CC BY
9ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПЕДАГОГИКА. ПСИХОЛОГИЯ JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. PEDAGOGY. PSYCHOLOGY
e-ISSN: 1694-8742
№2(3). 2023, 77-83
УДК:372.4:851
DOI: https://doi.org/10.52754/16948742 2(3) 10-2023
КЫРГЫЗСТАНДЫН ШАРТЫНДА ДЕН СООЛУГУНАН МYМКYНЧYЛYГY ЧЕКТЕЛГЕН БАЛДАРГА МАТЕМАТИКАНЫ ОКУТУУДА МААЛЫМАТТЫК
ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ КОЛДОНУУ
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В ОБУЧЕНИИ ДЕТЕЙ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ ЗДОРОВЬЯ В
УСЛОВИЯХ КЫРГЫЗСТАНА
THE USE OF INFORMATION TECHNOLOGIES IN THE LESSONS OF MATHEMATICS IN TEACHING CHILDREN WITH DISABILITIES IN THE CONDITIONS OF KYRGYZ S TAN
Касымалиева Гульмира Омурбековна
Касымалиева Гульмира Омурбековна, Kasymalieva Gulmira Omurbekovna
пед. илимд. канд., доцент, И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети
канд. пед. наук, доцент, Кыргызский государственный университет им. И.Арабаева Cand. of Ped. Sciences, Associate Professor, Kyrgyz State University named after I. Arabaev
_ORCID: 0000-0002-7653-1612_
Сейталиева Эльмира Сагынбековна,
Сейталиева Эльмира Сагынбековна, Seytaliyeva Elmira Sagynbekovna
пед. илимд. канд, доцент, И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети
канд. пед. наук, доцент, Кыргызский государственный университет им. И. Арабаева Cand. of Ped. Sciences, Associate Professor, Kyrgyz State University named after I. Arabaev
_ORCID: 0009-0008-0902-9412_
Байдуева Нурила Борончиевна
Байдуева Нурила Борончиевна Baydueva Nurila Boronchievna
педагогика магистри, И. Арабаева атындагы Кыргыз мамлекеттик университети
магистр педагогики, Кыргызский государственный университет им. И. Арабаева master of Pedagogy, Kyrgyz State University named after I. Arabaeva baydueva@list. ru ORCID: 0009-0002-2281-2088
КЫРГЫЗСТАНДЫН ШАРТЫНДА ДЕН СООЛУГУНАН МYМКYНЧYЛYГY ЧЕКТЕЛГЕН БАЛДАРГА МАТЕМАТИКАНЫ ОКУТУУДА МААЛЫМАТТЫК
ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ КОЛДОНУУ
Аннотация
Учурда Кыргызстандын мугалимдери жана окумуштуулары бир добуштан: билим 6epYYHYH салттуу формалары эскиргендеген ойду айтып жатышат. Дегеле окуучулардын, алардын ичинен мYмкYнчYЛYГY чектелген окуучулардын кeцYЛYн буруу YЧYн биринчи кезекте маалыматтык технологияларды пайдалануу азыркы талап болуп калды. Заманбап кыргыз билим берYYCY мYмкYнчYЛYГY чектелген ар бир окуучу e3Y^ керектYY билим ала тургандай шарттарды тYЗYп, математика сабагында ар бир башталгыч класстын окуучусунун ички потенциалын ачууга, анын e3Y^e3Y ишке ашыруу жолунда кыймылына кeмeктeшYШY керек. Кыргыз коомун жана билим беруущ маалыматташтыруу, маалыматтык технологияларды жана жацы маалыматтык технологияларды eнYктYPYY объективдуу жана табигый процесс. МYмкYнчYЛYГY чектелген балдарды окутууда математика сабагында маалыматтык технологияларды колдонуу, анын ичинде ар кандай маалымат агымында багыт алуу, e3 алдынча медиа объектилерди тYЗYY жeндeмYн камтыйт. Ошондуктан, салттуу сабакты кайра куруу, билим берYY тармагына басым жасоо азыркы коомдун жана адамдын талаптары. Маалыматтык технологияларды жыйынтыктап жатып, билим берYYHYн заманбап каражаттарын, ыкмаларын жана формаларын колдонуу билим берYYHYн сапатын жогорулатуунун зарыл шарты экенин белгилей кетYY керек.
Ачкыч свздвр: маалыматтык технологиялар, башталгыч класс, ден соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген балдар, математика, билим берYY_
Использование информационных технологий на уроках математики в обучении детей с ограниченными возможностями здоровья в условиях Кыргызстана
Аннотация
В настоящее время педагоги и ученые Кыргызстана едины во мнениях: традиционные формы обучения устарели, чтобы завладеть вниманием учащихся с ограниченными возможностями здоровья, надо их, прежде всего, удивинформационных технологииь, заинтересовать. Современное кыргызское образование должно создавать условия, когда каждый учащийся с ограниченными возможностями здоровья смог бы получать необходимую ему образовательную информацию, должно помочь в раскрытии внутреннего потенциала каждого ученика начальной школы на уроках математики, в его движении по пути самореализации. Информатизация кыргызского общества и образования, развинформационных технологииие новых информационных технологий -объективный и закономерный процесс. Использование информационных технологий на уроках математики в обучении детей с ограниченными возможностями включает в себя помимо всего прочего и умение ориентироваться в разнообразных информационных потоках, самостоятельно создавать медиаобъекты. Следовательно, необходимо перестраивать традиционный урок, ориентируясь на требования к образованию современного общества и человека. Подводя информационных технологииог сказанному, следует отметинформационных технологииь, что использование современных средств, методов и форм обучения является необходим условием повышения качества образования.
The use of information technologies in the lessons of mathematics in teaching children with disabilities in the conditions of Kyrgyzstan
Abstract
At present, teachers and scientists of Kyrgyzstan are unanimous in their opinion: traditional forms of education are outdated, in order to capture the attention of students with disabilities, they must, first of all, be interested in information technologies. Modern Kyrgyz education should create conditions when every student with disabilities could receive the educational information he needs, should help in revealing the inner potential of each elementary school student in mathematics lessons, in his movement along the path of self-realization. Informatization of the Kyrgyz society and education, development of information technologies and new information technologies is an objective and natural process. The use of information technology in mathematics lessons in teaching children with disabilities includes, among other things, the ability to navigate in a variety of information flows, to independently create media objects. Therefore, it is necessary to restructure the traditional lesson, focusing on the requirements for the education of modern society and man. Summing up information technology, it should be noted that the use of modern means, methods and forms of education is a necessary condition for improving the quality of education.
Ключевые слова: информационные технологии, начальный класс, дети с ограниченными возможностями здоровья, математика, образование
Keywords: information technology, primary school, children with disabilities, mathematics, lesson, education
Киришуу
Кыргызстанда мектептик билим берYY системасын модернизациялоо окуучулардын таанып-билYY иш-аракетинин каражаттарын жана формаларын eзгeртYYHY, билим берYYHY маалыматташтырууга, анын ичинде маалыматтык технологияларды колдонууга олуттуу роль жYктeeнY камтыйт. Учурда елкеде бир топ карама-каршы жагдай тYЗYлдY: маалыматтык технологиялардын жалпыга белгилYY дидактикалык мYмкYнчYЛYктeрYнe, ошондой эле рынокто кeптeгeн санариптик билим берYY ресурстарынын болушуна карабастан, билим берYY процессинде маалымат технологиялары мYмкYнчYЛYктeрY жетиштуу пайдаланылбаганы айкын.
Ден соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген балдарды окутууда маалыматтык технологиялык каражаттарды колдонуу маселеси теориялык децгээлде да чечиле элек жана бул eз кезегинде информациялык технологияларды тYЗдeн-тYЗ билим берYY тармагында колдонуунун практикалык маселелерин чечYYгe терс таасирин тийгизYYДe. Ушуга байланыштуу, билим берYYДe маалыматтык технологияларды эффективдуу колдонуунун факторлорун аныктоого жана инклюзиялык технологиялардын катышуусу менен мYмкYнчYЛYГY чектелген балдарды окутуунун технологиясын долбоорлоого багытталган изилдeeлeр Кыргызстанда инклюзивдик билим берYYHY маалыматташтыруу YЧYн eзгeчe мааниге ээ.
Талкуу жана изилдее жыйынтыктары
Информациялык технологияларды колдонуунун максатка ылайыктуулугун тYШYнгeн жана компьютердик сабаттуулуктун негиздерине ээ болгон педагог-дефектолог табылган эц типтYY маалыматтык технологияларды карап кeрeлY. Маалыматтык технологиялардан баштайлы: мектепте компьютердик класс бар, аны мугалим eз предмети боюнча сабактарды eткeрe алат. Ошондой эле маалыматтык технологиялардын ар биринде билим беруу процессинде компьютерди колдонууга даярдоодо маалыматтык технологиялардын келиши маалыматтык технологияда чече ала турган конкрепуу проблемаларды тYзeлY (Келдибекова & Золотарева, 2017).
Мугалим конкретщуу окуу материалын YЙрeнYYДe жана/же окуунун белгилYY бир этабында компьютерди колдонуу зарылдыгын тYШYHYп, максаттуу тYPдe окутуу YЧYн ылайыктуу (даяр) программалык куралды табууга аракет кылат (Келдибекова & Золотарева, 2018а). Бул жерде суроолордун жана кeйгeйлeрдYн саны кeбeйeт:
• предмет боюнча жеткиликтYY программалык камсыздоону кайдан жана кантип билсе болот;
• маалыматтык технологияларды жана анын дидактикалык мYмкYнчYЛYктeрYн баалоо YЧYн аныкталган программага экспертизаны кантип жYргYЗYY керек;
• ылайыктуу кeрYнгeн программаны кантип алуу керек;
• компьютердик сабактарды кантип уюштуруу керек, эц негизгиси ылайыктуу программа табылбай калса эмне кылуу керек.
ТиешелYY программаны максаттуу издee мындай программанын жоктугунан же бул тема боюнча иштеп жаткан программалар дидактикалык жана/же техникалык талаптарга жооп бербегендиктен натыйжасыз болуп чыкты. Ошол эле учурда мындай билим беруу
программалары таптакыр жок экени такыр эле байкалбайт (Касымова, 2023, с. 97).
Маалыматтын жоголушу елкеде педагогикалык программалык камсыздоо жeнYндe маалыматты сактоо жана алуу YЧYн интегралдык системанын жоктугунан улам келип чыккан болушу мYмкYн. Бирок, мындай учурда мугалим маалыматтык технологияларды жана иштеп чыгууга заказ берYYгe байланышкан бир катар уюштуруу маселелерин чечиши керек, ал тургай керектYY электрондук дидактикалык материалды же программалык продуктуну eзY тYЗYШY керек. Бул жерде бул кадамдардын негизги тизмеси:
• компьютер YЧYн тапшырмалардын комплексны долбоорлоо жана сценарийди иштеп чыгуу;
• компьютердик тапшырмаларды иштеп чыгуу YчYн колдонулуучу инструменттерге талаптарды тYЗYY жана программалык каражаттардын eздeрYн тандоо (тексттик процессорлор, вектордук же растрдык графиканын графикалык редакторлору, электрондук жадыбал процессорлору, презентация программалары ж.б.);
• тандалган программалык камсыздоону колдонуу менен компьютердик тапшырмаларды иштеп чыгуу;
• иштелип чыккан компьютердик тапшырмаларды экспертизадан eткeрYY, апробациялоо жана редакциялоо;
• студент YЧYн методикалык сунуштарды иштеп чыгуу.
Компьютердин катышуусу менен математиканы окутуунун технологиясын долбоорлоонун натыйжаларын иллюстрациялоо YчYн маалыматтык технологияларды (Келдибекова, Золотарева, 2018Ь) жана инклюзивдик математика курсунун eзгeчeлYктeрYн кeрсeтYY максатка ылайыктуу. Баштапкы децгээлдеги ден соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген балдар YчYн математика курсу тeрт жыл бою окулат жана арифметикалык, геометриялык материал, ошондой эле негизги човдуктар менен таанышууну камтыйт. Анын маалыматтык технологиянын негизги максаты - ден соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген башталгыч класстардын окуучуларында башталгыч математикалык тYШYHYктeрдY тYЗYY, орто мектепте математиканы окууга даярдоо жана мектеп окуучулары YЧYн маалыматтык технологияларды eнYктYPYY.
Учурда башталгыч класстар YЧYн математика боюнча бир нече альтернативалуу окуу пландары иштелип чыккан. Ден соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген балдар YЧYн математика предметинин мазмунун жана башталгыч мектепте математиканы окутуу процессин талдоо маалымат технологияларын жана жалпысынан ден соолугунун мYмкYнчYЛYГY чектелген балдар YЧYн математиканы окутуу YЧYн мYнeздYY болгон бир катар eзгeчeлYктeрдY аныктоого мYмкYндYк берди:
- мамлекеттик-маалыматтык технологиялардын математикалык билиминин eзгeчeлYГY жeнeкeй объектилерди курууда жана аларды эксплуатациялоодо;
- математикалык билимдин eзгeчeлYГY eз кезегинде таанып-билYYHYн математикалык
аппаратынын eзгeчeлYктeрYн аныктайт, анын негизги ыкмаларынын бири моделдee болуп саналат (моделдердин ар кандай тYрлeрYн колдонууну жана моделдee иш-аракеттерин eнYктYPYYHY камтыган).
АктивдYYЛYк мамилеси (математиканы окутууда актуалдуу бойдон калууда) ден соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген балдар YЧYн математикалык объектилер менен тYPДYY адекваттуу иш-аракеттерди жасоо кeндYмдeрYн калыптандыруу YЧYн шарттарды тYЗYYHY
камтыйт. Биздин кeцYЛYбYЗДY InisSoft тарабынан иштелип чыккан жана Yч дисктен турган «Yй-бYлeeлYк насаатчы» программалык-методикалык комплекси бурулду - 2, 3 жана 4-класстар YЧYн [4]. Программанын тYЗYMYн, мазмунун жана технологиялык мYмкYнчYЛYктeрYн талдап чыгып, биз, биринчиден, ал окутуу программаларына коюлган талаптарга жооп бербейт деген жыйынтыкка келдик.
Жацы окуу материалын окуп жатканда бул компьютердик программаны колдонуу туура эмес, анткени окуу китебинде материал информациялык технологияларга маалыматтын дозаларына бeлYнбeй, тема боюнча бYTYндeй берилген; тестти аткарууда студент маалыматтык технологиялар сыналуучу теманын бардык материалдарын билиши керек; Программада окутуу YЧYн зарыл болгон кeрсeтмe куралдар жетишсиз. Ошол эле учурда программа белгилYY бир кeндYмдeрдY жана жeндeмдeрдY калыптандыруу жана контролдоо этаптарында ийгиликтYY колдонулушу мYмкYн. Биз, атап айтканда, математикалык материалды жалпылоочу кайталоо жана тема боюнча билимди контролдоо баскычында «Баалуулуктар» темасын изилдeeдe аны колдонуунун максатка ылайыктуулугун жана мYмкYнчYЛYГYн негиздедик, бул «Аймак» темасын изилдeeдe тастыкталды, тeртYнчY класста сабактар.
Экинчи маалымат технологиясы геометриялык тYШYHYктeрдY калыптандырууда ачылган. Башталгыч мектепте MYMKYHЧYЛYГY чектелген окуучулардын практикалык иш-аракеттери YЧYн шарттарды TYЗYY eзгeчe маанилYY, башкача айтканда, маалыматтык технологиялар менен камсыз кылуу жана окуучуларга объекттерди (курулуш, кыймыл, трансформация, eлчee, классификация, жана башкалар.). Башталгыч класстар YЧYн адекваттуу программаны таппай калгандыктан, геометриялык материалды «ТирYY геометрия» («Scketehpad») окуу компьютердик чeйрeсYHYн мYмкYнчYЛYктeрYнeн пайдаланып изилдeeнY максатка ылайыктуу деп таптык.
Бул графикалык визуализация жана электрондук документ даярдоо куралдары менен айкалыштырган символикалык жана сандык эсептeeлeрдY тез жана натыйжалуу жYргYзe турган интеграцияланган математикалык пакет. Негизги мYмкYнчYЛYктeрY жана интерфейси боюнча «Жандуу геометрия» графикалык редакторду элестетет, бирок анын технологиялык жана дидактикалык мYмкYнчYЛYктeрY алда канча кецири. Бул маалыматтык технологияларды курууга (жана тартууга эмес!) оцой редакцияланган геометриялык объекттерди жасоого, алар боюнча операцияларды аткарууга, узундуктарды, аянттарды, бурчтарды eлчee YЧYн маалыматтык технологияларды чыгарууга MYMKYHДYK берет, eлчee натыйжалары менен арифметикалык операцияларды аткаруу YЧYн орнотулган мYмкYнчYЛYктeрдY камтыйт (калькуляторду колдонуу менен).
«ТирYY геометрия» программасынын дидактикалык жана технологиялык мYмкYнчYЛYктeрYн баалоо MYMKYHЧYЛYГY чектелген балдар YЧYн башталгыч мектепте геометриялык материалды изилдeeдe аны колдонуу боюнча маалыматтык технологияларды жана методикалык сунуштарды даярдоого жана 4-класс YЧYн тапшырмалардын комплексин иштеп чыгууга MYMKYHДYK берди.
«Бурч» жана «Yч бурчтук» деген темалар боюнча. Милдеттер фигураларды курууга, аларды eлчeeгe, мыйзам ченемдYYЛYктeрдY байкоого жана изилдeeгe багытталган (мисалы, бурчтардын биринин маанисинин eзгeрYШYнe жараша Yч бурчтуктун бурчтарынын маанилерин eзгeртYY) ж.б. (Вухновская, 2001).
Балдар YЧYн башталгыч мектепте арифметикалык материалды YЙрeнYYДe окуучулардын окуунун ар кандай децгээлдеринде иш-аракетин уюштуруу YЧYн шарттарды тYЗYY маанилYY: предметтик - образдык - символдук, башкача айтканда, моделдердин ар кандай тYрлeрYн колдонуу. Ошондой эле маалыматтык технологиялар YЧYн ар кандай децгээлдеги иш-аракеттерди (кецейтилген жана кыйраган) ишке ашыруунун мYмкYнчYЛYктeрYн тYШYHYY
маанилYY.
Компьютер маалыматтык технологиялар менен камсыз кылууга жана образдуу баскычта иштee мYмкYнчYЛYГYнe мYмкYндYк берет: предметтик жана символдук этаптар менен бирге (сYрeт).
Колдоиултаи санариптик билим беруу ресурстарыиьи турлеру башталгъи мектепте деи соолугунаи мумкуичулугу чектелген балдар (математика мисалында)
4 г \ г 1 г
окутуу, машыктыруучу, контролдоо пр огр аммалары билим беруу жана енуктуруу пр огр аммалык чейрелеру компьютердик тапшырмалардын жыйындысы женекей тузулуштегу санариптик билим беруу ресурстары (езунче компьютердик тапш ырмалар, пр ез е нтациял ар, маалымдама жана иллюстративдик матер и ал дар
Сурет. Колдонулган санариптик билим берYY ресурстарынын тYрлeрY
Макалада биз буга чейин eз алдынча иштелип чыккан компьютердик тапшырмалардын артыкчылыктарын белгилегенбиз: модулдук жана ырааттуулук; салыштырмалуу маалыматтык технологияларды eнYктYPYY жецил; "импровизацияланган" (иштеп чыгуучулар YЧYн жеткиликтYY) программалык каражаттарды колдонуу жана ар кандай дидактикалык милдеттерди чечYY YЧYн алардын артыкчылыктарын айкалыштыруу жeндeмдYYЛYГY; билим берYY мекемесинин шарттарына жана муктаждыктарына ьщгайлашуу жeндeмдYYЛYГY (мугалим айрым тапшырмаларды маалыматтык технологиялар менен оцдоп же алмаштыра алат). Мындан тышкары, майып окуучуларды активдYY болууга Yндeгeн шарттарды тYЗYY сыяктуу аспект башталгыч класстар YЧYн маанилYY (Бекбоев, 2011).
Корутунду
Ошентип, математиканы окутуу процессинде (башка окуу предметтери сыяктуу) программалык продуктулардын тeмeнкY тYрлeрYн колдонсо болот: педагогикалык программалык каражаттар (башкача айтканда, билим берYY максатындагы компьютердик программалар), билим берYYЧY жана eнYктYPYYЧY программалык чeйрeлeр жана компьютер тапшырма системалары (компьютер) же eзYнчe электрондук документтер (электрондук дидактикалык материал). Маалыматтык технологиялар YЧYн адекваттуу программалык каражаттарды тандоо окутууда маалыматтык технологияларды колдонууну чечкен
мугалимдерге маалыматтык технологияларды YЙрeтYY YЧYн зарыл болгон кeптeгeн факторлордон ^з каранды.
Адабияттар
Бекбоев, И.Б. (2011). Инсанга багыттап окутуу технологиясынын теориялык жана практикалык маселелери. Бишкек: Бийиктик.
Алимбеков, А. (2001). Кыргыз элинин билим берYY салттары. Бишкек: Педагогика.
Вухновская, А.А. (2001). Компьютерная поддержка учебных курсов для начальной школы. Информатика в начальном образовании, 1, 28-31.
Касымова, С. (2023). Инклюзивное образование и его экономическая эффективность. Вестник Ошского государственного университета, (3), 91-101.
https://doi.org/10.52754/16948610 2023 3 11
Келдибекова, А.О. & Золотарева, Т.А. (2017). Особенности применения информационных технологий на уроках. Наука. Образование. Техника, 3-4 (60), 50-54.
Келдибекова, А.О. & Золотарева, Т.А. (2018а). Основные направления применения информационно-компьютерных технологий в управлении образовательной деятельностью школьников. Вопросы педагогики, 4-1, 98-102.
Келдибекова, А.О. & Золотарева, Т.А. (2018Ь). Использование интерактивной доски в процессе подготовки школьников к математическим олимпиадам. Вопросы педагогики, 4-1, 102-107.
Сурикова, С.В. (2022). Проблемы использования информационных технологий при организации учебно-воспитательного процесса в начальной школе. Герценовские чтения. Начальное образование, 1, 294-297.
