CC BY
12INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© D.U.Atadjonova1^_
1Urganch davlat universiteti, Urganch, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ilm va e'tiqodning kesishishi azaldan chuqur falsafiy va tarbiyaviy ahamiyatga ega mavzu bo'lib kelgan. Ushbu tadqiqot Imom Moturidiy va Abul-Mu'in Nasafiylarning ma'naviy-axloqiy ta'limotlarini, xususan, ularning ilm-fan va e'tiqodni ta'lim doirasidagi integratsiyasiga oid qarashlarini o'rganadi.
MAQSAD: ushbu tadqiqot Imom Moturidiy va Abul-Mu'in Nasafiylar ta'riflagan ilm va e'tiqodga bo'lgan munosabatning tarbiyaviy ahamiyatini o'rganishga qaratilgan. Ularning ma'naviy ta'limotlari, axloqiy tamoyillari va bilimlarni egallash va ma'naviy o'sishni yaxlit tushunishga hissa qo'shadigan falsafiy tushunchalarini o'rganadi.
MATERIALLAR VA METODLAR: Imom Moturidiy va Abul-Mu'in Nasafiylarning ilm va e'tiqodga oid ma'naviy-axloqiy ta'limotlari bo'yicha keng qamrovli adabiyotlar tahlilini o'tkazildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: tadqiqotda birlamchi matnlar, tarixiy sharoit va ilmiy talqinlar tahlili orqali Imom Moturidiy va Abul-Mu'in Nasafiylarning ilmiy izlanish va diniy e'tiqod o'rtasidagi uyg'un bog'liqlik haqidagi ta'limotlari yoritilgan. Unda ularning falsafiy asoslari empirik bilimlarni ma'naviy donolik bilan birlashtirgan ta'limga muvozanatli yondashuvni qanday targ'ib qilishini muhokama qiladi.
XULOSA: topilmalar imom moturidiy va Abul-Mu'in Nasafiyning ilm-fan va e'tiqodga oid qarashlarining ma'rifiy jihatdan dolzarbligini ta'kidlab, axloqiy va ma'naviy rivojlanish bilan bir qatorda intellektual qiziqishni uyg'otuvchi yaxlit ta'lim-tarbiyaviy yondashuvni targ'ib qiladi. Ularning ta'limotlari ilmiy izlanishning axloqiy jihatlari va ta'lim amaliyotining ma'naviy asoslari haqida qimmatli fikrlarni beradi.
Kalit so'zlar: Imom Moturidiy, Abul-Mu'in Nasafiy, ilm va e'tiqod, ma'naviy meros, tarbiya falsafasi, axloqiy tarbiya.
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ОТНОШЕНИЯ К НАУКЕ И ВЕРЕ В ДУХОВНО-ЭТИЧЕСКОМ НАСЛЕДИИ ИМАМА МОТУРИДИ И АБУЛЬ МУИНА НАСАФИС
©Д.У.Атаджанова1Н
Ургенчский государственный университет, Ургенч, Узбекистан_
Iqtibos uchun: Atadjonova D.U. Imom Moturidiy va Abul Muin Nasafiylarning ma'naviy-axloqiy merosida ilmga va e'tiqodga munosabatning tarbiyaviy ahamiyati.// Inter education & global study. 2024. №5(1). B.350- 356.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №5(1)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: пересечение науки и веры всегда было темой глубокого философского и образовательного значения. В этом исследовании рассматриваются духовные и моральные учения Имама Мотуриди и Абул-Муина Насафи, в частности их взгляды на интеграцию науки и веры в образование.
ЦЕЛЬ: данное исследование направлено на изучение воспитательной значимости отношения к науке и вере, описанного имамом Мотуриди и Абул-Муином Насафи. Изучает их духовные учения, этические принципы и философские идеи, которые способствуют целостному пониманию приобретения знаний и духовного роста.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: проведен комплексный анализ литературы по духовно-нравственным учениям Имама Мотуриди и Абул-Муина Насафи о науке и вере.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: исследование освещает учение Имама Мотуриди и Абул-Муина Насафи о гармоничных отношениях между научными исследованиями и религиозной верой посредством анализа первичных текстов, исторического контекста и научных интерпретаций. В нем обсуждается, как их философские основы способствуют сбалансированному подходу к образованию, который объединяет эмпирические знания с духовной мудростью.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: полученные данные подчеркивают образовательную актуальность взглядов Имама Мотуриди и Абул-Муина Насафи на науку и веру и создают целостную образовательную и образовательную программу, которая вызывает интеллектуальный интерес наряду с моральным и духовным развитием, способствующим данному подходу. Их учения дают ценную информацию об этических аспектах научных исследований и духовных основах образовательной практики.
Ключевые слова: Имам Мотуриди, Абул-Муин Насафи, наука и вера, духовное наследие, философия образования, нравственное воспитание.
Для цитирования: Атаджанова Д.У. Образовательное значение отношения к науке и вере в духовно-этическом наследии Имама Мотуриди и Абуль Муина Насафис.// Inter education & global study.2024. №5(1). С. 350- 356.
THE EDUCATIONAL SIGNIFICANCE OF ATTITUDE TO SCIENCE AND FAITH IN THE SPIRITUAL AND ETHICAL HERITAGE OF IMAM MOTURIDI AND ABUL MUIN NASAFIS_
©Dinara U. AtadjanovalH
1Urganch state University,Urganch, Uzbekistan._
Annotation
©intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE5(1)
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №5(1)
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
INTRODUCTION: the intersection of science and faith has always been a topic of deep philosophical and educational importance. This study examines the spiritual and moral teachings of Imam Moturidi and Abul-Mu'in Nasafi, particularly their views on the integration of science and faith in education.
AIM: this study aims to study the educational significance of the attitude towards science and faith described by Imam Moturidi and Abul-Mu'in Nasafi. Explores their spiritual teachings, ethical principles, and philosophical insights that contribute to a holistic understanding of knowledge acquisition and spiritual growth.
MATERIALS AND METHODS: a comprehensive literature analysis was conducted on the spiritual and moral teachings of Imam Moturidi and Abul-Mu'in Nasafi on science and faith.
DISCUSSION AND RESULTS: the research highlights the teachings of Imam Moturidi and Abul-Mu'in Nasafi about the harmonious relationship between scientific research and religious faith through the analysis of primary texts, historical context and scientific interpretations. It discusses how their philosophical foundations promote a balanced approach to education that integrates empirical knowledge with spiritual wisdom.
CONCLUSION: the findings emphasize the educational relevance of Imam Moturidi and Abul-Mu'in Nasafi's views on science and faith, and create a holistic educational and educational program that arouses intellectual interest along with moral and spiritual development. promotes the approach. Their teachings provide valuable insight into the ethical aspects of scientific research and the spiritual foundations of educational practice.
Key words: Imam Moturidi, Abul-Mu'in Nasafi, science and faith, spiritual heritage, philosophy of education, moral education.
For citation: Dinara U. Atadjanova. (2024) The educational significance of attitude to science and faith in the spiritual and ethical heritage of Imam Moturidi and Abul Muin Nasafis // Inter education & global study, (5(1)), pp. 350- 356. (In Uzbek).
Fan va e'tiqod o'rtasidagi o'zaro ta'sir turli madaniy va intellektual an'analarda tafakkur va nutqning muhim sohasi bo'lib kelgan. Islom tafakkurida bu sohalarni tushunish va birlashtirishga qo'shgan ulkan hissasi bilan ikki shaxs ajralib turadi: Imom Abu Mansur al-Moturidiy (853-944) va Abul Muin an-Nasafiy (1027-1114). Ikkala olim ham aql va vahiyning uyg'unligi va o'zaro mustahkamlanishiga urg'u beradigan moturidiy ilohiyot maktabiga mansubdirlar. Ularning asarlari ilm-fan va e'tiqodga bo'lgan munosabatni qanday qilib uyg'un tarzda muvozanatlash va ta'lim kontekstida qo'llash mumkinligini o'rganish uchun boy manbadir.
Imom Moturidiy islom ilohiyotiga ratsionalistik yondashuvi, diniy aqidalarni tushunish uchun aqldan foydalanishni targ'ib qilganligi bilan mashhur. U aql-idrok ilohiy
©intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE5(1)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
ne'mat bo'lib, odamlarga dunyoni va undagi o'z o'rnini tushunishga imkon beradi, deb ta'kidladi. Bu nuqtai nazar ilmiy izlanishni tabiat olamida Yaratuvchining alomatlarini ochish vositasi sifatida qadrlaydigan an'anaga asos soldi.
Moturidiy an'anasining ko'zga ko'ringan davomchisi Abul Mu'in an-Nasafiy ilmning axloqiy mazmunini ta'kidlab, bu g'oyalarni yanada rivojlantirdi. Nasafiyning ta'kidlashicha, ilmga intilish axloqiy mulohazalar asosida bo'lishi va jamiyatni har tomonlama yaxshilashga qaratilgan bo'lishi kerak. Uning asarlari ta'lim-tarbiya jarayonida xarakter va fazilat muhimligini ta'kidlab, intellektual, axloqiy va ma'naviy rivojlanishni o'zida mujassamlashtirgan kompleks yondashuvni targ'ib qiladi.
Moturidiy va Nasafiy merosida ilm-fanga munosabat, e'tiqodning tarbiyaviy ahamiyati serqirradir. Ularning ta'limotlari tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, yaxlit rivojlanishni rag'batlantirish va fanlararo ta'limni rag'batlantirish uchun asos yaratadi. Ularning hissalarini o'rganib chiqib, ushbu maqola talabalarning nafaqat intellektual, balki axloqiy va ma'naviy rivojlanishini ta'minlab, ularning istiqbollari zamonaviy ta'lim amaliyotlarini qanday xabardor qilishi va yaxshilashi mumkinligini tushuntirishga intiladi.
Ilm-fan va diniy fanlar o'rtasidagi tafovut ko'pincha keskin ko'rinadigan bugungi ta'lim muhitida Moturidiy va Nasafiyning fikrlari integratsiya uchun jozibali tasavvur beradi. Ularning aql va vahiy o'rtasidagi uyg'unlikka urg'u berish, kuchli axloqiy poydevor bilan birgalikda murakkab va o'zaro bog'liq dunyoda harakat qilish va ijobiy hissa qo'shish uchun jihozlangan har tomonlama barkamol shaxslarni etishtirish uchun namunadir.
Islom tarixidagi eng yirik ilohiyotchilardan biri Imom Abu Mansur al-Moturidiy aql va iymonning uyg'unligi haqida chuqur fikr bildirgan. U aql ('aql) Xudo tomonidan insonlarga in'om etilgan asosiy vosita bo'lib, ularga ilohiy vahiy va tabiiy dunyoni tushunish imkonini beradi, deb ta'kidladi. Moturidiy gnoseologiyasi aql va vahiy bir-biriga zid emas, degan asosga tayanadi; balki bir-birini to'ldiradi va mustahkamlaydi. Bu nuqtai nazar tanqidiy fikrlash va tahliliy ko'nikmalarni qadrlaydigan ta'lim yondashuvi uchun juda muhimdir.
Moturidiy Qur'on aqlni ishga solishga chorlab, mo'minlarni ijod ustida tafakkur qilishga va ilm izlashga undaydi, deb ta'kidlagan. Moturidiy nazarida ilohiy xabarni tushunish aqlning faol ishtirokini talab qiladi. Bu aloqa ilohiy masalalar bilan cheklanib qolmaydi, balki bilimning barcha sohalariga, jumladan, tabiiy fanlarga ham taalluqlidir. Moturidiy aqldan foydalanishni targ'ib qilib, savol-javobga, izlanishga, ma'naviy va moddiy olamni chuqurroq tushunishga undaydigan ta'lim tizimiga zamin yaratdi.
Moturidiyning bilimga yondashuvi ilmiy izlanishni diniy e'tiqod bilan uyg'unlashtirish tarafdori. U ilmiy kashfiyotlar va yutuqlarni ilohiy hikmatning namoyon bo'lishi va Xudoning yaratuvchi kuchining alomatlari deb bildi. Bu qarash ilm-fan va din o'rtasidagi uyg'un munosabatlarni rag'batlantiradi, bu erda ilmiy taraqqiyot insonning e'tiqodini va koinot haqidagi tushunchasini oshirish vositasi sifatida qaraladi.
Moturidiy nuqtai nazaridan ta'lim yaratilish sirlarini ochib berish va Xudoning dizayn nozikliklarini qadrlash vositasiga aylanadi. Bunday yondashuv diniy va ilmiy fanlarni o'z ichiga olgan o'quv dasturini targ'ib qiladi va talabalarning har tomonlama ta'lim olishini ta'minlaydi. Tabiatni ilm-fan orqali o'rganish Yaratganni yanada ko'proq qadrlashga,
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
hayratlanish tuyg'usini tarbiyalashga va ma'naviy boyitishga olib kelishi mumkin degan fikrni qo'llab-quvvatlaydi.
Bilimga moturidiy yondashuvi zamonaviy ta'lim uchun muhim ahamiyatga ega. Moturidiy e'tiqodni tushunishda aqldan foydalanish va ilmiy izlanishni diniy e'tiqod bilan uyg'unlashtirishni targ'ib qilib, yaxlit ta'lim tizimining namunasini taqdim etadi. Ushbu model talabalarni tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga va ilmiy va ma'naviy bilimlarni chuqur qadrlashga undaydi.
Amalda, bu fanlararo ta'limni va turli bilim manbalariga hurmatni rag'batlantiradigan ta'lim muhitini yaratishni anglatadi. Bu diniy fanlarni ilmiy ta'lim bilan muvozanatlashtiradigan o'quv dasturlarini ishlab chiqishni, savol-javob va intellektual izlanishlarni rag'batlantiradigan muhitni yaratishni o'z ichiga oladi. Bunday yondashuv talabalarni tanqidiy fikrlash, axloqiy harakat qilish va ma'naviy e'tiqodlarini intellektual izlanishlari bilan birlashtirish ko'nikmalari bilan jihozlangan murakkab dunyoda harakat qilishga tayyorlaydi.
Moturidiy ta'limotida bilimning axloqiy jihatlariga ham urg'u berilgan. Uning fikricha, bilimga intilish o'z-o'zidan maqsad emas, balki oliy maqsadga erishish vositasi: o'zini va jamiyatni yaxshilashdir. Ushbu axloqiy nuqtai nazar zamonaviy ta'lim uchun juda muhimdir, chunki u bilimdan mas'uliyatli va katta manfaatlar uchun foydalanish muhimligini ta'kidlaydi. Bu pedagoglarni o'quvchilar ongiga halollik, mas'uliyat va ijtimoiy adolat kabi qadriyatlarni singdirishga undaydi, ularning nafaqat bilimli, balki ma'naviy-axloqiy ongli fuqaro bo'lib yetishishini ta'minlaydi.
Bilimga moturidiy yondashuvi aql va e'tiqodning uyg'unligi hamda ilmiy va diniy ta'limning uyg'unligiga urg'u berib, zamonaviy ta'lim amaliyotlari uchun qimmatli asos yaratadi. Bu talabalarning muvozanatli va har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi, ularni ma'naviy va axloqiy asoslarini saqlab, jamiyatga ijobiy hissa qo'shishga tayyorlaydi.
Abul Muin an-Nasafiyning axloqiy asoslari
Moturidiy mazhabining atoqli olimi Abul Muin an-Nasafiy ilmning axloqiy jihatlariga katta ahamiyat bergan. U bilimlarni o'zlashtirish va qo'llashda axloqiy tamoyillarga amal qilish va jamiyatni yaxshilashga qaratilgan bo'lishi kerakligini ta'kidladi. Nasafiyning fikricha, axloqiy nuqtai nazardan xoli bo'lgan bilimlar zarar va noto'g'ri foydalanishga olib kelishi mumkin, axloqiy mas'uliyat hissi bilan olingan bilim esa odamlar va jamoalarga chuqur ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Nasafiyning axloqiy asoslari bilim nafaqat shaxsning intellektual qiziqishiga xizmat qilishi, balki umumiy manfaatlarga ham hissa qo'shishi kerakligini ta'kidlaydi. Bu nuqtai nazar, texnologiya va axborotning jadal rivojlanishi axloqiy mas'uliyatga parallel ravishda e'tibor qaratishni talab qiladigan zamonaviy ta'limda ayniqsa dolzarbdir. Pedagoglar ta'lim jarayoniga axloqiy me'yorlarni singdirish orqali o'quvchilarning nafaqat bilimli bo'lishini, balki kuchli axloqiy kompasni ham shakllantirishini ta'minlashi mumkin.
Abul Mu'in an-Nasafiy nazarida ta'limning pirovard maqsadi faqat faktik bilimlarni egallashdan ustun turadi. U ta'limni shaxsiy va kasbiy hayotida axloqiy tamoyillarni o'zida mujassam etgan fazilatli shaxslarni tarbiyalash vositasi sifatida tasavvur qildi. Nasafiy
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
ta'limotida aqliy o'sish bilan bir qatorda xarakter kamolotining ham muhimligi ta'kidlanadi, aql va ma'naviyatni tarbiyalovchi tarbiyaviy modelni targ'ib qiladi.
Nasafiy ta'kidlashicha, ta'lim nafaqat bilimli, balki axloqiy jihatdan mas'uliyatli, ijtimoiy ongli shaxslarni yetishtirishga qaratilgan. Ta'limga bunday yaxlit yondashuv shaxsiy rivojlanish va jamiyat farovonligining kengroq maqsadlariga mos keladi. Bu o'quvchilarni o'z bilimlarini adolat, rahm-shafqat va boshqalarning farovonligini ta'minlovchi yo'llar bilan qo'llashga undaydi va shu orqali jamiyat tuzilishiga ijobiy hissa qo'shadi.
Nasafiy tuzumi ta'lim jarayoniga axloqiy va ma'naviy jihatlarni integratsiyalashuvini targ'ib qiladi. Uning fikricha, chinakam tarbiya butun shaxsni tarbiyalashni o'z ichiga oladi, bu axloqiy fazilatlarni va ma'naviy ongni rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Ushbu integratsiyalashgan yondashuv talabalarning dunyoni muvozanatli va yaxlit tushunishini ta'minlaydi, bu erda intellektual yutuqlar axloqiy va ma'naviy o'sish bilan uyg'unlashadi.
O'quv dasturiga axloqiy va ma'naviy ta'limotlarni kiritish orqali o'qituvchilar o'quvchilarni o'z harakatlari va boshqalarga ta'siri haqida fikr yuritishga undaydigan muhitni yaratishi mumkin. Ushbu aks ettirish amaliyoti talabalarga axloqiy qadriyatlarni o'zlashtirishga yordam beradi va o'z jamiyati va keng dunyo oldidagi mas'uliyat hissini rivojlantiradi. Shuningdek, u hayotning barcha jabhalarining o'zaro bog'liqligini chuqurroq tushunishga yordam beradi, ularning ongli va axloqiy qarorlar qabul qilish qobiliyatini oshiradi.
Nasafiyning axloqiy asoslari zamonaviy ta'limga chuqur ta'sir ko'rsatadi. U akademik mukammallik bilan bir qatorda axloqiy va axloqiy rivojlanishni birinchi o'ringa qo'yadigan ta'lim tizimini talab qiladi. Ushbu yondashuv axloqiy munozaralarni barcha fanlarga integratsiyalashgan o'quv dasturlari orqali amalga oshirilishi mumkin, bu esa talabalarga axloqiy dilemmalar bilan shug'ullanish va o'z qadriyatlari va mas'uliyatlari haqida fikr yuritish uchun imkoniyatlar yaratadi.
Amaliy nuqtai nazardan, bu an'anaviy o'quv fanlari bilan bir qatorda axloq, falsafa va ma'naviyat kurslarini o'z ichiga olgan ta'lim dasturlarini ishlab chiqishni anglatadi. Shuningdek, u axloqiy xulq-atvor va ijtimoiy mas'uliyat muhimligini ta'kidlaydigan maktab madaniyatini yaratishni o'z ichiga oladi. O'qituvchilar axloqiy xulq-atvorni namuna qilib, o'quvchilarga jamoat ishlarida va ijtimoiy manfaatni targ'ib qiluvchi boshqa tadbirlarda qatnashish imkoniyatini berishlari mumkin.
Bundan tashqari, Nasafiy ta'limoti fan va texnika taraqqiyotining axloqiy oqibatlarini ko'rib chiquvchi o'quv dasturini ishlab chiqish muhimligini ta'kidlaydi. Talabalar ushbu sohalardagi so'nggi ishlanmalar bilan tanishar ekan, ularni potentsial axloqiy muammolar va ijtimoiy ta'sirlarni ham ko'rib chiqishga undash kerak. Ushbu muvozanatli yondashuv talabalarni kuchli axloqiy asosga ega bo'lgan zamonaviy dunyoning murakkabliklarida harakat qilishga tayyor bo'lishini ta'minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, Abul Mu'in an-Nasafiyning axloqiy asoslari zamonaviy ta'lim uchun qimmatli qo'llanmani taqdim etadi. Nasafiy ta'limoti bilimning axloqiy jihatlarini va shaxsning har tomonlama rivojlanishini ta'kidlab, nafaqat intellektual salohiyatli
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
shaxslarni, balki I axloqiy jihatdan mas'uliyatli va ijtimoiy ongli fuqarolarni ham yetishtiruvchi ta'lim tizimi namunasini beradi. Ta'limga bunday kompleks yondashuv XXI asr muammolarini hal etish hamda adolatli va mehr-oqibatli jamiyatni shakllantirish uchun zarurdir.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Al-Maturidi, Abu Mansur. Kitab al-Tawhid. Translated and edited by Fathalla Kholeif. Beirut: Dar al-Mashriq, 1982.
2. Nasafi, Abul Mu'in. Tabsirat al-Adilla. Edited by C. Brockelmann. Leiden: Brill, 1919.
3. Gardet, L. (1981). Islamic Theology: Anthropology and Cosmology. Paris: Vrin.
4. Jackson, S. (2002). On the Boundaries of Theological Tolerance in Islam: Abu Hamid al-Ghazali's Faysal al-Tafriqa. Oxford: Oxford University Press.
5. Nasr, S. H. (2006). Islamic Philosophy from Its Origin to the Present: Philosophy in the Land of Prophecy. Albany: State University of New York Press.
6. Dhanani, A. (1994). The Physical Theory of Kalam: Atoms, Space, and Void in Basrian Mu'tazili Cosmology. Leiden: Brill.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Dinara Ulug'bekovna Atadjanova, dotsent [Динара Улугбековна Атаджанова, доцент] [Dinara U.Atadjanova, associate professor]; manzil: O'zbekiston, Urganch shahar, 220100, Hamid Olimjon ko'chasi, 14-uy [адрес: Узбекистан, город Ургенч, 220100, улица Хамида Олимжона, 14], [address: Uzbekistan, Urganch city, 220100, Hamid Olimjon street, 14]
