CC BY
2INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
АЙМАКТЫК ЖОЖДОРДУН ПЕДАГОГИКАЛЫК КАДРЛАРДЫ ДАЯРДООДОГУ
ОРДУ ЖАНА НЕГИЗГИ БАГЫТТАРЫ Матаева Гулжан Жунусовна
Баткен мамлекеттик университети М.М. Тайиров атындагы Кызыл-Кыя гуманитардык -
педагогикалык институту https://doi.org/10.5281/zenodo.11048657
Аннотация . Инсанды болочок rnrnme даярдоо бир нeчe этаптардан турат жана ага жeтYYHYн ар тYрдYY формалары бар. Жогорку бuлuмдYY ^сип ээси болуунун дагы бир нeчe формаларын ЖYргYЗYY учурда биздин билим бeрYY сuстeмабызда u^rnu^YY иш чараларын аткарып кeлe жатат, алар: традициялуу - кYндYзгY, сырттан окуу, билим алуунун mчки формасы жана башкалар.Алардын uчuндe сырттан окутууга аралыктан окутуу тexнологuясын колдонуу mцири жайылып бара жатат.
Tyüy^yy свздвр: Аймак, жогорку окуу жай,маалыматтык тexнологuя,чвйрв,шарт,коом,адuс,арал ык,uзuлдвв,стандарт,nроцeсс,тexнологuя,форма, функцuя.nрогрeссuв.
Аннотация. Подготовка чeловeка к будущeй nрофeссuu состоит из нeсколькux этапов и сущeствуют разлuчныe формы ee достuжeнuя. В настоящee врeмя в нашeй сuстeмe образования устшно рeалuзуются и другж формы становлeнuя nрофeссuонала с высшим образованшм: традuцuонныe-днeвная,заочная,вeчeрняя форма обучeнuя и другue.Срeдu нт шuрокоe распростражнж nолучаeт использованж тexнологuй дистанционного обучeнuя для обучeнuя на открытом воздуxe.
Ключевые слова: Рeгuон,высщee образованue,uнформацuонныe
тexнологuu,окружающая срeда,состоянue,общeство,сneцuалuст,
дuстанцuя,uсслeдованue,стандарт,nроцeсс,тexнологuя,форма,функцuя,nрогрeссuв.
Abstract. Professional training of the future personality and the stages of its achievement, which have several different forms. Professions with higher education, which are still several forms of management in case of successful implementation of activities in the education system of our city, which are: traditional-full-time, part-time, evening education and others.The use of distance learning technologies and distance learning, including their dispersal, has become widespread.
Keywords: on-site, higher education institution, information systems тexнологuu,срeды,условuй,общeство,врачu,мeждународныx,uсслeдованuя,стандарт,nроц eсс,тexнологuя,форма,функцuя.progressive.
XXI кылымдын башталышы маалыматтык технологияны пайдаланууда коомдо тез ылдамдык менен eнYГYY багытын алды десек жацылышпайбыз. Анткени, адам баласы eзYHYн тармактуу ишмердик чeйрeсYндe eтe тездик менен eсYп бара жаткан маалыматтардын агымына туш болуп, аны компьютердик технологиянын жардамысыз иштетYY, eздeштYPYY, пайдалануу мYмкYн эместигине ^3Y жетип олтурат. Азыркы мезгилде бардык eлкeдe-гYдeй эле Кыргызстанда маалыматтык технология прогрессивдYY eнYГYYДe. Ар кандай тармактагы кызматкерлер мисалы, тейлee тармактарындагы кызматкерлер YЧYн да МКТны терец eздeштYPYYCY eзYHYн кесиптик децгээлин жогору кeтeрYY менен бирге, убакытты YнeмдYY пайдаланышына шарт тYзeт. Ошондуктан МКТнын ыкмаларын, каражаттарын ар тYPДYY тармактагы ишмердYYЛYГYнe колдонуунун eзY экономиканын алдыга жылышынын eбeлгeсY болуп эсептелет. "Кыргыз
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
Республикасынын eнYГYШYHYн KOMoneKCTYY негиздери (2010- 2020-жж.) боюнча 2000-жылы кабыл алынган стратегиялык программада "... маалыматтык коомдун шартында кесиптик ишмердYYЛYк боюнча жогорку квалификациялуу адистерди даярдоо Y4YH жацы жогорку технологияларды жайылтуу" милдети коюлган. Коюлган милдетке ылайык келечектеги адистерге коюлуучу негизги коомдук талап - МКТнын жетишкендиктерин ар TYPДYY кесиптик иш аракеттеринде натыйжалуу колдоно ала турган децгээлге жетYY болуп саналат. Бирок бул коюлган талап азыркы учурда ез маанисин жоготкон жок. Коомдогу маалыматтык системалардын жогорку темп менен eсYп, eнYГYп жаткандыктан азыркы заманбап адистердин кесиптик ишмердYYЛYГYндeгY 5 тейлее чeйрeсYн маалыматташтырууга коюлган талаптары окуу ишмердYYЛYГYндe толук эмес eлчeмдe эске алынган. Ошондой эле азыркы учурда маалыматтык коомдун шартында МКТны адистердин кесиптик ишмердYYЛYГYндe колдонуунун маанилYYЛYГY жана келечекке багытталышы маалыматтык - коммуникациялык чeйрeдe окутууда eз алдынча иштерди уюштуруу жана ошондой эле маалыматтарды табууну камсыз кылуу, окуу материалын eздeштYPYY сапатына кeзeмeлдee жYргYЗYY, студенттерге бардык дисциплиналарды окутуу YЧYн МКТны колдонуунун мYмкYнчYЛYГYн кeрсeтYYгe болот. Аралыктан окутуу технологиясын колдонууда бардык иш-аракеттер маалыматтык системалар аркылуу гана ишке ашырылат. Ал эми «Билим берYY жeнYндe» Кыргыз Республикасынын мыйзамына (17.01.2013-ж, №20) eзгeртYYлeрдY киргизYY тууралуу» токтомунда: "Аралыктан окутуу -билим берYYHYн формасы эмес, анын кYндYЗГY, сырттан окуу, кYндYЗГY - сырттан окуу (кечки) чегинде колдонула турган билим берYY технологиясы катары кабыл алынсын" - деп белгиленген. Жогорку кесиптик билим берYYHYн бардык багыттары боюнча жацы муундагы стандарттарында (15.09.2015-ж.) тeмeнкY талаптар коюлган, анда: - П.4.4. КYндYЗГY-сырттан (кечки) окуу формасында аудиториялык сабактардын кeлeмY жумасына 16 сааттан кем болбошу керек. - П.4.5. Сырттан окуу формасында студентке окутуучу менен eтYЛYYЧY сабактын кeлeмY бир жылга 160 сааттан кем эмес болууга тийиш" - деп милдеттендирилген. Стандарттын бул талаптарына ылайык, сырттан окутуу формасы аркылуу даярдоодо, студенттердин кесиптик компетенттYYЛYГYн калыптандыруу процессинде аралыктан окутуу технологиясын колдонуу эц маанилYY маселелердин бири болуп калды. Демек, аны жацылоонун методикалык негиздерин изилдеп чыгуу зарылчылыгы теманын актуалдуулугун негиздейт. Кeп окумуштуулар аралыктан окутуунун теориясы жана практикасы 6 боюнча иштеп жатышат. Алардын ар бири eз убагында eз салымдарын кошуп, илимий изилдee иштеринде педагогикалык теорияга жана практикага жацы идеяларды киргизишкен, алар: А.А.Андреев, Е.С.Полат, В.Г.Домрачев, Н.М.Шахмаев, О.Я.Найн, В.А.Либин - Левав, В.П.Тихомиров, Н.М.Соломатин, А.Н.Тихонов ж.б. [11,114,56,154,102,86,130,126,132]. Жогорудагы кeрсeтYЛгeн окумуштуулар eздeрYHYн эмгектеринде аралыктан окутуп билим берYYHYн негиздерин, электрондук окутуу системасындагы тYШYHYктeрдY иштеп чыгышып, окуу процессиндеги методикалык каражаттарды колдонуунун эффективдYYЛYГYн жогорулатуунуаныкташкан. Кыргыз Республикасынын жогорку окуу жайларында аралыктан билим берYYHY уюштуруунун проблемалары жана аны окутуунун методикасын жогорулатуу маселелери тeмeндeгY окумуштуулардын илимий - методикалык эмгектеринде кeрсeтYЛгeн, алар: Г.О.Абдылдаева, Г.И. Ажыманбетова [1, 3]. Кесипке багыттоо - бул дисциплиналарды окуп YЙрeтYYДe, болочоктогу бакалаврлардын кесиптик сапаттарын калыптандырууга багытталган каражаттарды пайдалануу. Кесипке багыттап математиканы окутуу
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
маселелерине арналган М.В. Потоцкийдин, А.Е.Абылкасымованын, А.Г.Мордковичтин, И.А. Новиктин, И.Б.Бекбоевдин, К.М.Терегелдиеванын, Ж.У.Байсаловдун, С.К.Калдыбаевдин [115, 2, 99, 106, 27, 133, 22, 68] изилдеелерYнде жогорку окуу жайларында математика мугалимдерин даярдоо процессиндеги проблемалардын илимий -практикалык аспектилери изилденсе, математика курсун башка кесиптерге багыттап окутуу маселелерине арналган Ш.Алиевдин, Б.В.Гнеденконун, А.А.Акматкуловдун, Б.П. Демидовичтин, Л.Д.Кудрявцевдин ж.б. [6, 48, 5, 54, 78] окумуштуулардын илимий -педагогикалык изилдеелерYн, монографиялык эмгектерин жана атайын жазылган окуу куралдарын белгилееге болот. Стандарттын талабына ылайык, болочок бакалаврларды сырттан окутуу формасында даярдоону аралыктан окутуу технологиясын колдонуунун негизинде ишке ашыруу бардык децгээлде кецири жайылып бара жатат. Анын технологиясын биздин шартка ылайыктап иштеп чыгуу жана бакалаврларды 7 даярдоо процессине киргизYYге сунуштоо актуалдуу маселелердин бири болуп калууда. Бул процесске карата биздин изилдеебYЗДYн жYPYШYнде аралыктан окутуу технологиясынын учурдагы абалын талдоо жYргYЗYYДе, анын енYГYШYне тоскоол жаратуучу карама -каршылыктар теменкYлер болуп жаткандыгы аныкталды, алар: - бакалаврларды даярдоодо аралыктан окутуу технологиясынын жана инновациялык методдорду кецири колдонуу боюнча коомчулук тарабынан коюлуп жаткан талаптарды жетектей турган жалпы методологиялык базанын жоктугу; - жацы маалыматтык технологиялардын жана аралыктан окутуу технологиясынын каражаттарынын масштабдуу енYГYYCY менен, окуу процессинде алардын дидактикалык каражаттар менен камсыздалышынын жетишсиздиги; - окутуу процессинин жYPYШYнде мониторинг жYргYЗYYнY киргизYYHYн зарылчылыгы менен окутуу процессинин эффективдYYЛYГYн баалоо методдорунун карама -каршылыктары; - аралыктан окутуу технологиясын колдонууда студенттердин ез алдынча билим алууга кецири шарт тYЗYЛгендYГY менен, андагы окуу процессин уюштурууга окутуучулардын жетишсиздиги. Аталган карама - каршылыктардан жаралган проблемаларды чечYYге арналган изилдее диссертациянын темасынын актуалдуулугун шарттап, аны аткарууга ебелге болду. ИзилдеенYн максаты: Математика профилиндеги болочок бакалаврларды аралыктан окутуунун технологиясы аркылуу даярдоодо предметтик компетенцияны калыптандыруунун методикалык негизин тYЗYY жана аны окутуу процессине киргизYYHY сунуштоо. ИзилдеенYн объектиси: жогорку окуу жайларында бакалаврларды даярдоодо аралыктан окутуу технологиясын колдонуу. ИзилдеенYн предмети: математика профилиндеги бакалаврларды аралыктан окутуу технологиясын колдонуп даярдоо процесси. 8 ИзилдеенYн милдеттери: - сырттан окутуу формасы боюнча бакалаврларды даярдоодо аралыктан окутуу технологиясын колдонуунун мацызын, ролун, ордун белгилее, анын учурдагы абалын талдоо, андагы проблемаларды аныктоо жана аны жацылоонун зарылчылыгын негиздее; - бакалаврларды даярдоодо аралыктан окутуу технологиясын колдонуунун педагогикалык шарттарын аныктоо жана анын моделин тYЗYY; - тYЗYЛген педагогикалык моделдин негизинде аралыктан окутуу технологиясын окуу процессинде ишке ашыруунун технологиясын иштеп чыгуу; -педагогикалык эксперименттерди уюштуруу жана анын жыйынтыктарын талдоо, практикалык сунуштарды белгилее. ИзилдеенYн илимий жацылыгы жана теориялык баалуулугу теменкYде: математика профилиндеги бакалаврларды даярдоо процессинде аралыктан окутуу технологиясынын зарылдыгын, маанисин жана учурдагы абалынын теориялык жактан тастыкталышы; окутууну уюштуруунун жацыланган педагогикалык
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
шарттарынын иштелип чыгышы; сырттан окутуу формасына аралыктан окутуу технологиясын колдонууда математика профилиндеги бакалаврларды даярдоонун моделинин тYЗYЛYШY, аны ишке ашыруунун методикасынын иштелип чыгышы. ИзилдeeнYн практикалык маанилYYЛYГY. ИзилдeeнYн негизинде болочок математика профилиндеги бакалаврларды аралыктан окутуу технологиясын колдонуу менен кесипке даярдоо YЧYн билим берYYHYн дидактикалык каражаттарын практикада колдонуунун технологиясы тYЗYлдY. И.Арабаев атындагы КМУнун алдындагы физика-математикалык билим берYY жана маалыматтык технологиялар факультети, И.Арабаев атындагы КМУнун алдындагы квалификациясын жогорулатуу жана кадрларды кайра даярдоо институту, Ош мамлекеттик университетинин сырттан окутууга аралыктан окутуу технологиясын колдонуп окутуу процессинин иш - практикасына билим берYYHYн методдорун, ыкмаларын киргизYYгe ебелге TYЗYЛДY. Физика - 9 математикалык билим берYY багытындагы бакалаврларды даярдоодо, кайра даярдоо бeлYмдeрYндe бакалавр, магистрлерди даярдоодо колдонууга сунуштар берилип, окуу - методикалык каражаттардын топтому иштелип чыкты. Изилдeeдeн алынган тыянактарды, ошондой эле илимий-методикалык материалдарды математика профилиндеги студенттерге математиканын айрым курстарын окутууда, мектептин математика мугалимдеринин квалификациясын жогорулатуучу курстарында, башка окуу дисциплиналарын окутууда дагы пайдаланса болот. Коргоого коюлуучу негизги жоболор: - сырттан окутуу формасы боюнча бакалаврларды даярдоодо аралыктан окутуу технологиясын колдонуунун мацызын, ролун, ордун белгилee, анын учурдагы абалын талдоо, андагы проблемаларды аныктоо жана аны жацылоонун зарылчылыгы; - математика профилиндеги бакалаврларды аралыктан окутуу технологиясын колдонуу аркылуу даярдоонун педагогикалык шарттары; математика профилиндеги бакалаврларды аралыктан окутуу технологиясын колдонуп даярдоонун педагогикалык модели; - тYЗYЛгeн педагогикалык моделдин негизинде предметтик компетенцияны калыптандыруунун окутуу технологиясын ишке ашыруу жeнYндe; -педагогикалык эксперименттерди уюштуруу жана жыйынтыктары, практикалык сунуштар. ИзилдeeчYHYн жеке салымы. Болочок математика профилиндеги студенттерди аралыктан окутуу технологиясын колдонуп даярдоо боюнча илимий изилдeeлeргe талдоо жасалды; аларды практикалык жактан ишке ашыруу иш-чаралары жогорку окуу жайларында жYPГYЗYЛгeн педагогикалык эксперимент учурунда текшерилди жана окуу процессинде колдонууга сунушталды; математика курсу боюнча электрондук окуу куралдары, жумушчу программа иштелип чыкты; изилдee темасына ылайык илимий- макалалар, эмгектер жарыяланды, изилдeeнYн натыйжалары илимий-практикалык 10 конференцияларда билдирилди. Диссертациянын жыйынтыктарынын апробацияланышы. Диссертациялык изилдeeнYн жYPYШY жана жыйынтыктары республикалык, аймактык жана эл аралык илимий-практикалык конференцияларда талкууга алынып, анын натыйжалары И.Арабаев атындагы КМУнун жарчысы (Бишкек-2012, 2013, 2014, 2015), Международный научный журнал "Поиск" (Казакстан, 2014), "Вестник Казакстан I Международной научно-методической конференции" КазНПУ им.Абая (Алматы, 2014 ), "Кыргыз билим берYY академиясынын кабарлары" (Бишкек 2015), "Высшее образование сегодня" (Россия, 2015), Международный научный журнал "Инновационная наука" (г.Уфа, 2016), Научный журнал "Вестник Магистратуры" (Россия, г.Йошкар-Ола, 2016) журналдарында жарыяланды. ИзилдeeнYн жыйынтыгынын толук жарыяланышы: Иштин мазмунуна байланыштуу 18 илимий макала жана студенттер жана окутуучулар YЧYн эки тилде жазылган колдонмо
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" April 25, 2024
жарык керген. ИзилдеечY тарабынан иштелип чыккан сунуштар, усулдук колдонмолор ЖОЖдун студенттери YЧYн пайдаланылды. Изилдее ишинин тYЗYЛYШY жана келемY. Диссертация киришYYДен, Yч главадан, 8 параграфтан, корутундудан, адабияттардын тизмесинен жана тиркемелерден турат. 11 I ГЛАВА. МАТЕМАТИКА ПРОФИЛИНДЕГИ БОЛОЧОК БАКАЛАВРЛАРДЫ АРАЛЫКТАН ОКУТУУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРКЫЛУУ ДАЯРДООНУН ЖАЛПЫ МАСЕЛЕЛЕРИ
1.1.Болочок бакалаврларды даярдоодо аралыктан билим берYYHYн зарылчылыгы, орду жана учурдагы абалы Кыргыз коомчулугу суверендYY макамга ээ болгондон бери езYHYн енYГYYCYHYн азыркы этабындагы жана анын келечектеги талаптарына ылайык жацы саясий, социалдык жана экономикалык процесстерди активдYY жYргYЗYYДе. Аны менен бирге биздин елкеде^ енYГYYHYн демократиялык жана базар экономикасында жYPYп жаткан жацылоо процесси жогорку билим берYY системасын дагы жацы баскычка кетерYп, анын алдына жацы милдеттери коюлушу керек. Кыргыз Республикасы эгемендYY мамлекетке етYY менен, анын коомдук, ендYPYштYк тармактарында кептеген езгерYYлер болуп келYYДе. Алардын ичинде айрыкча билим берYY системасында дагы «XXI кылымдын кадрлары» (1998), «Билим берYYHYн мыйзамы» (2003), «Билим берYYHYн сапатын жогорулатуу», «ДYЙнелYк децгээлдеги билим берYYге жетишYY жана еркYндетYY», «Аралыктан билим берYY» (2003) сыяктуу бир нече мыйзамдар, нормативдик документтер, кайрылуулар, жоболор ж.б. документтер кабыл алынды. Мисалга алсак, Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 79- беренесине ылайык Кыргыз Республикасынын ЭкметY тарабынан демилге кылынган (Кыргыз Республикасынын ЭкметYHYн токтому 2013-жылдын 17- январы, №20) «Билим берYY женYнде» Кыргыз Республикасынын мыйзамына езгертYYлердY киргизYY тууралуу» Кыргыз Республикасынын мыйзамынын долбоорун (мындан ары - мыйзамдын долбоору) карап чыгып, темендегYHY белгилейт: Бул мыйзамдын долбооруна киргизилген езгертYYлер жана толуктоолор аралыктан окутуу -билим берYYHYн формасы эмес, анын KYHДYЗГY, сырттан окуу, кYндYЗГY-сырттан окуу (кечки) чегинде колдонула турган билим берYY технологиясы экендигин тактоо максатында киргизилYYДе. Аралыктан окутуу - технология катары, байланыштын салттуу жана электрондук 12 каражаттары аркылуу билим берYY борборунан аралыкта турган адамдардын окуп, таанып-билYYЧYЛYк ишмердYYЛYГYне максаттуу жана усулдук жагынан уюштурулган жетекчилик кылуу. Аралыктан окутуунун езгечелYГY - окуу процессин каражаттардын, усулдардын жана технологиялардын ортомчулугу менен милдеттуу сабактардын санын тактап, окутуучу менен студенттин педагогикалык алакада болушун уюштуруу. Ушул мYнезде, педагогикалык мамиле тYЗYY боюнча аралыктан окутуу -сырттан окутууга, ал эми окуу процессинин толук жабдылышы жана интенсивдYYЛYГYне караганда ал окуунун KYHДYЗГY формасына окшоп кетет (тиркеме №1). Азыркы мезгилде Кыргыз Республикасынын жогорку кесиптик билим берYY системасында аралыктан билим берYY технологиясын колдонгон окуу жайлардын саны кескин тYPде кебейдY. 2012-2013-окуу жылынан тартып ЖОЖдордогу сырттан окутууга аралыктан окутуу технологиясын колдонуу менен ишке ашырылат. Республикабыздын билим берYY системасында аралыктан окутуу процессин уюштура баштаган жогорку окуу жайлары есYп чыгышты. Алардын негизги максаты - коомубуздун учурдагы талаптарына толук жооп бере алган билим берYYHYн жацы муундагы стандартын, окуу пландарын, жумушчу программаларын, жацы маалыматтык технологиясын колдонуу аркылуу билим берYY. Натыйжада билим берYYHYн сапатын жогорулатуу, дYЙнелYк децгээлдеги билим берYY технологиясына жетишYY,
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" April 25, 2024
аралыктан окутуу технологиясын колдонуу аракети болуп келYYДe. Анын негизги маселелеринин бири жацы окуу программасын, окутуунун технологиясын жацылоо (модернизациялоо), окуу процессинде жацы маалыматтык технологиясын (мультимедиалык технологияларын, электрондук окуу каражаттарын ж.б.) киргизYY менен билим берYYгe жетишуу. Коомдун eнYГYY айлампасынын учурдагы же келечек талабына ылайык дидактиканын тYбeлYктYY жана ар дайым актуалдуу болуп келген маселелери: "Кимдерди?", "Эмнеге ?", "Кантип окутуу керек?" деген суроолорго жооптун илимий децгээлде негизделген теориясын TYЗYY, башкача айтканда билим 13 берYYHYн багытын TYЗYY менен анын мазмунун, TYЗYЛYШYH, окутууну баалоону, окутуунун технологиясын аныктоо болуп келе жатат. Ошондой эле бул проблемалардын ажырагыс бeлYГY катары: YЙрeтYY процессинин практикасын аныктоо жана анын нормативдик-укуктук, инструменталдык нормаларын иштеп чыгуу дагы кирээрин белгилей кетYY керек. Окумуштуу- дидактиктердин белгилeeсYндe студенттер бул билимдерге сугарылып анан жашоого тYртYЛYп чыгарылган пассивдYY контейнер эмес. Алар активдYY жанeз алдынча таанып билYYгe ар дайым умтулган жeндeмдYY индивиддер. Студенттердин билим алуудагы активдYYЛYГY алардын билиминин сапатын жогорулатуу менен eHY^eH активдуу инсанды калыптандырат. Инсандын eз алдынча болуу сапаты жана анын жекече таанып билYYЧYЛYГY анын инсандык сапаттарынын ичинен эц негизгиси болуу менен, ал ар кандай ишмердYYЛYктYн ийгилигин камсыз кыла алат. Дидактиканын негиздeeчYCY Ян Коменский акыл - эстин eз алдынчалуу- лугун eнYктYPYYЧY окутуу катары караган "Акыл менен кабыл алынып тYШYнгeн нерседен башканы жаттатып кыйноо жарабайт, адамдын таанып билYY жeндeмдYYЛYГYн эрте ачуу керек, себеби eмYP бою ал ^п нерсени жеке таанып билет, изилдейт жана аткарат" - деп белгилеген. Ал кeрсeтмeлYYЛYктY "дидактиканын алтын эрежеси" деп, ац сезимдYYЛYктYн жана удаалаштыктын принциптерин да аныктаган [75,115-б]. Советтик философ М.С.Каган таанып билYY ишмердYYЛYктYн тeмeндeгY компоненттерин белгилеген: "мотивациялоо, ориентация, операция, энергетика. Тактап айтканда: субъектин ар бир багыттуу активдYYЛYГYндe ички мотивация болуш керек; ишмердYYЛYктYн процессинде мотивация бара бара конкреттYY процесстин ориентациясына алып келиши керек (максат коюу, план, программаны иштеп чыгуу, аракет); ишмердYYЛYктYн стратегиясы жана тактикасы кандайдыр бир базасы бар болгондо гана ишке ашат; эгерде энергетикалык ресурстар жок болсо, анда ал ишке ашпайт. Бул учурда башка энергетикалык блок издeeгe туура келет. ИшмердYYЛYктYн бардык компоненттери бирдикте болгон максаттуу багытталган, мотивдештирилген, eз алдынча башкарылган 14 ишмердYYЛYк окутуунун тарыхый eнYГYY процессинде адамзат менен топтолгон тажрыйбага ээ болот" [67, 10-б]. Кыргыз коомчулугунун дYЙнeнYн башка eлкeлeрY менен саясий, социалдык жана экономикалык тыгыз интеграцияда аралаш жана жарыш eнYГYYCYHYн зарыл жана жетишээрлик шарты болуп eзYHYн кесибине компетенттYY, ДYЙнeлYк базар экономикасынын шартын жана анын eнYГYY багытын кeрe биле алган, ошондой эле демократиянын шартына дагы толук сугарылган жацы муундагы кесип ээлерин даярдоо менен улуу муундун кесип ээлеринин ордун татыктуу алмаштыруу маселеси келип чыгып олтурат. Жацы "Мамлекеттик стандарттын" алкагындагы дагы бир eзгeчeлYк - билим берYY системасында сакталып келе жаткан сырттан окуу формасына аралыктан окутуу технологиясы колдонулат. Аралыктан окутуутехнологиясы колдонулбай жогорку билимдYY профессионалдык адистерди сырттан окутуу формасында даярдоо eткeн кылымдын 70-80- жылдарында эле eзYHYн тарыхый милдетин толук аткарып бYткeн десек
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" April 25, 2024
туура болот. Бирок Кыргызстан езYHYн эгемендYY коомдук турмушун жYргYЗген мезгил аралыгында жогорку окуу жайлары YЧYн кесип ээлерин сырттан окуу формасында даярдоо анын коммерциялык негизги булагы болуп калган эле, ал азыр деле ошол функцияны аткарып келYYДе. Сырттан окутууга аралыктан окутуу технологиясын колдонуу мурдагы сырттан кесиптик жогорку билим алуудагы максаттар жана милдеттер боюнча билим алуу болоорун баса белгилее керек. Аралыктан окутуу технологиясын колдонуп ар бир инсандын ага чейинки алган кесибинин багыты алкагында анын ага чейинки кесиптик компетенциясын кецейтYY жана терецдетYY максатында улантып билим алууга боло тургандыгы чындык. Анын дагы бир варианты, баштапкы профилдик билим берYY багытынын алкагында профилин башка профилге алмаштыруу (бизде ал квалификациясын же адистигин которуу деп аталып жYрет) боюнча билим алуусун жекече улантуу мYмкYнчYЛYГYне ээ боло алгандыгы. Демек, бул багыттарда сырттан окутууга аралыктан окутуу технологиясы колдонуп билим алууну улантуу YЧYн анын ага чейин алган баштапкы бир кесиби болууга тийиш, алсак ал кесип же 15 баштапкы жумушчу кесиби (негизги же орто мектептин билим базасында), же атайын орто профессионалдык билим (негизги же орто мектептин билим базасында) болуш керек. Ошондуктан аралыктан окутуу технологиясын колдонуп болочок кесип ээлерин даярдоону уюштуруунун илимий -педагогикалык негизин тYЗYY учурдагы жогорку билимдYY кесип ээлерин даярдоо процессиндеги актуалдуу маселелердин бири болуп калууда. Бул проблеманы ар тараптан изилдее менен аны жакынкы аралыкта аралыктан кесиптик билим алуу процессине сунуштоо изилдее иштеринин кечиктирилгис милдети болуп эсептелет. Анткени Кыргыз Республикасынын жалпы орто жана кесиптик билим берYY системасы жацы спираль -айлампасына жол ачты. 2012- 2013-окуу жылынан баштап иштей баштаган "Кесиптик жогорку билим берYYHYн Мамлекеттик стандарты" ар тYPДYY багыттагы жацы муундагы болочок бакалаврларды даярдоо процессине киришти. Азыркы учурда педагогикалык коомчулук окуу тарбиялоо процессинде, инсанды кесибине багыттап окутууга жана окуу ишинин субъектиси катары студенттин ез алдынча ишмердигине олуттуу басым жасоонун зарылдыгы келип чыгууда. БYГYнкY кYнде окутуучу студенттин ез алдынча таанып билYYCYнде ездерYHYн кYчтерYне ишенгенге шарт тYЗYп берYY менен алардын ишмердYYЛYГYне жардамчы кызматташ, шыктандыруучу, уюштуруучу жана кылдат жетекчи болууга тийиш [108]. Аралыктан окутуу технологиясын колдонуп билим алуу -бул таанып билYY каражаттардын жардамы менен ез алдынча жацы билимдерди алуу болуп саналат. Окуп таанып билYY ишмердYYЛYГYHYн активдYYЛYГY - бул ез алдынча иштее, билгичтик, маалыматтарды издее, тYШYндYPYY жана езгертYп иштеп чыгуу. Окутуучунун иштее принциби студенттердин сабакка кызыгуу-сун калыптандыруу, ички интеллектуалдык, эмоционалдык активдYYЛYГYн жана ез алдынча таанып билYYге кендYPYY болуп саналат [44,87-б]. Демек, билим берYY системасы инсандын руханий енYГYYCY жактан кайрадан жацылануусун камсыз кылууга тийиш. Студенттерди билим алууга умтулгандай кылып, алдына жацы максат коюп, кызыгуусун арттырып, билимге жетишYYCYнде кезиге турган 16 кыйынчылыктарды чыдамдуулук менен жецип чыккандай кылып тарбиялоо зарыл [14]. Себеби, азыркы кезде кээ бир студенттердин, айрыкча биринчи курстагы студенттердин ез алдынча таанып - билYY кендYмдерY байкалбайт. "Студенттин милдети оптималдуу убакыттын ичинде таанып - билYY ишмердYYЛYГYн, ыкмаларын ездештYPYYCYн жана окуунун активдештирYY- cyh камсыз кылган каражаттардын системасын пайдаланып белгилYY шарттарды билYYCY керек" [94,30 - б].
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" April 25, 2024
Аралыктан окутуу технологиясын колдонуп биринчи курсундагы студенттер окуу процессин уюштурууну билYYгe, илимий адабият жана окуу куралдары менен eз алдынча иштeeгe жана убакытты туура бeлYштYPYYгe кeнYГYYCY зарыл. Себеби орто мектептерде негизги орунду репродуктивдик метод ээлегендиктен, окуучулардын eз алдынча иштee проблемасына аз кeцYл бурулат.
REFERENCES
1. Педагогикалык экспериментти уюштуруу . Турдакунова Анархан
2. Аралыктан окутуунун технологиясы
3. Педагогикалык ойлордун жана билим беруунун тарыхы . Н.Р. Рахимова Бишкек 2002ж.
4. Педагогика . Б.Апышов, Д.Бабаев,Т.Жоробеков Бишкек 2001ж.
5. Педагогика . И.П. Подласый . Москва 2007ж.
6. Окутуунун жаны технологиясы. Абдыкерим Муратов, Кыялбек Акматов .Бишкек 2017ж.
7. Педагогиканын теориясы ,системасы жана технологиясы. И.Р.Рахимова Бишкек 2003ж.
