; талабаларнинг суз бойлигини тулдириш; талабаларнинг инглиз тилини урганиш мотивациясини шакллантириш. Бундан ташкари, бу иш мактаб укувчиларининг уфкини кенгайтириш, инглиз тилида сузлашадиган мамлакатларда тенгдошлари билан ишбилармонлик муносабатлари ва алокаларини урнатиш ва куллаб-кувватлаш учун Интернет-технологиялар имкониятларини урганишга каратилган. Талабалар Интернетда утказиладиган тестлар, викториналар, танловлар, олимпиадаларда иштирок этишлари, бошка мамлакатлардаги тенгдошлари билан ёзишмалар, сухбатлар, видеоконференциялар ва х.к.ларда катнашишлари мумкин.

Талабалар хозирда лойихада ишлаётган муаммо хакида маълумот олишлари мумкин.Оммавий компьютерлаштиришнинг мазмунли асослари замонавий компьютер аклий мехнат шароитларини, умуман, унинг хар кандай куринишини оптималлаштиришнинг самарали воситаси эканлиги билан боглик. Компьютернинг бир узига хос хусусияти бор, уни бошкаларга ургатиш учун восита сифатида ва билимларни эгаллашда ёрдамчи сифатида ишлатишда аникланади, бу унинг жонсизлиги. Машина фойдаланувчи билан "дустона" алокада булиши мумкин ва баъзи пайтларда уни "куллаб-кувватлайди", аммо у хеч качон газабланиш

October, 2022

480

аломатларини курсатмайди ва сизни зериккан деб хис килишингизга имкон бермайди. Шу маънода, компьютерлардан фойдаланиш, эхтимол укитишнинг айрим жихатларини индивидуализация килишда энг фойдалидир. Мактабда чет тилини урганишнинг асосий максади коммуникатив компетенцияни шакллантиришдир, бошка барча максадлар (тарбиялаш, укитиш, ривожлантириш) ушбу асосий максадни амалга ошириш жараёнида амалга оширилади. Коммуникатив ёндашув мулокотни ургатиш ва Интернет фаолиятининг асоси булган маданиятлараро таъсир утказиш кобилиятини шакллантиришни уз ичига олади. Алока ташкарисида Интернетнинг маъноси ёък - бу халкаро куп миллатли, маданиятлараро жамиятдир, унинг хаёти дунёдаги миллионлаб одамларнинг электрон алокасига асосланган булиб, бир вактнинг узида гаплашмокда - бу содир булган иштирокчилар сони ва хажми буйича энг катта сухбат. Унга дарсда катнашиш хорижий тил, биз хакикий алока моделини яратамиз.

Хрзирги вактда алока, интерактивлик, мулокотнинг хакикийлиги, маданий шароитда тилни урганиш, таълимнинг автономлиги ва инсонпарварлиги масалаларига устувор ахамият берилмокда. Ушбу тамойиллар маданиятлараро компетенцияни коммуникатив кобилиятнинг таркибий кисми сифатида ривожлантиришга имкон беради. Чет тилларни укитишнинг якуний максади чет тилидаги мухитда эркин ёъналишни ва турли вазиятларда этарли даражада жавоб бериш кобилиятини ургатишдир, яъни. алока. Бугунги кунда Интернет ресурсларидан фойдаланган холда янги усуллар анъанавий чет тилларини укитишга карши. Чет тилида мулокотни ургатиш учун сиз материални урганишни рагбатлантирадиган ва этарли хулк-атворни ривожлантирадиган хакикий, хакикий хаётий вазиятларни яратишингиз керак (яъни алока хакикийлиги принципи деб аталади). Янги технологиялар, хусусан Интернет ушбу хатони тузатишга харакат килмокда. Коммуникатив ёндашув -бу материални онгли равишда англашга ва у билан ишлаш усулларига, мулокотга психологик ва лингвистик тайёргарликни яратишга каратилган мулокотни симуляция килувчи стратегия. Фойдаланувчи учун Интернетда коммуникатив ёндашувни амалга ошириш айникса кийин эмас. Коммуникатив вазифа талабаларга муаммо ёки саволни мухокама килиш учун таклиф килиши керак, талабалар нафакат маълумот алмашадилар, балки уларни бахолайдилар. Ушбу ёндашувни укув фаолиятининг бошка турларидан ажратиб олишга имкон берадиган асосий мезон - талабалар уз фикрларини шакллантириш учун мустакил равишда лисоний бирликларни танлашидир. Коммуникатив ёндашувда Интернетдан

October, 2022

481

фойдаланиш жуда яхши рагбатлантирилади: унинг максади укувчиларга билим ва тажрибаларини туплаш ва кенгайтириш оркали чет тилини урганишга кизикишдир.

Интернет-ресурслардан фойдаланган холда чет тилларини ургатишнинг асосий талабларидан бири бу дарсда узаро таъсирни яратишдир, бу одатда методикада интерактивлик деб номланади. Интерактивлик - бу "нутк воситалари ёрдамида коммуникатив максад ва натижадаги саъй-харакатларни бирлаштириш, мувофиклаштириш ва тулдириш". Хдкикий тилни ургатиш оркали Интернет нутк кобилиятлари ва куникмаларини шакллантиришга ёрдам беради, шунингдек лугат ва грамматикани ургатишда самимий кизикиш ва шунинг учун самарадорликни таъминлайди. Интерактивлик нафакат хаётдан реал вазиятларни яратибгина колмай, балки талабаларни чет тилида уларга муносиб жавоб беришга мажбур килади.

Укувчиларга ёъналтирилган таълимни таъминлайдиган технологиялардан бири бу ижодкорлик, билим фаолияти ва мустакилликни ривожлантириш усули сифатида лойиха услубидир. Лойихаларнинг типологияси хилма-хил. Лойихаларни монопроектлар, жамоавий, огзаки нутк, аник, ёзма ва Интернет-лойихаларга булиниши мумкин. Хдкикий амалиётда купинча тадкикот лойихалари, ижодий, амалиётга ёъналтирилган ва информацион белгилар мавжуд булган аралаш лойихалар билан шугулланиш керак. Лойиха иши тилни урганишда куп киррали ёндашув булиб, укиш, тинглаш, гапириш ва грамматикани камраб олади. Лойиха усули талабаларнинг фаол мустакил фикрлашини ривожлантиришга ёрдам беради ва уларни биргаликдаги тадкикот ишларига ёъналтиради. Менинг фикримча, лойиха асосида укитиш болаларни хамкорлик килишга ургатиши, хамкорлик килишни урганиш эса узаро ёрдам ва хамдардлик кобилияти каби ахлокий кадриятларни тарбиялайди, ижодкорликни шакллантиради ва талабаларни фаоллаштиради. Умуман олганда, лойихани укитиш жараёнида укитиш ва тарбиянинг ажралмаслиги кузатилади.

Лойиха усули укувчиларнинг мулокот кобилиятини, муомала маданиятини, фикрларни ихчам ва осон шакллантириш кобилиятини, алока шерикларининг фикрига токат килишни, турли хил манбалардан маълумот олиш кобилиятини ривожлантиради, замонавий компьютер технологияларидан фойдаланган холда кайта ишлайди, табиий эхтиёж пайдо булишига хисса кушадиган тил мухитини яратади. чет тилидаги алокада.

Ишнинг лойиха шакли талабаларга мавзу буйича тупланган билимларни куллашга имкон берадиган энг долзарб технологиялардан биридир. Талабалар узларининг

October, 2022

482

уфкларини, тилни билиш чегараларини кенгайтирадилар, ундан амалий фойдаланиш тажрибаларини туплайдилар, чет тилидаги нуткни тинглашни ва эшитишни урганадилар, лойихаларни химоя килишда бир-бирларини тушунадилар. Болалар маълумотномалар, лугатлар, компьютер билан ишлашади ва шу билан чинакам тил билан бевосита алока килиш имкониятини яратадилар, бу эса синфда факат дарслик ёрдамида тил урганишни таъминламайди.

Лойихада ишлаш - бу ижодий жараён. Талаба мустакил равишда ёки укитувчи рахбарлиги остида муаммонинг эчимини излайди, бунинг учун нафакат тилни билиш, балки катта микдордаги предметли билимларга эга булиш, ижодий, коммуникатив ва интеллектуал куникмаларга эга булиш талаб этилади.

Хорижий тиллар жараёнида лойиха усули деярли хар кандай мавзу буйича дастур материаллари доирасида ишлатилиши мумкин. Лойихалар устида ишлаш тасаввур, фантазия, ижодий фикрлаш, мустакиллик ва бошка шахсий фазилатларни ривожлантиради.

ТО замонавий технологиялар хамкорлик технологияси хам амал килади. Асосий гоя турли хил укув шароитида талабаларнинг фаол кушма фаолияти учун шароит яратишдир. Болалар 3-4 кишилик гурухларга бирлашадилар, уларга битта топширик берилади, шу билан бирга хар бирининг роли мухокама килинади. Х,ар бир талаба нафакат уз ишининг натижаси учун, балки бутун гурухнинг натижаси учун хам жавобгардир. Шунинг учун кучсиз талабалар кучли булмаган нарсалардан тушунмаган нарсаларини аниклашга харакат килишади ва кучли талабалар кучсизларга топширикни пухта тушунишга интилишади. Ва бутун синф бундан фойда олади, чунки бушликлар биргаликда ёпилади.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Ахборот технологияларини укитишга жорий этиш, ахборотни идрок этиш ва кайта ишлаш жараёнини анча диверсификация килади. Компьютер, Интернет ва мультимедия туфайли укувчиларга кейинги тахлил килиш ва саралаш билан катта хажмдаги маълумотларни узлаштириш учун ноёб имконият яратилди. Таълим фаолиятининг мотивацион асослари хам сезиларли даражада кенгаймокда. Мультимедиядан фойдаланиш шароитида талабалар газеталардан, телевизордан маълумот олишади, узлари интервьюлар утказадилар ва телеконференциялар

утказадилар.

October, 2022

Тил портфели технологиясида чет тилини билиш даражасини бахолашнинг асосий мезонлари синов хисобланади. Ушбу технологиянинг устувор ёъналиши таълим жараёнини укитувчидан укувчига ёъналтиришдир. Укувчи, уз навбатида, унинг билим фаолияти натижалари учун онгли равишда жавобгардир. Юкоридаги технология талабаларнинг маълумотни мустакил равишда узлаштириш куникмаларини боскичма-боскич шакллантиришга олиб келади. Умуман олганда, тил портфели куп функционал булиб, куп тиллиликнинг ривожланишига хисса кушади.

REFERENCES

1. Жохнсон, К. Э. Тхе Соcиоcултурал Турн анд Итс Чалленгес фор Се^дц Лангуаге Теачер Эцуcатион. // ТЕСОЛ Куартерлй., - Лондон., 2006.

2. Хдрмер Ж. Тхе Праcтиcэ оф Энглиш Лангуаге Теачинг. - Лондон., 2001.

3. Интернет манбалари.

4.Sutrina, John Joseph, "Literary criticism contained in the works of Mark Twain" (1951). Graduate Student Theses, Dissertations, & Professional Papers. 2854. https://scholarworks.umt.edu/etd/2854. - 21р.

5. Куйирокда уларцан бири, Томнинг Сахро Кабирга хаво шахридаги саёхати хавдда фикр юритилади.

6. Старцев А. Марк Твен и Америка./Твен, Марк. Собрание сочинений в восьми томах. Том 1. - Моксва: Правда, 1980. - 3-4 с.(401).

7.Марк Твен. Том Сойернинг янги саргузаштлари. - Тошкент: Ёш гвардия, 1980. www.ziyouz.com.kutubxonasi.

8.Kurbanova, M. M., & Ataeva, G. B. (2020). Problems facing efl teachers in mixed ability classes and strategies used to overcome them. ISJ Theoretical & Applied Science, 01 (81), 721-725.

9. Курбанова, М. М. (2021, December). ГЕКЛЬБЕРРИ ОБРАЗИ ВА БАДИИЙ МАКОН МАСАЛАСИ. In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 1, No. 2).

10. Ataeva, G. B., & Kurbanova, M. M. (2019). EFL (ESL) AND ESP AS A SUBJECT AT HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS. In НАУКА-ЭФФЕКТИВНЫЙ ИНСТРУМЕНТ ПОЗНАНИЯ МИРА (pp. 6-8).

11. Ataeva, G. B., & Kurbanova, M. M. THE ROLE OF GRAMMAR TRANSLATION METHOD IN MODERN LANGUAGE TEACHING. Zbior artykulow naukowych recenzowanych., 73.

12. Mamadjanovna, K. M., & Nodirjon o'g'li, N. N. METHODS OF TEACHING RAILWAY TERMINOLOGY IN A FOREIGN LANGUAGE. Zbior artykulow naukowych recenzowanych., 189.

October, 2022

484

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.