Preconditions of the scientific theory and increasing of high level of the students in the teaching method of physical training in the higher educational institution Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

НОВЫЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ

TY^H

М.М. КНИСАРИНА, Г.У. БЕКЕШОВА, Г.С. ЖУМАЛИЕВА, Г.М. ЕРТУКЕШОВА

СТУДЕНТТЕРД1 АДАМГЕР Ш1Л1К АСПЕКТ1ЛЕР1НЕ Т9РБИЕЛЕУ РЕТ1НДЕ САЛАУАТТЫ 6М!Р САЛТЫН КАЛЫПТАСТЫРУ

Марат Оспанов атындагы Батыс К,азакстан мемлекеттiк медицина университетi, А^тебе

Болашак мамандарды салауатты eMip салтын ¡алыптастыруга тэрбиелеуде адамгершiлiк манызды аспект ретшде ¡арастырылган. Жумыстын бул тYрi студенттер санасына усынылган эртYрлi тэрбие эдiстерi ¡аншалыкты тиiмдi екенiн керсетедк Тэрбиенщ бул тYрi зерттеудщ нэтиже берудегi ажырамас бeлшегi ретiнде болуы тиiс, eйткенi жогары бiлiмдi мамандарды даярлау барысында тек ¡ана жеке тулганын жогары кэапкойлыгы емес, сонымен катар ¡огам жэне ез алдында адамгершiлiк денгешнщ, моралдык статусынын жеттушде екенi аныкталды.

Hегiзгi сездер: тэрбие психологиясы, адамгершiлiк мэдениетi, окытушы позициясы, студенттщ моральдык жауапкершiлiгi.

SUMMARY

M.M. KNISSARINA, G. U. BEKESHOVA, G.S. ZHUMALIEVA, G.M. ERTUKESHOVA

HUMANITY AS AN IMPO RTANT ASPECT OF FORMATION OF HEALTHY WAY OF LIFE

West Kazakhstan State Medical University named after Marat Ospanov, Aktobe

Consideration is the formation of the healthy way of life as moral aspect in upbringing of the students. This kind of work had shown that other methods of educational influence may effectively work in consciousness of the students. In the practical teaching work the process of upbringing must be inalienable forming of the whole teaching process, since the main aim of preparing personnel of higher link concludes not only professional growth of personality and moral perfection, moral development both social and individually.

Key words: educational psychology, culture humanity, position of teacher, moral responsibility of students.

9ОЖ 371.038-057.875

Н.А. ТУРГАНОВА

ЖОГАРЫ ОКУ ОРНЫНДАГЫ «ДЕНЕ ШЫНЬЩТЫРУ» ПЭН1НДЕ СТУДЕНТТЕРД1Н ЖЫЛДАМДЬЩ САПАЛАРЫН АРТТЫРУ ЭД1СТЕМЕС1, ГЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫК

АЛГЫ ШАРТТАРЫ

Марат Оспанов атындагы Батыс Казахстан мемлекеттк медицина университету А^тебе

Жогары о^у орнындагы дене тэрбиеа сабагында жылдамды^ты арттырудын эд^-тэстдерш, дене ^асиеттерш жетгг^руге арналган жаттыгулардын тшмду эрi денсаулыда пайдалы жолдарын ^арастыру жэне оларды iске асыру кеп жылдан берi ^олга алынган.

Студенттердщ жаттыгу тэсiлдерiн дурыс ендеп, ^абылдай алу ^абтеттттнде, ягни магуламаттарды ендеу ар^ылы олар ез дене ^абiлеттерi мен спорттыщ шеберлiктерiн шындай алады.

Жогары о^у орнындагы «дене шыныщтыру» пэынде студенттердщ жылдамды^ сапаларын арттыру эд^темесшщ кYйiн жэне денгейш керсететiн факторларды аныщтау ^ажет.

Кеп жылдар бойы еткiзiп келген барлы^ педагогикалыщ эксперимент™ бай^аулар жогары о^у орнындагы студенттердщ жалпы дене дайындыгы нашарлыгын керсетт келген. Жогары о^у орнына тYсетiн мектеп бтрушшердщ дене шыныщтыру даярлыгынын жеткiлiксiз денгейш Казахстан жогары о^у орындарынын жагдайында еткiзiлген кептеген зерттеулер керсетл. (А.И. Арещенко, Г.М. Грудзинская, Г.Д.Иванов, А.Р. Джамалов,Н.Н. Куличенко,).

2007-2011 жылдарга арналган Казахстан Республикасынын дене мэдениет мен спортты дамыту мемлекетлк багдарламасында «дене мэдениетi саласында теориялыщ бiлiм жэне практикалыщ iскерлiк жYйелерiн ^алыптастыру; болаша^ мамандардын кэсiптiк дайындыгына ^осылатын дене дайындыгы, жаттыгушылыщ, жумыс^а ^абтеттткт ^амтамасыз ету,

кэсiби манызды дене ¡асиет жэне психомоторлык ¡абшетп одан эрi KYнделiктi eмiрде пайдалану Y^irn тиiстi денгей ¡ажетттт керсеттген».

Себебi, студенттердiн дене кабiлеттерi мен спорттык шеберлiгiнiн каркынды eсуi дэл осы сатыда, ягни олардын жасeспiрiм кезiнде байкалады, осыган орай, бул мэселелер жасeспiрiм кезiндегi дене ¡абтеттерш тэрбиелеуде педагогикалык тэсiлдердi кенiнен пайдалануды зерттеу жумысы барысында айкындалуы тию.

Жогары оку орнындагы дене шыныктыру пэнiнде студенттердiн жылдамдык сапаларын арттыру эдютемеа, гылыми-теориялык алгы шарттарын зерттеу мэселес келесi ¡арама ¡айшылыктарга непзделшедк бiр жагынан жогары оку орнына тYсетiн мектеп бiтiрушiлердiн дене шыныктыру даярлыгынын жеткiлiксiз денгейi, сонын шшде жылдамдык сапасы тeмен дамыган студенттерге тиют eзгерiстердi енгiзудi ¡ажет етеду ал екiншi жагынан к¡азiргi танда студенттердiн эрекеттерiнiн ерекшелiктерiне байланысты гылыми-эдiстемел iK YPДi сте рдщ камтамасыз етiлуiнiн жеттмегендтнен.

Дене тэрбиесi тужырымдамасына сэйкес мемлекеглк бiлiм беру стандарты дене тэрбиеа пэн бойынша студенттердiн eмiр стилш ¡алыптастыру мiндетiн койып отыр. Бгглм беру саласындагы eзгерiстер, студенттердiн кабылдайтын акпараттар легiнiн кeбеюiне байланысты, дене тэрбиеа процеандеп дэстYрлi эдiстемелiк тэстдердщ сэйкес келмеуi жэне

Медицинский журнал Западного Казахстана №2 (34) 2012 г.

47

ЖАНА Б1Л1М БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

студенттердщ «дене тэрбиелеу мэден ие^ н» ^алыптастыру мeмлeкeттiк стандарт талаптары арасындагы ^арама-^айшылыщтарды кврсeттi.

Спортпен айналыс^анда барынша бeлсeндi фзгалыс рeжiмi жасалып, соган орай адам агзасынын ^ызмет мен ^имыл-эрекет жогары денгейге кeлтiрiлeдi. Арнаулы о^у бвлiмiндe денеге салма^ тYсiру житт мен Yдeмeлiлiгi жагынан барынша аз флданылады, ол нeгiзiнeн дене мен дерт мYкiсiн жоюга багытталган. Ол Yшiн бiрiншi курстан-а^, а) дене тэрбиеа ар^ылы взiнiздiн денсаулыгынызбен дене мYсiнiнiздiн бeрiктiгi Yшiн кYрeсу, э) ^озгалыс жYйeсiн элсiрeтiп денсаулыщ жагдайынызды, агзаныздын ^ызмет мYмкiндiгiн, о^у жэне енбек етуде дене ^ызмет мен жумыс ^абiлeтiнiздi твмeндeтiп алу сия^ты eKi жагдайдын бiрiн тандау ^ажет.

Жогары о^у орындарына тYсушiлeрдiн дене тэрбиеа дайындыгы дэрeжeсi жыл сайын твмендеп барады. Онын взi дене тэрбиеа бойынша о^у процeсiн, жалпы о^у тYрлeрiн (педагогикалыщ, геодезиялыщ, вндiрiстiк практикаларды) ^алыптастыруды ^иындата тYсeдi. Дене тэрбиеанщ манызды буынынын бiрi -шыдамдылыщ, ягни тYрлi ^ызмет ат^арганнан кeйiн (ой, ^ол eнбeгi) сонымен ^атар тандаган мамандыщ пен турмыс тiршiлiктeн кeйiнгi ^атты шаршауга бой алдырмайтын шыдамдылыщ болып табылады.

Саба^ барысында жылдамдыщты жeтiлдiрудiн басты жэне непзп шарты рeтiндe о^у багдарламалары мен спорттыщ ата^ дэрeжeсi нормаларын орындауды талап ету. Дене тэрбиеа сабагында жылдамдыщты арттырудын тулгалыщ ^асиеттерш, оларды дамытудын жолдары мен эдютерЫ пайдалану.

Барынша жогары шeктeгi шапшанды^пен орындалатын жылдамдыщты арттыру мен жeтiлдiрудiн нeгiзгi жолы «жылдамдыщ жаттыгулары» оларга ен алдымен ушщырлыщ жаттыгулары, сеюру мен шагын салма^ты эр тYрлi снарядтар (доп, гранат жэне т.б) ла^тыру, спорттыщ фзгалмалы ойындар мен жекпе-жeктeгi жедел ^имыл-эрекет тYрлeрi жатады.

Жогары жылдамдыщпен студeнттiн барынша орындалатын жаттыгуларды ^айталауы болып табылады. Ондай жаттыгулардын уза^тыгы мен оларды ^айталау саны спортшынын ^андай да бiр ^озгалыс эрeкeтiндe ^ажетт жылдамдыщты жеке взiнiн са^тай бiлуiнe байланысты, жаттыгуларды ^айталау арасындагы демалыстын арасы спортшынын взiнe ^атысты, алайда, спортпен айналысушылар Yшiн жалпы ^агида - ол агзаны жэне онын кабшетЫ, жаттыгуларды барынша тез ^абылдау ар^ылы, ^алпына кeлтiру. Жогары тиiмдi жылдамдыщты арттырудын жарыстыщ жэне ойындыщ эдютерк эсiрeсe, спорттыщ дайындыщтын алгашщы кезе^нде, бала кeзiндe аса ^ажет. О^у-жаттыгу процeсi барысында жылдамдыщ пен ^имыл-эрекет жылдамдыгын всiру демалыс кYнiнeн кейш жоспарланады.

ТYрлi дене тэрбиeсi жаттыгуларын орындау барысында: тренажерде орындалатын взге де жаттыгулар, квш бастаушынын артынан жYгiрiп, отыру, ойга ^арай жYгiру, жылдамдыщты взгeртiп отыру ^имыл жeдeлдiгi мундай жагдайда взгeрiп туруга жэне мЫдетп тYPдe жарыстагы жылдамдыщ мвлшeрiнeн асып жатуга тиiс.

Жeнiл, ауырлау снарядтарды ла^тыруда кeзeктeстiрiп отыру, циклдi ойындарда (жeнiл атлетикалыщ жYрiс, суда жYзу, шангы, велосипед тебу) тартылыс ^ургыларын пайдалану .

¥зындыщ^а, биiктiккe сеюру, аздап салма^ алып жYгiру осы жаттыгуларды салма^ артпай элденеше рет ^айталау.

ЬЦшам ^имылды (сeкiру гимнасткалыщ жаттыгулар

48

т.б) жеке бвлшектерге бвлiп жэне оны eкпiндi бiр жылдамдыщпен орындау. Бул жерде ^имыл-эрекелмен онын техникалыщ жагынан тутастыгын са^тау ^ажеттттн есте са^тау керек. Сондай-а^, тутас ^имыл-эрекелнщ ^айсы бiр бвлктерш барынша жылдамдыщпен орындау, онын техникасымен (биомеханикалыщ) взара ^арым -^атынасынын взгеруше (техниканы бузуга) жэне кYш салу мен спортшынын бас^а тулгалыщ мYмкiндiктeрiн арттыруга экеп со^тыратындыгын ескерген жвн.

Студенттердщ жылдамдыгын арттыру Yшiн квбше сэйкес кeлeтiн ^олданбалы дене тэрбиеа жаттыгуларын орындатуга болады.

1. Суда жYзу

2. Туристiк сапарлар

3. Шангы спорты

4. Баяу жорта^тап жYPу

5. Топтасып жYгiру

Жауын-шашынды ауа-райына байланысты спорт залга квшу кeзiндe тэсiлдeр мен эдютердщ взара ауысуы са^талмаган, осынын нэтижеанде «орта жэне алыс ^ашыщтыщ^а жYгiру» бвлiмдeрiнe вту кeзiндe ^ойылган мшдеттер жYзeгe асырылмайды, осынын салдарынан студенттердщ шыдамдылыгынын даму дeнгeйi вте твмен;

Спорт залынын тарлыгынан, не онын артыщ толуына байланысты дене тэрбиеа саба^тарында ^имыл тыгыздыгы азаюда, нэтижеанде втшген саба^тардын куммулятивтi эсeрiнeн студенттщ дене дайындыгы, даму дeнгeйi мен серпшдгтп твмeндeйдi. Свйтiп дене жYктeмeсiнiн «эрекеттен кeйiнгi эсерЬ> бузылады;

Жаттыгушылардын алгашщы даярлыщ сатысында, эсiрeсe студенттердщ ^ыс^а ^ашыщтыщтарга жYгiру жаттыгуларын тагайындау, ягни, 5-7 метр ^ашыщтыщ^а семрт, отырып, жогары сeкiрiп жYгiрудeн бастап 10-15 метр ^ашыщтыщ^а жYгiругe ауысу, одан кeйiн 15-20 метрге, 20-30 метр ^ашыщтыщ^а жYгiругe ауысуы, 15-20 метрге, 20-30 м метр ^ашыщтыщ^а жYгiру жаттыгулары.

Жeнiлдeн ауырга квшу сатысымен вткiзiлуi керек. Бiр жаттыгудан нэтиже шыгарып барып, кeлeсi жаттыгуларга квшу жолын пайдаланган дурыс. Жаттыщтырушынын басты парызы немесе мiндeтi топтыщ нэтиже емес, эр студeнттiн жеке нэтижеан шыгару болып табылады.

Корытынды: 1. Жогары о^у орнындагы «дене шыныщтыру» пэнiндe студeнттeрдiн жылдамдыщ ^асиеттерш арттыру эдiстeмeсi мен гылыми -теориялыщ алгы шарттары твмeндeгiдeй болып табылады:

- жогары о^у орнындагы «дене шыныщтыру» пэнiнiн багдарламасында жылдамдыщты дамытуга арналган жаттыгулар;

- жылдамдыщты арттырудын непзп эдiсi - студeнттiн барынша жылдамдыщ пен орындайтын жаттыгуларды ^айталауы болып табылады;

Эдебиеттер mi3iMi:

1. К.И. Адамбеков-Педагогические основы физического воспитания учащихся. Автореферат десертации на соискание ученой степени доктора пед. наук - Алматы: АГУ им. Абая.- 1995- 40 бет.

2. К.Д. Байбулов, К.И. Адамбеков, В.В.Варюшин-Методика воспитания выносливости у юных футболистов. - Алма -Ата: КазИФК,- 1982-23-25 бет.

3. В.В. Варюшин - Комплексная оценка выносливости //Спортивные игры, 1981, № 5 -23-25 бет.

4. А.А. Межов, С.Г. Нуржанов, В.П. Степанов-Управление подготовкой спортсменов в хокее на траве (учебное пособие) - Алма-Ата.- 1992-1-53 бет.

5. К.Д. Ордабаев-Спортивные игры как средство воспитания нравственных качеств учащихся. Автореферат диссертации на соискание учебной степени канд. Пед наук. АГУ им. Абая.-1997 -20 бет.

Батыс Цазацстан медицина журналы №2 (34) 2012 ж.

НОВЫЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ

РЕЗЮМЕ

Н.А.ТУР ГАНОВА

ПРЕДПОСЫЛКИ НАУЧНОЙ ТЕОРИИ И ПОВЫШЕНИЕ ВЫСОКОГО УРОВНЯ СКОРОСТНЫХ КАЧЕСТВ У СТУДЕНТОВ ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ В МЕТОДИКЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ПРЕДМЕТА ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ.

Западно Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова, Актобе

В вузах на занятиях по физической культуре показан высокий уровень скоростных качеств, а также комплекс упражнений, полезных для здоровья. На кафедре разработаны и внедрены основные упражнения для развития у студентов скоростных качеств.

Ключевые слова: скорость, обучение ,процесс оздоровления,развитие тела,упражнение.

SUMMARY

N.A. TURGANOVA

PRECONDITIONS OF TH E SCIENTIFIC THEORY AND INCREASING OF HIGH LEVEL OF THE STUDENTS IN THE TEACHING METHOD OF PHYSICAL TRAINING IN THE HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTION

West Kazakhstan State Medical University named after Marat Ospanov,Aktobe

In the article is shown results of physical culture of high speed qualities, methods and skills, a complex of development of exercises for useful development of health, introduction of the main high speed qualities and performance of repetition of high speed exercises by the students of higher educational institutions at the lesson.

Key words: speed, instruction, sanitation process, developing body, exercises.

86Ж 79:615.825.4

А.А. ДУАНБЕКОВ

КАЗ1РГ1 КЕЗЕНДЕГ1 ¥ЛТТЬЩ СПОРТ ТYРЛЕРIНIH 8ЛЕУМЕТТ1К М8Н1 Ж8НЕ

САУЬЩТЫРУ КЫЗМЕТ1

Марат Оспанов атындагы Батыс Казахстан мемлекеглк медицина университету А^тебе

Казак халкынын улттык ойындары елдщ eMipiMeH тыгыз байланысты, оный шаруашылык, экономикалык, элеуметтк турысынан туган. Сондыктан оный тэрбиелк манызы аса жогары spi кунды.

Казакстандагы улттык мектептерде дене тэpбиесi бойынша оку жYpгiзудiн нэтижесiн жогарылату максатында дене тэpбиесi багдарламасын улттык ерекшел^тер^ жYзеге асыру туралы багдарламалардын барлык бeлiктеpi мен эдiстемелiк эзipлемелеp бастырып шыгаруды усынады. (Б.О. Элмуканов, 1993ж). Казактын улттык ойындарын негiздеу, тiзiмдеу, жинактау бойынша M.Y. Болгамбаев, М. Таникеев, Е. Сагындыков, Б.А. Тетенаев, А.Б. Буpкiтбаев, М.М. Гуннер, И.М .Коротков елеулi жумыстар жасап, казак балаларынын тipшiлiгiне олардын кундылыгы жазылып беpiлдi. Сонымен катар F.F. Мусабаев, Г.А. Решетнова, Р.З. Самигуллин, Б.Д. Санданов, М.М. Сахабутдинов, Т. Саяркулов, С. Тайжанов, Кулназаров, Ж.А. Урумбаев, Н.Е. Чередниченко, П. Шылманов, С. Ягшыев, Х.А. Сарыев, Е.К. Уанбаев, Ф.Ж. Уанбаева, Е. Мухитдинов казак улттык ойындарымен катар баска елдердщ ойындарын насихаттады.

Зерттеу мэселесi - келес карама-кайшылыктарга негiзделген: бip жагынан казipгi танда Казакстан Республикасында улттык спорт тYpлеpiн элемдегi спорттын интенсивт дамуынын талаптарына сэйкестiлiгiн жYзеге асыру, сонымен катар жасeспipiмдеpдi осы спорт аркылы тэpбиелеудiн маныздылыгын жогарылату, еюншл жагынан бул гылыми-эдiстемелiк пpоцестеpдi камтамасыз етудiн жеткiлiксiздiгi.

¥лтты^ спорт тYрлерiнiн кепшiлiк тYрлерi оншалыщты жогары емес спорттьщ керсеткiштермен жэне бу^аралыщ сипатымен ерекшеленедi. Мундай денгейдеп спорт саба^тары бос уа^ыттарда еткiзiледi. ¥лттыщ спорт тYрлерiнiн кептеген тYрлерi бос уа^ытты дурыс та салауатты еткiзудi уйымдастырудын, денсаулы^ты шындаудын, белсендi демалыстын танымал жолдарынын бiрi, сондыщтан манызы ете жогары. Олар ен тура^ты айналыс^анда гана сауы^тырушылы^ эсер ете алады. Осы ма^сатта ^олданатын бас^а шаралармен салыстырганда, олармен шугылдану агзага жогаргы талаптар фяды, сондыщтан да езi не жога ры да байсалды кез^арасты талап етедi.

¥лттыщ спорттын бу^аралыщ тYрлерiнiн адамнын мYмкiндiктерiн тэрбиелейтiн эрекет ретiнде зор ^огамдыщ мэн i бар. Спо рттыщ ашыщтанулар барысында жетiл ге н ^имыл Yлгiлерi жасалады, дене жэне психи калыщ ^асиеттер си я^ты жалп ы адамзаттыщ ^ундылыщтар ба р ^асиетте р аныщталып, дамиды. Спорттын эрекет мундай жагдайда адамнын ^ке асырылган мYмкiндiктерiнiн жогары Yлгiсiн еске тYсiредi, сонымен бiрге олардын эр^айсысын кенейтуге болатындыгын ай^ындайды. ¥лттыщ спорт тYрлерi мен ойындарынын бу^аралы^ тYрлерiмен айналысу барысында алдымен жекеленген, кейш кептеген спортшылар осы шектердi жене алады.

¥лттыщ спорттын кепшгшк тYрi езiнiн табиги зандылыщтарымен спортшынын жан-жа^ты дамуын талап етедi. Сондыктан спортшы тэрбиелеу тэжiрбиесiмен арнайы дайындыщ ^атар уласып жатады.

Дене тэрбиес - тэрбие жYйесiнiн негiзгi бiр саласы.

Медицинский журнал Западного Казахстана №2 (34) 2012 г.