CC BY
0
УДК 332
DOI 10.24412/3005-8023-2024-2-127-135
ИМКОНИЯТХ^ОИ ИСТИФОДАИ Шокиров Равшан Сиддикрвич, мудири кафедраи
ТАЦРИБАИХОРИЦЙДАР молия, бонк ва фаъолияти гумруки ФилиалиМД
ТАКМИЛИ МЕХАНИЗМИ "Донишгоуи байналмилалии сайёуи ва соуибкории
ИДОРАКУНИИ НИЗОМИ Тоцикистон " дар вил. Сугд; Шарифзода Fайрат
ИЦТИМОИЮ ИЦТИСОДИИ Муъмин, унвонцуи кафедраи ицтисодиёти минтаца
МИНТАДА ва корхонауои ДЦХБСТ (Хуцанд, Тоцикистон)
ВОЗМОЖНОСТИ ДЛЯ Шокиров Равшан Сиддикович, завкафедрой
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЗАРУБЕЖНОГО финансов, банка и таможенной службы Филиала
ОПЫТА СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ГУ "Международный институт туризма и
МЕХАНИЗМА УПРАВЛЕНИЯ предпринимательства Таджикистана " в
СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИМ Согдийской области; Шарифзода Fайрат Муъмин,
РАЗВИТИЕМ РЕГИОНА соискатель кафедры экономики предприятий и
региона ТГУПБП (Худжанд, Таджикистан)
POSSIBILITIES OF USING S^khm Ravshan Siddiqovich, head of the FOREIGN EXPERIENCE IN department of finance, banking and customs activity IMPROVING THE MECHANISM of the branch of the SI "International University of
FOR MANAGING SOCIO- Tourism and Entrepreneurship of Tajikistan" in Sughd ECONOMIC DEVELOPMENT OF region, professor; Sharifzoda Gayrat Mumin, THE REGION applicant for the department of economics of the region and enterprises under TSULBP(Khujand, Tajikistan) e-mail: shokirovravshan@mail.ru
Тацрибаи хориции такмили механизми идоракунии ицтисодиёти минтаца барраси гардидааст. Муаммоуои сиёсати минтацавии Цумуурии Тоцикистон, ки онуо дар аксари кишваруо уалли бомуваффацияти худро ёфтаанд, ошкор ва гуруубанди карда шудаанд. Дар асоси омузиши тацрибаи кишваруои хорици оид ба истифодаи амсилауои идоракунии мауалли, аз цумла англосаксони ва континентали, самтуои асосии уалли муаммоуои макони муайян карда шудаанд. Зикр гардидааст, ки истифодаи тацрибаи кишваруои хорици оид ба таъсиси сохторуои рушди инноватсиони, аз цабили бизнесинкубаторуо, технопарщо, агентщо ва фондуои рушд, ба тацвияти тамоюли рушди устувори субъектони минтацавии давлат мусоидат карда метавонад. Дар асоси тащили тацрибаи давлатуои хорици оид ба тауия ва татбици сиёсати минтацави, рощои баланд бардоштани самаранокии идоракунии рушди ицтимоию ицтисодии минтаца пешнщод карда шудааст, ки истифодаи роууои мазкур метавонад ба гузариши ицтисодиёти минтаца ба маруилаи сифатан нав мусоидат намояд.
Калидвожа^о: ицтисодиёти минтаца, идоракунии нав, механизми идоракуни, сиёсати минтацави, низоми ицтимоию ицтисодии минтаца, тацрибаи хорици
Рассмотрен зарубежный опыт совершенствования механизма управления развитием экономики региона. Выявлены и классифицированы проблемы региональной политики Республики Таджикистан, успешное решение которых найдено во многих странах. На основе изучения опыта зарубежных стран в применении моделей местного управления, например англосаксонской и континентальной, определены основные направления решения территориальных проблем. Считается, что использование опыта зарубежных стран по использованию таких инструментов, как создание структур инновационного развития в виде бизнес-инкубаторов, технопарков, агентств и фондов развития, может
способствовать укреплению устойчивого развития региональных субъектов. Исходя из практики иностранных государств по разработке и осуществлению региональной политики, предложены пути повышения эффективности государственного управления развитием региона, применение которых может способствовать переходу его экономики на более качественный уровень развития.
Ключевые слова: региональная экономика, новое управление, механизм управления, региональная политика, социально-экономическая система региона, зарубежный опыт
The article dwells on the foreign experience in improving the mechanism for managing the development of the regional economy. The problems of regional policy of the Republic of Tajikistan are identified and classified, successful solutions to which have been found in many countries. Based on the study of the experience of foreign countries in the application of local governance models, for example Anglo-Saxon and Continental, the main directions for solving territorial problems have been identified. It is believed that using the experience of foreign countries in the use of tools such as the creation of innovative development structures in the form of business incubators, technology parks, agencies and development funds can help strengthen the sustainable development of regional entities. Based on the practice of foreign countries in developing and implementing regional policies, ways to increase the efficiency of state management of the development of the region have been proposed, the use of which can contribute to the transition of its economy to a higher quality level of development.
Key words: regional economy, "new management", management mechanism, regional policy, socio-economic system of the region, foreign experience
Дар шароити муносибатхои бозорй идоракунии рушди щтисодиёти минта^а дар мехвари дивдати ходимони давлатй ва олимон ^арор гирифтааст. Масъалаи мазкур хусусан хангоми таъмини рушди мутатавозини минта^ахо ахаммияти беш аз пеш касб мекунад. Тавре мушохида мегардад номунтазам ва нобаробар рушд кардани минта^ахо дар давлатхои рушдёфтаи бозор низ ба норозигии ахолй аз вазъи ичтимоию и^тисодй оварда мерасонад. Аз ин лихоз, табдил додани давлат ба як субъекти комилан ташаккулёфта ва пури^тидори фаъолияти и^тисодй яке аз вижагихои низоми муосири хочагидории чахонй махсуб меёбад. Гузашта аз ин, дар шароити Чумхурии Точикистон, ки раванди тачдиди и^тисодиёти бозоргонй дар кулли сохахои фаъолияти хаёт ба мушкилй сурат мегирад, истифодаи тачрибаи дигар давлатхои чахон дар самти идоракунии давлатии рушди минта^ахо хеле зарурй мебошад. Кайд кардан зарур аст, ки дар чунин шароит ба амалияи ма^омоти давлатй дар ташаккули захирахои молиявй, ичрои на^шахои маблаггузории сохахои ичтимоию и^тисодй, истифодаи самарабахши воситахои пулии бучети махаллй, татби^и дурусти ваколатхои ма^омоти давлатй дар махал ва гайра дивдати махсус дода мешавад.
Тавре мушохидахо нишон медиханд, тачрибаи чахонии идоракунии таравдиёти и^тисодиёти минта^а вижагихои ба худ хос дорад ва метавонад ба такмили амалияи махаллй дар раванди тачдиди инфарсохтори бозор воситаи мухимми таъсиррасон бошад.
Дар шароити муосир самарабахш набудани амсилаи уфу^ии идоракунй барои халли масъалахои рушди минта^а, ки бо ноил нашудан ба хадафхои гузошташуда ва ё афзоиш ёфтани харочот барои дастрас шудани он вобаста аст, тачдиди идоракунии давлатиро дар татби^и шаклхои нави фаъолият талаб менамояд. Албатта, татби^и кулли дастовардхои давлатхои хоричй дар самти идоракунии давлатии рушди минта^ахо ва тачдиди фаъолияти ма^омоти давлатй дар асоси хусусиятхои хоси идоракунй дар Чумхурии Точикистон гайриимкон мебошад. Зеро дар шароити муосир дар идоракунии баъзе аз чанбахои рушди минта^а, хусусан бучету андоз, ^арзи давлатй, лоихахои сармоягузорй, инфрасохтори
истехсолй афзалият ба ма;омоти болоии (марказии) ваколатдори соха дода шудааст. Аз ин лихоз, мо бояд ба комилан мутоби; будани тачрибаи чахонй дар самти идоракунии рушди и;тисодиёти минта;а ди;;ати хоса дихем.
Дар ибтидои солхои 60-уми ;арни XX сараввал дар мухити бизнеси хусусй ва, минбаъд, дар бахши давлатй амсилаи идоракунй барои расидан ба натичаи хадафхои гузошташуда фаъолона истифода гардид. Дар ин самт истифодаи ма;садноки воситахои пулии ба сохахои ичтимоию и;тисодй равонагардида хадафи асосй махсуб меёфт. Дар мамолики мухталиф барои ифодаи ин раванд номхои мухталиф, аз ;абили усули барномавии ма;саднок, равиши на;шавии ма;саднок, бучетикунонии натичамехвар [3, 41] истифода мешаванд. Кайд кардан зарур аст, ки дар бархе аз мамолики англосаксонй, инчунин Осиёи Ч,анубу Шар;й усули номбурда хеле пахн гардид ва дар сарчашмахои илмии маноти;и зикрёфта зери унвони «Идоракунии нави давлатй» - New РиЬПе Management (№М) мавриди баррасй ;арор гирифтааст.
Албатта, дилхох амсилаи идоракунй чанбахои мусбату манфии худро дорад ва мумкин аст дар равандии татби; дар фаъолияти бархе аз ма;омотхои идоракунии давлатй самараи мусбат дихад ва ё баъзан таъсири манфии он низ зохир гардад. Аз ин лихоз бо вучуди мавчуд будани навгонихо дар усули мазкур ва рушдёфта будани олатхои амсилаи NPM дар амалия он хам натичахои мусбат ва хам манфиро ба бор меорад.
Тахлили натичахои мусбати амсилаи NPM собит месозад, ки он ба тагйир ёфтани сатху сифати идоракунй мусоидат кардааст, вале ин холат бештар ба сохторхои тичоратй, ки хадафи асосии онхо гирифтани фоидаи хадди аксар буда, ;исми муайяни фоидаи бадастомада ба хавасмандгардонии молиявии идоракунандахо ва кулли иштирдорони лоиха ва ё барнома равона шудааст, хос мебошад. [4, 152]
Дар раванди татби;и усули бучетикунонии натичамехвар (БНМ) чй дар давлатхои рушдёфта ва чй дар давлатхои ру ба инкишоф, аз он чумла Чумхурии Точикистон имкониятхои мамлакатро ба инобат гирифтан ба ма;сад мувофи; аст, дар акси хол натича самараи баракс доданаш мумкин аст. Махфуз мондани раванди услубии кор ва сарбории иловагй ба ичрокунандагон хангоми татби;и барномахое, ки аз руи БНМ амалй мегарданд, боиси ба вучуд омадани мушкилй дар ичро ва назорати нишондихандахо ва кохиши рагбати субъектони идоракунанда мегардад. Хдрчанд дар унвони усули номбурда мафхуми «натичамехвар» сабт шудаст, на хамеша хангоми ичрои хадафхои нихой зина ба зина амалй шудани зерхадафхо ба мушохида мерасад. Аз ин лихоз ичро нагардидани бархе аз зерхадафхои мехнатталаби барномахои рушд дар раванди идоракунии давлатй норасоии асосии усули БНМ махсуб меёбад.
Мувофи;и равияи консуптуалии институтсионализми давлат хамчун бозигари калидй дар самти ташаббус ва амалигардонии вазифахои рушди ичтимоию и;тисодии баромад мекунад ва он низоми арзишхо ва дастурхои меъёрии фаъолияти чамъиятро барои ало;аи доимй, гуфтушунид ва хамкорй бо намояндагони бизнес, ташкилотхои чамъиятй ва чомеаи шахрвандй ташаккул медихад. Дар иртибот бо вижагихои хоси давлат ва бартарихою ну;таи назари муха;;и;он шакли идоракунии давлатй дар тах;и;оти олимони мухталиф дар доираи амсилаи баррасишаванда зери унвонхои «руоварй ба давлати рушдёфта»;[6, 28] «давлати пур;увват»; [10; 19] «давлати хизматгузор»; [5, 50] «давлати тара;;икардаистода» ва «давлати тара;;иёт»[1, 67] баррасй гардид.
Ч,анбахои назариявй ва амалии «давлати тара;;икардаистода» як намуди амсилаи №М дар ибтидо дар тачрибаи мамолики Осиёи Шар;й, хосатан Ч,опон, Индонезия, Сингапур ва гайрахо татби; гардидааст. Амсилаи мазкур на;ши ;авии давлатро дар таъмини рушди ичтимоию и;тисодй тари;и дахолати фаъоли давлат ба раванди истехсолот ва чараёни та;симу мубодилаи молу хизматрасонй, татби;и сиёсати химоятгаронаи давлат дар сохаи
истехсолот, хавасмандгардонии сохахои нави саноат, фаъолияти инноватсионй, бyнёди шароити мусоид барои рушди сохибкорй, навоварию сармоягузорй ва дигар сохахои идорашаванда талаб мекунад.
Зикр кардан зарур аст, ки бо максади рушди фаъолияти инноватсионй давлат хангоми истифодаи ин навъи идоракунии давлатй метавонад ба мухити ракобати озод халал эъчод намояд. Зеро давлат сохаи иктисодии афзалиятноки барои рушд интихоб намудаашро хавасманд мекунад ва ё кластерного халкахои технологиро бунёд менамояд, шиддати монеахои маъмуриро дар сохахои чун доираи рушд интихобгашта кохиш медихад, дастгирии давлатиро кафолат медихад, карзхои имтиёзноки давлатй пешниход мекунад ва дигар чорахои танзими мустакиму гайримустакимро амалй менамояд.
Хамин тавр, иштироки фаъолонаи давлат дар тамоми равандхои такрористехсол метавонад чанбахои манфиро низ дар худ дошта бошад. Аз ин лихоз, Голдстоун Д. [2, 24] идоракунии давлатиро дар доираи равиши болозикр «салохдиди маъмурии бемахдуди дорои хислати тоталитарй» номидааст. Ин таъриф аз он шаходат медихад, ки амсилаи мазкури идоракунии давлатии рушди ичтимоию иктисодй ба тамоми чанбахои хаёти чамъият ба таври тоталй, яъне пурраву мутлак хукмфармой мекунад ва озодии дигар иштирокдорони муносибатхои чамъиятй ё худ субъектони иктисодиро махдуд мегардонад.
Боиси зикр аст, ки амсилаи «давлати тараккиёт» тачдиди идоракунии давлатй ва тагйири мундаричаи онро дар мадди назар дорад. Ташаккул ва инкишофи хамкорихои доимии давлат бо бизнеси хусусй, ташкилотхои чамъиятй, иттиходияхои ихтиёрй ва ахолй сифати нави кори хизматчиёни давлатиро дар чорчубаи ваколатхо ва коидахои нави фаъолият такозо менамояд. Тахкикгарони вижагихои амсилаи мазкур бар он назаранд, ки «Самаранокии татбики амсилаи осиёй («давлати тараккиёт» дар назар дошта шудааст-Ш.Р., Ш^.) ба имкониятхои мукобила нишон додан ба рагбати ширкатхои алохида ва гамхор будан оид ба хадафхои миллй асос меёбад. [11, 452]
Мухакккики шинохта дар самти омузиши идоракунии давлатй Ч,. Чонсон [12, 712] кайд менамояд, ки дар раванди бунёди амсилаи «давлати тараккиёт» дар мамолики худуди Осиё аслан «давлат чамъиятро бо худ хамрох намуда, накшаи сиёсии хокимияти конунии худро чун инкилоби ичтимой ё тараккиёти иктисодиёт» амалй мекунад ва омода будани худро барои дастгирии таракиёт чун хадафи калидй пеш мегузорад. Чунин назари Чонсон Ч. дакикан ба консепсияи амсилаи «давлати тараккиёт» мутобик мебошад ва давлат пеш аз хама ба амалй шудани хадафхои ичтимоию иктисодй ва сиёсии хеш кушиш менамояд ва рагбати дигар субъектони иктисодй дар дарачаи нисбатан поёнтар карор мегирад.
Храмин тавр муаллиф акидаи дигар олимони дар тахкикот баррасй намударо дастгирй карда, таъкид менамояд, ки давлатро зарур аст барои амалй намудани хадафхои идоракунии давлат самтхои асосии тараккиёти иктисодиро муайян намояд, хадафхои стратегиро аник созад, барномахои тахлилиро тахия кунад ва барои татбику амалигардонии онхо олатхо ва равишхои мутобикро интихобу низомбандй намояд, гуруххои тахкикотгарон ва экспертонро чалб кунад, рушди икдидори кадриро таъмин намояд.
Аз ин бармеояд, ки давлат расман тарики макомоти хокимият бо максади таъмини тараккиёт бояд интихоби самти фаъолияти худро, ки аз нигохи илмй ва сиёсй боасос ва хавасмандкунанда мебошад, амалй намуда, ба зиммааш вазифахои менечерро барои идоракунии кулли стратегияхо ва барномахо мегирад, инчунин маъмурикунонии зарурй ва чалби захирахоро таъмин мекунад. [9, 15].
Хамин тавр, амсилаи «давлати тараккиёт» дар мамолики худуди Осиё вижагихои хос дошта, иштироки фаъолонаи давлатро дар раванди татбики барномаю стратегияхо такозо мекунад. Тавсифи мутобики аврупоии ин амсила, нисбатан дертар аз тачрибаи Чопон ва Сингапур ташаккул ёфтааст. Ин пеш аз хама аз мушкил будани интиколи анъанаю одатхои
Осиёи Миёна ба мухити идоракунй шаходат медихад.
Албатта, дар бисёр хулосабарорихо ва баррасии олимону мутахассисон ташаккули вижагихои ибтидой ва муосири идоракунии давлатии рушди ичтимоию и^тисодй ба мамолики Fарб мутаали^ дониста мешавад, вале тавре баён намудем, нишонахо ва амсилаи ибтидоии онхо дар ам алияи давлатхои Осиёи чанубй ба назар мерасанд. [1, 144]
Кайд кардан зарур аст, ки дар охирхои асри XX ва ибтидои асри XXI дар давраи тара^иёти илмй-техникй, пешрафти технологияи ра^амй, вусъат додан ва тезонидани рушди минта^ахои алохида дар заминаи NPM ва амсилаи «давлати таравдиёт» амсилаи шакли нав дар адабиёти илмии хоричй, хосатан асархои илмии олимони аврупой тахти унвони «New Governance» (NG) - («идоракунии нав», «хокимияти нав») ба таври васеъ истифода гардид. Ин амсилаи нави идоракунй равиши ба худ хос дошта, баъзе масъалахоро ба назар мегирифт, ки амсилаи NPM фарогири вижагихои мазкур набуд.
Вижагии хосаи NG дар он зохир мегардад, ки асоси ин амсила ба мизоч нигаронида шуда, хизматрасонихои марбути чамъиятии рушдёбандаро пешниход менамояд. Аз ин лихоз, ахаммияти хоса барои ба мадди назар гирифтани хохиши истеъмолгарони молу хизматхо, инчунин чалби доираи васеи иштирокдорон ба хамкории давлатй ва бахши хусусй зохир мегардад. Дар сохаи бизнес ин тара^иёти кооператсяхо ва дар идоракунии давлатй бошад хамгироии давлатй ва бахши хусусиро дар асоси шарикии бахши хусусй ва давлатй (инчунин, ташкилтхои чамъиятй ва гайритичоратй) та^озо менамояд.
Дар амсилаи NG чунин шарикй на танхо барои амалй намудани к;арорхои ^абулгардида ва ноил шудан ба хадафхои судманди муттахигардидаи бахши хусусию давлатй, балки хангоми ташаккули стратегияхо ва барномаю лоихахои мухталиф низ зарур мегардад. Бояд иброз намуд, ки дар амсилаи NPM чунин вижагй ба назар намерасад ва таъсири давлат барои хавасмандгардонии дигар иштирокдорони муносибатхои и^тисодй бештар та^озо мешавад. Зеро дар ин амсила хадафхои амалишавандаи тара^иёт пайгирй шуда, манфиати умумии чомеа ба назар гирифта мешавад, вале танхо давлат ва ма^омоти ваколатдори он барои амалй шудани хадафхои рушд масъулияти чиддй доранд ва дигар субъектон ба иштироки фаъолона хавасмандии назаррас зохир намекунанд. Дар чадвали 1 му^оисаи амсилаи идоракунии давлатии тара^иёти ичтимоию и^тисодй оварда шудааст.
Цадвали 1
Ташхиси амсилаи идоракунии давлатй_
Амсила^о Шарт^о
Шарти ташкили ^амкорй Дарачаи вобастагии иштирокдорон Шарти марказии амсила Вижагщо Банакшагири
Классики Иерархия амру фармон Вобастагии вазнин Ба урфият нигаронида Мавк;уф гузоштани раванд Амудй, уфу^й
Накшавй- ^адафмандй (NPM) Бозор, шартнома мубодила Муста^ил Ба самаранокй ва натича нигаронида Навсозй, тачдид, экспертиза ^адафнок, ба натича нигаронида
Давлати тараккиёт Шабака, хамкорй, мувофика кардан Вобастагии мутакобил Ба иштирок ва хамкорй нигаронида Вобастагии баракс, бахисобгирии назари шахсони манфиятдор хангоми тахияи хадафхо Алокаи доимй ва ба назар гирифтани акидахо
Идоракунии нав (NG) Хамкории судманд Вобастагии номутакобил Хамкории шабакавй Стратегия Мувофика намудан тибки самтхо
Сарчашма: тауияи муаллиф
Тавре аз маълумоти дар чадвали 1 бармеояд амсилаи нави идоракунй аз амсилаи давлати таракиёт, ки махз ба татбики технологияи нав ва карорхои ракамии таъминкунандаи бахисобгирии васеи талаботи чамъиятй ва тезонидани кабули карорхо асос меёбад, фарки назаррас дорад. Кайд кардан зарур аст, ки танхо чунин равиш метавонад дар тараккиёти идоракунии ба технология ва ракамикунонй нигаронида дар сохаи давлатй кувваи пешбаранда бошад, ки ба харакати босуръат ва бенуксон хангоми махфуз нигох доштани ду шакли идоракунии бартаридошта мусоидат мекунад.
Хамин тавр, такмилдихии низоми муосири идоракуниии давлатй, таъминоти методии он ахаммияти калон дорад ва халли он метавонад ба тараккиёти иктисодиёти миллй ва минтакахои он, инчунин сатху сифати хаёти шахрвандони кишвар ва захирахои зехнию инфросохтори иктисодию ичтимой таъсири назаррас расонад.
Яке аз масъалахои калидии идоракунии давлатии рушди минтакахо интихоби объекти таъсиррасон - интихоби худуди низоми ичтимоию иктисодии ба идоракунй бештар хасос дар доираи минтакахои кишвар махсуб меёбад, ки якчанд махалхо ё як махалли алохидаро тибки барномаи таракиёт фаро мегирад. Аз ин лихоз зарур аст, ки тачрибаи як катор давлатхои Аврупою Осиёро ба таври мухтасар баррасй карда, мавриди истифода карор гирифтани амсилаи «давлати таракиёт» ва «идоракунии нав» дар шароити идоракунии таракиёти иктисодиёти минтакахои Чумхурии Точикистон муайян карда шавад.
Испания дар байни давлатхои Аврупо аз нигохи масохат мавкеи чорумро ишFOл менамояд. Ташаккули идоракунии рушди минтакахо дар ин давлат махз аз масохат ва чойгиршавии чyFрофй вобастагй дорад. Дар солхои 60 асри ХХ дар давраи саноатикунонии босуръат иктисоддонхои Испания хашт минтакаи рушдро бо вижагихои хоси аз хам фарккунанда тасниф намуданд, солхои 70 -ум бошад шаш минтака тасниф шуда буд. [8, 34]
Хосатан дар солхои 60-70-уми асри ХХ ихтисори номутаносибй дар рушди ичтимоию иктисодии мамлакат яке аз хадафхои афзалиятноки режими франкистй баромад мекард, ки аз як чониб ба рушди устувор ва таракиёти мутаносиби иктисодиёти миллй ва аз чониби дигар харакатхои чамъиятии мухолифини авторитарй бо таъмини таракиёти ичтимой оварда расонид. Кайд кардан зарур аст, ки дар Испания аз давраи франкизм OFOЗ карда бар ивази «сиёсати минтакавй» мафхуми «сиёсати таракиёти минтака» (política de desarrollo regional) мавриди истифода карор гирифт. Дар ин самт хадафи асосй ба бунёди минтакахои махсуси озод - кутбхои таракиёт, ки чойгиронии маконии саноатро дар мамлакат (илова ба минтакахои озоди иктисодии аллакай чойдошта) таъмин менамуд, нигаронида шуда буд. Чораи мазкури такомули тараккиёти иктисодй дар заминаи тахкикоти гурухи кории
фарогир бо мутахассисони Бонки байналхал;ии тачдид ва рушд, ки соли 1962 дар Испания [13] бо назардошти вижагихои рушди ин мамлакат гузаронида шуда буд, татби; гардид. Пешгуй карда шуда буд, ки ;утби рушд дар раванди татби; бояд ду навъ амалй гардад: дар махалхое, ки саноатикунонй ташаккул ёфтааст ва дар махалхое, ки инфрасохтори саноатй умуман вучуд надорад. Храмин тавр, дар соли 1964 5 ;утби мусоидаткунанда ба тара;;иёт ва 5 ;утби нави тара;;иёт бунёд карда шуд, ки бештар аз 10 сол фаъол буданд. Ин минта;ахои махсуси и;тисодй саноатй-истехсолй (барои бунёд ва тара;;ии комплексхои саноатй пешбинй шуда буданд) ва бандарй махсуб меёфтанд.
Механизми махсуси дастгирии давлатии субъектони сохибкории хусусй ва давлатй, ки хохиши фаъолият бурданро дар ин худудхо доштанд, тари;и молиякунонии муста;им ва имтиёзхои андоз амалй карда шуда, иштирокдорон дар асоси озмунхои махсус ва бо шарти сармоягузории хадди а;ал дар саноати махаллй ва бунёди ми;дори муайяни чойхои корй ба фаъолият шуруъ менамуданд.
Дар натича татби;и хар ду навъи кутбхо дар марказхои маъмурии минта;ахои мамлакат (на махалхои дурдаст) новобаста аз он, ки хадафи хамаи на;шахои франкистй аз байн бурдани нобаробарии даромад ба сари ахоли махсуб меёфт, ба рох монда шуданд.
Ба сифати меъёрхои арзёбй барои амалдорони франкизм омили бана;шагирии маконй, хатхои асосии стратегии тара;;иёти и;тисодии худудхои муайян, инчунин хамгирой бо ма;сади тара;иёти саноатии нохияхо ва махалхои махсус истифода мешуданд.
Амсилаи «испанй»-и хамкорихои марказ-минта;ахо хеле рагбатангез мебошад. Зеро, дар мамлакат санади меъёрии ху;у;ии махсус барои дастгирии тара;;иёти ичтимоию и;тисодии минта;ахои алохида аз чониби хокимяти марказй ;абул нашудааст. Ин, пеш аз хама, аз як чониб вижагихои гайримарказонии давлатй ва, аз чониби дигар - хусусияти идоракунии давлатй дар доираи Иттиходи Аврупо мебошад.
Хамасола хокимияти миллии Испания тари;и ма;омоти ваколатдори Вазорати и;тисод ва ра;обатпазирии мамлакат дар доираи стратегияи амалкунандаи тара;иёти ичтимоию и;тисодии Иттиходи Аврупо ва дар асоси тавсияхои комиссияи аврупой Барномаи миллии тачдидро тахия менамояд. Дар ин барномаи рушди мачмуй вазифахои тара;;иёти минта;авй мавчуд буда, бо чорахои ани;у да;и;и амалишаванда аз чониби марказ ва минта;ахо шарх дода шудааст. Дар амалияи Испанияи муосир «амсилаи сесатха»-и сиёсати минта;авй, ки дар он механизми ба инобат гирифтан ва хамкории хокимияти сатххои мухталиф: фаромиллй, миллй ва минта;авй [7, 78] чой дорад, ташаккул ёфтааст.
Вале, то чи андоза механизми мазкур самаранок мебошад ва то кадом андоза чунин идоракунй низоъхоро ба миён намеоварад? Инчунин хокимияти марказй кадом махдудиятхоро барои пешгирии раванди рушдёфтаистодаи гайримарказонии идоракунии минта;ахоро чорй менамояд, ки гузариши тадричии ваколатхои ма;омоти марказй ба минта;авй дар солхои охир идома дорад. Хамкории марказ ва минта;ахо дар Испания вижагии сода надорад, ин аст, ки таъсири якчояи ин ма;омоти сатхи болоию поёниро хамчун «низои институтсионалй» муайян кардаанд. Хамкории дучонибаи хокимияти марказй ва минта;аи алохида назар ба хамкории бисёрчонибаи марказу минта;ахо бартарй дорад. Ба ин низоми сиёсии мамлакат, хизбхои дар идоракунй фаъол, ра;обати сиёсию идеологй ва гайра таъсир мерасонанд. Аз ин бар меояд, ки дар Испанияи муосир хамкории хокимияти марказй ва маъмурияти минта;ахои мухтор дар доираи бахшхои ани;и и;тисодиёт низ бо ташкили чаласахои машваратй, ки махз сохахои алохидаро фаро гирифта, ваколатхои хокимияти марказиро дар ин самт ба минта;ахо мегузаронад, дида мешвад.
Дар Италия объекти идоракунии тара;;иёти минта;авй вилоятхо, музофотхо ва мунисипалитетхо махсуб меёбанд. Аз ин лихоз ин худудхои маъмурй объекти дастгирии хукумат ва Иттиходи Аврупо мебошанд. Ин аз он шаходат медихад, ки ма;омоти марказй
дар раванди идоракунии тараккиёти минтакахо макоми калидй доранд.
Чанбаи институтсионалй-меъёрии хамкории макомоти марказй ва минтакахо на танхо дар Конститутсияи Италия тахким ёфтааст, балки дар дигар конунхо низ шарх дода шудааст. Ба масъалахои муносибатхои минтакавй ва идоракунии он боби 5 -уми Конститутсияи Италия бахшида шудааст. Мутобики мукаррароти Конститутсия минтакахои дорои нуфузи одй (regioni a statuto ordinario) ва дорои нуфузи махсус (regioni a statuto speciale) фарк карда мешаванд.
Соли 1983 дар Италия Шурои «Давлат-минтакахо» (Conferenza Stato-Regioni) таъсис дода мешавад, ки он 20 Президенти вилоятхоро дарбар мегирад. Ин Шуро аз чониби вазири Италия оид ба корхои минтакахо ва мухториятхо идора карда мешавад. Соли 1997 ташаккули идоракунии минтакавй дар сатхи густурда мушохида мешавад, зеро дар заминаи Шурои номбурда Шурои «Давлат-шахрхо ва мухторияти махаллй» таъсис ва ба Шурои аввал пайваст карда шуд. Шурои дар сатхи нав ташаккулёфта масъалахои фарогири манфиати хокимияти марказй ва минтакавию махаллиро халлу фасл мекунад. Кулли барномахои хамгироии фаъолияти макомоти марказию махаллй дар доираи Шуро баррасй гардида, дар як сол бештар аз 10 фармоиш кабул кардааст. Дар шароити муосир ин Шуро олати таъсиррасони сиёсй дар самти хамохангсозии фаоъолияти макомоти хокимият мебошад.
Хамин тавр, амсилахои баррасишуда ва тачрибаи давлатхои Аврупо шаходат медиханд, ки холо амсилаи «Идоракунии нав» дар идоракунии тараккиёти минтакахо ахаммият дошта, аз нигохи самаранокй, ташаккули хамкории судманди макомоти марказию минтакавй ва бахши хусусй, ба мадди назар гирифта шудани хавасмандии идоракунандахо, ба шароити иктисодиёти ракамию инноватсионй мутобик будан ва Faйрa назар ба дигар амсилахо афзалият дорад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Ананьин О. И., Воейков M. И., Гловели Г. Д., Городецкий А. Е., Гринберг Р. С., Рубинштейн А. Я. На пути к новой экономической теории государства. - Mосквa, 2018.
- С.143-176.
2. Голдстоун, Дж. К теории революции четвертого поколения f Дж. Голдстоун ff Логос. -2006. - № 5. - С.13-44.
S. Зинчук, Г. M. Программно-целевое регулирование региональных экономических систем f Г. M. Зинчук, К. Г. Сагидов ff Известия Уральского государственного экономического университета. - 2014. - № 3. - С. 38-56
4. Лимонов, Л. Э. Территориальное стратегическое планирование как предпосылка внедрения методов бюджетирования, ориентированного на результат f Л. Э. Лимонов ff Реформирование общественного сектора: поиск путей повышения эффективности.
- Санкт-Петербург: Издат. дом СПбГУ, 2006. - Ч. 1. - С.144 - 167.
5. Maмычев, А. Ю. Сервисное государство: проблемы теории и практики реализации f А. Ю. Maмычев, Я. В. Коженко ff Власть. - 2010. - № 3. - С. 44-56.
6. Павлюченко, В. И. Управление эффективностью экономических процессов f В. И. Павлюченко. - Mосквa: Mысль, 1986. - С. 25-34.
7. Понеделко Г.Н. Испания: региональная политика в «государстве автономий» ff Региональная политика стран ЕС f Отв. ред. А.В. Кузнецов. - Mосквa: ИMЭMО РАН, 2009. - С. 82-96.
S. Прохоренко И.Л. Территориальные сообщества в политическом пространстве современной Испании. - Mосквa, 2010. - 456 с.
9. Ризокулов, Т. Р. Некоторые вопросы повышения конкурентоспособности национальной экономики Таджикистана: теория и практика / Т. Р. Ризокулов // Экономика Таджикистана. - 2021. - № 2. - С. 15-26.
10. Фукуяма, Ф. Сильное государство: управление и мировой порядок в XXI веке. - Москва: ACT, 2006. - С. 18-32.
11.Эйзенштадт, Ш. Сравнительное изучение цивилизаций / Ш. Эйзенштадт. - Москва: Аспект-Пресс, 2009. - С.450-475.
12. Johnson, Ch. Revolutionary change / Ch. Johnson. - L.: University of London Press, 1986. - 712р.
13.The economic development of Spain / International Bank for Reconstruction and Development (IBRD) - Baltimore, 1967.
REFERENCES:
1. Ananin О. I., VoyeykovМ. I., Gloveli G.D., Gorodetsky А. Е., Grinberg R.S., Rubinshtein A Ya. On the Road to the New Economic Theory of the State. - Moscow, 2018. - PP.143-176.
2. Goldstone J. On the Theory of Revolution of the Fourth Generation / J. Goldstone // Logos. -2006. - № 5. - PP.13-44.
3. Zinchuk, G.M.Program-agenda Regulation of Regional Economic System / G. M. Zinchuk, К. G. Sagidov //Bulletin of Ural State Economic University. - 2014. - № 3. - PP. 38-56
4. Limonov, L.E. Territorial Strategic Programming as Prerequisite Contribution method of Budgeting Oriented to the Result / L. E. Limonov // Reformation ofsocial Sector: searching the way of the Qualification of Effectiveness. - Saint-Petersburg: Publishing house SPSU, 2006. - P. 1. - PP.144 - 167.
5. Mamychev, А. U. State service:problems of theory and practice of realization / А. U. Mamychev, Ya. V. Коjenko // Vlast. - 2010. - № 3. - PP. 44-56.
6. Pavluchenko, V.I. Management on Effectiveness of Economic Processes / V. I. Pavluchenko. -Moscow: Mysl, 1986. - PP. 25-34.
7. Ponedelko G.N. Spain: Regional Policy in "State Autonomy" // Regional Policy of EC /Responsible editor A.V. Kuznetsov - Moscow: IWEIR RAS, 2009. - PP. 82-96.
8. Prokhorenko I.L. Territorial Community in Political Transport of the Modern Spain. -Moscow, 2010. - 456pp.
9. Rizokulov T.R. Some Questions of Increasing the Competitiveness of National Economy of Tajikistan:theory and practice / Т. R. Rizokulov // Economy of Tajikistan. - 2021. - № 2. -PP. 15-26.
10.Fukuyama, F. Powerful State:management and world order in XXI century. - Moscow: AST, 2006. - PP. 18-32.
11.Eizenshtadt Sh. Comparative Study of Civilization / Sh. Eizenshtadt. - Moscow: Aspect-Press, 2009. - PP.450-475.
12. Johnson, Ch. Revolutionary Change / Ch. Johnson. - L. : University of London Press, 1986. - 712 рр.
13.The Economic Development of Spain / International Bank for Reconstruction and Development (IBRD) - Baltimore, 1967.
