Научная статья на тему 'ИЛМИЙ-ТЕХНИК ТАРАҚҚИЁТ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ИЛМИЙ-ТЕХНИК ТАРАҚҚИЁТ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
225
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
диалектик қонуниятлар / глобал муаммолар / инсонпарварлаштириш / илмий кашфиёт / диний догматиклари / консерватив / илмий-техник инқилоб / меҳнат. / dialectical laws / global problems / humanization / scientific discovery / religious dogma / conservatism / scientific and technological revolution / labor.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Кушаков, Файзулла Абдуллаевич

Ушбу мақолада илм-фандаги ихтиро ва янгиликларнинг жамият ва инсон ҳаётига таъсирини ўрганишга ҳаракат қилинган. Илмий кашфиётларнинг салбий ва ижобий жиҳатлар, имкониятлари ва оқибатлари тахлилий ўрганиб чиқилди. Фанни инсонпарварлаштиришнинг мақсади ва вазифалари кўриб чиқилди. Инсон фаолиятини шакллантиришда илмий янгиликларнинг ўрни ва аҳамияти ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROSPECTS OF SCIENTIFIC AND TECHNICAL DEVELOPMENT

This article attempts to study the impact of inventions and innovations in science on society and human life. The negative and positive sides, possibilities and consequences of scientific discoveries are analyzed analytically. The goals and objectives of the humanization of science are considered. The role and importance of scientific innovations in the formation of human activity has been studied.

Текст научной работы на тему «ИЛМИЙ-ТЕХНИК ТАРАҚҚИЁТ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(1), Jan., 2023.

ИЛМИЙ-ТЕХНИК ТАРАВДИЁТ ИСТЩБОЛЛАРИ

Кушаков Файзулла Абдуллаевич

ТДТрУ «Ижтимоий фанлар» кафедраси катта укитувчиси. kushakovfayzullo@gmail.com +99897 777 25 83

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада илм-фандаги ихтиро ва янгиликларнинг жамият ва инсон уаётига таъсирини урганишга уаракат цилинган. Илмий кашфиётларнинг салбий ва ижобий жщатлар, имкониятлари ва оцибатлари тахлилий урганиб чицилди. Фанни инсонпарварлаштиришнинг мацсади ва вазифалари куриб чицилди. Инсон фаолиятини шакллантиришда илмий янгиликларнинг урни ва ауамияти урганилди.

Калит сузлар: диалектик цонуниятлар, глобал муаммолар, инсонпарварлаштириш, илмий кашфиёт, диний догматиклари, консерватив, илмий-техник инцилоб, меунат.

АННОТАЦИЯ

В данной статье предпринята попытка изучить влияние изобретений и инноваций в науке на общество и жизнь человека. Аналитически изучены отрицательные и положительные стороны, возможности и последствия научных открытий. Рассмотрены цели и задачи гуманизации науки. Изучена роль и значение научных инноваций в формировании деятельности человека.

Ключевые слова: диалектические законы, глобальные проблемы, гуманизация, научное открытие, религиозная догматика, консерватизм, научно-техническая революция, труд.

ABSTRACT

This article attempts to study the impact of inventions and innovations in science on society and human life. The negative and positive sides, possibilities and consequences of scientific discoveries are analyzed analytically. The goals and objectives of the humanization of science are considered. The role and importance of scientific innovations in the formation of human activity has been studied.

Key words: dialectical laws, global problems, humanization, scientific discovery, religious dogma, conservatism, scientific and technological revolution, labor.

КИРИШ

Илм-фан инсонни илмий дунёкараши шаклланишида энг мухим рол уйнайди. Инсон аклий фаолият билан шугуллана бошлагандан бери, илм унинг(инсон) хдётини белгиловчи восита сифатида хизмат кила бошлади. Х,ар

о

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

кандай илмий янгилик инсон тафаккури махсули булиб, ушбу янгиликлар инсониятга хизмат килиши лозим. Аммо, хар кандай илмий янгиликлар инсоният хаётига ижобий таъсир киляпти деб таъкидлаш нотугри. Илм-фандаги кашфиётлар шахсий, сиёсий, ижтимоий манфаатларга бир томонлама хизмат килиши инсониятга янгидан-янги муаммо турларини вужудга келишини олиб келади.

Хдёт диалектик конуниятлардан ташкил топган. Илм-фаннинг ривожланиши хам шундай. Шу сабабли фан кашфиётлари табиат ва жамият хаётида маълум маънода салбий окибатларга олиб келиб, глобал муаммолар хусусан, экологик инкирозни вужудга келтирмокда. Илмий кашфиётлари натижасида вужудга келган салбий окибатлар факатгина илмий асосланган чоралар оркали бартараф этиш мумкин. Бундан бошка восита ва йуллари мавжуд эмас. Аммо бу изчил инсонийлаштирилган ва замонавий жамиятнинг ижтимоий-иктисодий тузилишида сезиларли узгаришлар булган такдирдагина содир булиши мумкин. Шунинг учун фан фалсафасининг бир катор вакиллари фаннинг узи ва у яратган кадриятларни хам кайта куриб чикишга харакат килаётгани мутлако асоссиздир.

Фанни инсонпарварлаштиришнинг энг мухим сохаси бу ижтимоий-гуманитар, табиатшунослик ва техник билимлар усулларини узаро таъсири хисобланади. Илмий методик жараёнларни англаш шароитида ишлаб чикилган илмий фаолиятнинг ижтимоий ва хусусий усулларига кизикиш ортиб бормокда. Бу жараёнда фан методологияси нафакат методлар тугрисидаги фан булиб, балки фанни инсонпарварлаштиришнинг энг мухим омили булган билиш субъекти фаолияти хакидаги таълимот сифатида куриб чикила бошлайди. Тадкикот фаолиятининг турли сохаларида тушуниш тамойилининг кенг таркалиши табиий, ижтимоий, гуманитар ва техник фанлардаги фикрлаш усулларини узаро якинлашишига далилий асос булди. Ижтимоий-гуманитар тармок сохалари аста-секин етакчига айланиб бориб(масалан, иктисод ёки психология), уларнинг шакллари ва усуллари тобора умумбашарий ахамият касб этмокда.

Кенг маънода фанни инсонпарварлаштириш деганда фаннинг мохиятида "инсон энг юкори кадрият" тушунчасини шакллантириб, шахс эхтиёжларга зид булган технократик тенденцияларни бартараф этиш тушунилади. Уни хар томонлама эркин ривожланишига замин яритилишини лозим. Бу жараён, биринчидан, барча одамларнинг фаровонлигини таъминлаш учун илм-фан натижалари ва салохиятидан тобора тулик фойдаланишни; иккинчидан, уз-узини англашга энг мос шароитларни яратиш ва ушбу сохада

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1), Jan., 2023

ишлайдиганларнинг ижодий салохиятини ошириш учун фаннинг узини такомиллаштиришини уз ичига олади. Илм-фанни ривожлантиришнинг яна бир усулларидан бири, инсонни узидан излаш керак, чунки уларнинг шахсий ресурсларини хисобга олмасдан туриб фойдаланиш фанни янада такомиллаштириш мумкин эмасИлм-фанни инсонпарварлаштириш муаммоси кисман ХХ асрда диний догматиклари ва консерватив фикрловчи олимлар нуктаи назаридан фойдали натижаларни купайтириш билан бирга, салбий окибатларни тасаввур килиш мумкин булганлиги сабабли пайдо булди. Уларни фикрича илм - фанга булган замонавий ёндашув инсоннинг мохияти мавжудлигига тахдид солади. Бу жараёнда илм тобора кучайиб бораётган кучга айланиб, у яхшилик ва яратувчанликка максимал муваффакият билан хизмат килиши керак.

Фанни инсонпарварлаштиришнинг биринчи йуналиши илмий кашфиётларни амалиётда жорий этиб, ушбу кашфиётларни салбий максадларда ишлатиш ва тадбик килинишини олдини оладиган тизимни яратиш.

Фанни инсонпарварлаштиришнинг иккинчи йуналиши-бу нафакат табиатни самарали бошкариш (жамият ва табиат уртасидаги мувозанатни саклаш мумкин булганда) ва одамларга инсонпарварлик тамойилларини табиатга булган муносабатини амалда кенгайтиришга имкон берадиган илмий-техник воситаларни ишлаб чикиш.

Фанни инсонпарварлаштиришнинг учинчи йуналиши-билишни рационал-экспериментал усуллари илмий билишнинг бошка усуллари билан уйгунлиги ва бир-бирини таказо килувчи жараёнларни мустахкамлашги каратилган. Фанни инсонпарварлаштириш учун унинг ички муносабатларини демократлаштириш, илмий хамжамият ичида кулай психологик иклим учун шароит яратиш ва таъминлаш хам катта ахамиятга эга. Ижодий изланиш, танкид ва фикр билдириш эркинлиги тадкикотчи ишининг юкори натижалари учун хал килувчи шартдир. Унинг самарадорлигини оширишга имкон берадиган фаннинг максади олимнинг уз ишидан, касбий фаолият шартларидан юкори даражада коникиши булиши керак.

Фанни инсонпарварлаштиришнинг туртинчи йуналиши-бу жамиятда демократик институтларни ривожлантириш, бу хар бир шахсга узини тулик

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(1), Jan., 2023

англашга имкон беради, шунингдек, олимларнинг фидокорона узаро ёрдамини ва умумий максадларга интилишда ракобат рухини таъминлайдиган жамоавийлик тамойиллари шакллантириш.

Фанни инсонпарварлаштиришнинг бешинчи йуналиши табиатшунослар ва гуманитар фанлари олимлари илмий ютукларнинг натижаларини жамлашга бор кучларини сафарбар этиши лозим (одамни клонлаш, унинг геномини декодлаш, турли йуллар билан олинган илдиз хужайраларини кайта тиклашнинг хакикий имконияти, уларни кайта дастурлаш, крионика, нанотехнологияларнинг муваффакияти ва хар кандай дунёкарашнинг марказий муаммосини хал килиш учун бошка ютуклар - хакикий шахсий улмасликка эришиш ва инсон хаётининг кайтиши учун улим устидан галаба). Бунинг учун, хусусан, инсонни клонлаш буйича мораторийни дархол тугатиш, давлат инсон узини узи кадрлаши учун кулай илмий шароитларини яратиш керак.

ХХ аср илм-фан, техника ва уларнинг узаро таъсирида синхрон сифатли сакраш булган илмий-техник инкилоб (ИТИ) каби ажойиб вокеа билан ажралиб турди. Илмий ва технологик инкилобнинг куп факторли узаро таъсири уни доимий равишда ишлаб чикилаётган ва такомиллаштирилаётган ноёб ходиса сифатида белгилайди масалан кибернетика хакидаги бугунги фикрлар асосан кечаги мавзу. Замонавий технологияларнинг асосий хусусиятлари ва ютуклари робототехника, компютерлаштириш, улкан кувватли компютерлар ва бошка куп нарсалардир. Замонавий илм-фаннинг етакчи хусусияти унинг бевосита ишлаб чикарувчи кучга айланишидир. Батафсилрок шаклда илмий-техник инкилобни ишлаб чикарувчи кучларнинг сифатли узгариши, фаннинг узини ишлаб чикарувчи кучга айланиши ва ижтимоий ишлаб чикаришнинг моддий-техник базаси, уни шакли ва мазмуни, ижтимоий мехнат таксимоти шаклланишида "мехнат" тушунчасининг мохиятини тубдан узгартириш авсифлаш мумкин. Илмий-техник инкилоб ишлаб чикаришнинг бутун тузилишига ва инсоннинг узига таъсир курсатиб, фанни инсонпарварлаштириш зарурлигини яна бир бор таъкидлади.

Илмий техник инкилобнинг асосий хусусиятлари сифатида куйидагиларни ажратиб курсатиш керак: биринчидан халк хужалигининг деярли барча

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

тармокларини камраб олган ва инсон фаолиятининг барча сохаларига таъсир курсатадиган универсаллик; иккинчидан фан ва техниканинг жадал ривожланиши; учинчидан, инсоннинг ишлаб чикариш жараёнидаги узгарувчан роли (ишлаб чикариш жараёнида). Илмий ва технологик инкилоб жараёни, малака даражасига куйиладиган талаблар мехнат ресурсларини купайтирмокда, интеллектуал мехнатнинг улуши ва роли ортиб бормокда.

XXI аср вужудга келаётган илмий техник инкилоблардаги кашфиётлар жамият ва инсон фаолият турларини тубдан узгартирди. Илм - фанга истемол махсулоти(тафаккур) сифатида каралиши, инсон мехнат фаолиятига янгича ёндашувни талаб килади. "Мехнат" тушунчасига булган муносабат тубдан узгариб, сафарбарлик профессионал даражасига чикди. Бунинг натижасида иш берувчиларга танлаш имкониятини кенгайтириб, ишга кирувчилар уртасида ракобат майдонини вужудга келтиради. Бу эса инсоннинг илм - фанга нисбатан булган эхтиёжини янада ошиб боришидан далолат беради.

REFERENCES

1. Кушаков, Ф. А. (2022). ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННОЙ ФИЛОСОФИИ ТЕХНИКИ. World scientific research journal, 4(2), 74-80.

2. Кушаков, Ф. А. (2022). ТЕХНИКАНИНГ ФАЛСАФИЙ МУАММОЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 365-371.

3. Кушаков, Ф. А. (2022). ТЕХНОЛОГИЯ ФАЛСАФАСИНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 875-880.

4. Кушаков, Ф. А., & Назарова, К. К. (2022). ТЕХНИКА ИЩИЛОБИНИНГ ИНСОН ТАФАККУРИГА ТАЪСИРИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 360-364.

5. Кушаков, Ф. А., & Хакимов, Б. М. У. (2022). ТЕХНИКА ФАЛСАФАСИНИ ИНСОН ВА ЖАМИЯТ ХДЕТИДАГИ УРНИ. Academic research in educational sciences, 3(Special Issue 2), 172-177.

6. Кушаков, Ф. А. (2022). ТЕХНИКА КАК ФУНДАМЕНТАЛЬНОЕ ОТНОШЕНИЕ ЧЕЛОВЕКА К МИРУ. World scientific research journal, 10(1), 249-256.

7. Baratov, R., & Uzbekova, S. (2022). INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRODUCTION IN THE PROCESS OF TRAINING. World scientific research journal, 4(2), 7-11.

8. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич, Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИ ТАРАККИЁТ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

БОСКИЧЛАРИ (УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИ МИСОЛИДА). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 606-

9. Абдурашидова, Н. А., & Хасанов, М. (2022). ЁШЛАР ДУНЁ^АРАШИДА ДИН ВА АХЛОКНИНГ УЗАРО МУТАНОСИБЛИГИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10), 1226-1235.

10. Ramatov, J. S., Valiev, L. A., & Xasanov, M. N. (2022). XIX ASRDA HINDISTONDAGI IZHTIMOII-FALSAFIY JARAYONLAR.

11. Кушаков, Ф. А., Хасанов, М. Н., Баратов, Р. У., Раматов, Ж. С., & Султанов, С. X. (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ХЖ^КЛАРИ ВА СУЗ ЭРКИНЛИГИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 803-810.

12. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X,., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ВА КАДРИЯТЛАР ПЛЮРАЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.

13. Boltaevna, S. F. A., & Upashevna, A. L. (2022). Signs

14. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Х., Муратова, Д.А., Хасанов, М.Н., & Эрниёзов, У.К. (2022). ЁШЛАР ЗАМОНАВИЙ МАДАНИЙ КИЁФАСИ ВА УМУМИНСОНИЙ КАДРИЯТЛАР ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУН-МОХДЯТИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10), 376-386.

15. Hasanov, M., & Tuhtaboev, E. (2021). THE PERFORMANCE OF THE PERFECT MAN IN THE EASTERN RENESSANCE (ON THE EXAMPLE OF FARABI'S VIEWS). Innovative Technologica: Methodical Research Journal, 2(05), 1-6.

16. Hasanov M., Tuhtaboev E. THE PERFORMANCE OF THE PERFECT MAN IN THE EASTERN RENESSANCE (ON THE EXAMPLE OF FARABI'S VIEWS) //Innovative Technologica: Methodical Research Journal. - 2021. - Т. 2. - №. 05. -С. 1-6.

17. М.Н.Хасанов, Д.А.Хафизов, Р.Х.Тоиров, & ХД.Болтабоев. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙ ЯШАГАН ДАВРДАГИ ИЛМ-ФАН ВА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ . JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS, 4(3), 137-140. Retrieved from http: //www.wsrj ournal .com/index. php/new/articl e/view/62 7

18. Jumaniyoz Ramatov, Rozigul Umarova, Rashid Baratov, Mirshod Khasanov, Siroj Sultonov, & Fayzulla Kushakov (2022). MODERN REQUIREMENTS FOR THE SPIRITUAL IMAGE OF YOUNG PEOPLE AND ITS MANIFESTATION IN PRACTICE. Academic research in educational sciences, 3 (10), 582-586.

612.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(1), Jan., 2023

19. Ramatov, J.S., & Khasanov, M.N. (2022). SOCIAL ASPECTS OF PROFESSIONAL QUALITY IMPROVEMENT (ON THE EXAMPLE OF THE RAILWAY SECTOR). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 969-976.

20. Раматов, Ж.С., Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). XIX АСРДА ХИНДИСТОНДАГИ ИЖТИМОИЙ - ФАЛСАФИЙ ЖАРАЁНЛАР. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 1070-1078.

21. Журабоев, Н. Ю., Кушаков, Ф. А., Султанов, С. Х., & Хасанов, М. Н. (2022). КОНФУЦИЙЛИК ХУСУСИЯТЛАРИДАН ХИТОЙ ФАЛСАФАСИНИНГ КЕНГАЙИШИ. World scientific research journal, 9(2), 3742.

22. Ruzigul, U., Nasirjan, J., Dilmurodkhakim, A., Mirshod, H., & Urozboy, E. (2020). Rationale and history of human reflections in the muslim philosophy. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 1453-1458.

23. Ramatov, J., Umarova, R., Baratov, R., Jurabayev, N., & Artikova, B. (2022, June). Constructive and optimal solutions for the formation of a stable ecological situation in the Aral Sea region of Uzbekistan. In AIP Conference Proceedings (Vol. 2432, No. 1, p. 030113). AIP Publishing LLC.

24. Baratov, R. (2021). Prospects of Higher Education System (on the Example of Uzbekistan). International Journal on Orange Technologies, 3(3), 128-131.

25. Баратов, Р. У. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ ИСЛОХОТЛАРИ ВА ИСТЩБОЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(TSTU Conference 1), 90-95.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.