Научная статья на тему 'ИККИНЧИ МЕДИА ДАВРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ИККИНЧИ МЕДИА ДАВРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

90
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
янги медиа / анъанавий медиа / интернет / жамоат майдони / new media / traditional media / internet / public space

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Сохибахон Солиева

Ушбу тадқиқотда интернетнинг ахборот алмашинув жараѐнига кириб келиши натижасида юзага келган янги медиа муҳитининг анъанавий медиа муҳитидан фарқи ва ўзига хос хусусиятларига тўхталиб ўтилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this study, the differences and peculiarities of the new media environment that emerged as a result of the penetration of the Internet into the information exchange process were highlighted.

Текст научной работы на тему «ИККИНЧИ МЕДИА ДАВРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ»

National University of Uzbekistan Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022

Google Scholar indexed Current Issues of Social Sciences and Humanities

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1102-1106 Ijtimoiy-gumanitar fanlarning dolzarb masalalari

ИККИНЧИ МЕДИА ДАВРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

Сохибахон Солиева

Узбекистан Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу тадкикотда интернетнинг ахборот алмашинув жараёнига кириб келиши натижасида юзага келган янги медиа мухдтининг анъанавий медиа мухитидан фарки ва узига хос хусусиятларига тухталиб утилди.

Калит сузлар: янги медиа, анъанавий медиа, интернет, жамоат майдони

ABSTRACT

In this study, the differences and peculiarities of the new media environment that emerged as a result of the penetration of the Internet into the information exchange process were highlighted.

Keywords: new media, traditional media, internet, public space

Дуне яралибдики, технологик янгиликлар ва ишланмалар билан табиатга хукмронлик килиш учун курашиб келаётган инсоният доимо кашф килиш ва янгилик яратишга интилиб келади. Ушбу саъй-харакатларнинг натижасида янги технологияларнинг пайдо булиши ва тобора ривожланиши ахборот инсониятнинг алмашинуви жараёнига хам таъсир курсатди. Янги оммавий ахборот воситалари орасида хаётимизни ажралмас кисмига айланган интернет ахборот алмашинув платформаси сифатида бутун дунёда оммалашиб улгурди. Dijital - 2021 хисоботи (2021 йил октябрь ойи)га кура, дунё буйича интернет фойдаланувчиларининг сони 4,88 миллиардга етди (https://www.webtekno.com/haber/amp/116978). Бу ракам дунё ахолисининг 61,8 фоизини ташкил килади. Интернет ёрдамида одамлар куплаб сохалардаги маълумотларни осон, арзон, тез ва хавфсиз шаклда олиш имкониятига эга булди (5, 223)

1992 йилдан интернет технологиясини жисмоний шахслар томонидан кенг кулланилиши интернетдан фойдаланишни кенгайтирди. Интернет баробарида ракамли технологияларнинг узгариши ва ривожланиши овоз, тасвир, матн ва маълумотларнинг

April, 2022

1102

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1102-1106

окишини тезлаштирди. 2000 йилларнинг "Янги медиа даври" деб аталишининг мухим сабаби технологик узгаришларнинг кенг оммага йуналтирилганлигидир (6, 233). Янги медиа интернет асосига курилиб, ракамли технологиялар билан бирга бир бутун холга келди. Интернет ва ахборот технологияларнинг катта тезлик билан ривожланиши ОАВнинг шакли ва контентига таъсир курсатди. Натижада янги медиа ва анъанавий медиа тушунчалари уртага чикди.

Америкалик философ Mark Poster тадкикотлари натижасида капитализм ва янги медиа уртасида богликлик борлигини аниклади. У анъанавий оммавий ахборот воситаларини "Биринчи медиа даври" дея таъкидлаб, марказий, бир томонлама мулокот ва давлат назорати остидаги бу даврда иштирокчилар пассив аудиторияга хос хусусиятларга эгалигини айтади. "Иккинчи медиа даври"ни давлат аралашувидан холи, марказлашмаган, икки томонлама ва куп йуналишли коммуникацияга асосланган демократик хусусиятга эга, дея тасвирлайди (7, 3). Poster янги медиа даврида узаро интерфаоллик элементи биринчи уринда эканлигига эътибор каратиб, фойдаланувчиларни фаол шахслар сифатида таърифлайди (7, 3-4).

Анъанавий медиа мухитида дарвозабонлар (gatekeeping) аудиторияга кайси контентни узатиш мумкинлигини узлари хал килишади. Радио, телевидение ва газеталарда контент ва уни такдим этиш тартиби медиа бошкарувчилар ва тахририят рахбарлари томонидан белгиланади (4, 97-139). Анъанавий медиада бош мухаррир мухим деб билган материаллар сахифага жойлаштирилади.

Geray янги медиа ва анънавий медиани ажратиб турадиган куйидаги 3 та асосий хусусиятни келтиради:

Интерактивлик (Interactive): Интерактивлик янги медианинг энг асосий характери хисобланади. Бу ОАВнинг аудитория билан мулокотда икки томонламаликнинг мавжудлигидир. Ахборот узатувчи ва кабул килувчининг бир вактда интерфаоллашувидир (2, 18-19). Williams (11, 180) янги медиани интерфаоллик нуктаи назаридан мухокама килиб, янги медиа технологиялари оркали бу чегаралар буткул олиб ташланганлигини айтади. Агар "янги медиа давридан аввалги барча медиа воситаларининг умумий хусусиятларига назар ташласак, мулокот бир томонлама такдим этилган"лигига (9, 878) гувох буламиз. Янги медиада хар бир шахс хам контент яратувчи, хам контент кабул килувчи була олади.

Оммасизлашув (Demassification): Бу кенг аудитория гурухларидаги хар бир шахс билан алохида

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1102-1106

ахборот алмашиш имконини беради (2, 18-19). Анъанавий оммавий ахборот воситаларида янгиликлар ва нутклар бир нечта шахс учун такдим этилаётган булса, янги медиада мулокот оммавий идрок назарда тутилмаган холда амалга оширилади. Анъанавий ОАВнинг нархи юкори булганлиги сабабли, у оркали бериладиган янгиликлар ва ахборотлар битта киши ёки кичик аудиторияга эмас, балки купрок аудиторияга каратилган эди. Янги медиа мухитида шахсий мулокот имкониятлари ортди. Анъанавий медиадан фаркли бир шахсга мурожаат килиш юзага келди.

Замонсизлик: Янги медиа кишига исталган вактда ахборот узатиш ва ахборот олиш кобилиятини берди. Янги медианинг бу хусусияти "айни вакт"да деган заруратни йук килди (2, 18-19). Анъанавий медиада кенг оммага узатилган ахборотларга нисбатан аудитория уша захоти фикр билдириш кобилиятига эга эмасди. Янги медианинг интерфаоллик хусусияти ахборот кабул килувчининг узига такдим килинган ахборотга нисбатан изохларини истаган замон ва макондан туриб узатиш ва кабул килиш имконини берди. Масалан, бирор хабарни исталган ваткда ва исталган жойдан туриб укиш хамда унга изохлар колдириш мумкин.

Linda Weiser Friedman ва Hershey Friedman (1, 9-4)га кура, янги медиа алока, хамкорлик, жамоа, ижодкорлик ва конвергенция каби бешта асосий хусусиятга эга. Янги медиада алока жараёни тезкор ва интернет тармоги оркали амалга оширилади. Янги медиа технологиялари интернет воситасида аудитория билан хамкорликда янги жамоат майдони яратади. Бу майдонда яратилган жамоалар эса узаро тенг ва инклюзивлигидир. Янги медиа платформасида фойдаланувчи уз фикрини эркин билдириш хукукига эга. Бундан ташкари, фойдаланувчилар ижодий хусусиятга эга булиб, бир вактнинг узида контент ишлаб чикариши, мавжуд таркибни алмашиши ва купайтириши мумкин. Охирги конвергенция хусусияти янги медианинг энг мухим кучидир. Конвергенция тамойили анъанавий ОАВни телекоммуникация ва компюьтер тизимлари билан бирлаштирган холда янги медиа мухитига олиб кирди.

Gönenli ва Hûrmeriç янги медиа иштирок этиш, очиклик, сухбат, жамоатчилик, богликдик ва хамкорлик хусусиятларига тухталиб, куйидагича изохлайди (3, 215):

Иштирок этиш: Янги медиа майдонида хар бир кизикувчининг фикр-мулохазалари инобатга олиниб, оммавий коммуникация жараёнида иштирок эта олади.

April, 2022

National University of Uzbekistan Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022

Google Scholar indexed Current Issues of Social Sciences and Humanities

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1102-1106 Ijtimoiy-gumanitar fanlarning dolzarb masalalari

Очиклик: Янги медиада аудиториянинг фикр билдириши ва мухокамаларда иштирок этиши очикдир. Янги медиа овоз бериш, фикр билдириш ва маълумот алмашишни рагбатлантиради. Контент яратиш ва узатиш борасида учрайдиган тусикларга йул куймайди.

Сухбат: Анъанавий медиа контентни максадли аудиторияга етказиш ва таркатиш билан боглик булса, янги медиада икки томонлама диалог яратилади.

Жамият: Янги медиа жамиятга тез ва самарали мулокот килиш имконини берди. Бу майдонда кизикиши ва карашлари айни булган шахслар узаро бирлашиб, турли мавзуларда фикр алмаша оладилар.

Уланиш: Янги медиа бошка веб-сахифалар, ресурслар ва хаволалардан фойдаланган холда кучини мустахкаламокда.

Х,амкорлик: Шахслар виртуал оламда бирга, хамкорликда умумий гоялар ишлаб чикиши ва уларни виртуал мухитда амалга ошириши мумкин.

Хулоса килганда, технологияларининг ахборотлаштириш сохасига кириб келиши анъанавий медиани янги платформага кучишига мажбур килди. Шунинг баробарида, ОАВнинг янги хусусиятларини уртага чикарди. Бугун ичида яшаётганимиз янги медиа мухити ахборотнинг янгилик киймати ва окимини хар замонгидан кура тезлаштирди.

Анъанавий медиа даврида икки айри producer (ахборот ишлаб чикарувчи) ва consumer (ахборот кабул килувчи) тоифаси мавжуд булиб, улар бу макомларини узок вакт мобайнида узгартира олмади. Янги медиа даврида улар бир бирининг вазифасини бажара оладиган кобилиятга эришди. Яъни аввалги факат ахборот узатувчи ёки факат ахборот кабул килувчи макоми proconsumer макомига узгарди. Шунингдек, ахборот берувчи ва ахборот кабул килувчи уртасида узаро диалог юзага келди. Анъанавий медиа давридаги замон ва макон тушунчаси уз ахамиятини йукотди. Ахборот монополлашуви ва унга булган таъкикларга чек куйилди. Янги медиа том маънода, демократик жамоат майдонига айланди.

REFERENCES

1. Friedman, L. W. & Friedman, H. H. (2008). The new media technologies: Overview and research framework.. SSRN Electronic Journal. 10.2139/ssrn.1116771.

2. Geray Haluk. (2001). ileti§im ve Teknoloji Uluslararasi Birikim Düzeyinde Yeni Medya Politikalari. Ankara: Ütopya Yayinlari.

April, 2022

1105

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1102-1106

3. Gönenli, G. ve Hûrmeriç, P. (2012). Sosyal medya: Bir alan çaliçmasi olarak facebook'un kullanimi. (Ed.Tolga Kara ve Ebru Özgen), Sosyal medya akademi içinde, Beta Yayincilik: Istanbul.

4. Kara, H. (2005). "Bilgisayar/înternet Teknolojisi ve Degiçen Gazetecilik." Yeni îletiçim Teknolojileri ve Medya (ss. 97-139). Sevda Alankuç (der.) içinde. Istanbul: IPS îletiçim Vakfi Yayinlari.

5. Kazaz Mete. Geleneksel habercilikten internet haberciligine geçi§ sürecinde spor basini. // Selçuk îletiçim, 2007. № 4, 220-229.

6. Kirik Ali Murat. Yeni medya araciligiyla degiçen iletiçim süreci: sosyal paylaçim aglarinda gençlerin konumu.// Gümü§hane Üniversitesi îletiçim Fakültesi Elektronik dergisi, 2017, № 1, 230- 262.

7. Poster Mark (1995). The Second Media Age, Canada: Wiley Publications.

8. Rogers, M. E. & Allbritton, M. M. (1995). "Interactive Communication Technologies in Business Organizations." The Journal of Business Communication. 32 (2): 177-195.

9. Tokatli Mehmet. Yeni medya'nin geleneksel medya ve halkla iliçkiler meslek alani üzerine etkileri. // Uluslararasi Sosyal Araçtirmalar Dergisi. 2016. № 45, 877-

10. Carlson, D. (2005). "The News Media's 30-Year Hibernation." Nieman Reports. 59 (3): 68-71.

11. Williams Bruce A. (2003). "The New Media Environment, Internet Chatrooms, and Public Discourse After 9/11" War And The Media - Reporting Conflict 24/7, (Ed. Daya Kishan Thussu, Des Freedman), London: Sage Publications.

12. https://www.webtekno.com/haber/amp/116978

13. https://sosyalmedyapazarlama.xyz/yeni-medyanin-ozellikleri.html

14. Мухамеджанова Л.А.(2021) "Тенденции изменения этических норм в информационном обществе". Материалы конференции Социальная реальность виртуального пространства. С. 48-54

15. Мухамеджанова Лалихон Ашуралиевна, Асадуллина Гузелия Рауфовна, Ермоченко Константин Павлович, Шкуран Оксана Владимировна, Ивентьев Сергей Иванович. (2021) "Социальная истина и духовно-нравственная сфера человека" С.111-118

16. Tulyayev, A. I. (2019). THE ISSUE OF PROTECTING YOUTH FROM THE DANGER OF VIRTUAL INFORMATION. Scientific Bulletin of

Namangan State University, 1(9), 113-118.

886

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.