CC BY
18
НОВЫЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
РЕЗЮМЕ
Н.А.ТУР ГАНОВА
ПРЕДПОСЫЛКИ НАУЧНОЙ ТЕОРИИ И ПОВЫШЕНИЕ ВЫСОКОГО УРОВНЯ СКОРОСТНЫХ КАЧЕСТВ У СТУДЕНТОВ ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ В МЕТОДИКЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ПРЕДМЕТА ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ.
Западно Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова, Актобе
В вузах на занятиях по физической культуре показан высокий уровень скоростных качеств, а также комплекс упражнений, полезных для здоровья. На кафедре разработаны и внедрены основны е упражнения для развития у студентов скоростных качеств.
Ключевые слова: скорость, обучение ,процесс оздоровления,развитие тела,упражнение.
SUMMARY
N.A. TURGANOVA
PRECONDITIONS OF TH E SCIENTIFIC THEORY AND INCREASING OF HIGH LEVEL OF THE STUDENTS IN THE TEACHING METHOD OF PHYSICAL TRAINING IN THE HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTION
West Kazakhstan State Medical University named after Marat Ospanov,Aktobe
In the article is shown results of physical culture of high speed qualities, methods and skills, a complex of development of exercises for useful development of health, introduction of the main high speed qualities and performance of repetition of high speed exercises by the students of higher educational institutions at the lesson.
Key words: speed, instruction, sanitation process, developing body, exercises.
86Ж 79:615.825.4
А.А. ДУАНБЕКОВ
КАЗ1РГ1 КЕЗЕНДЕГ1 ¥ЛТТЬЩ СПОРТ ТYРЛЕРIНIH 8ЛЕУМЕТТ1К М8Н1 Ж8НЕ
САУЬЩТЫРУ КЫЗМЕТ1
Марат Оспанов атындагы Батыс Казахстан мемлекеглк медицина университету А^тебе
Казак халкынын улттык ойындары елдщ eMipiMeH тыгыз байланысты, оный шаруашылык, экономикалык, элеуметтк турысынан туган. Сондыктан оный тэрбиелк манызы аса жогары spi кунды.
Казакстандагы улттык мектептерде дене тэpбиесi бойынша оку жYpгiзудiн нэтижесiн жогарылату максатында дене тэpбиесi багдарламасын улттык ерекшел^тер^ жYзеге асыру туралы багдарламалардын барлык бeлiктеpi мен эдiстемелiк эзipлемелеp бастырып шыгаруды усынады. (Б.О. Элмуканов, 1993ж). Казактын улттык ойындарын негiздеу, тiзiмдеу, жинактау бойынша M.Y. Болгамбаев, М. Таникеев, Е. Сагындыков, Б.А. Тетенаев, А.Б. Буpкiтбаев, М.М. Гуннер, И.М .Коротков елеулi жумыстар жасап, казак балаларынын тipшiлiгiне олардын кундылыгы жазылып беpiлдi. Сонымен катар F.F. Мусабаев, Г.А. Решетнова, Р.З. Самигуллин, Б.Д. Санданов, М.М. Сахабутдинов, Т. Саяркулов, С. Тайжанов, Кулназаров, Ж.А. Урумбаев, Н.Е. Чередниченко, П. Шылманов, С. Ягшыев, Х.А. Сарыев, Е.К. Уанбаев, Ф.Ж. Уанбаева, Е. Мухитдинов казак улттык ойындарымен катар баска елдердщ ойындарын насихаттады.
Зерттеу мэселесi - келес карама-кайшылыктарга негiзделген: бip жагынан казipгi танда Казакстан Республикасында улттык спорт тYpлеpiн элемдегi спорттын интенсивт дамуынын талаптарына сэйкестiлiгiн жYзеге асыру, сонымен катар жасeспipiмдеpдi осы спорт аркылы тэpбиелеудiн маныздылыгын жогарылату, еюншл жагынан бул гылыми-эдiстемелiк пpоцестеpдi камтамасыз етудiн жеткiлiксiздiгi.
¥лтты^ спорт тYрлерiнiн кепшiлiк тYрлерi оншалыщты жогары емес спорттьщ керсеткiштермен жэне бу^аралыщ сипатымен ерекшеленедi. Мундай денгейдеп спорт саба^тары бос уа^ыттарда еткiзiледi. ¥лттыщ спорт тYрлерiнiн кептеген тYрлерi бос уа^ытты дурыс та салауатты еткiзудi уйымдастырудын, денсаулы^ты шындаудын, белсендi демалыстын танымал жолдарынын бiрi, сондыщтан манызы ете жогары. Олар ен тура^ты айналыс^анда гана сауы^тырушылы^ эсер ете алады. Осы ма^сатта ^олданатын бас^а шаралармен салыстырганда, олармен шугылдану агзага жогаргы талаптар фяды, сондыщтан да езi не жога ры да байсалды кез^арасты талап етедi.
¥лттыщ спорттын бу^аралыщ тYрлерiнiн адамнын мYмкiндiктерiн тэрбиелейтiн эрекет ретiнде зор ^огамдыщ мэн i бар. Спо рттыщ ашыщтанулар барысында жетiл ге н ^имыл Yлгiлерi жасалады, дене жэне психи калыщ ^асиеттер си я^ты жалп ы адамзаттыщ ^ундылыщтар ба р ^асиетте р аныщталып, дамиды. Спорттын эрекет мундай жагдайда адамнын ^ке асырылган мYмкiндiктерiнiн жогары Yлгiсiн еске тYсiредi, сонымен бiрге олардын эр^айсысын кенейтуге болатындыгын ай^ындайды. ¥лттыщ спорт тYрлерi мен ойындарынын бу^аралы^ тYрлерiмен айналысу барысында алдымен жекеленген, кейш кептеген спортшылар осы шектердi жене алады.
¥лттыщ спорттын кепшгшк тYрi езiнiн табиги зандылыщтарымен спортшынын жан-жа^ты дамуын талап етедi. Сондыктан спортшы тэрбиелеу тэжiрбиесiмен арнайы дайындыщ ^атар уласып жатады.
Дене тэрбиес - тэрбие жYйесiнiн негiзгi бiр саласы.
Медицинский журнал Западного Казахстана №2 (34) 2012 г.
ЖАНА Б1Л1М БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Дене тэрбиеа адамнын денсаулыгыны ныгайтып, куш-жкерш, акыл-ойын арттырады. Дене тэрбиесi ертеде Грецияда, Римде едэуiр дамыган. Сол кезде Францияда Ф. Рабле, М. Монтель дене тэрбиеан акыл-ой, бгглммен бiрге карау керек екенiн насихаттады. Чехтын улы педагогы Я.А. Коменский «¥лы дидактика», «Ана мектебЬ деген енбектершде балалар шыныктыру жаттыгуларына ерекше мэн берiп, дене тэрбиесi балалардын жас кезшен-ак басталуы кажет екенш дэлелдеп, оны педагогикалык процестiн аса манызды бвлiгi деп фарады.
Орыстын алдынгы катарлы педагогтары мен когам кайраткерлерi В.Г. Белинский, Н.А. Добролюбов, Н.Г. Чернышевский балалардын дене тэрбиеане улкен мэн берген. ¥лы педагог К.Д. Ушинский дене тэрбиесiн енбекпен байланыстыра парады. Ол адамнын акыл-ойы мен квзкарасынын, KYш-жiгерiнiн калыптасып дамуына енбектiн манызын атап кврсеткен. Орыстын атакты анатом-педагогы П.Ф. Лесгафт дене тэрбиеаын жана жYйесiн курды. Ол балалардын туйст мен ойлау кабшелн дамытуда дене тэрбиесiнiн зор манызы бар деп кврсеттi.
19-20 гасырларда квптеген елде спорт тYрлерi дене тэрбиеа ретшде кенiнен врiс алып дамыды. Советтiк педагогика дене тэрбиеаын мiндетi мен мазмуны эдiстемесiн жасады. Ол жас урпактын дене тэрбиеаын аса кажетт белгiлерi болып саналды жэне болашак азаматтарды жан-жакты баулуга багытталды. Сондыктан да оган айрыкша мэн бере отырып, жастардын денсаулыгы мыкты, курыштай шыныккан мiнез-кулыкты, болат бгпекл болу керектiгiн кврсеттi.
1931-34 жылдары дене шыныктырудын «КСРО-ны коргауга жэне енбек етуге дайын бол» деген Буктодактьщ кешенi жасалып бектлдк
Гигиеналык жаттыгулармен удайы шугылдану, жупру, шангы тебу, жузу, кайык есу сиякты спорт ойындары мен арнаулы жаттыгулар адамнын тыныс алу барысын KYшейтедi, кан айналысын, зат алмасуын жаксартады.
Дене тэрбиесiнiн негiзi-гимнастика, спорт жэне саяхат. Булар сабак ретшде жэне мектептен тыс жумыс ретшде де журпзтедк 1929 жылдан Совет уюмет дене тэрбиесiн мiндеттi пэн ретшде оку багдарламасына енгiздi.
Дене тэрбиеа барлык жогары оку орындарында жалпы дене шыныктыру жэне спорттык шеберлiктi жетiлдiру курсы ретiнде журпзтедк
К,азак мектептерi Yшiн оку багдарламасына спорттык курес ерекшелiктерiн кiргiзу вте манызды болды, вйткенi ол казак балаларынын талгамдарына сэйкес келетiн едк Ал, буган себептер квп болатын:
Бiрiншiден, жекпе-жек жаттыгулары-барлык балалардын туракты серiгi, онымен балалар ерте жастан серк болып, вз кYштерiн сынайды.
Екiншiден, казакша кYрес квптеген кимыл-козгалыстарга бай болгандыктан, ол курестщ баска тYрлерiнде жалпы жэне техникалык дайындык Yшiн негiз болып танылуы мYмкiн. Сондыктан да казакша курес шеберлерi курестiн взге тYрлерiнде жаксы спортшы болып шыгады.
Yшiншiден, улттык курес ерекше жагдайларды жэне кымбат курал-жабдыктарды талап етпейдi.
Окушылардын дене тэрбиеа бойынша оку багдарламасынын курамдас бвлiгi ретiнде, свз - курес туралы болганда, бiзге тек улттык турлер белгiлерiн спорттык курес тYрлерi белгiлерiмен тiркестiру аркылы
пайдалану кажеттт кврiнедi.
КYрес тYрлерiн толыктай емес, олардын белгiлерiн гана караса, онда дене тэрбиеаын жалпы тапсырмасын ойдагыдай шешуге мYмкiндiк тугызады. Осындай талап казактын улттык билерiнде, квркем гимнастика сабагындагы ыргакты козгалыстарда колданымга койылуы кажет, бул улттык жэне улттык катынастык внерде тамаша тYсiнiстiкке ие болуга экелуi мYмкiн. Осы тургыда казак билерiнде, ыргакты козгалыстарда квптеген кадыр-касиет болады. Бiрак ол Yшiн, олар багдарламалык жаттыгулар болуы керек, сондыктан да оларды дене тэрбиеа сабактарында жYйеге келтiру жэне сын амалык те ксеру кажет болады.
1983-1984 оку жылынан бастап багдарлама кадiр-касиетке ие бола бастады, ал бiздiн квзкарасымызда болатыны: елдiн эртYрлi аймактарындагы жагдайдын есебИ пэнаралык байланыс жэне оку мвлшерлемелершщ колда бары; нактылы сабак жагдайынан уакыт квлемiмен байланысты тYрлендiрме мYмкiндiгiн; 4 сыныптан бастап казiргi замангы жэне улттык билер белгiлерiн окып- Yйрену; тандау бойынша жадыгаттардын колда бары. 0те дер кезiндегi багдарламалык кептдеме улттык курес тYрлерiн жэне барлык калыптагы мадактауга ие болган улттык ойындарды пайдалану болып табылады.
Жастардын дене дайындыгын жан-жакты эзiрлеу тапсырмасы мектеп окушыларынын дене тэрбиеанде елiмiздiн ерекшелiктерiне негiзделiп кабылданатын куралдар жэне эдiстер талап еттi. Ал, осындай куралдар жэне эдiстер квптеген улттык куралдарды дене тэрбиесiнде пайдалану болып есептеледк
Бiрак ол ю жYзiнде элi кунге дейiн кажетке пайдаланылмай отыр. Бул тургыда елiмiздiн ерекшелiктерiне негiзделiп дене тэрбиелеу бойынша багдарламалар кайта жасалмады.
Корытынды: ¥лттык спорт тYрлерiмен жYЙелi тYPде айналысудын дененi шындаудагы рвлi вте зор. Олардын табигатынын взi шыныктырумен тыгыз байланысты.
Казакстан Республикасында казак улттык ойындарынын элеуметтiк мэнi мен сауыктыру кызмелын теориялык жэне эдiстемелiк негiздерi келеа болып табылады:
-Казакстандагы жалпы бiлiм беретш мектептердегi дене тэрбиесiнiн даму ерекшелiктерi (жастардын дене дайындыгын жан-жакты эзiрлеу тапсырмасы мектеп окушыларынын дене тэрбиесшде елiмiздiн ерекшелiктерiне негiзделiп кабылданатын куралдар жэне эдютер талап еттi. Ал, осындай куралдар жэне эдютер квптеген улттык куралдарды дене тэрбиеанде пайдалану болып есептелед^;
-дене тэрбиеа сабагынын мазмунын жетiлдiру Yшiн улттык куралдарды пайдалану (Казакстандагы улттык мектептерде дене тэрбиеа бойынша оку жYргiзудiн нэтижесш жогарылату максатында мектеп багдарламасын улттык ерекшелiктерiмен жYзеге асыру туралы мектептеп багдарламалардын барлык бвлiктерi бойынша эдютемелк эзiрлемелер бастырып шыгаруды усынады);
-улттык ойындар мен баска да дене шыныктыру жаттыгуларына сипаттама (Казактын улттык ойындары-ежелгi заманнан калыптаскан дэстYрлi ойын-сауык тYрлерi. БYгiнгi бiзге жеткен улт ойындарынын тарихы Казакстан жершде калыптаскан алгашкы кауымдык курылыстан басталады. Олар келесi:
Дауыста-атынды атап, Таяк шашу, Аксерек-
Батыс Цазацстан медицина журналы №2 (34) 2012 ж.
НОВЫЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
кексерек, Арынды аркан, Жалауша, Бурыш, Тепе-тец^к, Сикырлы таяк, Аншылар, Камалды коргау, Эуе таяк, Тымак уру, Ордагы каскыр);
-улттык спорт тYpлеpiнiн сауыктыру мэнi. ¥лттык спорт тYpлеpiнiн сауыктыру мэнiн арттыру Yшiн жYктеме мeлшеpiн азайту керек, ал соны катыстырушылардын жас ерекшелктерше карай бeлiнiп жумыс iстеуiне жагдай жасалган жeн. Буларга ат спорты, тогыз кумалак, кeпшiлiк ойындары жатады.
Эдебиеттер mi3iMi:
1. М. Болганбаев// Казактын улттык спорт тYpлеpi,//«Кайнаp». Алматы, 1995ж.42 б.
2. Б. Жаналин // Казакша курес еpежесi. //«Ер-Дэулет», Алматы, 1995ж. 4-5 б.
3. Казакша ^рес (методикалык оку куралы). //«Казакстан», Алматы, 1973ж.
4. К.Р. Байдосов, Е.М. Мухитдинов, Н.Н. Жолмагамбетов // Казакша ^рес (оку куралы). // Алматы, 1987ж. 11-12 б.
5. С. Байжанов, Н. Оразбаев //Казак халкынын
упттьщ ат спорты тYрлерiнiн ережесi, //Алматы, 1996 ж. 16-17 б.
6. К,.Р. Байдосов// Казахская национальная борьба.// «Мектеп», Алма-Ата. 1987 г.
7. М. Гуннер, М. Рахимкулов// Краткий сборник казахский народно-национальних видов спорта.// КазГосиздат, -Алма-Ата, 1949 г.
8. К. Рысбекулы.// Каза^ палуандары. Тарихи-деректi басылым,// «Ер-Дэулет»,- 1996 ж.
9. Казакша курес (¥жымдыщ жина^). // «Туран» баспа Yйi. -Алматы 2002 ж, 5-8 бет.
10. А. Каратов // Студенттердщ дене тэрбиесiнде спорттыщ ^рестщ улттыщ тYрлерiн пайдалану.// Диссер. П.г.к.
11. Казахский национальный вид спорта.// (Правила соревнование спортивная классификация). -Алма-Ата, 1980 г.
12. КР 1996-2000 жылдары бу^аралыщ спортты дамыту туралы мемлекеттiк багдарламасы.// Алматы, КР Президентшщ жарлыгы.
РЕЗЮМЕ
А.А. ДУАН БЕКОВ
СОЦИАЛЬНЫЙ СМЫСЛ И ОЗДОРОВИТЕЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СОВРЕМЕННЫХ НАЦИОНАЛЬНЫХ ВИДОВ СПОРТА
Западно Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова, Актобе
В статье обосновывается необходимость всестороннего изучения и применения национальных видов спорта и игр. Использование национальных видов спорта и игр в учебном процессе имеет большое значение не только в физическом воспитании студенческой молодёжи, но и в решении сложных педагогических проблем, развитии спортивного движения.
Ключевые слова: национальные игры, виды спортивных национальных игр, спортивные движения, оздоровительные упражнения.
SUMMARY
A.A. DUAN BEKOV
IMPROVING ACTIVITY AND SOCIAL ESSENCE OF THE MODERN AND NATIONAL SPORTS
West Kazakhstan State Medical University named after Marat Ospanov, Aktobe
In article is written about national experience of comprehensive shady of a national sport and games, in development of physical training, a solution and profound studying is reasonable helps to pedagogical problems. The national games of republic of Kazakhstan will achieve the world level. Firstly, it is important to bring up the youth, secondly, it needs to supply scientific-methodical process.
Key words: national games, forms of national sport, movable sport actions, social treatment.
Медицинский журнал Западного Казахстана №2 (34) 2012 г.
51
