CC BY
4ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. PEDAGOGY. PSYCHOLOGY
e-ISSN: 1694-8742
№ 1(4). 2024, 15-21
УДК: 51.37.02 (575.2)
DOI: https://doi.org/10.52754/16948742 1(4) 2-2024
ИНФОРМАТИКАНЫ ОКУТУУДА КОМПЕТЕНТТYYЛYК МАМИЛЕ
НЕГИЗ КАТАРЫ
КОМПЕТЕНТНОСТНЫЙ ПОДХОД КАК ОСНОВА В ОБУЧЕНИИ ИНФОРМАТИКЕ COMPETENCE OF APPROACH AS A BASIS IN INFORMATICS EDUCATION
Беделова Нургуль Салибаевна
Беделова Нургуль Салибаевна Bedelova Nurgul Salibaevna
физ.-мат. илимд. канд., доцент, Ош мамлекеттикуниверситети канд. физ.-мат. наук, доцент, Ошский государственный университет Cand. of Physical- math. Sciences, Associate Professor, Osh State University
[email protected] ORCID: 0000-0002-4248-4563
ИНФОРМАТИКАНЫ ОКУТУУДА КОМПЕТЕНТТYYЛYК МАМИЛЕ
НЕГИЗ КАТАРЫ
Аннотация
Студенттер информатика предметин ездештерууде кайсы компетенцияларга ээ болушун билYYCY керек. Башка предметтерден информатика предметинин езгечелYГY эмнеде экенин билишет. Алар окутуунун натыйжасында кандай компетенцияларга ээ болушун аныкташат. Заманбап адис болушу YЧYн кандай компетенцияларга ээ болуштарын билYYCY зарыл. Окутууда компетенттYYЛYк мамиленин негизин тYШYHYшет. Информатика предметин окутууда да компетенттуулук мамиле маанилуу, ошондой эле компетенцияларды енYктYPYYHYн усулдары каралды. Студенттер информатика предметин окууда бир гана теориялык билим алуу менен чектелбей, келечекте компетенттYY адис болушу YЧYн тиешелYY компетенттYY кендумдерге ээ болот. Студенттерге ЖОЖдо гана эмес, уй-бYледе да, досторунун арасында да, келечекте ендуруштук ишмердуулукте да компетенттуулук кендумдер маанилуу таасирин берерин тушунуштеру керек.
Ачкыч свздвр: компетенция, компетенттуулук, окутуунун натыйжасы, компетенттуулук мамиле, заманбап компетенциялар.
Компетентностный подход как основа в обучении Competence of approach as a basis in informatics информатике education
Аннотация Abstract
Изучая предмет информатики студенты должны знать Students need to know what competencies they will
какими компетенциями они будут владеть. Узнают в чем acquire when mastering the subject of computer science.
разница предмета информатики от других предметов. They know what is special about computer science from
Они опрелят какими компететенциями будут владеть в other disciplines. They determine what competencies
результате обучения. Обучающиеся должны знать they will acquire as a result of the training. In order to be
какими компетенциями должны овладеть чтобы стать a modern specialist, it is necessary to know what
современным специалистом. При обучении важно competencies they have. They understand the basis of the
использование компетентностного подхода, competency approach in teaching. Competency approach
рассмотрены различные приемы и методы реализации is also important in teaching computer sciences, as well
видов компетенций. За время обучения студенты as methods of competence development were considered.
получают не только теоретическое знание, но и When studying computer science, students are not limited
компетентностные навыки, которые помогут им to only theoretical knowledge, but also acquire relevant
реализовать себя в будущем, как компетентных skills to become a competent specialist in the future.
специалистов. Студенты должны понимать, что не Students need to understand that competence skills will
только в вузе, но и в семье, среди друзей, в будущей have an important impact not only in university, but also
производственной деятельности компетентностные in family, among friends, and in future industrial
навыки играют значимую роль. activities.
Ключевые слова: компетенция, компетентность, Keywords: methods of competence development,
результаты обучения, компетентностный подход, learning outcomes, competence approach, modern
современные компетенции competences.
Киришуу
Эмгектин заманбап базарында адамдын атаандаштыкка жeндeмдYYЛYГY практикалык тYPдe дайыма жацы технологияларды иштетYYгe жeндeмдYY жана эмгектин тYPДYY шарттарына тез адаптацияланууга, шыктуулугуна кeз каранды. Дал ушул себептен заманбап окутууда компетенттYYЛYк мамиле идеясы пайда болду.
КомпетенттYYЛYк мамиле тeмeндeгYлeргe ээ:
✓ Студенттердин eздYк максаттары менен педагогдор койгон окутуунун максаттарына дал келYYCY;
✓ YйрeнYYДe студенттердин eз алдынчалуулугун жана жоопкерчилигин улам кeтeрYY менен окутуучунун эмгегин жецилдетYY;
✓ Окуулук жана тарбиялуулук процесстердин биримдигин теорияда эмес практикада камсыз кылуу;
✓ Студенттерди ац-сезимдикке жана жоопкерчиликке даярдоо;
✓ Мазмунду механикалык кыскартуу менен студенттерге жYктeбeстeн индивидуалдык eз алдынча билим алууга кeмeктeшYY.
КомпетенттYYЛYктY oнYктYPYY - адамдын бардык жашоосунда YЗГYлтYксYЗ болуучу процесс. КомпетенттYYЛYк мамиленин ичинде эки базалык тYШYHYк бeлYнeт: "компетенция" жана "компетенттYYЛYк" .
Компетенция - сапаттуу продуктивдYY ишмердYYЛYк YЧYн зарыл болгон билимдин, билгичтиктин, кeндYмдeрдYн, иш жeндeмдYYЛYктeрдYн жыйындысы.
КомпетенттYYЛYк - адамзаттын тиешелYY компетенцияларга ээ болуусу. КомпетенттYYЛYк - бул аныкталган функцияларды аткарууга даярдык, ал эми билим берYYдвгY компетенттYYЛYк мамиле аныкталган компетенцияларды формалоого окуу процессин максаттуу багыттоо.
Илимпоз А. В. Хуторскийдин (Тхагапсоева, 2014) ачкычтык компетенцияларды классификациялоосу:
> Жалпы маданияттык;
^ Таанышып-кызыгуу;
> Баалуу-мацыздуулук;
^ Информациялык;
> Коммуникативдик;
^ Социалдык-эмгектик;
^ 0здYк eркYндee компетенциясы.
КомпетенттYYЛYк мамиле студенттердин билим жана билгичтиктерди бири-биринен бeлeк YЙрeнYYHY эмес комплекстик eркYндeeнY сунуштайт (Алтыбаева, 2016).
Бул процессте информатика да илим жана окуу предмети катары негизги ролду ойнойт, студенттердин билим алуусунда бYTYн информациялык мейкиндикти тYЗYY YЧYн информатика сабагында компетенттYYЛYктY формалоо керек. Информатиканы YЙрeтYYHYн негизги максаты колдонуучуларга информациялык-коммуникативдYY компетенттYYЛYктY калыптандыруу эсептелет.
Информациялык-коммуникативдYY компетенттYYЛYктY комплекстYY билгичтик катары eз алдынча керектYY информацияны табууга, издeeгe, анализдeeгe, уюштурууга, берYYгe, моделдeeгe, долбоорлоого ээ болуу катары кароого болот. Ошонун ичинде индивидуалдуу жана тайпалык ишмердYYЛYк чeйрeсYн тYЗсe болот (Ариарский, 2014).
Информатиканын окуу курсун компетенттYYЛYк мамилени колдонуу менен реализацияласа болот. Демек, информатика сабагы башка предметтерден принципиалдуу эмнеси менен айырмаланат?
Биринчиден, атайын техникалык каражаттар менен - жеке компьютерлер, оргтехникалар, мультимедиалык тYЗYЛYштeр менен камсыз болушу.
Экинчиден, компьютердик класстар езгече образда уюштурулушу. Ар бир студент бир жагынан eздYк жумушчу орунга ээ болсо, экинчи жагынан жалпы ресурска мYмкYнчYЛYк алат; доска дээрлик аз колдонулат, бирок жоопту ордунан да кере алат; мугалим жана достору менен визуалдык байланыш бир канча башкача тYЗYлeт. Бул коммуникативдYY компетенцияны eнYктYPYY YЧYн артыкча шарт тYзeт.
YчYнчYдeн, дал информатика сабагында активдYY ез алдынча ишмердYYЛYктY педагог тарабынан кадимки абалды тYЗYYгe болот.
ТeртYнчYдeн, информатика окуу дисциплинасынан студенттер бийик мотивацияланышат.
Информатика сабагында ачкычтык компетенцияларды eркYндeтYYHYн усулдарын карайлы (Супрунова, 2017).
Баалуу-маанилуу компетенция
Студент бYГYн, эртец, кийинки сабактарга эмне YЙрeнYШYн так билиши керек, алынган билимин турмушта кантип колдонушун так билет. Бул компетенциянын TYPYH eнYктYPYY YЧYн тeмeнкYлeрдY кабылдайт (Болбас, 2014).
1. Мугалим жацы теманы тYШYндYргeндe студенттерге ал жeнYндe айтып берет, алар тема боюнча "эмнеге", "эмнеликтен", "кантип", "эмне менен" деген сездер менен башталган суроолорду беришет, эц кызыктуусу бааланат, бир да суроо жоопсуз калбайт. Жыйынтыгында так качан, кантип YЙрeнYШYн билишет. Андан сырткары алар теманы YЙрeнYYHYн максатын гана эмес, билим системасындагы сабактын ордун да ойлонушат, удаалаш сабактын темасын да тYШYHYшeт.
2. Кайсы бир конкреттYY сабакта студенттер ез алдынча белек баптарды eздeштYPYшeт жана бул бап боюнча кыска конспект даярдашат. Алардын алдында айтып берYY же тYШYндYPYY маселеси турат: бeлYп алуу, белгилее, жыйынтык чыгаруу, астын сызуу, эсептее, айтуу. Жыйынтыгында студенттер бапты терец TYШYHYП, негизгиси кайсыл экенин, анын маанилYYЛYГYн башкаларга гана эмес eзY YЧYн да YЙрeнYшeт.
Мисалы, студенттерге берилYYЧY тапшырманы карайлы: информациянын TYPYH берYY формасын санагыла жана мисал келтиргиле. Берилген тапшырманы чечYYДe информациянын TYPYH, берYY формасын саноо маанилYY. Студенттердин кeбY туура жоопту табышат, кээ бирлери кыска жазууну туура тYзe алышат, аны кeргeзмeлYY CYрeтгee менен бере алышат, ушул студенттерде ой-жYГYртYY децгээли eнYккeн, алар тапшырманы схема менен интерпретациялап бере алышты.
4. Бул компетенциянын тYPYндe профориентация жeнYндe сез кылууга болот - бул же гуманитардык чейре же так илимдердин чeйрeсY болот. Кеп маселелер математикалык жана арифметикалык эсепти билYYHY талап кылат, ошондой эле конкреттYY кырдаалга багытталууга табышкерлик жeндeмдYYЛYктY да талап кылат.
Жалпы маданияттык компетенция
Окутуучулар студенттер бир предметте колдонгон билгичтигин экинчи дисциплинага колдоно албастыгын билишет. Ушул барьерди жецYY YЧYн мугалим студентке жардам берет. Бул проблеманы чечYYHYн бир канча жолдору бар.
1. Предметте символикалык тексттер менен иштeeдe окутуучу eзY маанисин, логикасын, CYрeттeeнYн eзгeчeлYктeрYн демонстрациялап кeрсeтYп берет;
2. Жекече, жуптарда же топтордо иштeeнY же eз алдынча иштeeнY уюштурат;
Окутуучунун эмгеги студенттердин тажрыйба алуусуна шарт TYЗYYCY эффективдYY
болот;
3. Сабаттуу, логикалык туура речти формалоо YЧYн информациялык терминдик словарды колдонот;
4. Кошумча материал сапатында муз жаргыч, TYPДYY оюндарды, фантастикалык окуяларды айтууну, «Компьютер адамдын кызматында», «Коддор ДYЙнeсYндe», «Кладдык информация» ж.б. баллдар сунушталуучу маалыматтарды берет;
5. Схема боюнча чечилYYЧY мисал, маселелер эгерде чечим ^п аракеттердин санын талап кылса, анда минималдуу суроолордун санын тYЗYп, аларга жооп берYY менен чечYYгe болот. Бул суроолорго жооптор: салыштырмалуу ..., айырмачылыгы ..., мейли ..., болушу мYмкYн ..., менин оюмча ..., бул катышта болот ..., мен мындай жыйынтык чыгарам ..., мен макул эмесмин ... тYPYндe болушу мYмкYн.
Таанып-кызыгуу компетенциясы (Лазарев, 2016).
Таанып кызыгуу - адамды предметке багыттоо жана курчап турган чындыкты кабыл алуусу. Бул жацы билимди терец таануу менен мYнeздeлeт. Системалуу бышыкталып, eнYГYп олтуруп, таанып кызыгуу процесси окууга негизги оц катышат. Таанып кызыгуу издee мYнeзYнe ээ. Анын таасири менен студенттерде ар дайым суроолор-жооптор пайда болуп турат, жоопту дайыма активдYY издешет. Мында студенттин изденYY ишмердYYЛYГY кызыгуу менен аткарылат, ал эмоционалдык маанайын кeтeрYYгe, ийгиликтен кубанууга жетишет. Таанып кызыгуу процесске гана оц таасирин бербестен ишмердYYЛYктYн жыйынтыгына да таасир берет, о.э. психикалык процесстерге - ой-жYГYртYY, элестee, эске сактоо, кeцYл бурууга таасир берет. Таанып кызыгуу - бул студентти мотивациялоого негиз болот. Бул аракет абдан KYЧTYY. YйрeнYY процессинде таануу процессин ар бир катышуучуда ойготуп, eнYктYPYп, таанып кызыгууну бышыктап, окуунун маанилYY мотиви экенин системалаштыруу зарыл.
Ушул компетенцияны реализациялоонун дагы бир ыкмасы болуп тест (Землянская, 2018) формасында текшерYY жумушун жYргYЗYY эсептелет. Студенттерде тестти аткаруу келечекте да пайдасы тиет, бирдей формада экзамен тапшырышат. Андан сырткары, сабакта тестти чечYY маселенин алсыз ордун билYYгe да MYMKYHДYK берет. Негизгиси канчалык тез катаны четке чыгарсак, ошончолук студенттерге жацы талапты eздeштYPYYгe жецил болот.
Билим берYYЧYЛYк компетенция студенттерге кeп функционалдуу предметтик ролду ойнойт, ЖОЖдо гана эмес, YЙ-бYлeдe да, досторунун арасында да, келечекте eндYPYштYк катышта да таасирин берет.
Заманбап компетенциялар: а) универсалдуу:
- жалпы билим беруучулук (ЖК-ОК):
- Курчап турган дYЙнe жeнYндe билимге толук системалуу ээ болуусу, жашоонун баалуулугун, маданиятты билет (ЖК-1);
- Профессионалдык маселерди чечYYДe базалык билимин колдонот (ЖК-2);
- Заманбап билим берYYЧYЛYк жана информациялык технологияларды колдонуу менен жацы билимди eз алдынча eздeштYрeт (ЖК-3);
- Традициялык жана инновациялык идеяларды TYШYHYП колдоно алат, алардын реализацияланышы YЧYн долбоорлоодо иштейт (ЖК-4);
- Илимий негизде eзYHYн эмгегин баалайт, eзYHYн ишмердYYЛYГYHYн жыйынтыгын чоц даражада баалайт (ЖК-6).
- аспаптык (АК - ИК):
- Информацияны кабыл алууга, жайылтууга, анализдееге максат коёт жана ага жетет (АК-1);
- Мамлекеттик жана официалдуу тилдерде оозеки жана жазуу речи так, логикалык туура, аргументтYY тYЗYлeт (АК-2);
- Информацияны алуу, сактоо, кайра иштетYY, негизги усулдарына ээ болот, компьютер менен информацияны башкаруу каражаты катары иштееге, о.э. локалдык жана глобалдык, корпоративдик тармакта иштей алат (АК-5);
- социалдык-жекелик жана жалпы маданияттык (СЖК - СЛК):
- Моралдык жана укуктук нормалардын негизинде социалдык аракеттенет, жолдошторуна сый мамиле кылат, eнeктeштYк катышты колдойт (СЖК-1);
- 0ЗYHYH жетишкендиктерин жана кемчиликтерин сын кез карашта баалайт жана аны ишке ашырууга жетишет (СЖК-2);
- Коллективде иштееге, анын ичинде долбоорлордо иштееге жeндeмдYY болот (СЖК-
5).
б) профессионалдык компетенциялар (ПК):
- долбоорлуу-конструктордук ишмердYYЛYк:
- Компьютердик жана тармактык жабдылыш менен бизнес-планды, техникалык тапшырманы иштеп чыгат (ПК-1);
- Практикалык маселелерди чечYY YЧYн программалык каражаттарды колдонуу методикасын eздeштYрeт (ПК-2);
- «адам - электрондук эсептeeчY машина» чeйрeсYндe иштейт (ПК-3);
- Берилгендер базасы менен кошо информациялык системанын моделин тYзeт (ПК-4);
- долбоорлуу-технологиялык ишмердYYЛYK'■
- Заманбап аспаптык каражаттарды жана программалоо технологияларын колдонуу менен берилгендер базасын жана программалык комплекстин компоненттерин иштеп чыгат (ПК-5);
- илимий-изилдввЧYЛYк ишмердYYЛYк:
- Макала, доклад кeрYHYШYндe изилдeeнYн жыйынтыктарын, аткарган жумуштары боюнча илимий-техникалык отчетторду, презентацияларды даярдайт (ПК-7).
- илимий-педагогикалык ишмердYYЛYK■■
- Мекемеде колдонулуучу программалык-методикалык комплекстердин колдонулушун YЙрeнYY боюнча сабак eтYшeт жана конспектилерди даярдашат (ПК-8).
- - монтаждык оцдоочу ишмердYYЛYK■■
- Программалык-аппараттык комплекстерди ылайыкташтырууга катышат (ПК-9);
- Информациялык жана автоматташтырылган системалардын ичинде аппараттык жана программалык каражаттарды колдонот (ПК-10);
- сервистYY-эксплуатациялык ишмердYYЛYк:
- Информациялык жана автоматташтырылган системалар YЧYн программаларды жана аппараттарды орнотот (ПК-11).
- Профессионалдык ишмердYYЛYктe объекттердин эксплуатациялык мYнeздeмeсYн eлчee каражаттарын жана методдорун тандайт (ПК-12).
Жыйынтык
КомпетенттYYЛYк мамиле билим берYYДeгY eзгeчe мамиле болгондуктан, окутуунун жацы усулдарына, ошондой эле окутуунун эффективдYYЛYГYн текшерYYHYн жацы усулдарына алып келери аныкталды.
Окутуунун негизги жыйынтыктары болуп билим, билгичтик кeндYмдeрY калыптанып, ишмердYYЛYктYн анализделген тажрыйбалары эсептелди. Бала мектептен эле мындай кeндYмдeргe калыптанышы талап кылынат. Ошондуктан окутуунун формалары жана усулдары студенттерди eздeрYн иштетип, eздeрY жыйынтыкка келе тургандай педагогикалык максаттар изилденди.
Сабактын планын тYЗYYДe, анын максаттарын коюуда, тапшырманы берYYДe мугалим туура багыт бериши керек. Сабак 3 этапты eзYнe камтышы керек. Биринчи этап -максатташтыруу. Окуу сабагынын орду аныкталып, максаттары жана негизги маселелери туура коюлушу керек. Экинчи этап - долбоорлоо жана компетентщуу интерпретациялоо. Сабактын мазмунун бeлYштYPYYДe теория, практика, тарбиялоо, баалуулуктар эске алынышы керек. YчYнчY этап - окуп-таанышуу ишмердYYЛYГYн уюштуруу формаларын тандоо керек. ТeртYнчY этап - окутуунун формаларын жана методдорун туура тандоо керек. Бешинчи этап - компетенциянын eздeштYPYЛYY децгээлин тандоо, текшерYY YЧYн мугалим диагностикалык аспаптарды тандоосу таап чыгылды.
КомпетенттYYЛYк мамиледе педагог койгон окутуунун максаты менен студенттин eздYк максаты жылдан жылга eсeт. Баланы ац-сезимдYYЛYккe жана жоопкерчиликтYYЛYккe даярдайт, жашоодо ийгиликке жетишYYгe YЙрeтeт. Окутуунун мотивациялоо децгээли кeтeрYлдY. Теорияда гана эмес, практикада да eздYк тарбиялоо жана eздYк маданият анын жашоосу YЧYн маанилYY экендиги изилденди.
Адабияттар
Алтыбаева, М. (2016). Окутууга компетентгYYЛYк мамиледе билим берYYHYн натыйжаларына мониторингдин мYмкYнчYЛYктeрY. Ош мамлекеттикуниверситетинин Жарчысы. 3-4, 6-10. EDN: XHLHHT
Ариарский, М. А. (2014). Педагогическая культурология: методология и методика постижения
культуры. Педагогика, 5, 26-33. Болбас, В. С. (2014). Этнопедагогический тезаурус: разведение понятий. Педагогика, 5, 17-26. Лазарев, В. (2016). Проектная и псевдопроектная деятельность в школе. Воспитательная
работа в школе, 8, 58-64. Землянская, Е. Н. (2018). Возможности гносеологического подхода в воспитании учащихся.
Начальная школа, 4, 8-11. Супрунова, Л. Л. (2017). Сравнительная педагогика в структуре современного научного
знания. Педагогика, 9, 100-110. Тхагапсоева, Х. Г. (2014). Парадигмальный подход в образовании: к проблемам становления. Педагогика, 5, 8-17.
