Научная статья на тему 'ИНФОРМАТИКА ЙЎНАЛИШИ БЎЙИЧА БЎЛАЖАК БАКАЛАВРЛАРНИНГ МАХСУС КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ИНФОРМАТИКА ЙЎНАЛИШИ БЎЙИЧА БЎЛАЖАК БАКАЛАВРЛАРНИНГ МАХСУС КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
114
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компетенция / махсус компетенция / ахборот / файл / интернет / электрон почта / техналогия / мультимедиа. / competence / special competence / information / file / internet / email / technology / multimedia.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — М.А.Муйдинова, О.А.Маматхонова

Мақолада Информатика фанидан ўқувчиларда шакллантириладиган махсус компетенциялар (фанга оид компетенциялар) ҳақида баён қилинган. Шу билан бирга тадқиқотларда компетенцияларнинг талқини ҳамда АКТ компетенцияси келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — М.А.Муйдинова, О.А.Маматхонова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMATION OF SPECIAL COMPETENCIES OF FUTURE BACHELORS IN THE FIELD OF INFORMATICS

The article describes the special competencies (science competencies) that are formed in students of computer science. At the same time, the research provides an interpretation of competencies as well as IT competencies.

Текст научной работы на тему «ИНФОРМАТИКА ЙЎНАЛИШИ БЎЙИЧА БЎЛАЖАК БАКАЛАВРЛАРНИНГ МАХСУС КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

ИНФОРМАТИКА ИУНАЛИШИ БУИИЧА БУЛАЖАК БАКАЛАВРЛАРНИНГ МАХСУС КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

М.А.Муйдинова

АндДУ Педагогика институти катта уцитувчи

О.А.Маматхонова АндДУ Педагогика институти магистри https://doi. org/10.5281/zenodo. 6597373 Аннотация. Мацолада Информатика фанидан уцувчиларда шакллантириладиган махсус компетенциялар (фанга оид компетенциялар) уацида баён цилинган. Шу билан бирга тадцицотларда компетенцияларнинг талцини уамда АКТ компетенцияси келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: компетенция, махсус компетенция, ахборот, файл, интернет, электрон почта, техналогия, мультимедиа.

ФОРМИРОВАНИЕ СПЕЦИАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИИ БУДУЩИХ БАКАЛАВРОВ В ОБЛАСТИ ИНФОРМАТИКИ Аннотация. В статье описаны специальные компетенции (научные компетенции), которые формируются у студентов факультета информатики. В то же время исследование дает интерпретацию компетенций, а так же АКТ -компетенций.

Ключевые слова и понятия: компетентность, специальная компетентность, информация, файл, интернет, электронная почта, технология, мультимедиа.

FORMATION OF SPECIAL COMPETENCIES OF FUTURE BACHELORS IN THE FIELD OF INFORMATICS Abstract: The article describes the special competencies (science competencies) that are formed in students of computer science. At the same time, the research provides an interpretation of competencies as well as IT competencies.

Keywords and concepts: competence, special competence, information, file, internet, email, technology, multimedia.

КИРИШ

Хрзирги кунда бутун дунёда умумий урта таълим мактаблари укувчилари учун ахборот коммуникацион ресурсларидан кенг фойдаланиш оркали сифатли таълим олиш хамда таълим жараёнида ахборот технологияларини куллаш имкониятларини янада ривожлантириш алохида долзарб ахамият касб этмокда. ЮНЕСКО томонидан кабул килинган 2030

йилгача халкаро таълим концепциясида - Бутун хаёт давомида сифатли таълим олишга имконият яратиш долзарб вазифа сифатида белгиланган [1].

XXI асрда укувчиларда ахборотларни излаш, тахлил килиш, кайта ишлашда медиатехнологиялардан фойдаланиш, шунингдек, информатика (CS), ахборот технологиялари (IT) ва ракамли саводхонлик (DL) ни узида яхлит акс эттирувчи компьютинг таълимини ривожлантиришга алохида эътибор каратилмокда. Дунёда ахборотнинг шахс ижтимоий-психологик ривожланишига таъсирини минималлаштириш, ахборот хавфсизлиги куникмаларини шакллантириш, укувчиларнинг мустакил хамда кулай таълим олишлари учун зарур шарт-шароитларини яратишнинг фасилитацион моделини такомиллаштириш, ракамли компетенцияларни шакллантиришда компьютер технологияларидан фойдаланишнинг амалий-технологик асосларини ишлаб чикишга доир катор тадкикотлар олиб борилмокда. Педагогик рискларнинг тобора жадаллашуви шароитида умумий урта таълим мактабларида информатика ва ахборот технологияларини укитишда узвийлик ва узлуксизликни таъминлаш, мультимедиа технологияларидан самарали фойдаланишнинг макбул механизмларини ишлаб чикиш мухим долзарблик касб этади. Бу эса, замонавий медиатехнологиялардан фойдаланган холда укувчининг таянч ахборот компетентлигини шакллантириш, уларни виртуал оламда узини эркин хис килиши хамда ахборотларни излаш, саралаш, таркатиш учун зарурий билимлар билан куроллантириш вазифасини белгилаб бермокда [2].

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Замонавий таълимда компетенциявий ёндашувда иккита асосий тушунчани ажратиб курсатади: компетенция ва компетентлик.

Компетенция "предметлар ва жараёнларнинг маълум доирасига нисбатан бериладиган шахснинг узаро боFланган сифатлари мажмуаси", "компетентлик - инсон томонидан тегишли компетенцияларни эгаллаганлиги ва унга нисбатан ва фаолият предметига нисбатан шахсий муносабатини билдиради" [3].

Компетентлик ва компетенция узаро бир-бири билан боFланган дею эътибор каратишимиз мумкин. Уз навбатида укув фанига оид компетенциялар дейилганда "укув фани доирасида шакллантириш имконияти булган ва конкрет таснифга эга булган тушунча" лар хакида гап кетади. Бизнинг бу маколамизда, умумий урта таълимда информатика ва ахборот технологиялари умумтаълим фани доирасида укувчиларда махсус (фанга оид) компетенцияларни ривожлантириш масаласи каралади.

Сунги ун йилликда таълим самарадорлигини ошириш борасида олиб борилаётган ишлар тахлили шуни курсатадики, аксарият килинган ишлар компетенция ва компетентлик тушунчалари билан боFлик. Илмий педагогик ва психологик манбаларда берилишича, компетенция, компетентлилик ута мураккаб, куп кисмли, купгина фанлар учун муштарак булган тушунчалардир. Шу боис уларнинг талкинлари хам хажман, хам таркибига кура, хам маъно ва мантик жихатдан турли-тумандир.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Вазирлар Махкамасининг «Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиклаш туFрисида» 2017 йил

6 апрелдаги 187-сон К,арорига кура тасдикланган компетенциявий ёндашувга

асосланган Давлат таълим стандартида компетенция «мавжуд билим, куникма ва малакаларни кундалик фаолиятда куллай олиш кобилияти» [4, 122-б.] сифатида талкин этилган.

Илмий адабиётлар ва лугатлар тахлилларига кура лотинча «cоmpеtеrе» («лаёкатли, муносиб булмок») сузидан келиб чиккан «компетенция» сузи шахснинг бирор-бир сохадан хабардорлик, шу сохани билиш даражасини англатади.

Республикамиздаги педагог олимлар тадкикотларига назар ташлайдиган булсак, Г.А.Асилова диссертация ишида «компетенция» ва «компетентлик» тушунчалари буйича берилган таърифларни умумлаштирган холда «компетенция» - маълум бир сохада фаолият юритиш жараёнида шахсий сифатлар хамда билим, куникма ва малакаларнинг самарали кулланиши; «компетентлик» муайян фаолиятни амалга ошириш учун мавжуд хамда юзага чикиши мумкин булган лаёкатдир [5; 12-13-б.] деб таърифлаган.

Ж.Э.Усаров уз илмий ишларида компетенциянинг «маълум соха ёки йуналишдаги тажриба ва билимлар, фаолиятни амалга оширишга булган тайёрликнинг намоён булиши хамда шахснинг турли ностандарт холатларда муваффакиятли харакат кила олишидир» [6; 22-б.] таърифини курсатиб утган.

Б.Х.Ходжаевнинг фикрича «компетенция укувчининг янги шахсий тажрибани узлаштиришга доир уз-узини ривожлантиришга доир харакатларини интеграциялашга хизмат килади».[7; 101-б.].

"Узбекистан миллий энциклопедияси" да компетенция сузига куйидагича таърифлар берилган:.

Компетенция (лот. competo - эришяпман, муносибман, лойикман);

1) муайян давлат органи (махаллий узини узи бошкариш органи) ёки мансабдор шахснинг конун, устав ёки бошка хужжат билан белгиланган ваколатлари, хукук ва бурчлари доираси;

2) у ё бу сохадаги билимлар, тажриба [8].

Бизнинг фикримизга кура, компетенция илмий категория булиб, укувчи эгаллаши керак булган билим, малака ва куникмаларни маълум синфларга булиб беради. Компетенция мазкур компетенцияларнинг укувчи шахсининг онги ва онг остида шаклланган, илмий асосланган диний ва дунёвий тушунчаларни узида сингдириш ва уларга амал килиши билан изохланади. Демак, укувчиларда белгиланган компетенцияларнинг шаклланиши, компетентликнинг эса ривожланиши хусусида гапириш мумкин. Мазкур компетенциялар турлича номда ва мазмунда булиши мумкин.

МУХОКАМА

Информатикадан компетенциялар икки гурухдан иборат: умумий ва махсус компетенциялар.

Умумий компетенциялар (хаётий куникмалардан иборат): ижодий ёндашув ва новаторлик, коммуникабеллик ва хамкорлик, мослашувчанлик, самарадорлилик.

Махсус компетенциялар (фанга оид компетенциялар): ахборотларни йотиш, ахборот манбаларини билиш, кераклисини танлай олиш, кайта ишлаш, тахрирлаш, форматлаш, график элементларни ясаш, жадваллар хосил килиш, формулалар киритиш, ранглар билан ишлаш, файлларни архивлаш, ахборотларни узатиш, электрон почта билан ишлай олиш, муаллифлик хукукларини билиш ва хк.

Шу билан бирга, ахборот-коммуникация компетенциясини шакллантириш нафакат технологик куникмаларни шакллантириш, балки укув жараёнида хам ахборот билан ишлашда замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш кобилияти сифатида каралади.

Демак, айтишимиз мумкинки, "ахборот компетенцияси" тушунчаси мураккаб тузилишга эга ва ахборот компетенциясини шакллантириш жараёни бир неча боскичларда содир булади: компьютер саводхонлиги, АКТ саводхонлиги, АКТ компетенцияси.

Компьютер саводхонлиги - минимал билилар туплами ва компьютерда ишлаш куникмаси хисобланади.

АКТ саводхонлиги деганда факат дастурий махсулотлар ва компютерлар билан ишлаш асосларини, уларнинг асосий функционал имкониятларини, Интернетда ишлашнинг умумий тушунчасини билиш тушунилади.

ХУЛОСА

АКТ компетенцияси - алока ва ахборот технологиялари доирасида мавжуд воситалар имкониятларидан тулик фойдаланиш оркали ахборотни, жараёнларни, объектларни моделлаштириш, туплаш, бахолаш, узатиш, кидириш, тахлил килиш кобилиятидир. Шу билан бирга, АКТ компетенцияси доирасида факат билимнинг узи етарли эмас. Бу маълум ахборот воситаларидан хакикий фойдаланишни, уларни таълим жараёнига жорий килишни уз ичига олади. Ривожланишнинг хозирги боскичида улар когнитив ва коммуникатив масалаларни хал килишда, тажрибалар утказишда кулланилиши мумкин.

Таянч, фанга оид ва бошка турдаги компетенциялари етарли даражада шаклланган шахс ахборот кулами кескин ошаётган бугунги шароитда узига келгуси хаёти ва касбий фаолиятида керак буладиган билимларни мустакил узлаштиришга интилади.

Демак, узлуксиз таълим жараёнининг асосий вазифаси укувчиларга зарур ахборотларни етказиш, уларнинг узлаштирилишига эришиш ва шу билан бирга, узлаштирилган ахборотларни куллай олишга ургатиш эканлигини хисобга олган холда укувчиларнинг ахборотлар билан ишлаш компетенциясини шакллантириш жараёнини узлуксиз ва узвий ташкил этиш зарур.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Incheon Declaration/Education 2030: Towards inclusive and equitable quality education and lifelong learning for all (World Education Forum, 19-22 may 2015, Incheon, Republic of Korea).

2. К,аршиев А.А. "Укувчиларнинг ахборот билан ишлаш компетенциясини ривожлантириш методикаси" Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (phd) диссертацияси. Чирчик 2021.

3. Иванов Д.А. Компетенции и компетентностный подход в современном образовании // Управление современной школой. - 2008. -№ 1.

4. Узбекистон республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 6 апрелдаги 187-сон "Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар

таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиклаш туFрисида ги К,арори // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. -Тошкент, 2017. - 14-сон, 230-модда.

5. Асилова Г.А. Божхона ва солик йуналишлари талабаларининг давлат тилида касбий мулокот юритиш компетенциясини ривожлантириш. Пед. фан. док. (DSc) ... дисс. авто. - Т., 2017. -66 б. (127).

6. Усаров Ж.Э. Компетенциявий ёндашувга асосланган давлат таълим стандартларини амалиётга жорий этиш: муаммо ва ечимлар // Физика, математика ва информатика. - Тошкент, 2016. - № 6.

7. Ходжаев Б.Х. Умумтаълим мактаби укувчиларида тарихий тафаккурни модернизациялашган дидактик таъминот воситасида ривожлантириш. Пед. фан. док. ... дис. - Тошкент. 2016.

8. Узбек тилининг изохли луFати. 2-жилд. - Тошкент: УзМЭ Давлат илмий нашриёти, 2008. - 592 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.