Научная статья на тему 'ИЛМИЙ-ТЕХНИК БИЛИМЛАР ТИЗИМИ МАЪНАВИЙ ТАРАҚҚИЁТНИНГ ОБЪЕКТИВ ҚОНУНЛАРИДАН БИРИ'

ИЛМИЙ-ТЕХНИК БИЛИМЛАР ТИЗИМИ МАЪНАВИЙ ТАРАҚҚИЁТНИНГ ОБЪЕКТИВ ҚОНУНЛАРИДАН БИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

57
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / ижод / ижодкорлик / устунлик / замонавий таълим / билим / жараѐнлар / уйғун қараш / глобалистик дунѐқараш / кенгайтирилган ѐшлар менталитети / ѐшларнинг қадрият йўналишлари / ѐшлар онги / innovation / creation / creativity / superior / modern education / cognitive / processes / harmonious view / globalist worldview / expanded youth mentality / youth value orientations / youth consciousness.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Жўрабек Жуманазар Ўғли Ражаббоев

Ушбу мақолада глобаллашув даврида ҳозирги ѐшларнинг ижтимоиймаданий макон менталитетини ўзгартирган маънавий ўзгаришлар ҳақида сўз юритилди. Замонавий глобаллашувнинг асосий хусусиятлари ва асосий параметрлари таҳлил қилинди. Шунингдек, дунѐни барча соҳаларда ва миллатлараро миқѐсда бирлаштиришда ижтимоий алоқалар, бирдамлик ва ўзига хосликнинг пайдо бўлиши таҳлил қилинади. Ушбу жараѐнларнинг барчаси бугунги ѐшлар менталитетининг ўзгаришига таъсир қилади деган хулосага келинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИЛМИЙ-ТЕХНИК БИЛИМЛАР ТИЗИМИ МАЪНАВИЙ ТАРАҚҚИЁТНИНГ ОБЪЕКТИВ ҚОНУНЛАРИДАН БИРИ

In this article discussed the spiritual changes that have changed the mentality of today's youth of the socio-cultural space in the era of globalization. The main characteristics and basic parameters of modern globalization are analyzed. It also analyzes the emergence of social ties, solidarity and originality in uniting the world in all areas and on an interethnic scale. It has been concluded that all of these processes affect the change in the mentality of today’s youth

Текст научной работы на тему «ИЛМИЙ-ТЕХНИК БИЛИМЛАР ТИЗИМИ МАЪНАВИЙ ТАРАҚҚИЁТНИНГ ОБЪЕКТИВ ҚОНУНЛАРИДАН БИРИ»

ИЛМИЙ-ТЕХНИК БИЛИМЛАР ТИЗИМИ - МАЪНАВИЙ ТАРАККИЁТНИНГ ОБЪЕКТИВ КОНУНЛАРИДАН БИРИ

Журабек Жуманазар yFли Ражаббоев

Урганч давлат университети талабаси sv997710@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада глобаллашув даврида хозирги ёшларнинг ижтимоий-маданий макон менталитетини узгартирган маънавий узгаришлар хасида суз юритилди. Замонавий глобаллашувнинг асосий хусусиятлари ва асосий параметрлари тахлил килинди. Шунингдек, дунёни барча сохаларда ва миллатлараро микёсда бирлаштиришда ижтимоий алокалар, бирдамлик ва узига хосликнинг пайдо булиши тахлил килинади. Ушбу жараёнларнинг барчаси бугунги ёшлар менталитетининг узгаришига таъсир килади деган хулосага келинди.

Калит сузлар: инновация, ижод, ижодкорлик, устунлик, замонавий таълим, билим, жараёнлар, уйгун караш, глобалистик дунёкараш, кенгайтирилган ёшлар менталитети, ёшларнинг кадрият йуналишлари, ёшлар онги.

THE SYSTEM OF SCIENTIFIC AND TECHNICAL KNOWLEDGE IS ONE OF THE OBJECTIVE LAWS OF SPIRITUAL DEVELOPMENT

ABSTRACT

In this article discussed the spiritual changes that have changed the mentality of today's youth of the socio-cultural space in the era of globalization. The main characteristics and basic parameters of modern globalization are analyzed. It also analyzes the emergence of social ties, solidarity and originality in uniting the world in all areas and on an interethnic scale. It has been concluded that all of these processes affect the change in the mentality of today's youth.

Keywords: innovation, creation, creativity, superior, modern education, cognitive, processes, harmonious view, globalist worldview, expanded youth mentality, youth value orientations, youth consciousness.

КИРИШ

Илмий-техник билимлар хам маънавий тараккиётнинг объектив конунлари, талаблари интикосидир. Тугри, маънавий меросимизда бу муаммони хал этишга урин топилмаган, аммо хозирги давр илмий-техник

изланишларни такозо этади; ижтимоий хаётнинг барча сохаларида илмий-техник инкилоб ютукларидан унумли фойдаланиш заруриятга айланган. Шубхасиз, халкимиз маънавий меросида улугланадиган ижтимоий адолат, идеал жамият, комил инсон, юксак маънавият, инсонпарварлик, ватанпарварлик, иймон-эътикод, гузал хулк-атвор, жамоавийлик, иноклик, камтарлик, саховатпешалик, тинчликсеварлик, мехнатсеварлик, оилапарварлик каби фазилатлар улмас кадриятлардир, уларни узлаштириш ва ёш авлод калбига сингдириш бурчимиз. Ёшлик оламга, хаётга, уларни англашга кизикишларнинг шаклланадиган палласидир. Тугма кобилиятлар борлигини инкор килиб булмайди. Масалан, машхур композитор Моцарт 4 ёшида опера ёзган, рус композитори Прокофьев 9 ёшида, Мендельсон эса 14 ёшида мусика басталаган. Алишер Навоий ёшлигидаёк Атторнинг "Мантик ут тайр" асарини ёддан билган, Беруний ва Ибн Синонинг ёшликдан илм фанга кизиккани, нодир кобилият эгаси булгани маълум. Мазкур кобилиятлар, албатта, ташки детерминистик таъсирлар туфайли камол топган, ноёб вокеликка айланган. Агар ушбу дахолар уз устида ишламаганида, изланишни хаёт ва фикрлаш тарзига айлантирмаганларида етуклик даражасига чикиши амри махол эди. Тан олиш керакки, баъзан табиатда истиснолар учраб туради. Масалан, Бурденко номидаги машхур илмий тадкикот институтига 16 ёшар йигитча ташхисга келади. Тахлил пайтида бош мия хеч кандай ишлаш аломати бермаётгани аникланади. Теширишдан маълум буладики, йигитчада унг мия йук, чап томон эса арзимас даражада сакланиб колган. Шунга карамасдан, йигитча фаол яшаган, аъло укиган, спорт билан шугулланган, интеллетуал нуктаи назардан тенгдошларидан анча юкори. Бу аномал ходиса барчани хайратга солган. Бу истисно, оддий табиий ходиса эмас. Мутахассисларнинг таъкидлашича, инсон мияси 35 км. га жой буладиган ахборотларни узига жо этиш хусусиятига эга. Бутун рисолани бир укиганида ёдлаб коладиган, икки кулида хам бемалол ёзадиган, уттиз ракамгача ёдида саклаб колиб, шу захоти уларни кетма кетликда айтиб бероладиган вундеркиндлар етарлича топилади. Демак, инсонни, айникса ёшларни истаган ижод турига ургатиш мумкин. Замонавий таълим тарбия, педагогика ушбу тамойилга асосланган. Респондентларимизнинг юкоридаги жавоблари хам бу фикрни тасдиклайди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Инновацияни илмий техник ижод тури билан чегаралаб куйиш мумкин эмас, у инсон фаолияти ва кдзикдшларининг барча томонларига,

йуналишларига тааллуклидир. Шунинг учун хам адабиётларда "социал инновация", "юридик инновация", "агроинновация", "эстетик инновация", "бошкаришдаги инновация", "педагогик инновация" каби атамалар учрайди. Баъзан уни илмий техник изланишлар, янгиланиш билан боглашганда сохага илмий техник янгиликларни олиб кириш, технологик модернизациялаш назарда тутилади. Ишлаб чикариш жараёнлари ва хизмат турларини замонавий техника воситалари билан алмаштириш инновация сифатида талкин килинади. Бу талкинда инновацияни хар кандай янгиликка ухшатиш кузга ташланади. Бизнинг фикримизча, уни сохани, объектни, жараённи мохиятан янги йушналишга солишга каратилган ижодий фаолият тури, деб билиш уринлидир.

Ижтимоий борликнинг, жамият тараккиётининг динамик хусусиятлари, талаблари инновацион тафаккурга таъсир этувчи ташки детерминантлардан биридир. Умуман, инсон онги ва тафаккурида кечадиган когнитив ходисалар ана шу детерминатларнинг таъсири туфайлидир. "Ижтимоий тараккиёт баркарор ва узгарувчан, окибат ва натижа, эволюция ва инволюция, инкилобий ва аскилинкилобий, англанган ва тасодиф каби амбивалент вокеалар оркали кишилар тафаккурига, онгига таъсир этади, уларни маълуи бир гоялар, карашлар ва маънавий кадриятлар таъсирида яшашга мажбур килади. Бу уринда ижтимоий тараккиёт маълум бир гоялар, карашлар ва маънавий кадриятлар махсули сифатида келади". Ижтимоий борликнинг ушбу зиддиятлари инновацион тафаккур ва изланишларда акс этмай колмайди. Ижод сохасидаги интуитив билиш ёки илхомга берилиш хар доим хам англанган вокелик булавермайди. Ёки бирор янги технологиянинг кашф этилиши мудом инколобий ахамият касб этмаслиги мумкин. Бирок хар бир янгилик, инновация ниманидир, кандайдир тарзда объектнинг функциясини яхшилаши, такомиллаштириши шарт. Ана шу тарздагина инновация ижтимоий борлик, жамият тараккиёти талабларига мувофик келади. Инновацион тафаккурни ижтимоий онгнинг куриниши сифатида караш мумкин. Инновацион тафаккурнинг ижтимоий борлик, жамият талабларидан келиб чикиши унинг ижтимоий онг билан муштараклигини курсатади. Тугри, бу муштараклик мутлак эмас, уларнинг узига хос белгилари, функционал хусусиятлари мавжуд. Ижтимоий онгга оид когнитив жараёнлар инновация тафаккурида хам кукзатилади. Ушбу жараёнларнинг хусусиятларини С.Норкулов куйидагиларда куради: "Ижтимоий онг оддий сеситив ходиса, кечинма эмас, у ташки олам, жамият ва унинг иманент конунларини, сиёсий,иктисодий, маънавий, маданий жараёнларни илмий тахлил килишга, хаёт тажрибаларига асосланган,

синовлардан утиб, шахс ва жамият, инсон ва борлик муносабатларини ифода этадиган субъектив вокеликдир. Ижтимоий онгнинг ижтимоий борлик билан боглик хусусияти инсоннинг когнитив сенситив кечинмаларига хам ушбу борлик конунларига, талабларига мувофик ёндашишни, онгдаги трансформацион узгаришларни хам уша конунлар ва талаблар нуктаи назаридан урганишни, эндотрансформация ва экзотрансформация жараёнларини уйгунликда карашни такозо этади". Демак, ижтимоий борлик талаблари билан инновацион изланишлар уртасидаги богликлик инсон сенситив, когнитив кечинмаларида намоён булади, бу кечинмаларнинг тулкинсимон, флуктацион кечиши ана шу богликдаги флуктацион жараёнлар билан богликдир.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ижодий фаолиятнинг сирли, гохо мавхум вокелик сифатида акс этиши мана шу тулкинсимонликдадир. Масалан, Узбекистон жамияти тараккиёти демократик хукукий давлат барпо этиш билан боглик, бу вазифанинг бажарилиши силлик кечаётгани йук. Давлатимиз рахбари Ш.Мирзиёев узининг танкидий тахлилларида утган ун йилликларда кандай салбий ходисалар содир булганини, бошкариш институтлари фаолиятидаги гайриконуний холлар илгари силжишга халакит бериб келганини курсатди. Демак, жамият тараккиёти силлик кечмайди, унда ижобий узгаришлар билан бирга флуктуацияни англатувчи салбий холлар хам учрашини билдиради. Инновацион изланишлар ушбу зиддиятли вазиятда ижобий ходиса сифатида ижтимоий борликка таъсир килади, кишиларнинг тараккиёт хакидаги карашларини янгилайди. Респондентларимизнинг деярли ярми (48 фоизи) Ш.М.Мирзиёев амалга ошираётган ислохотлар ёшларда инновацион изланишларга булган кизикишни оширмокда, анъанавий хаёт тарзини замонавий кадриятлар, нормалар билан бойитишга ундамокда, деб жавоб беради. Уларни учдан бири (32 фоизи) жамиятимизда инновацион узгаришларга мойиллик хали кучли эмас, кишилар ижтимоий хаётда содир булаётган ижобий янгиланишларни кузлари билан кураётган булсалар да, уларнинг туб мохияти кишилардаги креатив фаолликни харакатга келтириш эканини охиригача англаб етмаётирлар, деб хисоблайди. Шахар ва кишлокларимиз янги куринишга утмокда, хаёт тарзи сифати ошмокда, ёшларнинг кобилиятини , интеллектуал салохиятини оширишга каратилган чора тадбирлар курилмокда, янги янги олий укув юртлари очилмокда. Бу

янгиланишлар кишиларимизнинг миллий тараккиёт хакидаги фикрларини узгартирмай колмайди, албатта. Бирок кишиларимизнинг куйи давлат бошкарув идоралари фаолиятидан хали тула коникмаётгани хам кузга ташланади. Респондентларимиз уз жавобларида ушбу салбий холлардан хам келиб чикишган. Ёшлар салбий холларга кескин муносабат билдириб, улардан тезрок халос булишга интиладилар. Улар онгидаги бу узгариш миллий тараккиётимизда бошланган янги боскичнинг, унда кулланилаётган танкидий тахлил хамда барча сохаларда амалга оширилаётган янгиланишларнинг таъсиридир. Бу уринда Ш.М.Мирзиёевнинг собик "Камолот" ташкилоти тугрисидаги танкидий фикрларини, уни янгилаш хакидаги таклифларни келтириш мумкин. "Камолот", дейди Ш.М.Мирзиёев, бутун Узбекистон ёшларини бирлаштирган, том маънодаги оммавий харакатга айлана олмади. У асосан уз атрофида Хдракат фаолиятига хайрихох булган ёшларни уюштириб, факат уларни кизиктирган масалалар юзасидангина иш олиб борди. Нтижада ёшларнинг кенг катламларига тааллукли булган долзарб масалалар, аввало, ёшларнинг бандлигини таъминлаш, уларни катта максадлар сари сафарбар этиш, уюшмаган ёшлар билан ишлаш, кискача айтганда, ёшларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш буйича узини хакикий ёшлар ташкилоти сифатида курсата олмади". Шунга ухшаш холлардан келиб чикиб Президентимиз, ёшларни ватанпарвар, интеллектуал бой, маънавий ахлокий нуктаи назардан ибратли, креатив шахслар килиб тарбиялашни кун тартибига куйди ва ташкилотни "Узбекистон ёшлар иттифоки" деб узгартиришни, жойларда Ёшлар ташаббуслари марказлари ташкил килишни таклиф этди. Респондентларимизнинг аксарияти (71 фоизи) танкидий тахлилга кушилишини билдиради, ёшларнинг ижтимоий онгида креатив фаоллик гояларини сингдирмай, инновацион ривожланишни таъминлаб булмаслигини билдиради. Бу ёшларимиз онгида уз фаолияти ва ён атрофга танкидий ёндашувлар шаклланаётганидан дарак беради. Бу ёндашувда ижтимоий тараккиёт манфаатларидан, жамият ривожланиши динамикасидан келиб чикиш устувордир.

ХУЛОСА

Инновацион тафаккурни харакатга келтирувчи навбатдаги ташки детерминант реал хаётий борлик билан идеал хаётий борлик уртасидаги зиддиятларни англашга бориб такалади. Ушбу когнитив вокелик аввало ёшларда бор кучи, зиддиятлари ва кулами билан намоён булади. Улар узининг

психофизиологик хусусиятларига кура, ён атрофни мукаммал, етук куришни, мавжуд тусиклардан тезрок халос булишни исташади. Натижада уларда янгиликка учлик, янгиланиш уйи ва ташвиши билан яшаш истаги шаклланади. Фалсафа фанлари доктори, профессор З.Р.Кодирова ёзади: "Ёшлар оммавий тарзда хали узининг ижтимоий макомига эга булиб улгунмаган, жамиятда тургун урнига эга булмаган ижтимоий катламдир. Шу сабабли бу катлам намоёндаларининг ижтимоий тузилмага интеграция булиш жараёнида турли узгаришлар содир булиши мумкин.1 Бир пайтлари, советлар даврида ёшлар 1425 ёш килиб белгиланганда уларни ижтимоий муносабатларга киришиши, хаётдан уз урнини топиши шундай таърифланган. Бирок бугун бу чегара узгарди, энди ёшлар 30 гача килиб белгиланган. Шундай экан ёшлар "ижтимоий макомига эга булиб улгурмаган" дейиш эътирозлар уйготиши мумкин.

REFERENCES

1. Пешкова В. Феномен гения. Ростов на Дону, Феникс, 2006. С.7.

2. Каюмов А. Асарлар. 3 жилд. Тошкент: MUMTOZ SO Z? 2009. 106 107 б.; Каюмов А. Асарлар.9 жилд. Тошкент: MUMTOZ SO Z, 2010. 64 65, 298 299 б.

3. Нервные клетки всё таки восстанавливаются // Аргументы и факты, 2015, №5.

4. Норкулов С. Фукаролик жамияти ва ижтимоий онгда трансформация жараёнлари Тошкент: Navro'z, 2015. 186 б.

5. Уша асар. 178 б.

6. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз.Т.1. Тошкент: Узбекистон, НМИУ, 2017. 506-507 б.

7. Кодирова З.Р. ва бошкалар. Ёшлар ижтимоий фаоллиги ва толерантлигини юксалтиришнинг ижтимоий фалсафий масалалари Тошкент: Фалсафа ва хукук институти нашр., 2006. 7 б.

1 Каранг: Кодирова З.Р. ва бошкалар. Ёшлар ижтимоий фаоллиги ва толерантлигини юксалтиришнинг ижтимоий фалсафий масалалари Тошкент: Фалсафа ва хукук институти нашр., 2006. 7 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.