Научная статья на тему 'ІЛЕ өЗЕНіНің ЛАСТАНУ ДЕңГЕЙі МЕН САПАСЫНА АқАБА СУЛАРДЫң әСЕРі'

ІЛЕ өЗЕНіНің ЛАСТАНУ ДЕңГЕЙі МЕН САПАСЫНА АқАБА СУЛАРДЫң әСЕРі Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
1088
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Бүрлібаев М.Ж., Турениязова Ж.Қ.

Сорбұлақ жинақтауышындағы ақаба сулардың Іле өзеніне жіберілуі барысында судың ластану деңгейі күрт көтеріліп, сапалық жағдайы нашарлай түскен. Алайда өзеннің төменгі ағысына қарай судың өздігінен тазару қабілеті жоғары болғандықтан, ластаушы заттардың қатары елеулі дәрежеде қысқарған.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ІЛЕ өЗЕНіНің ЛАСТАНУ ДЕңГЕЙі МЕН САПАСЫНА АқАБА СУЛАРДЫң әСЕРі»

НА УЧНЫЕ СТА ТЬИ

Гидрометеорология и экология №3 2009

УДК 504.4.062.2 (574)

1ЛЕ вЗЕНШЩ ЛAСТAНУ ДЕЦГЕЙ1 МЕН CAnACbIHA A^bA

СУЛAРДЬЩ ЭСЕР1

Техн. Fылымд. доктоpы М.Ж. БYpлiбaев

ЖД. Тypениязовa

СорбYлaц жuнaцmaуышындaгы a^6a сулaрдыц 1ле езетне жiберiлуi бaрысындa судыц лaсmaну децгеш Kypm Kemepmin, тп^ыц жaгдaйъl нaшapлaй жускен. Aлaйдa езентц meMemi aгысынa цapaй судыц ездтнен mœapy цaбiлemi жошры болгaндыцmaн, лaсmaушы зammapдыц цamapы eлeулi дэрежеде цъюцйртн.

Ka3Ípri тaндa Алмaты мегаполисшщ Yлкен кapжы оpтaлыFынa aйнaлyы, ipi eнеpкэсiп оpындapыныц оFaн cepiKxec кaлaлapдa (К^скелец, ТaлFap, Боpaлдaй) шоFыpлaнyы бapыcындa хaлыктыц caны дa ecyдe. Б^л e3 кeзeгiндe aybi3 судыц Ken пaйдaлaнyынa, кaлaдaFы кaнaлизaциялык arça6a cyлapыныц бipтiндeп кeбeюiнe экелш сокты. Arça6a cyлapдыц 55 % aдaмдapдыц пaйдaлaнFaн cyлapыныц Yлeciнe, 33 % - коммушлды-т¥pмыcтык eндipicтepгe, 12 % - e^pradm^ Yлeciнe тиeciлi. вц^ют^ жэне т¥pмыcтык arça6a cyлap коллeктоpдa жинaктaлa отыpып, кaлaдaн 24 км ^шы^тыкта оpнaлacкaн су тaзaлay кондыpFыcындa мeхaникaлык жэне биологиялык eндeyдeн eтeдi. ТaзaлaнFaн су узынды^ы 3S км болaтын TOmipaK кaнaлы apкылы Cop6^arç жинaктayышынa тYceдi, кeйiнгi жылдapдa тоFaндaFы arça6a судыц децгей бipтiндeп кeтepiлe отыpып, 1994 жылы ец жоFapы кepceткiшi - 620,43 м жетп [1]. жинaктayышыныц ayдaны 60 км2, cыйымдылыFы - 1020 млн. м3, aл ец тepeц жepi 31 м. Жинaктayыш кeлдiц anarraK дeцгeйiн тeмeндeтy мaкcaтындa arça6a судыц 6ip бeлiгi 1995...2006 жылдap apaлыFындa оц жaFaлык кaнaлы apкылы 1ле eзeнiнe жiбepiлe бacтaды. Осы

кезендеп жинaктayышынaн жiбepiлгeн arça6a cyлapдыц 1ле

eзeнiнiц химиялык K¥Paмынa эcepiн зepттey - бaлык шapyaшылыFы мaцызы 6ap eзeн экожYЙeci Yшiн кeкeйкecтi мэселе болып тaбылaды.

Со^ы 10 жыл iшiндeгi eзeнiнiц экологиялык жaFдaйын

ami^ray жeнiндeгi зepттey нэтижeлepiнe CYЙeнceк, тоFaндaFы бipнeшe тaзaлaнyдaн eткeн arça6a cyлapдыц к¥Paмындa уытты зaттapдыц жоFapы мeлшepi тipкeлгeн. Мэселен, С.Д. Тюменевтщ eceбi бойыншa 199S жылFa

153

дешн Сорбулак жинактауышына TYCKeH зиянды заттардьщ мвлшерi твмендегiше: жYЗгiндi заттар - 80 мьщ т, TeMip -1,4 мьщ т, мыс - 45 т, хром - 29 т, коргасын - 61,1 т, сонымен катар мырыш, стронций жэне кадмийдщ жеке Yлесi 27 т [5]. Тоганда ауыр металдардыц квп жинакталуын Н.А. Амиргалиевтщ зерттеу нэтижелерi де аныктай тYCтi [1]. 2002 жылда судагы никелдщ мвлшерi шектеулi рауалы шогырланудан 20 есе, мыс - 29 есе, кадмий - 18 есе, хром - 1300 есеге дешн артты. Сонымен катар Казмехонобрдыц жYргiзген далалы; жэне камералды; зерттеулерi негiзiнде, 1ле взенiне жiберiлетiн акаба судыц курамында жYЗгiндi заттардыц, оттепш биохимиялы; тутыну, азот нитритi, мыс, мырыш, темiр, сынаптыц кврсеткiштерi нормативтш талапка сэйкес келмейдi. 1996... 1998 жылдардагы 1ле взеншщ химиялы; курамын зерттеу нэтижесiнде Сорбулак жинактауышыныц эсерi акаба сулардыц твгiндiсiнен 500 м твменп тусында байкалганымен, алайда Капшагай шаткалына карай судыц химиялы; курамыныц взгеруiнде тек бвгеннщ эсерi гана айкын байкалатыны аныкталды [2]. 1ле взеншщ химиялы; курамыныц взгеруiн толыкканды аныктау Yшiн зерттеу жумыстарын соцгы жылдар катарымен толыктыру кажет.

1ле взеншщ химиялы; курамына акаба сулардыц эсерш аныктау максатында Казгидромет РМК-ныц Капшагай шакталы тустамасындагы жэне Алматы облысты; коршаган ортаны коргау баскармасыныц акаба сулар твгiндiсiнен 500 м жогары жэне твмен тустарындагы гидрохимиялы; кврсеткiштерiне жYргiзiлген бакылау деректерi пайдаланылды. Ескере кететiн жайт, Сорбулак жинактауышынан 1ле взенiне акаба сулар 2004 жылда кыр^йек-караша айларында, ал 2006 жылда маусым-казан айларында жiберiлген.

1ле взенiнiц химиялы; курамына 2006 жылдыц деректерi бойынша талдау нэтижелерi кврсеткендей, судыц температурасы 14,3 _ 25 °С аралыгында ауыткиды, ец жогаргы кврсеткiшi (25 °С) тамыз айында тiркелген. взендегi температураныц жыл шшде взгеру барысына акаба сулардыц эсерi айтарлыктай байкалмайды. Судагы рН децгей 7,45...8,4 аралыгында взгередi, ягни взеннщ агындысы элсiз сiлтiлiк топка жатады.

1ле взенiнiц жалпы минералдылыгы твменп агысына карай бiртiндеп азаяды. Мэселен, акаба сулардыц твгщщсшен 500 м жогары тусында иондар жиынтыгы 443 мг/дм3 болса, бул кврсеткiш Капшагай шаткалына карай 422...320 мг/дм3 дешн твмендейщ. Судыц химиялы; курамы гидрокарбонатык кальцийлi типке жатады, О.Алекиннiц индекс бойынша С03!!. Эзеннiц узындыгы

154

бойынша непзп иондард^1ц таралу^1нда теменп агысына карай бiртiндеп азаю жагдайы калыптасты. Эсiресе Капшагай шаткалы т^стамасында непзп иондардьщ барлык керсеткiштерi едэур дэрежеде кыыскара тYCкен. Акаба сулардыц эсерi тек гана хлорид иондарын^1ц таралуында тркелген, анионныц судагы мелшерi акаба сулардыц тегiндiсiнен 500 м темен т^сында 28,5...30,1 мг/дм3 дейш кебейген (сурет 1). Дегенменде б^л керсетюш езеннщ теменгi агысымен кYрт темендеп, Капшагай шаткалы мацында небэрi 3,35 мг/дм3 мелшерщде. Судыц иондык к^рамында гидрокарбонат аниондары (45 %) басым, езен атындысындагы оныц мелшерi 151...191 мг/дм3. Сульфаттар 66,4... 103,0 мг/дм3 аралыгында ауыткиды жэне негiзгi иондардыц 22 % к^райды.

5 6 7 8 9 10 Ай

Сур. 1.1ле взетндегг сульфат иондарыныц жыл шгнде взгеруг. 1, 2 - Ацаба сулар твгтдтнен 500 м жогары жэне твмен, 3 - Цапшагай шатцалы.

Кальцийдщ судагы шогырлануы 39,1...48,0 мг/дм3 (12 %). Натрий жэне калий катиондарыныц жиынтык Yлесi 11 %, судагы мелшерi 23,6...58,9 мг/дм3 аралыгында ауыткиды. Хлоридтер мен магнийдщ керсеткiштерi салыстырмалы тYрде аз, небэрi 5 %.

Судыц кермектт езеннiц ^зындыгы бойынша 3,28...3,74 мг-экв/дм3 аралыгында езгеред^ ягни су орташа кермектi топка жатады.

ЖYЗгiндi заттардыц керсеткiштерi езеннщ узындыгы бойынша жогары жэне судыц теменп агысына карай бiртiндеп кебекл тiркелдi. Эзеннiц акаба сулардыц тепндюшен 500 жогары жэне темен т^старында жYЗгiцдi заттардыц шогырлануы 3,0...8,0 мг/дм3, ягни шектеул рауалы шогырланудан (ШРШ) 4,0...4,8 есе артык. Ал Капшагай шаткалы мацында езецдегi ерiген жYЗгiндi заттардыц керсеткiшi 64,6 мг/дм3 (86,1 ШРШ) кYрт кетерiлген.

1ле езешнщ ластану децгейi автордыц ^сынган эдютемелш н^скаулыгы бойынша багаланды [3]. Су сапасыныц негiзгi критериi ретiнде гидрохимиялык керсеткiштердiц балык шаруашылыгына арналган шектеулi рауалы шогырлануы колданылды. Темендегi кестеде кел^ршген

155

тaлдay нэтижелеpi кepсеткендей, 2006 жылдa 1ле eзенiндегi судыц лaстaнy децгеш сaлыстыpмaлы тYpде кeтеpiлiп, eзеншц сaпaльщ жaFдaйы нaшapлaй тYCкен. Сонымен rçaтap Cop6çnarç жинaктayышындaFы arça6a сyлapдыц эсеpi aü^brn бaйrçaлaды. Мэселен, eзеншц arça6a сyлapдьщ эсеpiнен тыс жоFapы тyсындa су «оpтaшa лaстaнFaн» дэpежеде болсa, eзеншц arça6a сyлapдыц тeгiндiсiнен 500 м тeмен т^ын^ судыц кешендi лaстaнy индексi (КСЛИ) 4,58 дейiн к^т кeтеpiлiп, «жоFapы лaстaнy» децгейiмен сипaттaлaды. Эзеннiц лaстaнy децгейi тeменгi aFысынa rçapaй бipтiндеп 3,56 дейiн aзaЙFaнымен, KaпшaFaй шaтrçaлы тусында судыц сaпaсы ешбip eзгеpiссiз, яFни «жоFapы лaстaнy» дэpежесiнде ^лды.

Кесте 1

1ле eзенiнiц лaстaнy децгейi мен гидpохимияльщ кepсеткiштеpi

бойыншa сaпaсы

КСЛИ 3 ШРШ aсy еселiгi

взеннiц 6a^rnay 2004 жыл 2006 жыл Су сaпaсыныц кepсеткiштеpi Opтaшa шоFыpлaнy мг/дм3 Су сaпaсынын сипaттaмaсы

Аrçaбa сyлapдыц тeгiндiсiнен 500 м жоFapы 2,01 2,22 Азот ни^ил Темip Мыс Mыpыш 0,04 0,12 0,0037 0,032 2,0 1,2 3,7 3,2 Opтaшa лaстaнFaн

Аrçaбa сyлapдыц тeгiндiсiнен 500 м тeмен 2,36 3,99 Азот ни^ил Мыс Mыpыш 0,089 0,005 0,025 4.4 5,0 2.5 ЖоFapы лaстaнy децгеш

KaпшaFaй шaдтaлы 1,57 3,56 Мыс 0,0036 3,6 ЖоFapы лaстaнy децгейi

1ле eзенiнiц сaпaсынa arça6a сyлapдыц эсеpiнен тыс ayмaFындa, яFни aяльщ тyстaмaсындa судыц aзот нитpитiмен, темip, мыс, мыpыш иондapымен лaстaнyы тipкелген. Ал Cоpбyлa^ жинaктayышындaFы arça6a сyлapдыц тeгiндiсi 1леге тYCкеннен кешн, 500 м ^шы^'ы^в судыц лaстaнy децгейi 3,99 дейiн кeтеpiлген, яFни «жоFapы лaстaнy» дэpежесi тipкелдi. Mундa aзот нитpитi, мыс жэне мыфыш иондapыныц 2,5...5,0 ШРШ дейiн eсyi тэн. 2004 жылмен сaлыстыpмaлы т^де rçapaстыpFaндa, бул лaстayшы зaттapдыц мeлшеpi лaстaнy децгейiмен ^rap едэyip дэpежеде кeтеpiле тYCкен (сypет 2). Алaйдa aтaлFaн лaстayшы зaттapдыц rçaтapы KaпшaFaй шaтrçaлынa дейiн тaбиFи тaзaлaнy бapысындa rçысrçapып, сyдa тек Faнa мыстыц шоFыpлaнyы 3,6 ШРШ дейiн ap^a^ Cондьщтaндa eзеннiц тeменгi aFысындa мыстыц есебшен судыц «жоFapы лaстaнy» децгеш тipкелiп отыp. 156

Азoт нитpитi Tемip

Мыс

Мыpыm

Сур. 2. Л взeнiнiц a^6a cулaрдыц твгiндiciнeн 5QQ м твмeн mycbrndagbi лacтaну кврceткiштeрi: 1 - 2QQ4 жыл, 2 - 2QQ6 жыл.

взеннщ узыидь^ы бoйыншa naCTa^ децгешн 2GG4 жылмен caлыcтыpмaлы тYpде ^pacrapy иэтижелеpi кepcеткеидей, Сopб¥лaк жинaктayыmындaFы aкaбa cyлapдыц acep етy aймaFындa eзеииiц caпaлык жaFдaйы иamapлaй тYCкeи. ^нымен бipгe cyдыц лacтaиy децгей де кeтepiлдi. Ал eзeндeгi aкaбa cyлapдыц тeгiндiciнeн 5GG жoFapы ^CT^a^ cyдьщ лacтaнy децгей (2,22) кimiгipiм кeтepiлгeнiмeн, caпaлык оттаты emбip eзгepicкe ¥шыpaмaйды (cypeт 3).

4,5 г 4,G 3,5 3,G

S 2,5

H 2,G

И

1,5 1,G

G,5

G,G

^aôa cy^apA^ тeгiндiciнeн 5GG м жoFapы

^aôa cy^apA^ тeгiндiciнeн 5GG м тeмeн

KaпmaFaй шaткaлы

Сур. 3. Л взeнiнiц узындыгы бойыншa лacтaну дeцгeйiнiц взгeруi: 1 - 2QQ4 жыл, 2 - 2QQ6 жыл.

1ле eзemнщ лacтaнy децгет жэне caпaлык жaFдaйымeн кaтap eзeннщ ^зынды^ы бoйынma лacтaymы зaттapдыц мaccacын arni^a^ ornirç caлыc'тыpмaлы тYpдe eзгepyiн кapacтыpyдыц мaцызы зop. ЖoFapыдa кapacтыpылFaн т¥cтaмaлap apaлыFындa eзeнгe к^ятын caлaлap бoлмaFaндыктaн, лacтaymы зaттapдыц тapaлy бaлaнcын arni^ayFa мYмкiндiк бepeдi. Нэтижеанде eзeннщ eздiгiнeн тaзapy мYмкiндiгiн бaFaлayFa бoлaды.

157

5

4

3

2

1

G

00

Ol ^ я

о и

St ft 5

a о a

s l-H s' ft я S

E Se

p я ^

ft s. ft и ft S p

s ö.

и S

R _ s

О нн и Se

•в ft

E S t p cd u> ft S S 1 S

й s' Se

t

u> ft

<u S

s'

й ft

p

u> о H p я ë

ë s ►ч s s

p S

g s

ft S p w to ►4 s

S p s

о •в

h t о

s s e я t p

h ►4 (71

p ë

h g

e о h

a p

S Ol s ►4

Д t s

p ^ £ w

я t p

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

(d •e

a ft t tr1

g. Я

Ol CD

U

со et •в

Я

et «

<L> H

s

ñ ft

а

ft

12.

я

о ft н я ft

•в

0 я

ё Е

01 ft

о я

3

ё

а № ►в-

ё

о •в s ti H ft •в

Sc

и p

о

H p

V!

Б E

u> ë

8

о E S

a

SstàgiëëëSsëë^

►©•►S' h H H ^ ë

? N

M

•в E

§5

Sc S

H ft •в

ti ft •в

-J ^ U)

о to CTn о

se Ul U) Ul Ul Ui u> to Ui

Ui о U) 00 о О Ul

'л Ui ^^ 00 CTn U) ^^ о CTn 00 U) to

se to О Ui U) о Ul U) CTn о О CTn 00 ^^

®\ CTn О 00 1—' CTn to p to JO U) i—' 00

CTn lo Чл 4?n 4*) J—. CTn 4?n Чл Чо 4?n 4o Чо Ъо Чо

'л Ui CTn 1—1 о 1—1 U) 00 Ul о to U) Ul CTn CTn

■ 4- 1 to 1 1 i

®\ Ul Ul CTn to CTn О to

W i ■ О 1 о U) Ul to to

4- ^^ 1 U) О to 00 О 00

^ О to to to CTn 00 00 о to CTn о о

se О i—' о ^ U) О 1—' i—* i—* у, U) U) to у, 00

о Ч*> Чл о Ъо 4?n Чл Чо 4o 4o 4*) CTn Ъо CTn Ъо Чл

9\ о to 00 U) о U) 00 00 00 U) о

_ to

-J CTn U) CTn о

K) CTn О CTn u>

W CTn 00 U) U) to Ui О to

^^ U) U) Ui to 00 00 Ui to о

to о 00 CTn U) о CTn U) Ui U) to to

se CTn 00 JO 00 i—' Ul JO 1—' 00 to i—* Ul О Ul i—* JCTn

"л CTn Чо J—. Чл J—. J—. 4o Чо J—. 4?n Ъо Чо V

VO Ui CTn 00 О о to 00 U) CTn 1—1 00

1 ■ to 1 i i 1 ■ о

i 1 Ul ■ ■ CTn Ul О to О

bi 1 CTn CTn 00 00 о Ui CTn

i U) i to О U) U) to ui Ul о ui U) CTn О

00 to 00 О о ^^ о U) ^^ to U)

4- Ul ui to CTn u> U) 1—' у, 00 p 00 y, to JO U) 00

Ъ V Ъо о о Чо Ъо Ъо о Ъо Чо V

W О о 00 о to о Ul о о 00 CTn to о

'Jl _ to _

to Ul о to о

W О Ul о CTn to

о Ul to CTn Ul u>

se CTn о to u> to Ui to to

'л to Ul 00 U) ui to о to to to CTn О о

4- J-^ U) CTn Ui 00 to j-^ CTn p J-^ to p ^ J-^

k) J—. Чо V J—. J—. О Чл Ъо V CTn Чл 4*) Ъо 4?n Чо

CTn Ui О CTn о to 00 U) о о U) CTn о О 00 ui

» I

91

p

ё Б

E

Ак;аба сулардьщ тепндюшен 500м жогары

Заттар массасы-ныц всу (+) не кему1 (-)

Ак;аба сулардьщ

ТбПВДСШСН

500 м темен

Заттар массасын-ьщ всу (+) не кему1 (-)

Кап шагай шаткалы

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

и ft

CD u> ft S S

5'

p

►4

E

о

E

ft S

o\

u>

ë

бг1 тЗ

s 1-1

Я ft

s Й

p о

о о

О 0\

8 %

E 9

и

ti p

H p

о

E

P

и

ti p

S ►ч P S

и

H p

V!

Б

E

g Ф -Я

Щ й s

I я' 1

s я ft s. s

Эзен aFындыcыньщ Сopб¥лaк aкaбa cyлapыньщ тeгiндiciнeн 5GG м тeмeнгi тYCындa гидpoкapбoнaт, cyльфaт, нapий жэне кaлий, кгльций иoндapыныц eлeyлi дэpeжeдe (64G44...92396 т) ^i^ap^i тipкeлдi. Сoнымeн кaтap eзeн cyы ayBip мeтaлдapдaн, aтaп ambara тeмip жэне мьфьш иoндapынaн 1G1...46G т дейш тaзapды. M^BaM eнiмдepi бoлca eзeннiц eздiгiнeн тaзapyы бapыcындa 23 т aзaЙFaн. Биoгeндiк зaттap тoбынaн aзoт aммoнийiнщ 482 т к;ыcкapyы aщын бaйкaлaды. Гидpoкapбoнaт жэне cyльфaт aниoндapы кгльций жэне ш^ий, кглиий aниoндapымeн кocылa oтыpып, элаз epитiн т¥здapды тYзeдi [4]. Б^л т¥здap cyдa meгiндiгe тYciп, epiгeн кYЙдeгi т¥здap мeлmepiнiц aзaюынa экелш coFaды. Ал ayBip мeтaлдap бoлca cy epiтiндiciндeгi тaбиFи т¥здapмeн, тоньщ imiндe гидpoкapбoнaттapмeн эcepлecy бapыcындa epiмeйтiн т¥ЗдapFa aйнaлып, т^иб^а тYceдi. Аммoний т¥здapы мен м¥нaй eнiмдepi cyдa микpoopгaнизмдep apк;ылы ^pam^rn к$paмынa дейш (aзoт, кeмipкьImкьIл гaзы, cy) ыдыpaп, aFындaFы aйнaлымнaн mыFaды. Химиялык кocылыcтapдьщ дecтpyкцияcы cy микpoфлopacын бaйытyFa мYмкiндiк жacaйды.

Сopб¥лaк жинaктayыmындaFы aкaбa cyлapдыц тeгiндiciмeн бipгe 1ле eзeнiнe тYCкeн лacтaymы зaттapдыц кaтapы eтe ^п. Жылдыц жылы кезещндеп cyFa тYCкeн зaттapдьщ ец жoFapы мaccaлык ^pceraimi мaгний кaтиoны (53825 т) мен xлopид (25474 т) aниoныц Yлeciнe тиeciлi. Сoнымeн бipгe жYЗгiндi зaттapдыц дa кepceткimi жoFapы, aтaп aйткaндa, epiгeн кYЙдe aкaбa cyлapмeн eзeнгe 22898 т тYCкeн. Акaбa cyлapмeн eзeнгe кeбipeк тYCкeн лacтaymы зaттapдыц кaтapындa фтopидтep де (1425 т) бap. Биoгeндiк зaттap тoбынaн aзoт нитpитi - 774 т, aзoт нитpaты - 9G81 т, фocфaттap - 1344 т кeлeмiндe eзeнгe rço^mma тYCкeн. Аyыp мeтaлдapдыц imi^4e мыc шныньщ 21 т к^т кeтepiлyi aныктaлып oтыp.

1ле eзeнiнiц accимиляциялык кзбшет! KaпmaFaй ma^ami т¥cтaмacындa жoFapы. KaпmaFaй бeгeнiнeн жiбepiлгeн aFындыдa жacaнды aэpaция бeлceндi бoлFaндыктaн, cyдыц eздiгiнeн тaзapy к^бшеи кYmeйe тYceдi. Б¥Faн дэлел peтiндe, cy aFынымeн тacымaлдaнFaн лacтaymы зaттapдьщ жиынтык мaccacынaн 1G92314 т кeлeмiндeгi зиянды зaттapдьщ кыcкapyын кeлтipyгe бoлaды. взеннщ eздiгiнeн тaзapyы нэтижeciндe нeгiзгi иoндapдыц бapлыFы, aзoтты кocылыcтap, фocфaттap, ayыp мeтaлдap, фтopидтep eлeyлi дэpeжeдe aзaйды.

KaпшaFaй бeгeнiнiц эcepiнeн cyдыц eздiгiмeн тaзapy мYмкiндiгiнiц жaкcapyымeн кaтap, eзeннiц тeмeнгi aFыcындa тYптiк эpoзия кYmeйe тYceдi. Эpoзиялык npo^CTiR кapкындayы нэтижeciндe жYзбe

159

тасындылардьщ Капшагай шат^алына карай 946038 т eсуi туындап отыр. Ал Капшагай каласындагы шаруашылык нысандардан тYCкен акаба сулардыц есебiнен 1ле eзенi 287 т м^най eнiмдерi жэне 12 т кeлемiндегi темiр ионындарымен ластанган.

1ле eзеmнщ ластану децгеш мен сапасына Сорб^ла^тыц акаба сулар тепнд^нщ эсерi 500 м кашыщтыщта айкын бай^алганымен, eзеннщ тeменгi агысына карай суыц eздiгiнен тазару мYмкiншiлiгi жогары. Сондыктанда су агындысындагы ластаушы заттар катары eзеннщ Капшагай шаткалы т^стамасына карай бiртiндеп азая тYседi. бзен агынымен бiрге тасымалданушы ерiген заттардыц жиынтык массасы тeменгi бeлiгiне карай бiртiндеп 463418...1092314 т дейiн кыскарды.

ПАЙДАЛАНFАН ЭДЕБИЕТТЕР

1. Амиргалиев Н.А. Оценка качества водной среды накопителя Сорбулак // Гидрометеорология и экология. - 2005. - №3. - С. 146-155.

2. Бурлибаев М.Ж., Турениязова Ж.К. О некоторых результатах изменения гидрологического и гидрохимического режимов реки Или // Экологические проблемы водных ресурсов и орошаемых земель Казахстана: Сб. статей / Под ред. Р.Х. Дюсеновой. - Алматы: Казак университет^ 2000. - 111 с.

3. ПР РК 52.5.06 - 03 Методические рекомендации по проведению комплексных обследований и оценке загрязнения природной среды в районах подверженных интенсивному антропогенному воздействию.- Астана.: Каганат. - 2003. - 80 с.

4. Никаноров А.М. Гидрохимия. - Л: Гидрометеоиздат, 1989. - 351 с.

5. Тюменев С.Д. Геоэкологическое состояние накопителя Сорбулак // Гидрометеорология и экология. - 2004. - №2. - С. 78-83.

Казахстанское агентство прикладной экологии, г. Алматы РГП «Казгидромет» МООС РК, г. Алматы ВЛИЯНИЕ СТОЧНЫХ ВОД НА УРОВЕНЬ ЗАГРЯЗНЕННОСТИ И КАЧЕСТВА ВОДЫ РЕКИ ИЛЕ

Доктор техн. наук М.Ж. Бурлибаев

Ж.К. Турениязова

Приведен анализ уровня загрязненности воды р. Иле ниже сброса сточных вод ПСК Сорбулак, отмечено ухудшение качества воды. Ниже по течению отмечается значительное сокращение массы загрязняющих веществ за счет высокой ассимилирующей способности реки.

160

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.