Научная статья на тему 'ЎҒИЛ БOЛAЛAPНИ OИЛAВИЙ ҲAЁТГA ТAЙЁPЛAШНИНГ ИЖТИМOИЙ-ПCИХOЛOГИК МУAММOЛAPИ'

ЎҒИЛ БOЛAЛAPНИ OИЛAВИЙ ҲAЁТГA ТAЙЁPЛAШНИНГ ИЖТИМOИЙ-ПCИХOЛOГИК МУAММOЛAPИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
5
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Рокич методикаси / оила / ўсмир ва ўспирин ўғил болалар / терминал ва инструементал қадриятлар / ажрашишлар / ота-она муносабатлари / севги-муҳаббат / рecпoндeнтлap / ҳузуp-ҳaлoвaт

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Муратова Ш.

Ушбу мақолада ёшлapнинг oилa тўғpиcидaги тacaввуp вa тушунчaлapи ҳaмдa oилaгa ниcбaтaн қaдpиятлap йўнaлгaнлиги никoҳ-oилa мунocaбaтлapининг бapқapopлигини тaъминлaшдa муҳим ҳиcoблaнaди. Шундaн кeлиб чиқиб, oилa қaдpиятлapигa ўcмиpлик ёшидaги бoлaлapнинг мунocaбaтини ўpгaниш мaқcaдидa Poкич тoмoнидaн тaклиф этилгaн “Қaдpиятлap йўнaлгaнлигини ўлчaш” мeтoдининг ўзбeк тилигa ўгиpилгaн вapиaнтидaн фoйдaлaндик. Мaзкуp мeтoдикa шaхcнинг қaдpиятлapини aниқлaшгa мўлжaллaнгaн. Қaдpиятлapни билиш тизими шaхcнинг йўнaлгaнлиги мaзмунини бeлгилaйди вa уни ўpaб туpгaн дунёгa, oдaмлapгa, ўзигa, дунёқapaши, ҳaётий фaoллиги мoтивaцияcининг мoҳияти, ҳaётий кoнцeпция вa “фaлcaфий ҳaёт” acocини тaшкил этaди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҒИЛ БOЛAЛAPНИ OИЛAВИЙ ҲAЁТГA ТAЙЁPЛAШНИНГ ИЖТИМOИЙ-ПCИХOЛOГИК МУAММOЛAPИ»

УДК 740

Муратова Ш. СамДТУ

Педагогика-психология кафедраси доценти, п.ф.д.

УГИЛ БОЛАЛАРНИ ОИЛАВИЙ ХДЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК МУАММОЛАРИ

Аннотация. Ушбу мацолада ёшларнинг оила тугрисидаги тасаввур ва тушунчалари уамда оилага нисбатан цaдpиятлap йуналганлиги никоу-оила муносабатларининг барцарорлигини таъминлашда мууим уисобланади. Шундан келиб чициб, оила цадриятларига усмирлик ёшидаги болаларнинг муносабатини урганиш мацсадида Рокич томонидан таклиф этилган "Цадриятлар йуналганлигини улчаш" методининг узбек тилига угирилган вариантидан фойдаландик. Мазкур методика шахснинг цадриятларини аницлашга мулжалланган. Цадриятларни билиш тизими шахснинг йуналганлиги мазмунини белгилайди ва уни ураб турган дунёга, одамларга, узига, дунёцараши, уаётий фаоллиги мотивациясининг моуияти, уаётий концепция ва "фалсафий уаёт " асосини ташкил этади.

Калит сузлар: Рокич методикаси, оила, усмир ва успирин узил болалар, терминал ва инструементал цадриятлар, ажрашишлар, ота-она муносабатлари, севги-мууаббат, респондентлар, уузур-уаловат.

Muratova Sh., PhD associate professor ""Pedagogy and Psychology"" Department

SamSMU

PSYCHOLOGICAL PROBLEM OF PREPARING A BOY FOR

FAMILY LIFE

Annotation. In this article, youth awareness and understanding of the family and a positive orientation towards the family are important factors in ensuring the integrity of marital relations. Based on this, we used the Uzbek уешоп оf h "Measurement оf Leadership ОпеЫаНоп " method proposed by Rokeach in order to study the attitude of pubertal children to family education. This method is designed to determine a person's identity. The human cognitive system determines h со^еп of hpersonality's опе^а^оп аndforms h basis of the world, man, self, worldview, motivation for life, life concept and "philosophical lifo".

Key words: Rokeach's technique, family, teenagers and teenage boys, terminal and instrumental values, divorce, parental relationships, love-love, reciprocal gaze, mood.

Тaдк,ик;oтлapимиздaн мaълyм бyлишичa, oилa мycтaxaкaмлиги инсоннинг никохдвн крникдши, yзapo мyнocaбaтлap coFлoмлиги, эр-хотининг биp-биpлapини тушуниши, M^p^raap opиeнтaцияcи, дyнёк;apaш Ba психологик мослик, никохга мaънaвий-пcихoлoгик жихвтдвн тaйёpлик таби oмиллapгa бoFлик бyлaди. Aкcинчa xoлaтлapдa эca, oилaвий xaë^a инсониятнинг ижтимоий Ba мaънaвий тapaккиёти учун зид бyлгaн холвтлвр: тyFилишнинг кaмaйиши, aжpaлишлap сонининг кyпaйиши, aжpaдишлap садбий oк,ибaтининг кишилap xaërara тaъcиpчaнлигини ортиб бориши, никохсиз oилaдapнинг кyпaйиши Ba бошкд кдтор садбий xoдиcaдap юз бepa бoшлaйди.

Мaълyмки, фapзaнд тapбияcининг дacтлaбки бocк;ичидaёк; ycмиpлapни кeлaжaкдaги муств^^ xaë^a узини-узи бoшк;apa oлaдигaн, уз дaвpининг муносиб кишиси булиб етишиши учун oтa-oнa Ba yк,итyвчилap мacъyлдиp. Oтa - фapзaнд тapбияcидa мacъyлиятнинг биринчи нaвбaтидa тypaди. Бoлa то бaлoFaтгa eтгyнчa yшa мacъyл химоясидв бyлaди. Aгap бoлa aкдaн зaиф ёки жисмотан химояга мухтож бyлca, у холдв бaдoFaт ёшигa eтгaндa хдм мacъyл кул ocтидa бyлaди. Иккинчи боскич фapзaнд xaётидa унинг кeлaжaги учун энг мухим, кeлaжaкдa ким булишини бeлгилaйдигaн боскичдир. Чунки бу боскич фapзaнд учун илм, хутарга эгa бyлaдигaн, жaмият учун фoйдa кeлтиpaдигaн, жaмиятнинг бир aъзocи cифaтидa кaмoл тoпaдигaн дaвpдиp. X,aк;ик;aтaн хвм биринчи боскични aмaдгa oшиpмacдaн, иккинчи боск;ичга утиш мумкин эмac. Шyндaй экaн, усмир yFил бoлaдapни муств^^ xaётгa тaйёpлaшдa oтaнинг вaзифacи rana вхвмиятгв эгa. Oтaнинг oилaдaги мaвк;eи - фapзaндлap учун, aйник;ca, yF^ бoлaдap учун жacopaт caбoFи. Х,еч кимгa сир эмacки, хозирги кyндa бaъзи yFил бoлaдap, aйник;ca, кишлок жoйлapдa узининг кобилиятини нaмoён кдлишга тортинчоклик кдлади.

Бyндaн шу шрсв aён 6Улвдики, aёллapгa хос тортинчоклик, итовткорлик, уятчвнлик ^би хислвтлвр yFил бoлaдapдa хвм шaкллaнa 6орвди. Айниксв, юкоридв вйти6 yтилгaнидeк, yFил бoлaдa тортинчоклик устун 6Улвди. Улврдв эрквк кишидвги жвсурлик, ботирлик, кaттиккyллик, чидвмлилик Ba эпчиллик eтишмaйди.

1. УFил болаларнинг оилавий хаёт туFpиcидaги кадриятларни урганиш натижалари

ЁШЛВРНИНГ ОИЛВ тyFpиcидaги тacaввyp Ba ТУШУНЧМВРИ ХВМДВ ОИЛВГВ нис6втвн кддриятлар йyнaдгaнлиги никох-оилв мyнocaбaтлapининг бapк;apopлигини тaъминлaшдa мухим xиcoблaнaди. Шундвн келиб чиккиб, оилв к;aдpиятлapигa усмирлик ёшидaги бoлaдapнинг муносв6втини урганиш мaк;caдидa Рокич томонидвн твклиФ этилган "Kaдpиятлap йyнaдгaнлигини Улчвш" методининг узбек тилига угирилган вapиaнтидaн фoйдaдaндик. М&зкур методик швхснинг квдриятлврини вниклвшгв мyлжaдлaнгaн. Kaдpиятлapни билиш тизими швхснинг йyнaдгaнлиги м&змунини бeлгилaйди Ba уни Урв6 турган дyнёгa, oдaмлapгa, узига, ду^к^вши,

хаётий фаоллиги мотивациясининг мохияти, хаётий концепция ва "фалсафий хаёт" асосини ташкил этади.

Хрзирги кунда М.Рокичнинг кадриятларни билиш методикаси кадриятлар руйхатини ахамиятлигига асосланган ва куп таркалган методика хисобланади.

М.Рокич кадриятларни икки гурухга ажратади:

- терминал кадриятлар - индивидуал мавжудликка интилиш якуний максад эканлигига ишонч;

- инструментал кадриятлар - кандайдир харакат ёки шахс хислати хар кандай вазиятда мухимлигини афзаллигига ишониш (Кадриятлар катори иловада келтирилган).

Тадкикотимизда Тошкент шахри ва Самарканд вилоятининг Иштихон, Пастдаргом, Пайарик, Жомбой туманларидан 360 нафар синалувчи катнашди. Шундан 210 нафари усмирлик ёшидаги, 150 нафари эса успиринлик ёшидаги йигитлардир.

Ушбу методика уз ичига олган кадриятларга муносабатларини билдириш учун танловда иштирок этган синалувчиларга такдим этилди ва хар бир кадриятнинг улар учун канчалик кадрлилиги нуктаи назаридан бахолаб бериш вазифаси куйилди.

Тадкикотимизнинг олдига куйилган максади кенг камровли эканлигидан келиб чикиб, биз методиканинг кадриятлар каторини танлаб олдик ва методика муаллифи ишлатган кайта ишлов услубидан бир оз бошкчарок усулда фойдаландик. Чунки бизни кизиктирган асосий масала -таклиф этилган кадриятларнинг кайсилари биз танлаган респондентлар учун энг кадрли ва ахамиятли эканлигини билишдан иборат эди. Маълумотларни кайта ишлаш жараёнида биз куйидаги тамойилга амал килдик, яъни йигитлар рейтинг тизимида белгилаб чиккан хар бир кадриятлар йуналишидаги (инструментал, терминал) 16та кадриятлар орасида энг куп марта бахоланган кадрият - сифатларини ажратиб олдик. Яъни ахамиятлилик буйича унликка кирган сифатларни биз энг эътиборли тарзда белгиладик ва уларнинг орасида энг кадрлисини аниклаб, шу асосда ёшларнинг хаётий ижтимоий тасаввурларини ургандик.

Олинган натижаларга кура, юкорида белгиланган унталик рейтинги каторига кирганларни мос равишда шу уринда неча киши белгилаганига эътибор каратдик ва шу ракамларни санаб чикиб, танловда катнашганлар умумий сонини максимал сон булиши мумкинлигидан келиб чикиб, уша ракамга булдик. Масалан, "Бахтли оилавий хаёт" кадрияти 210 нафар усмирлик ёшидаги йигитлар жавобида "1" раками билан энг кадрли сифатлар тарзида биринчи уринда бахоланган булса, неча киши шу тарзда бахолаганини 210 га, яъни назарий жихатдан кабул килинган сонга булдик.

Аникрок айтадиган булсак, агар ушбу танловда 210 нафар усмир йигитлар "Бахтли оилавий хаёт" кадрияти рупарасига "1" ракамини куйган булса, оддий коэффициент чикариш формуласидан фойдаланиб, 74 ни 210

га 6ули6, 100гa кyпaйтиpдик Ba 35,2 коэффициентига эгa 6улдик. Шу тapздa бapчa гурухлдрнинг мaълyмoтлapини кдйтд ишлaб, тaнлaнгaн xap бир гурух учун энг дхдмиятли бyлгaн Ba кeлaжaгини шу кддриятлдр билaн тacaввyp килишлдри бyйичa жaвoблapгa эгa 6УЛДИК.

Усмирлик ёшидaги yFил бoлaлapнинг терминал кддриятлдрни 6дхолдш нaтижaлapигa Kypa, "фдол ки^ин xaёт" (19,5), "6дхтли oилaвий хдёт" (18,1), "мyxaббaт" (ceвгaн киши билaн мaънaвий Ba жисмоний якинлик) (15,7) кддриятлдри юкори кypcaтгичлapни ифoдaлaйди. Бу шyндaн дaлoлaт бepaдики, Усмирлик ёшидaги pecпoндeнтлap уз кeлaжaк oилaвий xaётлapидaн фaoл Ba кизFин, бaхтли oилaий xaёт Ba севги мухд66дт acocидaги xaётни орзу килддилдр. Аммо yлapдa "Фикрлдш Ba хyлoca чикдришддги мустдкиллик" (5,2), "купчилик тoмoнидaн тaн олиниш" (9,5), "coFлик" (жиcмoнaн Ba рухий) (11,4) кддриятлдри бyйичa пacт нaтижaлapнинг нaмoён булиши келгуси oилaвий xaётлapи хдкидд ишончсизлик Ba иккилaнишлap мaвжyдлигигa ишopa килaди. Чунки, фaoл Ba кизFин, 6дхтли oилaвий xaётни тaъминлaш учун йигитлapдa фикpлaш Ba хyлoca чикapишдaги мycтaкиллик, 6дхтли oилaвий хдётнинг купчилик тoмoнидaн тaн олиниши, эътироф этилиши кaдpиятигa ниcбaтaн eтapличa тyшyнчa Ba тacaввypлap тaлaб этилaди. Шу жихдтддн, бу ёшдaги pecпoндeнтлapдa oилaни бoшкapиш, oилaвий мyнocaбaтлapдa эpкaкнинг урни, вaзиятли холдтлдрдд кapopлap кaбyл килиш бyйичa тyшyнчa Ba мaлaкaлapни шaкллaнтиpиш тaдбиpлapини олиб бориш мaкcaдгa мyвoфик хисо6лднди.

Успиринлик ёшидaги yFил бол^тарнинг терминал кддриятлдрни 6дхолдш нaтижaлapи бyйичa эca, "6дхтли oилaвий xaёт" (18,7), "купчилик томонидж тaн олиниш" (хурмдт козониш) (16,7), "Фдол кизFин хдёт" (14,8), "мyxaббaт" (ceвгaнкишибилaнмaънaвий Ba жисмоний якинлик) (13,8) КДдриятлдри юкори кУрсдтгичлдрни нaмoён килган. Мдзкур ёш дaвpидaги pecпoндeнтлapдa кддриятлдрнинг 6унддй 6дхолдниши ёш У^дйи6 бориши 6илдн oилaвий xaë^a нис6дтдн кдрдшлдр, тушунч^тар кeнгaйиб бориши холдти 6илдн изохлдниши мумкин. Pecпoндeнтлapдa "xyзyp-xaлoвaт" (вaктичoFлик, дйш-ишрдт) (5,2), "хдрдкдт Ba Фдолиятддги эркинлик" (7,4) кддриятлдри таст дapaжaдa ифoдaлaнгaн (2.1.1-жaдвaл). Бу pecпoндeнтлapдa oилaвий xaёт фдкдт xyзyp-xaлoвaт, вaктичoFлик, дйш-ишрдтддн и6ордт эмдслиги, оилд кургднддн кейин хдрдкдт Ba Фдолиятддги эркинлик пдсдйиши тyFpиcидaги кдрдшлдр мaвжyдлигидaн ддлолдт беради.

1.1-жaдвaл

Усмирлик ва успиринлик ёшидаги yFил болаларнинг терминал _кадриятлари» бахолаш натижалари 360)_

№ Терминал кадриятлар Усмирлик ёшидаги йигитлар ^ 210) Успиринлик ёшидаги йигитлар №= 150)

Абс. коэф. Абс. коэф.

1. Фикрлаш ва хулоса чикаришдаги мустакиллик 11 5,2 19 12,7

2. Соглик (жисмонан ва рухий) 24 11,4 17 11,4

3. Хузур-халоват (вактичоглик, айш-ишрат) 15 7,1 8 5,2

4. Мухаббат (севганкишибиланмаънавий ва жисмоний якинлик) 33 15,7 20 13,3

5. ^аракат ва фаолиятдаги эркинлик 28 13,3 11 7,4

6. Купчилик томонидан тан олиниш (хурмат козониш) 20 9,5 25 18,7

7. Фаол кизгин хаёт 41 19,5 22 14,8

8. Бахтли оилавий хаёт 38 18,1 28 16,7

Усмирлик ва успиринлик ёши давридаги респондентларда терминал кадриятлар ифодаланишининг киёсий тахлилига кура, усмирлик ёшидаги угил болаларда "фаол кизгин хаёт" (19,5), "бахтли оилавий хаёт" (18,1) кадриятлари юкори бахоланган булса, успиринлик ёши даврида эса "купчилик томонидан тан олиниш" (хурмат козониш) (16,7), "бахтли оилавий хаёт" (16,7) кадриятлари юкори даражаларни курсатган. Ушбу холатни психологик тахлил килиб курадиган булсак, юкорида таъкидланганидек, усмирлик ёшидаги "фикрлаш ва хулоса чикаришдаги мустакиллик" (5,2), "купчилик томонидан тан олиниш" (9,5) кадриятлари успиринлик ёши даврида фаркланишларни намоён этмокда. Хусусан, успиринларда "купчилик томонидан тан олиниш" (хурмат козониш) (16,7), "бахтли оилавий хаёт" (16,7), "фикрлаш ва хулоса чикаришдаги мустакиллик" (12,7) кадриятларининг бир мунча юкори бахоланганлигини кузатишимиз мукин. Ушбулардан шундай хулоса килиш мумкинки, оилавий хаёт тугрисидаги кадриятларнинг ифодаланиши инсоннинг ёши, хаётий тажрибаси ортиб бориши билан такомиллашиб борар экан. Аммо, ёш ёки турмуш тажрибасининг ортиб бориши айримларда оилавий кадриятларга нисбатан муносабат узгармасдан колиши мумкинлигини хам унутмаслик лозим булади. Демак, ёш даври ёки оилавий хаёт тажрибасига эга булиш хар доим хам бахтли оилавий хаёт ва оила мустахкамлигини таъминлашда ахамият касб этмас экан.

Усмирлик ва успиринлик ёшидаги угил болаларнинг терминал кадриятларни бахолаш натижалари 2.1. 1-расмда диаграмма куринишида тасвирланган.

Шундан келиб чикиб таъкидлаш мумкинки, ёшларни, айникса, угил болаларни оилавий хаётга тайёрлаш мухим ижтимоий-психологик муаммолардан бири сифатида илмий тадкик килиниши хар жихатдан максадга мувофик хисобланади.

Юкоридаги мулохазаларимизни усмирлик ва успиринлик ёшидаги йигитларда терминал кадриятларни бахолаш натижаларининг корреляция курсаткичлари хам тасдиклайди.

Эмпирик натижаларнинг умумий курсаткичлар буйича тахлилига мувофик уларнинг узаро ички муносабатларини К.Пирсоннинг корреляцион тахлил усули оркали урганишга харакат килдик. Натижада оилавий кадриятларнинг оилавий хаётга тайёрлашдаги урнини урганиш учун кулланилган методикалар курсаткичлари буйича корреляцион тахлилни амалга оширдик. Курсаткичлар тахлили куйидаги мухокамалар предмети хисобланади.

Усмирлик ёшидаги угил болаларнинг терминал кадриятларни бахолаш натижаларига кура, усмирлик ёшидаги угил болаларнинг кадриятларни бахолаш курсатгичлари билан оилавий хаётга тайёрлик даражасидаги хусусиятлар уртасидаги интеркорреляциядаги коэффициентлар куйидаги муносабатни акс эттирди. Усмирларда "фаол кизгин хаёт" кадриятининг "мухаббат" (севган киши билан маънавий ва жисмоний якинлик) (г=0,420, р<0,01), "фикрлаш ва хулоса чикаришдаги мустакиллик" (г=0,306, р<0,01) ва "соглик" (жисмонан ва рухий) (г=0,499, р<0,01) холат кадриятининг уйгунлиги кузатилмокда. Бирок айрим уринларда усмирларда оилавий хаёт хузур-халоват (вактичоглик, айш-ишрат)дан иборат деган кадриятлар ифодаланади (г=-0,285, р<0,01). (2.1.2-жадвал) Шунга кура, оилавий кадриятларни шакллантиришда ушбу холатларни инобатга олиш мухим.

Инструментал кадриятлар бахоланишига кура, успиринлик ёшидаги угил болаларнинг кадриятларни бахолаш курсатгичлари билан оилавий

хаётга тайёрлик даражасидаги хусусиятлар уртасидаги интеркорреляциядаги коэффициентлар куйидаги муносабатни акс эттирди.

1.2-жадвал

Усмирлик ёшидаги йигитларда терминал кадриятларни бахолаш _натижаларининг корреляция курсаткичлари__

№ Терминал кадриятлар 1 2 3 4 5 6 7 8

1. Фаол кизгин хаёт 1 0,148 0,420** 0,306** 0,499** 0,487** 0,485** -0,217**

2. Бахтли оилавий хаёт 1 -0,185 0,285 0,327** -0,296** 0,446** 0,487**

3. Мухаббат (севганкиши билан маъ-навий ва жисмо-ний якинлик) 1 0,408** 0,430** 0,488** 0,464** 0,486**

4. Фикрлаш ва хулоса чик;ариш-даги мустакиллик 1 0,344** 0,330** 0,869** 0,839**

5. Соглик (жисмонан ва рухий) 1 0,813** 0,721** 0,754**

6. ^узур-халоват (вактичоглик, айш-ишрат) 1 -0,235** -0,408**

7. Х,аракат ва фаоли-ятдаги эркинлик 1 -0,273**

8. Купчилик томо-нидан тан олиниш (хурмат козониш) 1

Изоу. *р<0,05; **р<0,01

Усмирларда "тарбияланганлилик" (хушхулклик, одоблилик) кадриятининг "хаётдан завкданиш" (юмор хисси) (г=0,317,р<0,01), "маъсулият" (бурч хисси, ваъданинг устидан чикиш) (г=0,406 р<0,05) ва "маълумотлилик" (кенг билимлиликда юксак маданий даража) (г=0,512, р<0,05) кадриятлари юкори курсатгичларни намоён килди. Шу билан бир каторда айрим холатларда успринларда оилавий муносабатларда "узига катта талаблар куйиш" (г=-0,093, р<0,01), "масалага хар томонлама карай олиш" (бошкаларнинг нуктаи назарини тушуна олиш, узгача дид, одатларни хурмат килиш) кадриятлари (г=-0,143, р<0,01), "маъсулият" (бурч хисси, ваъданинг устидан чикиш) кадриятининг "рационализм" (окил ва мантикий фикрлаш, яхшилаб уйлаб карор кабул килиш) (г=-0,143, р<0,01) таъкиди манфий муносабатларни ифодалади. Ушбулардан келиб чикиб, кайд этиш мумкинки, оила ва оилавий муносабатларга хар томонлама караш оркали ёндашиш талаб этишлигини унутмаслик лозим.

Успиринлик ёши давридаги йигитларда "бахтли оилавий хаёт"ни таъминлашдаги кадриятлар урнининг узига хослиги эса "фикрлаш ва хулоса

чикapишдaги мycтaкиллик" (r=-0,285, р<0,01) вa "хyзyp-хялoвaт" (вaктичoFлик, aйш-ишpaт) (r=-0,296. р<0,01), "купчилик тoмoнидaн тaн oлиниш" (хурмят кoзoниш) (r=-0,268, р<0,01)ни ифoдaлaши бopacидa нoмyвoфикликкa caбaб булиши мумкин экaн (2.1.3-жaдвaл).

1.3-жaдвaл

Успиринлик ёшидаги йигитларда терминал кадриятларни бахолаш

№ Терминал кадриятлар 1 2 3 4 5 6 7 8

1. Фaoл h^f™ хяёт 1 0,233 0,310** 0,305* 0,476** 0,426** 0,449** -0,214**

2. Бяхтди oилaвий хяёт 1 0,391 0,285 0,331** -0,296** 0,432** -0,268**

3. Мухяббят (сев-гянкиши бидян мaънaвий вя жиcмoний якиндик) 1 0,418** 0,421** 0,476** 0,454** 0,466**

4. Фикpдaш вя хyлoca чикяриш-дяги мустякиддик 1 0,321** 0,325** 0,869** 0,839**

5. CoFдик (жиcмo-нaн вя рухий) 1 0,783** 0,731** 0,768**

6. Xyзyp-хядoвят (вaктичoFдик, яйш-ишрят) 1 -0,225** -0,411**

7. Х,ярякят вя фяoдиятдяги эркиндик 1 -0,261**

8. Купчилик тoмoнидян тян oдиниш (хурмят K030ниш) 1

Изоу. *р<0,05; **р<0,01

Тaдкикoтимиздa йигитлapдa инструментял кaдpиятлapнинг oилaвий хяётгя тaйёpлик дapaжacини ифoдaлaшдaги урнини хям ypгaнишгa хярякят килдик. Инструментял кaдpиятлapни бяхoлaш нaтижaлapигa куря, "тapбиялaнгaнлилик" (хушхулкдик, oдoблилик) (мoc paвишдa усмир ва ycпиpинлapдa - 17,1 вa 9,3), "хяётдян зaвкдaниш" (юмop хисси) (мoc paвишдa усмир вa ycпиpинлapдa - 16,2 вa 8,7), "мaъcyлият" (бурч хисси, вaъдaнинг ycтидaн чикиш) (мoc paвишдa усмир вa ycпиpинлapдa - 14,2 вa 12,0), "мaълyмoтлилик" (кенг билимлиликдa юкcaк мaдaний дapaжa) (мoc paвишдa усмир вa ycпиpинлapдa - 13,8 вa 13,3) кяби кядриятляр юкopи peйтинглapдa кяйд этилгaн. Лекин yлapнинг гурух дoиpacидaги кaйтapилишидaги фикpлap yЙFyнлиги усмир вa ycпиpинлapнинг фикpлapи yЙFyнлигидaн вa якинлигидaн дapaк беряди. Мacaлaн, "мacъyлият" (бурч

хисси, ввъдвнинг устидвн чикиш) еддриятига эътибор бepaдигaн булсвк, усмирлвр 1-уринга (14,3), успиринлврнинг вксврияти бу кддриятни 3-чи (12,0) уринга куйиб, тaнлaшдa фикрлвр бирлигини курсвтгвн булсв, усмирлвр учун бу квдриятдвн aфзaдpoкдapи мввжуд Ba бу кддриятга муносвбвт билдиришдв улврнинг фикридв якдиллик унчвлик куринмвйди. жумлвдвн, "тapбиялaнгaнлилик" (хушхулклик, одоблилик) кддрияти усмирлврдв - 17,1 га, ycпpинлapдa эсв 9,3га, "xaë^an зввклвниш" (юмор хисси) усмирлврдв - 1 б,2 Ba ycпиpинлapдa - 8,7га тенг булгвн (2.1.4-жaдвaд). Бундвй холвтни психологик жихвтдвн твхлил ^^вд^вн булсвк, усмирлик ёшидaги йигитлврдв узлври тврбиялвниш жapaёнидa бyлгaнликлapи туфвйли бу кддриятни юкорирок бaxoлaгaн дeгaн хулосвни беради. Уcпиpинлapдa бу кддриятнинг нисбвтвн мстрок бeлгилaниши улврнинг олдидв оилввий xaётгa тaйёpлaнишдa тврбиядвн курв мухимрок, яъни оилвни моддий жихвтдвн твъминлвш ввзифвси, оилв олдидвги мвсъулиятни хис килиш, илмли, мвдвниятли турмуш урток твнлвш, квсбий фволият сирлврини пухга эгаллвш, жвмиятдв уз уринлврини эгaдлaшгa нисбвтвн интилиш квби квдриятлвр турганлиги билвн изохлвш мумкин.

Adabiyotlar:

1. Abramova.G.S. Vozrastnaya psixologiya: Uchebnoye posobiye dlya studentov vuzov. - M., "Izd-vo" 2001. - 621s

2. Vozrastnaya psixologiya: ot molodosti do starosti: Uchebnoye posobiye dlya studentov i prepodavateley ucheb.zaved M.V.Gamezo, V.S. Gerasimova, G.G.Gorelova, L.I.Orlova.M.,1999. - 269s.

3. Gamezo A. «Atlas po psixologii». Moskva, Piter, 2001.

4. G'oziyev E. G'. Umumiy psixologiya. 1-2 tom. T., Fan, 2002.

5. G'oziyev E.G' Jabborov A. Faoliyat va hulq-atvor motivasiyasi T-2003y

6. G'oziyev E.G'.Ontogenez psixologiyasi. - T.: Noshir. 2010.

7. Davletshin M. G. Umumiy psixologiya. T., TDPU, 2002.

8. Davletshin M.G., Do'stmuxamedova Sh.A., Mavlonov MM^o^hiyeva S.M., «Yosh va pedagogik psixologiya». T. TDPU, 2004.

9. Do'stmuammedova Sh.A., Z.T.Nishonova, S.X.Jalilova, Sh.T.Karimova, Sh.T.Alimbayeva Yosh davrlari va pedagogik psixologiya Toshkent Fan va texnologiyalar Markazining bosmaxonasi. 2013.

10. Zimnyaya.I.A Pedogagicheskaya psixologiya: Uchebnik dlya vuzov. -M., "Izd-vo" 2002. - 3S4s

11. Ivanov I., Zufarova M. Umumiy psixologiya. z.FMJ., 200S.

12. G'.B.Shoumarov, I.O.Haydarov "Oila psixologiyasi" o'quv qo'l. Akademik lisey va kasb-hunar kollejlari o'quvchilari uchun. 2008 y. "Sharq" nashriyoti. 294 b.

13. Muratova Sh.N. O'smir yoshdagi o'g'il bolalarni oilaviy hayotga tayyorlashning ijtimliy jihatlari. O'zMU xabarlari, {1/2/1}ISSN: 2Ш-7324, 2020, б-son, - B. 91-95, [19.00.00 №10]

14. Muratova Sh.N. O'g'il bolalarni oilaviy hayotga tayyorlash muammosining ilmiy-nazariy asoslari va uning o'rganilganlik holati. O'zMU xabarlari, {1/2/1}ISSN: 2181-7324, 9-son, - B. 82-86, [19.00.00 №10].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.