Научная статья на тему 'ИЛМ ВА ТЕХНИКАНИНГ ИЖТИМОИЙ АҲАМИЯТИ'

ИЛМ ВА ТЕХНИКАНИНГ ИЖТИМОИЙ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
41
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
техника / меҳнат / табиий материаллар / сунъий материаллар / ишлаб чиқариш / автоматлаштирилган бошқарув тизимлар / ахборотлашган тизим. / machines / labor force / natural materials / artificial materials / production / automated control systems / informatized system.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Кушаков, Файзулла Абдуллаевич

Ушбу мақолада илмий – техник кашфиётларнинг инсон ижтимоий фаолиятига таъсири ва унинг фалсафий аҳамияти таҳлил қилинди. Инсонни “меҳнат” тушунчасига нисбатан бўлган замонавий ёндашуви кўриб чиқилди. Аниқ ва табиий фанлардаги кашфиётларнинг жамият ҳаётига бўлган ижобий таъсири ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIAL SIGNIFICANCE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY

This article analyzes the impact of scientific and technical discoveries on human social activity and their philosophical significance. The modern approach of a person to the concept of "Labor" was considered. The positive impact of discoveries in the field of exact and natural sciences on the life of society was studied.

Текст научной работы на тему «ИЛМ ВА ТЕХНИКАНИНГ ИЖТИМОИЙ АҲАМИЯТИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

ИЛМ ВА ТЕХНИКАНИНГ ИЖТИМОИЙ АХДМИЯТИ

Кушаков Файзулла Абдуллаевич

ТДТрУ «Ижтимоий фанлар» кафедраси катта укитувчиси kushakovfayzullo@gmail.com

+99897 777 25 83

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада илмий - техник кашфиётларнинг инсон ижтимоий фаолиятига таъсири ва унинг фалсафий ауамияти таулил цилинди. Инсонни "меунат" тушунчасига нисбатан булган замонавий ёндашуви куриб чицилди. Аниц ва табиий фанлардаги кашфиётларнинг жамият уаётига булган ижобий таъсири урганилди.

Калит сузлар: техника, меунат, табиий материаллар, сунъий материаллар, ишлаб чицариш, автоматлаштирилган бошцарув тизимлар, ахборотлашган тизим.

В данной статье анализируется влияние научно-технических открытий на социальную активность человека и их философское значение. Был рассмотрен современный подход человека к понятию "Труд". Было изучено положительное влияние открытий в области точных и естественных наук на жизнь общества.

Ключевые слова: машины, рабочая сила, природные материалы, искусственные материалы, производство, автоматизированные системы управления, информатизированная система.

This article analyzes the impact of scientific and technical discoveries on human social activity and their philosophical significance. The modern approach of a person to the concept of "Labor" was considered. The positive impact of discoveries in the field of exact and natural sciences on the life of society was studied.

Keywords: machines, labor force, natural materials, artificial materials, production, automated control systems, informatized system.

Илм инсон хаётидаги энг мухим ва хал килувчи омиллардан бири хисобланади. Инсон томонидан йуналтирилган хар кандай фаолиятнинг асосида илмий янгиликлар ётади. Илмнинг ишлаб чикаришда уз исботини топиши инсонни "мехнат" тушунчасига булган карашларини тубдан узгартирди. Инсон онги ва мехнатидан ресурс сифатида фойдаланиш илмга янгича тушунча

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(2), Feb., 2023

"инсон ресурси" деган номни олиб кирди. Замонавий илмий карашларга таянадиган булак, эндиликда нафакат инсон мехнати махсули ресурс деб номланади, балки инсоннинг узига ресурс сифатида карала бошланган. Ишлаб чикариш техника ва

технологиялардаги кашфиётлардан окилона фойдаланар экан, янгидан-янги мехнат турлари пайдо булишига замин яратади. Бу эса уз урнида инсонни янгича турдаги сафарбарга йуналтиради.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

ХХ1-аср ишлаб чикаришда техник тараккиётнинг доминантлик асри булмокда. Техника сохасидаги илмий кашфиётлар инсоният эхтиёжларини тулик кондирмокда. Шу сабабли илмий ва техник сохадаги янгилар ишлаб чикаришда жуда катта усишга эришган ва бошка сохаларни анча оркада колдириган.

Ишлаб чикариш сохасида илмий ва технологик инкилоб куйидаги узгаришлар билан тавсифланади:

1) илмий ютукларни ишлаб чикаришга жорий этиш хисобига мехнат шароитлари, табиати ва мазмуни узгариб бормокда: аввалги мехнат турлари машина-автоматлаштирилган мехнат билан алмаштирилмокда; автоматларни жорий этиш мехнат унумдорлигини сезиларли даражада оширади, автоматлаштиришнинг психофизиологик хусусиятлари тезлик билан боглик, аниклик ва узлуксизликдаги чекловларни олиб ташлайди. Ишлаб чикаришга шахс омилини таъсири; ишлаб чикаришдаги одамнинг урни ва роли узгариш сабаблари; "инсон-техника" уйгунлашишида янги тушунчаларининг тури пайдо булади, хеч кандай машина одамнинг ривожланишини чекламайди; автоматлаштирилган ишлаб чикариш шароитида энди машиналар ишлаб чикаради;

2) янги энергия турларидан фойдаланиш, айникса кайта тикланадиган -денгиз тулкинлари, ернинг ички кисми тобора долзарб вазифага айланмокда; электромагнит ва куёш энергиясидан фойдаланишда сифат узгариши кузатилмокда;

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

3) табиий материаллар сунъий материаллар билан алмаштирилмокда: пластмасса ва полимер ва кимиёвий махсулотлари кенг кулланилади;

4) ишлаб чикариш технологияси узгармокда, масалан, мехнатга объект сифатида каралиб, унинг мохиятига механик, физик ва кимёвий таъсир янада ошиб бормокда; шу билан бирга, магнит импулс ходисалари, ултратовуш, ортикча частота, электро-гидравлик таъсир, турли хил нурланиш турлари илмий эхтиёжга караб ишлатила бошланади; янги технологик усуллар, мехнат куроллари - аниклик, ишончлилик, узини-узи бошкариш кобилияти, мехнат объектига - аник белгиланган сифат, аник озиклантириш режими ва бошкаларга) янги талаблар куяди. Иш шароитларига-ёритиш учун катъий белгиланган талаблар, хоналардаги харорат шароитлари, уларнинг тозалиги ва бошкалар;

5) бошкарувнинг табиати узгариб бормокда; автоматлаштирилган бошкарув тизимларидан фойдаланиш инсоннинг бошкарув ва ишлаб чикаришни бошкариш тизимидаги урнини узгартиради;

6) ахборотни яратиш, саклаш ва узатиш тизими узгармокда; компютерлардан фойдаланиш ахборотни ишлаб чикариш ва улардан фойдаланиш билан боглик жараёнларни сезиларли даражада тезлаштиради, карор кабул килиш ва бахолаш усулларини яхшилайди;

7) кадрларни касбий тайёрлашга куйиладиган талаблар узгармокда; ишлаб чикариш воситаларининг тез узгариши узлуксиз касбий такомиллаштириш, малака даражасини ошириш вазифасини куяди; инсондан касбий харакатчанлик ва ахлокнинг юкори даражаси талаб килинади; зиёлилар сони ортиб бормокда, унинг касбий фаолиятига куйиладиган талаблар тренинг ортиб бормокда;

8) ишлаб чикаришнинг екстенсив ривожланишидан интенсив ривожланишига утиш мавжуд; илмий-техник инкилоб даврида технология унинг ривожланишининг янги боскичига - автоматлаштириш боскичига киради; фанни тугридан-тугри ишлаб чикарувчи кучга айлантириш ва ишлаб чикаришни автоматлаштириш илмий-техник инкилобнинг енг мухим хусусиятлари булиб, улар инсон ва технология уртасидаги муносабатларни узгартириш; фан янги гоялар генератори ролини уйнайди ва технология уларнинг моддий тимсоли сифатида ишлайди.

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(2), Feb., 2023

Олимлар ишлаб чикаришни автоматлаштириш жараёнини бир катор боскичларга ажратадилар:

1) дастлабки боскич ярим автоматик механиканинг таркалиши билан тавсифланади, ишчи технологик жараённи интеллектуал ва жисмоний куч билан тулдиради (автоматик машиналарни юклаш, тушириш);

2) иккинчи боскич ишлаб чикариш жараёнининг компьютер ускуналари асосида дастурий таъминотни бошкариш билан дастгохларнинг пайдо булиши билан

тавсифланади;

3) охирги боскич ишлаб чикаришни комплекс автоматлаштириш билан боглик булиб, у автоматлаштирилган устахоналар ва автоматик заводлар билан тавсифланади;

4) ва нихоят, охирги боскич-бу уз-узини тартибга солувчи тизимга айланадиган иктисодий комплексни тугалланган автоматлаштириш даври. Шундай килиб, илмий-техник инкилоб нафакат ишлаб чикариш сохасини, балки таълим, тарбия, хаёт, ахоли пункти ва жамият хаётининг бошка сохаларини хам узгартиради.

Илмий-техник инкилоб курсининг узига хос хусусиятлари куйидагилардан иборат: биринчидан, илмий-техник инкилоб капиталнинг концентрацияси билан бирга келади, бу корхоналарни техник кайта жихозлаш билан изохланади, бу молиявий ресурсларнинг концентрациясини ва уларнинг катта харажатларини талаб килади; иккинчидан, илмий ва техник инкилоб мехнат таксимотининг чукурлашиши билан бирга келади; учинчидан, фирмаларнинг иктисодий кудратининг усиши уларнинг сиёсий хокимиятга таъсирини кучайтиришга олиб келади.

Шу билан бирга, илмий ва технологик инкилобнинг амалга оширилиши ижтимоий тенгсизликнинг кучайиши, табиий мухитга босимнинг кучайиши, урушларнинг вайронкорлигини ошириш, ишсизликнинг кучайиши, ижтимоий саломатликнинг пасайиши ва бошкалар шаклида баъзи салбий окибатларга олиб келиши аник хакикатни эътиборсиз колдириб булмайди. Аммо шуни

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

кайта-кайта таъкидлаш керакки, илмий ва технологик инкилобнинг салбий окибатлари мажбурий эмас ва технологиянинг ривожланиш даражасидан келиб чикмайди, учинчидан, улар ижтимоий-иктисодий тизимга, унинг синфий тузилишига ва бутун мажмуага боглик. Ижтимоий муносабатлар технологиялардан фойдаланиш максадларини белгилайдиган. Шу сабабли, энг мухим ижтимоий вазифалардан бири бу илмий-техник инкилобнинг ижобий таъсирини максимал даражада ошириш ва унинг салбий окибатлари хажмини камайтириш зарурлигини англашдир. Илмий-техник инкилоб шу тарика илмий, техник ва ижтимоий тараккиёт учун тубдан янги шароит ва имкониятлар яратди.

Илм-фан хали илмдан олдинги давр булганида хам, у жамият тарихида аник белгиланган уринни эгаллаб, илмий билимлар ривожланиб бориши билан унинг ривожланишига тобора ортиб бораётган таъсир курсатди. Илм-фан тараккиёти жамият тараккиётининг узи объектив булганидек объектив эди. Табиийки, уларнинг узаро богликлиги ва узаро богликлиги прогрессив харакатнинг тугри векторини абадий курсатадиган куплаб ва турли омиллар билан шартланган.

Экспериментал фанга айланган замонавий даврда фаннинг жамиятдаги урни ва роли айникса сифатли тарзда узгарди. Уша вактдан бошлаб илм-fanning ривожланиш суръати баркарор усиб борди, унинг мавкеи мустахкамланди, обруси табиий равишда ошди. Албатта, иккаласи хам фалсафий схоластика ва илохиёт билан ужар курашда олинган, аммо фаннинг устунлиги олдиндан белгилаб куйилган. У инсоният дунёкарашида етакчи уринни эгаллади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни таъкидлаш жоизки, жамиятнинг маънавий ривожланишининг асосий вазифаси ишончли билимларни туплаш эди. Янги табиий ресурслар ва машиналарни талаб киладиган усиб бораётган капиталистик ишлаб чикариш фан ривожланишининг ижтимоий омилига айланди. Ушбу эхтиёжларни кондириш учун фан жамиятнинг ишлаб чикарувчи кучи сифатида зарур эди. Шу билан бирга, илм-фаннинг янги максадлари шакллантирилди, улар утмиш олимлари эътибор каратган максадлардан сезиларли даражада фарк килди.

REFERENCES:

1. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X,., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ВА КАДРИЯТЛДР ПЛЮРАЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

2. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич, Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИ ТАРАККИЁТ БОСКИЧЛАРИ (УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИ МИСОЛИДА). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 606-

3. Ф. А. Кушаков, М. Н. Хасанов, Р. У. Баратов, Ж. С. Раматов, & С. X,. Султанов (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ХУКУКЛАРИ ВА СУЗ ЭРКИНЛИГИ. Academic research in educational sciences, 3 (10), 803-810.

4. Журабоев, Н. Ю., Кушаков, Ф. А., Султанов, С. X., & Хасанов, М. Н. (2022). КОНФУЦИЙЛИК ХУСУСИЯТЛАРИДАН ХИТОЙ ФАЛСАФАСИНИНГ КЕНГАЙИШИ. World scientific research journal, 9(2), 37-42.

5. Кушаков, Файзулла Абдуллаевич (2022). ТЕХНОЛОГИЯ ФАЛСАФАСИНИНГ ИЛМИЙ - НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10-2), 875-880.

6. Файзулла Абдуллаевич Кушаков (2022). ТЕХНИКАНИНГ ФАЛСАФИЙ МУАММОЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3 (10), 365-371.

7. Файзулла Абдуллаевич Кушаков, & Кымбат Канагатовна Назарова (2022). ТЕХНИКА ИЩИЛОБИНИНГ ИНСОН ТАФАККУРИГА ТАЪСИРИ. Academic research in educational sciences, 3 (10), 360-364.

8. Файзулла Абдуллаевич Кушаков, & Бекслан Мирзарахдм Угли Хакимов (2022). ТЕХНИКА ФАЛСАФАСИНИ ИНСОН ВА ЖАМИЯТ ХАЁТИДАГИ УРНИ. Academic research in educational sciences, 3 (Special Issue 2), 172-177.

9. Кушаков, Ф. А. (2022). ТЕХНИКА КАК ФУНДАМЕНТАЛЬНОЕ ОТНОШЕНИЕ ЧЕЛОВЕКА К МИРУ. World scientific research journal, 10(1), 249-256.

10. Jumaniyoz Ramatov, Rozigul Umarova, Rashid Baratov, Mirshod Khasanov, Siroj Sultonov, & Fayzulla Kushakov (2022). MODERN REQUIREMENTS FOR THE SPIRITUAL IMAGE OF YOUNG PEOPLE AND ITS MANIFESTATION IN PRACTICE. Academic research in educational sciences, 3 (10), 582-586.

11. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Х., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич., Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ХОЗИРГИ ДАВРДА ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ХАКИДАГИ ИЛМИЙ-ФАЛСАФИЙ КАРАШЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ТАЛКИНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 647-656.

12. Раматов, Ж. С., Баратов, Р. У., Кушаков, Ф. А., Валиев, Л. А., & Хасанов, М. Н. (2022). ЖАМИЯТДА СИЁСИЙ ВА ХУКУКИЙ МАДАНИЯТНИ ЮКСАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ. PEDAGOGS jurnali, 19(1), 13-18.

612.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

13. Jumaniyoz Ramatov, Rozigul Umarova, Rashid Baratov, Mirshod Khasanov, Siroj Sultonov, & Fayzulla Kushakov (2022). PROBLEMS OF INFLUENCE OF ISLAM ON CONSCIOUSNESS TRANSFORMATION. Academic research in educational sciences, 3 (10), 591-597.

14. Файзулла Абдуллаевич Кушаков (2022). ПЕРЕСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННОЙ ФИЛОСОФИИ ТЕХНИКИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 428-432.

15. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ВА КАДРИЯТЛАР ПЛЮРАЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.

16. Кушаков, Файзулла Абдуллаевич (2022). ТЕХНОЛОГИЯ ФАЛСАФАСИНИНГ ИЛМИЙ - НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10-2), 875-880.

17. Ramatov, J.S., & Khasanov, M.N. (2022). SOCIAL ASPECTS OF PROFESSIONAL QUALITY IMPROVEMENT (ON THE EXAMPLE OF THE RAILWAY SECTOR). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 969-976.

18. Раматов, Ж.С., Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ХГС АСРДА ХИНДИСТОНДАГИ ИЖТИМОИЙ - ФАЛСАФИЙ ЖАРАЁНЛАР. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 1070-1078.

19. Журабоев, Н. Ю., Кушаков, Ф. А., Султанов, С. X., & Хасанов, М. Н. (2022). КОНФУЦИЙЛИК ХУСУСИЯТЛАРИДАН ХИТОЙ ФАЛСАФАСИНИНГ КЕНГАЙИШИ. World scientific research journal, 9(2), 37-42.

20. Ruzigul, U., Nasirjan, J., Dilmurodkhakim, A., Mirshod, H., & Urozboy, E. (2020). Rationale and history of human reflections in the muslim philosophy. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 1453-1458.

21. Ramatov, J., Umarova, R., Baratov, R., Sultanov, S., & Khasanov, M. (2022). METHODS AND MEANS OF FORMATION OF SPIRITUAL MORAL CONSCIOUSNESS IN STUDENTS AND YOUTH OF UZBEKISTAN. World scientific research journal, 10(1), 257-262.

22. Абдурашидова, Нилуфар Абдурашидовна, & Хасанов, М. (2022). ЁШЛАР ДУНЁКАРАШИДА ДИН ВА АХЛОКДИНГ УЗАРО МУТАНОСИБЛИГИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10), 1226-1235.

23. Бобошев, З. Н., Хасанов, М. Н., & Нуруллаев, Э. А. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ АСОСЧИСИ СИФАТИДА.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(2), Feb., 2023

24. Эрниёзов, У. К., Дасанов, М. Н., & Машарипов, Х. С. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИЖТИМОИЙ-АХЛО^ИЙ ТАЪЛИМОТИ ВА УНИНГ АНТРОПОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ.

25. Журабоев, Носир Юсупович, & Дасанов, Миршод Нуъмонович (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ИЖТИМОИЙ-ЩТИСОДИЙ СОДА РИВОЖИ: ИСЛОДОТ ВА ИСТИКБОЛ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 1274-1283.

26. Салимов, Бахриддин Лутфуллаевич, & Дасанов, Миршод Нуъмонович (2022). ШАРК МУТАФАККИРЛАРИНИНГ КОМИЛ ИНСОН ТАРБИЯСИ МАСАЛАЛАРИ ТАДЛИЛИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 1345-1354.

27. Ramatov, J.S., & Khasanov, M.N. (2022). SOCIAL ASPECTS OF PROFESSIONAL QUALITY IMPROVEMENT (ON THE EXAMPLE OF THE RAILWAY SECTOR). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 969-976.

28. Нилуфар Жураевна Назарова, & Миршод Нуъмонович Дасанов (2022). ТАЛАБАЛАРДА БУШ ВА^ТДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ КУНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 752-758.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.