Өзіндік зерттеу тәжірибесін дамыту Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ

ПОДГОТОВКИ УЧИТЕЛЯ

031НД1К ЗЕРТТЕУ ТЭЖ1РИБЕС1Н ДАМЫТУ

Бекмаганбетова Г. К., «Орлеу» бшктшкт1 арттыру улттыц орталыгы» АК филиалы Костанай облысы бойынша педагогикалыц цызметкерлердщ бЫжтЫтн арттыру институты»,

ага оцытушы

Кептеген жылдар бойы мек-тепте жумыс ютеген мYFалiмдер бшм берудщ кептеген эдiстерi мен тYрлерi келiп уакыты жеткен кезде 72 жойылFанын бiледi. Жана заман бiздiн алдымызFа жана шешiмдердi талап ететш жана мiндеттердi кояды. Бiлiм беруде жана да емес, бiрак кажетт болып саналатыны окушылардын Fылыми-зерттеy эрекеттерi болып саналады, ол баланын жеке тYЛFа ретiнде дамуына мYмкiндiк бередi, со-нымен катар баланын бiлiмдi алyFа де-ген мотивациясынын пайда болуына мYмкiндiк бередi. Жас кажеттшгшщ iзденiс белсендiлiгiн iске асыру Yшiн бастауыш мектепте педагогикалык-психологиялык шарттарды жасау кажет. Оку эрекеттерiнде зерттеу даFдысы жоктарFа негiзгi жэне ере-сек мектептiн баFдарламасын менгеру киьюта соFады.

Баланын танымдык кабiлеттерi мен кызы^ушылыктарын дамы-ту онын езшдж шыFармашылык,

зерттеу iзденiсi, жана бiлiмдердi ез бетiнше ашуына мYмкiндiк бередь БYЛ жаFдаймен ешкiм таласпайды, бiрак бYны бiлiм беру тэжiрибесiне кен маштабты тYPде енгiзy барысын-да да бiраз киындыктар туады. Бшм беру теория саласында маман болмай-ак дэстYрлi бiлiм беруде окытудын репродyктивтiк эдiстерi басымдылык орында екенш тYсiнyге болады.

Баланын танyFа деген ынтасы табиFи, ол биологиялык тYPFыдан шартталFан. Бiрак, ол неге дэстYрлi бiлiм беру барысында сирек кершю табады? Бала емiрге генетикалык тYPFыдан оны тану сезiмiмен келедi, ал бiз болсак оны Yйреткiмiз келед^ кеп жаFдайда серiктестiк жаFдайымен емес, керiсiнше карсылыкпен бетпе-бет келемiз.

Шапшан тYPде езгерiп жаткан емiр коFамFа маFынасын кайта караyFа жэне ондаFы адамнын зерттеу тэртiбiнiн мэнш ашyFа итермелейдi, ал жалпы бшм беру практикасындаFы

БЕСГНЖ «ОРАЕУ» -

1/2013

окытудын зерттеу эдютершщ рел1 мен орнын аныктайды. Жана XXI Faсырдын басында зерттеу 1зден1с1н1н б1л1г1 мен дaFдылaры мшдетп тYPде тек кана ем1р1 Fылыммен бaйлaныстырFaн aдaмFa Faнa емес, со-нымен катар, ол эр aдaмFa кажет бола-ды. Сондыктан, каз1рг1 уакыт педагогы балаланын мектептеп оку эрекеттерш танымдылыкка карай жакындату, сол аркылы оны ю жYзiндегi кажеттшкке карай тарту кажетлгш тYсiнiп отыр. K,aзiргi уакытта отандык педагог-тар белсендi тYPде окытудын зерттеу эдiстерiн енгiзуге бaFыт устап отыр.

Баланы окытуды YPДiсiнде зерттеу iзденiсiне кур&^ан заманауи педагогика мен педагогикалык техно-логиялар каркынды тYPде жана бiлiм беру технологияларын курастырылып жатыр. Эр жaстaFы балалардын шыFaрмaшылык жобалары мен зерттеу жумыстары эр тYрлi конференция, фестиваль, керме, байкаулар еткiзiлiп турады.

Балалардын езiндiк зерттеу iзденiс эдютерш бiлiм беру максатында пай-далану практикасын зерделеу, осы мшдетп шешуге бiр жакты карау бaFыты барын нактылайды. Сонымен, балаларды зерттеу аркылы окытудын заманауи технологияларынын

кепшшп балалардын езiндiк зерттеу тэжiрибесiне кiрудiн эр тYрлi нускаларын Faнa усынып отыр. Кептеген бастауыш, орта жэне тшт жоFaры оку орындарынын педагог-тары езiндiк зерттеу мшдет жэне шыFaрмaшылык жобаны орындау мшде^мен балаларды толFaндырып кояды, сонымен ол жумыс толыFымен жYрiп жатыр деген сешмде болады.

1/2013

Эзшдж оку зерттеулерш еткiзуге мYмкiндiк aлFaн сон бала езi буны iстеуге Yйрену кaжеттiгi болжанады. Бiрaк, бул бaFыттын aнFaлдыFы OFaн кенiл белiнген кезден-ак тYсiнiктi болады.

Егер баланы арнайы осыFaн Yйретпесе, кiшi мектеп окушысы ешкандай зерттеудi жYргiзе алмай-ды. Hегiзгi жумыс муFaлiмнiн иы^ына тYседi.

Окушылардын зерттеу жумыстары-нын эрекеттерiнiн кезендерiн карас-тырып керешк.

Жумысты ен бастапкы кезенi болып окушылардын такырыпты тандауы болып саналады. Ересектердiн бaлaлaрFa такырыпты беруi дурыс емес - олардын ездерiне тандау мYмкiндiгiн беру кажет. Будан кешн бала педагогтын кемегiмен 73 максатын коюы тиiс - езiнiн зерттеу эрекеттершщ YPДiсiнде ол не нэрсеге кол жеткiзуi тиiс екендiгi. Келес кезен - езiнiн такырыбы бойынша материалдарды жинактау, бул жумыс та муFaлiмнiн кемегiнсiз iске аспай-ды. Бала жинaктaлFaн материалдарды зерделейдi, жалпылайды жэне жYЙеге келтiредi, эрi карай оны безендiредi. СонFы кезенi болып жумысты корFaу болып саналады. Жумысты корFaу конференция, презентация, баяндама тYрiнде болуы мYмкiн.

Окушылардын ойлау мэдениет мен зерттеу тэртсбшщ негiзгi бiлiктерi мен дaFдылaрын дамы-туды калыптастыру Yшiн зерттеу бшктерш калыптастырудын келесi эдiстемелерiн пaйдaлaнуFa болады.

- Мэселеш керу, бiлiгiн дамыту. Mэселенi тауып жэне калыптастыру -БЕСГНЖ «ОРЛ№>

манызды, шешуден киын ештене жок. Мысалы, мынадай тапсырмалар беруге болады.

Тапсырма: «Баска кейiпкердiн атынан энгiме курастыр». Эр тYрлi адамдар, тiрi жан жэне тшт тiрi емес объектшер атынан энгiме курастыру. ШыFaрмa жaзуFa болады. Сюжеттiк сызыктын бойындaFы кездейсок эр бурылысты атап ету кажет.

Тапсырма: «Заттын кеп кырын атап бер».

Бакылау - мэселеш аныктаудын тэсiлдерiнiн бiрi. «Кызыкты эркашан касында» такырыбы бакылау жасау бiлiгiн дамыту Yшiн жаксы тапсырма бола алады.

- Гипотезаны шы^ару бiлiгiн дамыту. Гипотезалар мэселеш шешудщ мYмкiн нускалары ретiнде пайда 74 болады. Осыдан кейiн бул гипотезалар зерттеу барысында тексеруге ушырайды. Гипотезаларды курастыру зерттеушiлiк, шы^армашылык ойлаудын негiзi.

Тапсырма: «Кане, бiрге ойлайык». Булттар аспанда неге жYзедi? Кектемде aFaштa бYP неге пайда болады? Неге кYндiз жарык, ал тYнде кaрaнFы? Неге жел соFaды? Неге ...? Неге ...? Неге ...? Сонын барысында бiз эркашан мына сездердi пайдаланамыз: мYмкiн ..., мYмкiн болса...

Сурактарды коя бшу бiлiгiн дамыту.

Тапсырма: «Кандай сурактар сaFaн жана такырыпты бшуге кемек бередi», «ЖaсырынFaн сездi тап», «(Мысалы, дана тасбака ТортиллaFa) кебiрек сурак кой», «Уакыт маши-насына» сурактар, «Yй жануарлары-на» сурактар, «Сурактын кемегiмен ВЕСТНИК «ОРЛЕУ» -

жaFдaйдын себебiн тап». Ойын «Не туралы сурaFaнын тап?».

ТYсiнiктерге аныктамалар беру бiлiгiн дамыту. Баланын карым-катынас жaсaуFa жэне тYсiнiктердiн калыптасуынын дамуы кандай екенiн бiлу Yшiн, муFaлiм эр тYрлi эдiстердi колданады. Осындай эдiстердiн бiреуi - тYсiнiктердi аныктау эдiсi. ОкушылaрFa зат усынылады, осы затка сипаттама беру кажет.

Топтастыру бiлiгiн дамыту. Тапсырма: «Катарды жaлFaстыр». Мы-салы: пайдалы казбалар. Тапсырма: «Kaтелердi тап жэне оларды айтып бер».

Эксперимент жасау бшп мен дaFдылaрын дамыту.

Ойлык эксперимент барысында зерттеушi ойша езшщ барлык кадамын езiне керiнiс ретшде жэне осы эрекеттердiн нэтижелерiн аны^ырак керуге болады. Ой экспериментi барысында мынадай мшдеттер шешiледi:

Бiр белiк кaFaздaн ненi жaсaуFa болады? 8-ге 7-нi калай косуFa болады? «Шеп» сезiн жатыс септтнде калай пaйдaлaнуFa болады? Ен кызыкты эксперименттер - юке аскандар. Мысалы: бояуларды араластару, жарыкты тYсiру, магнит жэне металдармен жaсaлFaндaр.

Талкылаулар жэне ой

тужырымдарын жасау бiлiктерiн дамыту. Тапсырма: «AйтылFaн тужырымдардын дурыстыFын тек-сер», «Иэ, жок», «Неге уксайтынын айт», «Заттар белгiлерiн негурлым кебiрек айтындар».

Метафоралар жасау бiлiгiн дамыту. Тапсырма: «Аныктамалардын мaFынaсын тYсiндiрiндер». Казак

_1/2013

тшндеп фразеологизмдер.

Мэт1ндерд1 курастыру бшктерш да-мыту. Зерттеу жYpгiзугe окушыларды YЙpeту Ymii аппарат кeздepiмeн жумыс жYpгiзугe кажетт бiлiктepмeн каруландыру кажет. Бшктщ ерек-ше тYpi - ютаппен немесе мэтiнмeн жумыс iстeй бшу:

1-кезен - мэтiндi тез шолып шыFу, оны карап шыFу;

2-кезен - «мэтш бойынша eзiнe сурак коя бшу»;

3-кезен - оку. Кгтаппен тepeнipeк танысу;

4-кезен - «бастылары мен турлаусыздарын белгшеу»;

5- кезен - <^йшдеме». Басты ойды аныктау бiлу, оны нактылайтын фактiлepдi табу - зерттеу барысын-да алышан материалдарды ендеу ба-рысында кажетл манызды касиет. OсыFан YЙpeтeтiн ен карапайым эдiстeмeлiк тэсiл - карапайым графикалык сызбаларды пайдалану. Мысалы, «AFаш» сызбасы казак тiлi сабактарында туыстык катынастарды

бiлдipeтiн сездер..

Дивepгeнттiк жэне конвepгeнттiк ойлауды дамыту. Осы тYPдeгi ой-лау тYpлepi барысында манызды кpeативтiлiк касиeттepi дамиды, олар: ойлаудын бip тумалылыFы, ишпштт, тeздiгi. Тапсырма: «AталFан такырып бойынша мэтш», «Баска сездермен ай-тып бер», «Epтeгiнi ойлап табамыз».

Бшк танымдык кабiлeт, турмыс-тipшiлiктiн сырын уFуFа талпы-ныс баланын ерте жасынан туын-дайды. Сондыктан окушыларды iздeнушiлiккe баулу бастауыш сы-ныптан басталуы тиiс. Бастауыш сы-нып окушыларынын тYpлi сeздiктep мен кызыкты эдeбиeттepдi iздeп табуFа, окып, танысуFа куштаpлыFын бiлeмiз.

Мектепте окушынын iздeнушiлiккe баули отырып, Fылым мен техниканын 75 жeтiстiктepiнe сэйкес армандары-на жетуге, ез жолдарын дэл табуFа, FылымFа жетелеу аркылы eздepiнiн кабшеттерш ашуларына кeмeктeсуiмiз кажет.

Pe3MMe

^aHHaa paôoTa nocB^ùeHa npoôëeMe pa3BHTHa caMOCToaTeëbHoô ^eaTeëbHO-cth Mëaflmnx mKoëbHHKoB nyTëM oB^a^eHHa TexHHKoô HCCëefloBaTeëbCKoro no-HCKa. OHa ^ornnecKH BKnronaeT b ceôa MoTHBHpyrorn,He ôaKTopti HCcëe^oBaTeëb-CKoro noBe^eHHa h MexaHH3M ero ocyrn,ecTBëeHHa. B poëH 3Toro MexaHH3Ma y neëoâeKa BMCTynaeT MBimneHHe.

Resume

This work is devoted to the theme "Development younger pupils' self-activity by the way of mastering the technique of research exploration." It includes the motivating factors of exploratory behavior and the mechanism of realization this behavior.

1/2013

ВЕСТНИК «ÔPA№

МЕКТЕПКЕ ДЕИ1НГ1 ПЕДАГОГИКА САБАГЫНДА 1СКЕРЛ1К ОЙЫНДАРДЫ ЦОЛДАНУ АРЦЫЛЫ СТУДЕНТТЕРД1Ц КЭС1ПТ1К ДЕЦГЕЙ1Н ЦАЛЫПТАСТЫРУ

АбдихановаК.О., РахпановаБ.Г., Костанай педагогика колледжШц оцытушылары

Елбасы Н,Э.Назарбаев езiнiн халыкка жолдaFaн жолдауында бiлiм беру саласына байланысты «... Бiз техникалык жэне кэсiптiк бшмнщ релiн жанаша сезiнуге тиiспiз. Yкiмет, барлык денгейдегi экiмдер осындай тYлектер кажет секторды — басымдыкпен тарта отырып,жaстaрFa кэсiптiк бiлiм беретiн оку орында-ры желiсiн дaмытуFa бaFыттaлFaн пэрмендi шараларды колдaнуFa тшс»,-деген.

БYгiнгi тaндaFы елiмiздiн бiлiм уйымдарынын басты мiндетi -баланын денсаулы^ына жaFымды ыкпал етудi кездейтiн бшм беру ортасын куру. Бiз емiр CYрiп отырFaн уакыт aлдынFы толкыннын зама-нына мYлдем уксамайды.[2] Бала болaшaFы онын жана тужырымдарды тYсiнуi мен кабылдай бiлуiне, дурыс тандау жасауына, бYкiл емiр бойы-на езгермелi жaFдaйлaрFa тез икем-деле бшу кaбiлетiне байланысты болмак.. [7] Осыпан байланысты мундай тулFaFa койылатын бiрiншi кезектегi накты талап: ойлылык, салмактылык, белсендiлiк, элеуметтiк

жaуaпкершiлiк, терен бiлiмдiлiк, кэсiби сауаттылык. Бул окушынын бойында калыптасатын тYпкiлiктi максат, мшдеттерш aйкындaуFa тiкелей жол болады.

Баланын жан-жакты дамуына, ез пiкiрi мен ойын ашык жеткiзуiне, эр aдaмFa тaбиFaтынaн берiлген шыFaрмaшылык элеуетш толык iске асыруына ыкпал ететш фактор-лар тек окытудын непзп кезендерiн толык менгерген устаздын кемепмен жYретiнi бaршaмызFa мэлiм. Эзш-езi танып, келешегiн aйкындaуFa са-налы тYPде дайын болу, коFaмнын экономикалык, мэдени, саяси, емiрiне белсендi aрaлaсуFa мYмкiндiк беретiн орта ол бшм беру ортасында жYредi.

[5]

Бул тYсiнiктi де, эрбiр азаматтын бэсекеге кабшеттшп онын кэсiби бiлiм-бiлiгiмен айкындалса керек. Miне, дэл осындай устаным негiзiнде жанаша бiлiм берудiн курылымы, негiзгi эдiстерi, формалары, оку куралдары, кэсiби-педaгогикaлык кызметкерлердiн бiлiктiлiгiн арт-тыру, кэсiптiк мектеп педагогынын

ВЕСТНИК «ОРАЕУ» -

1/2013

сараптамалык кызмет^ окытудын эдiстемелiк жYЙелерi сиякты манызды мэселелер бiлiм беру орталарынын KYнды каруы.

Адамнын жеке басынын элеyметтiк касиетi,онын емiрге деген куштырлыгеы мамандык бiлгiрлiгiне байланысты болмак.. [2]Мектеп-ке дейiнгi тэрбие педагогынын бшктшгше ез мамандыFын толык бiлiп кана кою емес, онын танyFа деген талпынысы, шыFармашылык касиетi, сол сиякты, педагогикалык тYтас процентi YЙымдастырып, OFан сын кезiмен карап талдай бшу^ балабакша жYмысындаFы тэрбие бiлiм берудщ сапарларын кетеру жолдары мен ^ралдарын белгiлеy жатады.

БYЛ мiндеттердi шешудщ неFYрлым тиiмдi тYрi окытудын белсендi фор-масы мен эдiс тэсшдерш колдану бо-лып табылады. [4]Белсендi окытудын негiзiнде эрбiр окытушынын кекейкест мэселелердi шашудын

жолдары мен амалдарын тынымсыз iздестiрiп, теориалык, тэжiрибелiк тYPFыдан да карастырyFа тiкелей катысуы жатыр. Iскерлiк ойн-дар емiрде болып жататын тYрлi жаFдайларFа елiктiре отырып, Yлкендердiн белсендiлiгiн арттыра-тын тиiмдi форманын бiрi. Олар еткен дэyiрлердiн ойын мэдениетiнен туып, бiздiн заманымызда эскери, спорт, дидактикалык жэне баска да таботи ойындардын негiзiн калады. Ойын туралы ой бiлдiрген немю философы К.Грос болды. Америакан Fалымдары Дж.Нейман мен О.Моргенштерннiн енбектерiнде юкерлш ойын туралы айтылFан.

Iскерлiк ойын тYрiнде еткiзiлетiн сабактардынэдеттегiденезгешеболyы, OFан катысушылардын барлыFынын да, кызыFy ахуалын тyFызатындыFы 77 мектепке дейiнгi педагогиканы окып YЙренyге, пайдаланyFа Yлкен Yмiт тyFызады.

Iскерлiк ойындарда бала бакшадаFы топтарда жYргiзiлетiн эркилы тэрбиелiк- бiлiмдiк шаралар саханадаFыдай бейнелене керсетiледi де, релдерде ойнайтын адамдардын езара карым-катынасы педагогтар-балалар арасындаFы ауызба-ауыз сейлесу аркылы жYргiзiледi. БYЛ ойындар шыFармашылык ой-ерют дамытyFа, YPДiстiн сапасын жаксарту

жолдарын ез бетiнше iздестiрyге жол ашады.[6]

Iскерлiк ойын. «YйымдастырылFан оку-кызметЬ>

Максаты: балабакшада окытудын жалпыFа ортак тYрi ретiнде YЙымдастырылFан оку -кызметiн зерттеу жэне оны талдау, балалардын Yстiнен карап тYратын педагог тYPFысынан кезкарасты керсету.

1/2013

ВЕСТНИК «ОРЛ№

Пcиxoлoгo-пeдaгoгичecкиe

ошовы подготовки yчитeля _

Peлдep:

Tэpбиeшi, бaлaлap, мeнгepyшi, эдicкep.

Kep^ra кypaлдap: бaлaлapдын aты жaзылFaн кaFaздap.

Дaяpльщ: Жeтeкшi oйын бacтa-лapдaн бypын OFaн la^ica^m тoпты oйыннын тaкыpыбымeн, мaкcaтымeн тaныcтыpaды, peлдepдi бeлicyгe кeмeктeceдi.

Yйгe тaпcыpмa:

Tэpбиeшiгe-yйымдacтыpылFaн oкy-Kызмeтiнiн тexнoлoгиялык кapтacынын Yлгiciн œacay.An, эдicкep мeн мeнгepyшi yйымдacтыpылFaн oкy-кызмeтiн тaлдay cypaктapын дaй-ындay ycынылaды.

Omrn бapыcы:

Tэpбиeшi бaFдapлaмaнын газ-^лген тapayы бoйыншa жэлпы 78 yйымдacтыpылFaн oiy -кызмeтiн yйымдacтыpып,oны жYpгiзeдi.

Kopытынды пiкip caйыc:

Пiкipcaйыcты жeтeкшi 6y^ топ-пeн жYpгiзeдi. Aлдымeн бaлaлap peлдepiндe oйнaFaндap пiкip aйтaды. Coдaн coh yйымдacтыpылFaн oiy-кызмeтiн бaкылaп oтыpFaндap eз пiкipiн бiлдipeдi.

Eкiншi caбaк «Cюжeттi -peлдiк omm»

Mancara: cюжeттiк -peлдiк oйынFa бacшылык; eyдiн кыp-cыpын aшып, OFaн тaлдay œacay, пeдaгoг пeн бaлa apacындaFы кapым-:кaтынacты ami^ay.

Peлдep: тэpбиeшi, бaлaлap, capa^ тay кoмиccияcы.

Kepeктi кypaлдap:

Дaйындьщ: Жeтeкшi oйын тoбын epтepeк тaкыpыппeн тaныcтыpaды, peлдepдi бeлyгe кeмeктeceдi. ВЕСТНИК «ÖPAEY» -

Oйыннын бapыcы: Tэpбиeшi cюжeттiк-peлдiк omm-ды кeз-кeлгeн элeyмeттiк мaнызы бap тaкыpыптa бaлaбaкшaлap тэжipибeciндe кaлыптacкaн тэpтiп бoйыншa yйымдacтыpaды.Oйын i^aH peглaмeнтпeн eткiзiлeдi.

Oйын aяктaлFaн coh caparnay миccияcы oйынFa бacшыльщ eтyдeгi oнды cэтciз жaFдaйлapFa тaлдay œa-caйды.

Kopытынды: Kaтыcyшылapдын бэpi тaлдayFa кipiceдi.

Эзeктi мэceлeлepдiн 6ípí бoлып oтыpFaн « Kaзaкcтaн - 2030» жoл-дayындa дa, «Бшм тypaлы» зaндa, Eлбacымыздын «Бoлaшaкгьщтapдын фopyмындa» ceйлeгeн ceзiндe oкyшылapды шыFapмaшыльщпeн кaлыптacкaн жэнe жeкe тyлFa peтiндe o^r^m, дaмытy кaжeттiлiгi aйтылFaн. бул мaкcaт, мiндeттepдi icкe acыpyдa, oкyшылapды шыFapмaшыльщ icкe бay-лу, oкyшылapды ipi^ey, eнбeккe жэнe KOFaмдык icтepгe apanacrapy, oлap-мeн гылыми, шыFapмaшылык iздeнic бaFытындa жyмыc icтey жYpгiзy. [8]

Зaмaн тaлaбынa caй эp мyFaлiм eз caбaFын жaнaшa yйымдacтыpып, шыFapмaшыльщ iздeнicпeн eткiзeдi. Бiлiм бepy cyбъeктici peтiндe oкyшыны кaлaй дaмытaмын? He apкылы дaмытaмын? дeгeн cypai ту-ындaды. Opi бiлiм бepy кypлымындa жaнa тexнoлoгиялap eмipгe кeлдi. ^л тexнoлoгиялapдын 6ípí - oйын тexнo-лoгиялapын caбaктapдa тиiмдi пaйдa-лaнa бacтaдым.

Oiy YPДicтepiндe oйын тYpлepiн бaлaлapдын жac жэнe пcиxoлoгиялык; epeкшeлiктepiнe cэйкec тYpлeндipiп, жaнa тaкыpыпты eткeндe, eтiлгeн

_1/2013