Научная статья на тему 'ИНДИВИДУАЛ ЁНДАШУВ АСОСИДА МАКТАБ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ЎЗ-ЎЗИНИ АНГЛАШ ҚОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ИНДИВИДУАЛ ЁНДАШУВ АСОСИДА МАКТАБ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ЎЗ-ЎЗИНИ АНГЛАШ ҚОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
42
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Ёндашув / имконият / таълим / хусусият / қобилият / муваффақият / қизиқиш / маданият.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Химматалиев Дўстназар Омонович, Хамидова Сайёра Набижон Қизи

Ҳозирги вақтда мактабгача ёшдаги болаларда ўз-ўзини англашни ўрганиш муаммоси жуда долзарбдир. Мактабгача ёш — бу ўз-ўзини англаш шакллана бошлаган дастлабки даврдир. Айнан шу даврда бола ўзини, мотивлари ва инсоний муносабатлар оламидаги эҳтиёжларини англайди. Шунинг учун бу даврда ўз-ўзини англашни шакллантириш учун пойдевор қўйиш жуда зарур. Индивидуал ёндашув барча мактаб ўқувчилари учун зарурдир, уларнинг таълимдаги муваффақиятларидан қатъи назар, бу ёндашув турли мақсадларни ҳал қилади. Ўзлаштириши паст бўлган ўқувчилар муваффақиятли ўқувчилар даражасига “кўтарилиш”лари ва катта ҳажмдаги ишларни бажаришлари керак. Мақолада индивидуал ёндашув тамойилининг моҳияти, ўқувчиларнинг ақлий ва жисмоний имкониятларини ривожлантиришни фаол бошқариш учун таълим жараёнида уларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олишнинг моҳияти асослаб берилган. Шунингдек, боланинг ўз имкониятларини тўғри баҳолаши, ўзи ҳақидаги ғоялар тизимини тартибга солиши унинг шаклланишининг энг муҳим шарти бўлган ўз-ўзини англаш қобилиятини ривожлантириш учун индивидуал ёндашувдан фойдаланиш ва психологик шароитларни ўз вақтида аниқлаш, боладаги оғишларнинг кирувчи сабабларини инобатга олиш масалалари ёритилган ҳамда “онг” тушунчасининг махсус луғатларда қандай талқин қилиниши ва унинг энг муҳим белгилари ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНДИВИДУАЛ ЁНДАШУВ АСОСИДА МАКТАБ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ЎЗ-ЎЗИНИ АНГЛАШ ҚОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

"RAQAMLI ТА'ЫМЧГге ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI ТА'ЬГМ-ТАКЫУА

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARГ' MAVZUSIDAGI КЕБРЦБЫКА 1ЬМХУ-АМАЬ1У KONFERENSIYASI

25-оМаЪг 2023-у11

ИНДИВИДУАЛ ЁНДАШУВ АСОСИДА МАКТАБ ЁШИДАГИ БОЛАЛАРНИНГ УЗ-УЗИНИ АНГЛАШ ЦОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ *Химматалиев Дустназар Омонович 2Хамидова Сайёра Набижон кизи

1Чирчик; давлат педагогика университети профессори 2Тошкент иктисодиёт ва педагогика институти укитувчиси 1 d.ximmataliev@mail.ru 2 8аууогахаш1ёоуа 1993@ ашаП. сот https://doi.org/10.5281/zenodo. 10036851

Аннотация. Хозирги вацтда мактабгача ёшдаги болаларда уз-узини англашни урганиш муаммоси жуда долзарбдир. Мактабгача ёш — бу уз-узини англаш шакллана бошлаган дастлабки даврдир. Айнан шу даврда бола узини, мотивлари ва инсоний муносабатлар оламидаги э^тиёжларини англайди. Шунинг учун бу даврда уз-узини англашни шакллантириш учун пойдевор цуйиш жуда зарур.

Индивидуал ёндашув барча мактаб уцувчилари учун зарурдир, уларнинг таълимдаги муваффациятларидан цатъи назар, бу ёндашув турли мацсадларни %ал цилади. Узлаштириши паст булган уцувчилар муваффациятли уцувчилар даражасига "кутарилиш "лари ва катта цажмдаги ишларни бажаришлари керак. Мацолада индивидуал ёндашув тамойилининг мощятти, уцувчиларнинг ацлий ва жисмоний имкониятларини ривожлантиришни фаол бошцариш учун таълим жараёнида уларнинг индивидуал хусусиятларини щсобга олишнинг мощяти асослаб берилган.

Шунингдек, боланинг уз имкониятларини тугри ба^олаши, узи щцидаги гоялар тизимини тартибга солиши унинг шаклланишининг энг мууим шарти булган уз -узини англаш цобилиятини ривожлантириш учун индивидуал ёндашувдан фойдаланиш ва психологик шароитларни уз вацтида аницлаш, боладаги огишларнинг кирувчи сабабларини инобатга олиш масалалари ёритилган цамда "онг" тушунчасининг махсус лугатларда цандай талцин цилиниши ва унинг энг мууим белгилари ёритиб берилган.

Калит сузлар: Ёндашув, имконият, таълим, хусусият, цобилият, муваффацият, цизициш, маданият.

Аннотация. В настоящее время проблема обучения самосознанию у детей дошкольного возраста весьма актуальна. Дошкольный возраст - начальный период, когда начинает формироваться самосознание. Именно в этот период ребенок понимает себя, свои мотивы и потребности в мире человеческих отношений. Поэтому очень важно в этот период заложить основы формирования самосознания.

Индивидуальный подход необходим всем школьникам, независимо от их учебных успехов, этот подход преследует разные цели. Низкоуспешным ученикам необходимо «подняться» до уровня успешных учеников и выполнить большой объем работы. В статье объясняется суть принципа индивидуального подхода, суть учета индивидуальных особенностей обучающихся в образовательном процессе с целью активного управления развитием их умственных и физических возможностей.

Также рассматриваются вопросы использования индивидуального подхода для развития самосознания, что является важнейшим условием формирования ребенка, правильной оценки его возможностей, регуляции системы представлений о себе, своевременного выявления выделены психологические состояния с учетом нежелательных причин отклонений у ребенка, понятие «сознание», как оно трактуется в специальных словарях и разъясняются его важнейшие признаки.

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARF MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

Ключевые слова: Подход, возможность, образование, черта, способность, успех, интерес, культура.

Abstract. Currently, the problem of teaching self-awareness in preschool children is very relevant. Preschool age is the initial period when self-awareness begins to form. It is during this period that the child understands himself, his motives and needs in the world of human relationships. Therefore, it is very important during this period to lay the foundations for the formation of self-awareness.

An individual approach is necessary for all schoolchildren, regardless of their academic success; this approach has different goals. Low achieving students need to "step up" to the level of successful students and do a lot of work. The article explains the essence of the principle of an individual approach, the essence of taking into account the individual characteristics of students in the educational process in order to actively manage the development of their mental and physical capabilities.

The issues of using an individual approach for the development of self-awareness are also considered, which is the most important condition for the formation of a child, the correct assessment of his capabilities, the regulation of the system of ideas about himself, the timely identification ofpsychological states, taking into account the undesirable causes of deviations in the child, the concept of "consciousness ", as it is interpreted in special dictionaries and explains its most important features.

Keywords: Approach, opportunity, education, trait, ability, success, interest, culture.

Кириш

Уз-узини англаш - бу инсоннинг уз шахсий хусусиятларини урганиш, максадни излаш, хакикий истаклари ва мойилликларини аниклаш ва бошка фаолиятларидир. Буларнинг барчаси тукин хаёт кечириш, уйгунлик, калб иштиёки учун керак булган нарсани килиш ва узи билан хамфикр одамлар билан яшаш имконини беради. Аммо уз узини кандай англаш, уз шахсини билиш учун нима килиш кераклиги хакидаги савол купчилик учун энг кийин саволлардан биридир.

Инсон курган нарса унинг индивидуал нуктаи назари билан чегараланади, шунинг учун болани уз хаётий тажрибаси ва шахсий максадлари доирасида колдириб, инсониятнинг умумлаштирилган тажрибасини эркинлик билан узлаштиришига имконият яратиш зарур. Мактаб ёшидаги болаларнинг факат шахсий тажрибаси билан чекланиш - уни ахлоксиз (хатто жиноий) шахсий максадларни танлашига олиб келиши мумкин, улар мулокот технологиялари оркали жуда осон амалга оширилади. Маълум бир ахлокий-интеллектуал параметрлар хар бир шахснинг жамиятдаги муносабати буйича инсонпарварлик ва жамиятнинг нормал фаолият курсатиш шарти тарбия максадлари вариантларини башорат килинишига олиб келади.

Тадкикотнинг методологияси ва объекти

А.С.Макаренко шахснинг жамият билан алокасига асосланган таълим "методи"ни ишлаб чикди. Шахснинг жамият билан узвий богликлигини англаган холда, у таълим бу богликликни жамиятнинг (жамиятдаги муносабатларнинг) идеал модели булган холда, хар бир шахсга ижтимоий тажриба холатларида яшашга имкон берадиган таълим жамоаси оркали амалга ошириши керак, деб хисоблайди, чунки бу инсонпарварлик билан химояланган уюшган жамият шароитида жуда мухим. Болалар ва усмирларнинг хаётий

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARP MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

фаолиятини жамоавий инсонпарварлик билан ташкил этиш; хар бир болага объектив шароитларнинг салбий таъсирига ёлгиз эмас, балки жамоа билан карши туришга ёрдам беради. Ва нафакат каршилик курсатиш, балки Макаренконинг фаол таълим тамойилига мувофик бу карама-каршилик жараёнида хар бир шахснинг ривожланишига, узини тасдиклашига ва пировардида узини англашига имкон берувчи бахо бериш, эркин танлаш, мулохаза юритиш, масъулият ва бошка субъектив фазилатларни ривожлантириш учун курашга олиб келади [5].

А.С.Макаренконинг таълим тизими фаолиятга асосланган. Хар бир укувчи учун шахсий ахамиятга эга булган мехнаткашлик Макаренко педагогикасининг асосий коидаларидан биридир. "Мехнаткашлик - бу яшаш воситаларига олиб борадиган оддий йул эмас, - деб ёзади Макаренко, - бу ахлок, бу янги дунё фалсафаси, бу ишчилар бирлиги гояси, бу янги бахтли одам хакидаги гоядир. Агар биз булажак фукарони ёшлигиданок мехнаткашлик тажрибасини бошдан кечириш ва унда унинг характерини, дунёга муносабатини шакллантириш имкониятини бермасак, кандай килиб ижтимоий ахлокни тарбиялашимиз мумкин?" [4].

Макаренконинг педагогик тизимида бошлангич жамоанинг энг мухим ва асосий ахамияти бошлангич жамоанинг жамоавий хаёти ва фаолиятини ташкил этиш оркали амалга ошириладиган индивидуал ёндашувдан иборат. Аммо А.С.Макаренко шундай ёзади: - "Жамоани шундай ташкил килиш керакки, унда хаёлий эмас, балки реал, хакикий шахс фазилатлари тарбиялансин. Биз шундай килишимиз керак, кейин бу шароитда индивидуал ёндашув янада кучлирок, чиройлирок ва максадга мувофикрок булади. Чунки жамоа ва жамоавий таълим булмаса, индивидуал ёндашув билан шахсларни тарбиялашда хавф тугилади" [4].

Макаренко педагогикаси "иш" билан шугулланиш шахснинг узига хослигини, бетакрорлигини ("узини узи англаш!") ривожлантиришини уз ичига олади. Мехнатда бола интилади ва унда узини амалга оширади. Мехнатга куйиладиган энг мухим талаб "унинг ижодий табиати"дир: "ижодий мехнат инсон мехнатга мехр билан муносабатда булганда, ундан онгли равишда кувонч курганда, мехнатнинг фойдаси ва зарурлигини англаганда, унинг мехнати унинг уз шахсияти ва истеъдоди намоён булишининг янги шакли учун килинганидагина амалга оширилади" [4].

Тадкикот натижалари ва мух,окамаси

Хозирги вактда мактабгача ёшдаги болаларда уз-узини англашни урганиш муаммоси жуда долзарбдир. Мактабгача ёш — бу уз-узини англаш шакллана бошлаган дастлабки давр. Айнан шу даврда бола узини, мотивлари ва инсоний муносабатлар оламидаги эхтиёжларини англайди. Шунинг учун бу даврда уз-узини англашни шакллантириш учун пойдевор куйиш жуда зарур. Бу болага узини, унинг имкониятларини тугри бахолаш имконини беради. Дархакикат, «уз-узини англаш» аник талкинга эга булмаган энг кийин атамалардан биридир. Бирок, уз-узини англаш купинча одамнинг узи хакидаги гоялар тизими сифатида каралади [1]. Маълумки, уз-узини англаш мактабгача ёшда шакллана бошлайди, у мактабгача ёшдаги боланинг марказий неоплазмаси хисобланади. Шу сабабли, унинг шаклланишининг энг мухим шарти уз-узини англашни энг яхши ривожлантириш учун психологик шароитларни уз вактида аниклаш ва болада унинг огишларининг кирувчи сабабларини инобатга олиш булади. «Онг факат инсонга хос булган психика ривожланишининг энг юкори даражасидир» — бу тушунча махсус лугатларда шундай

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARF MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

талкин килинади, аммо бундай таъриф унинг тулик хилма-хиллигини акс эттирмайди. Албатта, бу атаманинг янада мураккаб, тушуниш кийин булган таърифлари мавжуд булиб, уларда онгнинг энг мухим белгиларини ажратиб курсатиш мумкин. Масалан, рус файласуфи ва психологи А.Г.Спиркин томонидан берилган таърифда: «Онг миянинг факат инсонга хос булган ва нутк, харакатларни дастлабки аклий куриш ва уларнинг натижаларини кутиш билан богли; булган энг юкори функциясидир» — деб келтирилади [6].

"Индивидуал ёндашув" атамаси умумий ва махсус педагогикада энг мухим дидактик тамойиллардан биридир. Индивидуал ёндашув тамойилининг мохияти укувчиларнинг аклий ва жисмоний имкониятларини ривожлантиришни фаол бошкариш учун таълим жараёнида уларнинг индивидуал хусусиятларини хисобга олишдан иборат. Индивидуал ёндашув укувчиларни хар томонлама урганиш ва аникланган хусусиятларни хисобга олган холда тегишли педагогик таъсир чораларини ишлаб чикишни уз ичига олади. Барча таълимий вазифаларни укувчилар билан амалга оширишда индивидуал ёндашиб, уларнинг ушбу ёш хусусиятларини назарда тутган холда, билим доираси, аклий имкониятлари, хотираси ва диккатининг хажмидан келиб чиккан холда уларга фан асосларини сингдириш ишларини амалга ошириш максадга мувофикк. Х,ар бир укитувчи болалар билан таълим фаолиятини амалга оширишга киришар экан, болалар рухиятини, уларнинг ички дунёси, кизикишлари ва оламга нисбатан муносабатини доимо куз олдига келтириб педагогик ишни ташкил этиши зарур. Шундагина болаларнинг кизикарли, узига хос ички дунёси, фантазияга бой хаёлоти, мусика оламига булган узига хос карашини тушуниш мумкин ва бу болалар билан ишлашга ёрдам беради.

"Индивидуал ёндашув" тушунчаси укувчиларнинг индивидуал имкониятлари билан белгиланадиган укиш ва ривожлантириш учун кулай шарт-шароитларни яратишга каратилган барча чора-тадбирлардан иборат булиб, бу муаммога алохида эътибор бир хил ёшдаги укувчиларнинг таълим олиш имкониятларининг кенг доираси билан богликк.

Хулоса

Шуни таъкидлаш керакки, индивидуал ёндашув барча мактаб укувчилари учун зарурдир, уларнинг таълимдаги муваффакиятларидан катъи назар, бу ёндашув турли максадларни хал килади. Узлаштириши паст булган укувчилар муваффакиятли укувчилар даражасига "кутарилиш"лари ва катта хажмдаги ишларни бажаришлари керак. Аммо яхши укийдиган укувчиларнинг ривожланишини сунъий равишда кечиктириш мумкин эмас: уларнинг укишга булган кизикишини саклаб колиш ва ривожлантириш учун уларга баъзан дастур талабларидан ташкари, кушимча топшириклар бериш керак.

Индивидуал ёндашув асосида мактаб ёшидаги болаларнинг уз-узини англаш кобилиятини ривожлантириш маданиятнинг юксак намуналарини кузга куринмас тарзда жозибадор килади. Таълим-тарбия жараёнида мактаб ёшидаги болаларнинг хис-туйгулари, уларнинг ташки куриниши, тозалиги, хоналардаги ранглар, мусика, театр, мехнат сирларидан яратилган эстетикагача фаолиятнинг барча жабхаларида болаларнинг уз-узини англаш кобилиятини ривожлантиришга бугунги кунда талаб катта.

REFERENCES

1. Жураева, Ш. С. Мактаб ёшгача болаларда узи-узи англаш ривожланишнинг психологик омиллари / Ш. С. Жураева. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2022.

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARF MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

— № 22 (417). — С. 675-677. — URL: https://moluch.ru/archive/417/92418/ (дата обращения: 20.10.2023).

2. Кон И. С. Открытие Я [Текст]: уч.пособ. /И. С. Кон. — М.: Политиздат, 1978. — 367 с.

3. Леонтьев, Д.А Ценность как междисциплинарное понятие: опыт многомерной реконструкции. [Текст] / Д.А. Леонтьев // Вопросы философии. — 1996. — №4. — С.15-26.

4. Макаренко, А.С. Педагогические сочинения: В 8-ми т. [Текст] /

5. Макаренко А.С.; Редкол.: М.И. Кондаков (гл. ред.) и др. — М.: Педагогика. —1983 -1986.

6. Спиркин А. Г. Сознание и самосознанием [Текст]: монограф. / А. Г. Спиркин. — М.: Политиздат, 1972. — 303 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.