CC BY
38
5.1.3 (12 00 03) Частно-правовые (цивилистические) науки
5.1.3 Илмхои хусусй-хукукй (сивилистй) 5.1.3 Private law (civil law) sciences
УДК347.1
DOI 10.24412/2411-1945-2022-3-12-22 ХИФЗИШАЪНУШАРАФ ВА ЭЪТИБОРИ ИНСОН МУТОБИЩ ЦОНУНГУЗОРИИ ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОНВА САНАДХОИ БАЙНАЛМИЛАЛИ
Бобохонов Фаридун Аламшоевич, ёвари ректори Донишкадаи омузгории Тоцикистон дар ноуияи Рашт, унвонцуи кафедраи ууцуци инсон ва ууцуцшиносии муцоисавии факултети ууцуцшиносии Донишгощ миллии Тоцикистон. (Тоцикистон, Душанбе)
Бобохонов Фаридун Аламшоевич,
помощник ректора Педагогического института Таджикистана в Раштском районе, соискатель кафедры прав человека и сравнительного правоведения юридического факультета Таджикского национального университета (Таджикистан, Душанбе)
Bobokhonov Faridun Alamshoevich, assistant to the rector of the Pedagogical institute of Tajikistan in the Rasht region, applicant for the department of human rights and comparative law of the law faculty of the Tajik national university (Tajikistan, Dushanbe) EMAIL: farodil [email protected]
Калидвожа^о: уифзи шараф, ууцуци инсон, шаъну шараф, неъматуои гайримоддй, цонунгузории Цум^урии Тоцикистон, санадуои байналмилали
Масъалаи уифзи шаъну шараф ва эътибори инсон мутобици цонунгузории Цум^урии Тоцикистон ва санадуои байналмилали мавриди тащили муцоисавй-ууцуцй царор гирифтааст. Дар натицаи тащили цонунгузории милли ва санадуои байналмилали, щмзамон андешауои мущццицон асоснок карда шудааст, ки уам цонунгузории Цум^урии Тоцикистон ва уам санадуои байналмилали уифзи шаъну шараф ва эътибори инсонро муцаррар кардаанд. Тащил нишон дод, ки Цум^урии Тоцикистон дар муцоиса бо кишваруои хорици ба эътирофи шаъну шараф ва эътибори инсон таваццууи хоса зоуир намуда, вале дар уифзи онуо каме хунукназарона муносибат намудааст.
Ключевые слова: защита чести, права человека, достоинство, нематериальные блага, законодательство Республики Таджикистан, международные документы
Рассматриваются вопросы защиты человеческого достоинства и чести в соответствии с законодательством Республики Таджикистан и международными актами. В результате анализа национального законодательства и международных документов одновременно обосновывается мнение исследователей о том, что
ЗАЩИТА ЧЕЛОВЕЧЕСКОЙ ЧЕСТИ И ДОСТОИНСТВА В СООТВЕТСТВИИ С ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВОМ РЕСПУБЛИКИ
ТАДЖИКИСТАН И МЕЖДУНАРОДНЫМИ ДОКУМЕНТАМИ
PROTECTION OF HUMAN HONOR AND DIGNITY IN ACCORDANCE WITH THE LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN AND INTERNATIONAL
DOCUMENTS
законодательство Республики Таджикистан и международные документы предусматривают защиту человеческого достоинства и чести. Проведенный анализ показал, что Республика Таджикистан по сравнению с зарубежными странами уделяет особое внимание признанию человеческого достоинства и чести, но немного небрежно относится к их защите.
Key words: protection of honour, human rights, dignity, intangible benefits, legislation of the
Republic of Tajikistan, international documents
This article examines the issues of protecting human dignity and honor in accordance with the legislation of the Republic of Tajikistan and international acts. As a result of the analysis of national legislation and international documents, the author simultaneously substantiates the opinion of researchers that both the legislation of the Republic of Tajikistan and international documents provide for protection of human dignity and honor. The author's analysis showed that the Republic of Tajikistan, in comparison with foreign countries, pays special attention to the recognition of human dignity and honor, but is a little careless about their protection.
Масъалаи хифзи шаъну шараф, кадру кимат ва эътибори инсон яке аз масъалахои пурахамият ба хисоб рафта, сарчашмаи худро хануз аз низомхои таърихй-хукукии Точикистон мегирад. Дар ин хусус У.А. Азиззода дуруст кайд намудааст, ки хар як инсон ба неъматхои баландарзише чун шаъну шараф ва эътибори шахсй хукуки чудонопазир дорад. Аммо кирдорхое чун тухмат ва тахкир боиси поймол гардидани онхо гардида, дар натича ба инсон зарари маьнавй мерасонанд. Аз ин чост, ки хукукхои зикршудаи инсон дар сарчашмахои таърихй-хукукй ва баьдан дар конунгузории миллй мустахкам гардидаанд. Бо ташаккул ёфтани муносибатхои чамъиятй ва хусусияти фаромиллй гирифтани проблемахои хифзи хукуки инсон тадричан хукукхои зикршудаи инсон дар санадхои байналмилалй низ танзими хукукй пайдо намудаанд. Новобаста аз ин, масъалаи хифзи шаъну шараф ва эътибори шахсии инсон аз кирдорхои зиддихукукии тухмату тахкир хусусияти таърихй дошта, хануз садсолахо кабл аз ин дар низомхои таърихй-хукукии точикон мавриди танзим ва хифз карор гирифта буданд [14, с. 254255]. Мухаккик дар чои дигар кайд менамояд, ки Авесто ва дигар сарчашмахои хукуки зардуштй кирдорхоеро ба монанди тухмат, тахкир, фиреб ва дуруг хамчун чиноят ба мукобили озодии шахсият, шаъну шараф ва эътибори инсон шуморидаанд [12, с. 49]. Т.Р. Юсифова низ бисёр бомаврид кайд намудааст, ки масъалаи хифзи шаъну шараф ва эътибори корй ахамияти худро гум намекунанд, зеро онхо бевосита ба шахсияти инсон ва эътибори кории у алокаманд мебошанд. Татбики амалии чанбахои мухталифи хифзи шаъну шараф ва эътибори корй ба сифатан бехтар шудани сатхи хифзи хукуку озодихои шахрвандон ва ба бехбудии кулли чомеа мусоидат мекунад [35, с. 31]. Вокеан хам, масъалаи хифзи шаъну шарафи ва эътибори инсон имруз вазифаи хар як давлати демократию хукукбунёд ва ягона мебошад. Ба андешаи Е.В. Медведев, дар давлати демократии хукукбунёд хифзи шаъну шарафи шахс яке аз вазифахои аввалиндарача ба хисоб меравад. Мукаррароти дахлдор дар ин бора чун коида дар санадхои асосии конунгузории хар як кишвар пешбинй шудаанд [20, с. 92].
Шаъну шараф мачмуи сифат ва хусусияти инсон ва арзёбии ботинии он мебошад [32, с. 451]. Шаъну шараф - ин кадру кимати маънавии ботинй, мардонагй, росткавлй, шарафмандй ва вичдони пок аст [17, с. 599]. Ба андешаи У.А. Азиззода, дар зери мафхуми шаъну шараф сифатхои ахлокй ва зехние фахмида мешаванд, ки худи шахс дар муносибат бо атрофиён онхоро дарк менамояд [13, с. 54]. Шаъну эътибори шахсро на танхо бо худбаходихии субъект, балки бо мачмуи сифатхои объективии инсон, ки обруи уро дар чомеа тавсиф мекунад, муайян мекунанд: окилй ва акли солим, чахонбинй ва муносибати ахлокй, маълумот ва сатхи дониш, доштани кобилиятхо ва малакахои барои чамъият фоиданок, риояи коидахои умумиэътирофшудаи рафтор ва тарзи хаёти шоиста ва гайра [33,
с. 348]. Ба андешаи Ш.Т. Тагойназаров, шаъну шараф низ худ ба худ ба вучуд намеояд. Дорандаи он вазифадор аст, ки барои чомеа ва барои худ манфиатовар бошад. Мазмуни ин хукукхо аз фаъолияти вокеии хаёти хар як шахс вобаста аст. Хеч кас барои додани шаъну шарафаш омода нест [31, с. 212]. Ба хар як шахс чунин неъмат, ба монанди шараф, кадр ва эътибори корй хос мебошад. Шараф - бахои чамъиятии сифатхои ичтимой ва маънавии шахс мебошад. Кадр бошад, ифодаи бахои мусбии сифатхои маънавии шахс дар шуури худи уст. Бахои сифатхои касбии шахс эътибори кории уро ташкил медихад [23, с. 29]. Масунияти шахсй мафхуми васеъ буда, озодии шахсй аз боздошти гайриконунй, махдуд сохтани харакат, дахлнопазирии рухй ва гайраро дар бар мегирад. Номус баходихии чамъиятии шахс, ченаки ичтимой ва маънавии сифатхои инсон мебошад [32, с. 451]. Н.С. Бондар кайд мекунад, ки таъиноти асосии хукуку озодихои шахсй, аввалан, аз он иборат аст, ки онхо хаёти инсониро кафолат медиханд ва химояи онро аз хар гуна шаклхои зуроварй, муносибатхои берахмона ва ё тахкиркунандаи шаъну шарафи инсонй, таъмин менамоянд; сониян, онхо инсонро фардй мекунанд, ба у кафолати дахлнопазирии шахсй ва дахолат накардан ба хаёти шахсй ва оилавиро таъмин мекунанд; сеюм, бо истифода аз хукукхои шахсй озодии шахсй кафолат дода мешавад [15, с. 159].
Шаъну шараф ва дахлнопазирии шахсй яке аз мухимтарин неъматхои гайримоддй ба хисоб рафта, эътироф ва хифзи онхоро санадхои байналмилалй ва конунгузории миллй мукаррар кардааст. Эъломияи умумии хукуки башар оид ба эътироф ва хифзи шаъну шарафи инсон меъёрхои зиёдеро пешбинй намудааст. Кадру кимат ва дахлнопазирии шахсй чунин арзишхои маънавие мебошанд, ки хам дар сатхи конунгузории миллй ва хам санадхои хукукии байналмилалй эътироф ва хифз гардидаанд. Тавре Б.А. Сафарзода [29, с. 225-229] кайд менамоянд стандартхои байналмилалй дахлнопазирии шахсият, манъи шиканча, муносибати берахмона ва гайриинсонй, мавриди озмоиши мачбурии тиббй ва илмй карор додани инсонро кафолат додаанд [29, с. 194]. Эъломияи умумии хукуки башар нисбат ба дахлнопазирии шахсй, кадру кимат ва шарафи инсон, ки хифзкунандаи эътибор ва шарафи инсонй мебошад таваччухи хоса карда, онро дакикан мукаррар кардааст [2, м. 3]. Паймони байналмилалй оид ба хукукхои шахсй ва сиёсй мукаррар менамояд, ки хеч кас набояд тахти азият ё муомила ва чазои сахт, гайриинсонй ё тахкиркунандаи шарафи у карор дода шавад. Аз чумла, ягон шахс набояд бидуни ризоияти озодонаи у тахти тачрибахои тиббй ё илмй карор дода шавад [3, м. 7]. Паймони байналмилалй оид ба хукукхои шахсй ва сиёсй на танхо шаъну шарафи шахсони озод, балки шаъну шарафи шахсони аз озодй махрумкарда шударо низ мавриди хифз карор додааст. Мутобики он, шахсони аз озодй махрумшуда ба муомилаи инсондустона ва эхтироми шарафи хоси инсонй хукук доранд [3, м. 10]. Конвенсияи Иттиходи Давлахои Мустакил бахри хифзи шаъну шарафи инсон мукаррар менамояд, ки хеч кас набояд дучори кину шиканча ё муносибати берахмона, гайриинсонй ё худ паст задани шаъну эътибори у ва ё чазо шавад. Хеч касро бе ризои озодонааш гирифтори тачрибаи тиббй ё илмй кардан мумкин нест [4, м. 3]. Конвенсияи Аврупой мукаррар месозад, ки ягон кас набояд ба шиканча ва берахмй ё муносибат ё чазои берахмона ё шаъну эътибори шахсро пасткунанда гирифтор шавад [5, м. 3]. Конвенсияи Америкой хифзи шаъну эътибори инсонро дакиктар мукаррар кардааст, ки хар як инсон ба эхтироми дахлнопазирии чисмонй, рухй ва маънавй хукук дошта, шиканча ё чазо ва муносибати сахту берахмонае, ки шаъну шарафи инсонро паст мезананд манъ аст [6, м. 5]. Тавре аз мазмуни меъёрхои санадхои байналмилалй бармеояд шаъну шараф ва дахлнопазирии шахсиро эътироф карда, хифзи онро мукаррар намудаанд.
Хифзи шаъну шарафи инсон дорои баъзе унсурхои дигар мебошад, ки инхо озодии шахсй, озодй аз асорат ва гуломй, дахлнопазирии шахсй мебошанд. Дар ин хусус санадхои
байналмилй озодй аз асорат ва манъи гуломиро мударрар карда, худуд ба озодй ва дахлнопазирии шахсиро барои хар як инсон кафолат додаанд [2, м. 4; 3, м. 2, 8; 4, м. 4, 5; 5, м. 4; 6, м. 6, 7]. Мутобиди Эъломияи умумии худуди башар хец кас набояд тахти азият, мyомилa ва цазои сахт, гайриинсонй ва тахдиркунандаи шарафи у дарор дода шавад [2, м. 5]. Суидасд кардан ба шараф ва обруи хар як фардро Эъломияи умумии худуди башар манъ карда аст [2, м. 12]. Махсусан моддаи яки санади мазкур аз лихози шарафу худуд бо хам баробар будани инсонхоро мустахкам намудааст [2, м. 1]. Оид ба масъалаи хифзи шаъну шараф дар Эъломияи умумии худуди башар И.И. Саидзода дайд менамоянд, ки харчанд, ки ин санад дувваи хатмй надошта бошад хам, яке аз хуццатхои мухим ва асосии дар сохаи худуд ва озодихои инсон ва шахрванд ба хисоб рафта, аз цониби давлатхо барои мукаммал гардонидани донунгузории миллй истифода бурда мешавад. Махз хамин санад дар мубориза бо шиканца ва кафолат додани худуд ба озодй аз шиканца дар арсаи байналхалй сарчашма мебошад [27, с. 146]. Мухаддид дар цои дигар дайд менамояд, ки зимнан дайд кардан бо маврид аст, ки меъëрхои мударраршуда наметавонад ба пуррагй танзимкунандаи хамаи пахлухои шиканца бошад. Аз ин ру, зарур шуд, ки бахри ба танзим даровардани ин муносибат дар сатхи байналмилалй санаде тартиб дода шавад, ки хамаи пахлухои шиканцаро дар бар гирад [26, с. 123-124]. Шиканца яке аз масъалахои халталабе мебошад, ки боиси нигаронии кулли давлатхо, созмонхову ташкилотхои байналмилалй ва умуман ахли башар гардидааст. Шиканца дар ахди дадим ба сифати як одати маъмулй табдил ëфтa буд. Дар айни хол ин худуд бинобар ахамияти мубрам касб намуданаш, диддати тамоми цомеаи башариро ба худ цалб сохтааст. Мувофидан, давлатхои мутамаддин аз пайи кафолати татбид нагардидани он дар амалия саъй намуда истода, тадбирхои здаде андешидаанд [28, с. 63-64]. Конвенсияи зидди шиканца ва дигар намудхои муносибат ва цазои берахмона, гайриинсонй ë тахкиркунандаи шаъну шараф яке аз санадхои мухими байналмилалй ба хисоб меравад, ки сирф бахри хифзи худуди инсон аз зарари маънавй равона карда шудааст. Конвенсияи мазкур хар як давлати узвро вазифадор кардааст, ки барои пешгирии амалхои шиканца дар тамоми даламрави дар доираи худудии он дарордошта, тадбирхои самарабахши донунгузорй, маъмурй, судй ва гайра бияндешад [7, м. 2].
Марвид ба зикр аст, ки хифзи шаъну шараф, дахлнопазирии шахсй, озодй аз шиканца цузъи таркибии донунгузории Чумхурии Тоцикистонро ташкил медихад. Пеш аз хама Конститутсияи Чумхурии Тоцикистон шаъну шараф ва номуси инсонро дахлнопазир эътроф карда, мударрар менамояд, ки дахлнопазирии шахсро давлат кафолат дода, ба хец кас шиканца, цазо ва муносибати гайриинсонй раво дида намешавад, марвиди озмоиши мацбурии илмй ва тиббй дарор додани инсон манъ аст [1, м. 5, 18]. Тавре М.З. Рахимзода дайд менамоянд Конститутсия ва донунгузории амалкунанда арзиши олй доштани худуду озодихои инсон ва шахрванд, аз цумла худудхои шахсии гайримолумулкй, ба монанди худуд ба шараф, дадр ва эътибори кории шахрвандро эътироф намуда, инчунин дар холати вайрон намудан, онхоро зери химоя ва мухофизати давлат дарор медихад [23, с. 29].
Санади дигаре, ки хифзи шаъну шарафи ва номуси инсонро ба таври махсус марвиди хифз дарор додааст - ин Кодекси циноятии Чумхурии Тоцикистон ба хисоб меравад. Кодекси циноятй бахри хифзи худуди инсон аз зарари маънавй меъëрхои здадеро мударрар кардааст. Дар натицаи содир кардани циноят цабрдида ба зарари маънавй гирифтор мешавад, ки донунгузории циноятй бояд дар чунин сурат хифзи худуди цабрдидаро аз зарари маънавй таъмин намояд. Ба андешаи А.И. Сафаров, донунгузорро зарур аст, ки хангоми тахияи донунгузории циноятй на танхо вазъи худудии шахси циноятсодирнамуда, инчунин холати худудии шахси дар натицаи содир намудани циноят зарардида ба эътибор гирифта шавад. Махз имруз замоне фаро расидааст, ки дар баробари танзими
фаъолияти шахси чиноятсодирнамуда, конунгузории чиноятй бояд манфиатхои чабрдидаро низ то андозае ифода созад [30, с. 50]. Ш.Л. Холиков кайд менамояд, дахлнопазирии шахс, хифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд аз чониби давлат ва Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон кафолат дода мешавад [34, с. 3]. Кодекс як катор меъёрхоеро доро мебошад, ки ба хифзи хукуки инсон аз зарари маънавй бахшида шудаанд. Ба ин гурухи меъёрхо мукаррароти боби 17-и Кодекси чиноятй дохил мешавад, ки ба "Чиноятхо ба мукобили озодй, обру ва эътибори шахсият" бахшида шудааст. Меъёрхои боби мазкур ба хифзи шаъну шараф ва эътибори шахсй дар натичаи одамрабой (м. 130), хариду фуруши одам (м. 1301), гайриконунй махрум кардан аз озодй (м. 131), гайриконунй чойгир намудан дар шифохонаи беморихои рухй (м. 133), мачбуркунй (м. 134), Тахкири оммавии Президенти Чумхурии Точикистон ё тухмат кардан ба у (м. 137), Тахкири оммавии Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат ё тухмат кардан ба у (м. 1371) бахшида шудааст. Кирдорхои мукарраркунандаи чавобгарии хукукй, ки бевосита ба шаъну шараф ва эътибори шахс зарар мерасонид кирдори тухмат ва тахкир буд, ки дар моддахои 135-136-и Кодекси чиноятй пешбинй гардида буданд. Вале мутаассифона меъёрхои мазкур аз Кодекс тибки Конуни Чумхурии Точикистон аз 03.07.2012, №844 хорич карда шудаанд. Фикр мекунам, ки хорич намудани ин меъёрхо аз Кодекси чиноятй амали чандон дуруст набуда, хусусияти саросемавориро дошт, чун амалхои вобаста ба тухмат ва тахкир барои шахс, чамъият ва давлат зарари назаррас расонида метавонад ва пешбинй намудани ин кирдорхо дар конунгузории чиноятй зарур мебошад.
Яке аз кирдорхои чиноятие, ки ба инсон зарари маънавй мерасонад ин шиканча, муносибати берахмона, гайриинсонй ва тахкиркунандаи шаъну шараф мебошад. Мутобики Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон шиканча гуфта, касдан расонидани азобу укубати чисмонй ва (ё) рухй, ки аз чониби шахсе, ки тахкик ё тафтишоти пешакй мегузаронад ё шахси мансабдори дигар ё бо тахрики онхо ё розигии хомушонаи онхо ё бо огохй доштани онхо аз чониби шахси дигар, бо максади аз шахси тахти шиканча карордошта ё шахси сеюм гирифтани маълумот ё икроршавй ё чазо додани у барои харакате, ки у ё шахси сеюм содир намдуааст ё дар содир намудани он гумонбар шудааст, инчунин тарсонидан ё мачбур кардани у ё шахси сеюм ё бо сабаби дигаре, ки ба хар гуна табъиз (дискриминатсия) асос ёфтааст, содир шудааст, фахмида мешавад [8, м. 1431]. Тавре А.М. Диноршоев кайд мекунад, шиканча дар Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон маънои расонидани ранчу азоби чисмонй ё рухй бо максади мачбур кардани шаходат додан ё дигар амалхои хилофи иродаи шахс, инчунин бо максади чазо ё бо максадхои дигарро ифода мекунад [18, с. 114]. Шиканча амали касдан гайриинсонй мебошад, ки боиси ранчу азобхои хеле чиддй ва шадид мегардад. Муносибати гайриинсонй расонидани ранчи чисмонй ва рухй аст. Муносибати тахкиромези шаъну шараф ин муносибати бад аст, ки барои ба вучуд овардани эхсоси тарс ва дард равона шудааст, ки метавонад онхоро тахкир ва шарманда кунад ва эхтимолан муковимати чисмонй ё равонии онхоро бишканад [16, с. 133-136].
Бояд тазаккур дод, ки дар санадхои байналмилалй мафхуми "шиканча, муносибати берахмона, гайриинсонй ва тахкиркунандаи шаъну шараф" якчоя мукаррар карда шудааст. Конунгузории чиноятии Чумхурии Точикистон бошад, танхо шиканчаро чиноят эътироф кардааст, вале оид ба муносибати берахмона, гайриинсонй ва тахкиркунандаи шаъну шараф хеч мукаррароте пешбинй намекунад. Дар ин хусус мухаккик Б.А. Сафарзода дуруст кайд менамояд, ки Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон мафхуми шиканча ва чазои чиноятй барои онро мукаррар кардааст, аммо нисбат ба муносибати берахмона, гайриинсонй ва тахкиркунандаи шаъну шараф мукаррар накардааст [29, с. 229]. И.И. Саидзода низ дуруст кайд намудааст, ки дигар намудхои муносибат ва чазои берахмона, гайриинсонй ё тахкиркунандаи шаъну шараф ба мафхуми шиканча дохил намешаванд. Бинобар ин, дарки фаркият миёни истилохи шиканча ва дигар намудхои муносибат ва чазои берахмона,
гайриинсонй ё тахдиркунандаи шаъну шараф зарур аст. Моддаи 16-и Конвенсияи зидди шиканца ва дигар намудхои муносибат ва цазои берахмона, гайриинсонй ё тахкиркунандаи шаъну шараф давлатхои аъзоро вазифадор намудааст, ки дар даламрави худ дигар намудхои муносибат ва цазои берахмона, гайриинсонй ё тахдиркунандаи шаъну шарафро, ки мафхуми шиканцаи дар дар моддаи 1 пешбинишударо фаро намегирад, пешгирй намоянд [28, с. 65]. Муносибат ё цазои берахмона ва гайриинсонй ё тахдиркунандаи шаъну шараф бадмуомилагие мебошад, ки дарацаи вазнинии азобу удубати ба онхо расонидашуда нисбат ба шиканца пасттар аст [24, с. 67]. Шиканца назар ба муносибати берахмона ва пастзанандаи шаъну эътибор азоби вазнинтарро ба бор меорад. Мадсад аз татбиди шиканца пайгири намудани мадсадхои муайян мебошад, (масалан, гирифтани нишондод).
Кодекси мурофиавии граждании Чумхурии Тоцикистон низ дар хифзи шаъну шарафи инсон надши калон дорад. Тавре О.Н. Романов дайд менамояд, масъалаи хифзи шаъну шараф ва эътибори корй дар худуди мурофиавии гражданй ахамияти мухим дорад [25, с. 3]. Кодекси мурофиавии гражданй [11] дар моддаи 59 хифзи шаъну шараф, дадру номус ва эътибори кории инсонро мударрар кардааст. Кодекси мурофиавии циноятии Чумхурии Тоцикистон [9] низ дар баробари дигар санадхои меъёрии худудй бахри хифзи шаъну шарафи инсон мударраротхои зиёде пешбинй намудааст. И.А. Одинаев бисёр бомаврид дайд кардааст, ки натицабахшии мурофиаи циноятй дар риоя кардани принсипхои мурофиавии мударрарнамудаи донунгузории мурофиавии циноятй ифода мегардад. Махсусан, шаъну шарафи шахсият, дахлнопазирии шахсият, эхтимолияти бегунохй, таъмини худуди гумонбаршаванда ва гунахгор ба химоя [21, с. 55]. Мухаддид дар цои дигар дайд менамояд, ки донунгузории мурофиавии циноятии Чумхурии Тоцикистон хаматарафа худуд ва манфиатхои донунии шахсро хифз менамояд [26, с. 163]. Кодекси мурофиавии циноятии Чумхурии Тоцикистон бахри хифзи худуди инсон аз зарари маънавй чунин мударраротхоро пешбинй кардааст: эхтиром ва хифзи шаъну шарафи шахс хангоми мурофиаи циноятй (м. 10), дахлнопазирии шахсият (м. 11), хифзи шаъну эътибори иштирокчиёни мурофиаи циноятй (м. 12) ва гайра.
Масъалаи хифзи шаъну шарафи инсон дар донунгузории гражданй мавдеи асосиро ишгол менамояд. Кодекси граждании Чумхурии Тоцикистон эътибори шахсй, шаъну шараф, масунияти шахсй ва номуси инсонро хамчун неъматхои олии гайримоддй дар моддаи 170 мударрар карда [10], моддаи 174-ро пурра ба масъалаи хифзи шаъну эътибори шахс бахшидааст. Аз цумла, дар моддаи 174 мударрар шудааст, ки агар шахси пахнкардаи маълумоте, ки шаъну шараф ё эътибори кории шахрвандро паст мезананд, дурустии чунин маълумотро ба исбот нарасонад, шахрванд хад дорад аз тариди суд раддияи чунин маълумотро талаб кунад. Моддаи 1741 бошад, хифзи шаъну шараф ва эътибори кории инсонро хангоми тухмат ва тахдир мударрар менамояд. Мутобиди он Шаъну шараф ва эътибори корй хангоми тухмат, яъне дидаю дониста пахн кардани маълумоти бардуруг, ки шаъну шараф ва эътибори шахси дигарро паст мезанад ё тахдир, яъне беадабона бо алфози дабех паст задани шаъну шараф ва эътибори шахси дигар тибди талаботи моддахои 170, 171 ва 174 Кодекси мазкур хифз карда мешаванд. М.З. Рахимзода дуруст дайд намудаанд, ки хар шахсе, ки худуд, шараф, дадр ва эътибори кориаш паст зада шудааст, барои бардарор намудани онхо хад ба «хифзи худуд» дорад. Яке аз тарзхои хифзи худуде, ки дар моддаи 12 Кодекси гражданй пешбинй карда шудааст, цуброни зарари маънавй мебошад, ки хангоми паст задани шараф, дадр ва эътибори корй руёнида мешавад. Зикр кардан бамаврид аст, ки аз хама бештар маълумоти асоснок ва беасос пастзанандаи шараф, дадр ва эътибори корй бо таври умумй бо воситаи ахбори омма пахн карда мешавад [23, с. 29]. Тибди ^арори Пленуми Суди Олии Ч,Т аз 23 декабри соли 2011 бо тагйиру иловахои аз 12 июни соли 2014
воридгардида «Дар бораи аз чониби судхо татбид намудани донунгузорй оид ба хифзи шаъну шараф ва эътибори кории шахрвандон ва шахсони худудй» маълумоти пастзананда хамон маълумоте дониста мешавад, ки дар он тасдиди аз тарафи шахрванд ё шахси худудй вайрон кардани донунгузории амалкунанда, содир намудани кирдори ношоиста, рафтори нодуруст, гайриахлодй дар хаёти шахсй, чамъиятй ё сиёсй, вайрон намудани меъёрхои аз тарафи умум эътирофшудаи ахлодй ва доидахои одоби корй, ки шаъну шараф ва эътибори кории шахрванд ё шахси худудиро паст мезананд, чой дошта бошанд [19, с. 80]. Дар холатхои зикршуда мумкин аст ба шахс азоби чисмонй ё рухй расонида шавад, ки он метавонад асос барои чуброни зарари маънавй аз тарафи зараррасида гардад [23, с. 29-30].
Хдмин тавр, дар натичаи тахлили мудоисавй-худудии донунгузории Чумхурии Точикистон ва санадхои байналмилалй маълум гардид, ки эътироф ва хифзи шаъну шараф ва эътибори инсон чузъи таркибии донунгузории миллй ва байналмилалиро ташкил медихад. Хам дар санадхои байналмилалй ва хам дар донунгузории кишвар нисбат ба шаъну шараф ва эътибори инсон таваччухи махсус зохир карда шудааст. Аммо, хифзи шаъну шарафи инсон бо донунгузории чиноятй нисбатан бехтар буд. Барои Чумхурии Точикистон декриминализатсия кардани тухмат ва тахдир хануз бармахал аст. Шахрвандони мо хануз омода нестанд, ки худуду озодихои худро бе воситашавии мадомотхои хифзи худуд худашон мустадилона хифз намоянд. Аз тарафи дигар содда кардани чавобгарй барои тухмат ва тахдир боиси афзудани пастзании шаъну шарафи инсон мегардад. Аксарияти кишвархои ба мо хамсоя ва хамминтада (ба монанди Россия, Узбекистон, Хитой, Туркменистон, Озарбойчон, Беларуссия ва f.) барои содир кардани тухмат ва тахдир, чавобгарии чиноятй мударрар кардаанд. Бинобар ин, пешниход менамоем, ки барои тухмат ва тахдир такроран криминализатсия карда шавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Конститутсияи Чумхурии Тоцикистон аз 6 ноябри соли 1994 бо тагйиру иловато аз 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk. tj (санаи муроциат: 13.08.2021). - 32 с.
2. Эъломияи умумии ууцуци башар аз 10 декабри соли 1948. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаи муроциат: 13.08.2021). - 6 с.
3. Паймони байналхалцы оид ба ууцущои фитры ва сиёсй аз 16 декабри соли 1966. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk. tj (санаи муроциат: 13.08.2021). -19 с.
4. Конвенсияи Иттщоди Давлатхои Мустацил дар бораи ууцуцу озодщои инсон аз 26 майи соли 1995. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: https://cis.minsk.by/page/ (санаи муроциат: 13.08.2021). - 13 с.
5. Конвенсияи Аврупоы дар бораи хифзи инсон ва озодщои асосы аз 4 ноябри соли 1950. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: https://www.echr.coe.int/ (санаи муроциат: 13.08.2021). - 34 с.
6. Конвенсияи Америкоы оид ба ууцуции инсон аз 22 ноябри соли 1969. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http:///online.zakon.kz санаи муроциат: 13.08.2021). - 22 с.
7. Конвенсияи зидди шиканца ва дигар намудхои муносибат ва цазои берахмона, гайриинсоны ё тахкиркунандаи шаъну шараф аз 10 декабри соли 1984. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаимуроциат: 13.08.2021). -14 с.
8. Кодекси циноятии Чумхурии Тоцикистон аз 21 маи соли 1998, № 574. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаимуроциат: 13.08.2021). -168 с.
9. Кодекси мурофиавии циноятии Цумуурии Тоцикистон аз 3 декабри соли 2009, № 564. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасй: URL: http://mmk. tj (санаи муроциат: 13.08.2021). -132 с.
10. Кодекси граждании Цумуурии Тоцикистон. Цисми 1. аз 30 июни соли 1999, № 802. [Захираи электронй]. Манбаи дастрасй: URL: http://mmk. tj (санаи муроциат: 13.08.2021). -108 с.
11. Кодекси мурофиавии граждании Цумуурии Тоцикистон аз 5 январи соли 2008, № 341. [Захираи электронй]. Манбаи дастрасй: URL: http://mmk. tj (санаи муроциат: 13.08.2021). - 96 с.
12. Азизов У.А. Эволюция институтов преступления и наказания на территории исторического и современного Таджикистана: историко-правовое исследование: монография / [отв. ред. Ф.Т. Тахиров]. - Душанбе: Андалеб-Р, 2015. - 368 с.
13. Азизов У. А. Защита жизни, здоровья, чести и достоинства человека в правовой системе зороастризма // Давлатшиносй ва ууцуци инсон //Мацаллаи илмй амалй. - 2016. - №3 (03). - С. 50-56.
14. Азиззода У.А., Бобохонов Ф.А. Хифзи ууцуци инсон аз тухмат ва тауцир дар низоми ууцуци зардуштй // Паёми Донишгоуи миллии Тоцикистон / Бахши илмуои ицтимой-ицтисодй ва цамъиятй. - 2020. - №5. - С. 254-262.
15. Бондарь Н. С. Права человека и Конституция России. - Ростов-на-Дону, 1996. - 240 с.
16. Гомьен Д., Харрис Д., Зваак Л. Европейская Конвенция о правах человека и Европейская социальная хартия: право и практика. - Москва, 1998. - 598 с.
17. Даль В. Толковый словарь великорусского языка /В. Даль. - Москва, 1955. Т. I-IV.
18. Диноршоев А.М. Права человека. - Душанбе, 2010. - 334 с.
19. Царори Пленуми Суди Олии ЦТ «Дар бораи аз цониби судуо татбиц намудани цонунгузорй оид ба уифзи шаъну шараф ва эътибори кории шаурвандон ва шахсони уукуцй \ \ Цонунгузорй. - 2015. - № 2. - С. 80.
20. Медведев Е.В. Сравнительно-правовые аспекты законодательного регулирования ответственности за клевету // Вектор науки ТГУ. - 2009. - № 2(5). - С. 92.
21. Одинаев И.А. Последствия применения уголовно-процессуального задержания в досудебном производстве Российской Федерации и Республики Таджикистан для лица, подвергшегося данной меры принуждения, в контексте соблюдения конституционных прав человека и гражданина в уголовном процессе // Вестник Санкт-Петербургского университета МВД России. - 2018. - № 3 (79). - С. 55.
22. Одинаев И.А. Процессуальные гарантии защиты прав и законных интересов лица, задержанного по подозрению в совершении преступления, по законодательству Республики Таджикистан. Труды Академии МВД Республики Таджикистан. - 2018. -№ 4 (40). - С. 163.
23. Рауимзода М.З. Цуброни зарари маънавй уангоми паст задани шараф, цадр ва эътибори корй. Законодательство. - 2016. - № 3 (23). - С. 29-34.
24. Раумон Ю.А. Назорати прокурорй ба ицрои цонунгузорй дар бораи пешгирй, ошкор ва тафтиш намудани шиканца дар Цумуурии Тоцикистон. - Душанбе, 2019. - С. 67.
25. Романова, О.Н. Защита чести, достоинства и деловой репутации в общих и хозяйственных судах / О.Н. Романова. - Минск: Амалфея, 2007. - 186 с.
26. Саидов И.И. Имплементатсияи меъёруои Паймони байналхалцй дар бораи ууцуцуои шахсй ва сиёсй дар цонунгузории циноятй (дар мисоли ууцуц ба уаёт, озодй аз шиканца) / И.И. Саидов // Имплементатсияи меъёруои ууцуц байналхалцй дар цисми умумй ва махсуси Кодекси циноятии Цумуурии Тоцикистон. Маводуои конфрос. -Душанбе: 2012. - С.123-124.
27. Саидзода И.И., Давлятов С.Х,. Нацши санадхои байналмилали дар бархам додани шиканца. Давлатшиноси ва хуцуци инсон //Мацаллаи илми амали. - 2020, №3 (19). - С. 142-151.
28. Саидзода И.И., Зиёвадинов И.И., Рахимов Р.Р. Истифодаи шиканца ва хатархои он. Давлатшиноси ва хуцуци инсон //Мацаллаи илми амали. - 2020, №2 (18). - С. 62-71.
29. Сафарзода Б.А. Международные стандарты в области прав человека: история и современность. - Душанбе: ЭР-граф, 2016. - 324 с.
30. Сафаров А.И. Оид ба баъзе пахлухои мафхуми цабрдида дар хуцуци цинояти ва хуцуци мурофиавиии цинояти Щаёти хуцуци. - 2013, №3 (03). - С. 49-55.
31. Тагайназаров Ш.Т., Бабаджанов И.Х. К теории личных неимущественных прав // %аёти хуцуци. - 2018. - №4 (24). - С. 209-214.
32. Тафсири Кодекси граждании Чумхурии Тоцикистон (цисми якум). - Душанбе: ЭР-граф, 2010. -1000 с.
33. Уголовное право: Часть Общая. Часть Особенная: учебник / под общ. ред. Л.Д. Гаухмана, Л.М. Колодкина и С.В. Максимова. - Москва: Юриспруденция, 1999. - С. 784 с.
34. Халиков Ш.Л. Чавобгарии цинояти барои цасдан расонидани зарари вазнин ба саломати тибци цонунгузории Чумхурии Тоцикистон. Автореферати диссертатсия барои дарёфти дарацаи илмии номзади илмхои хуцуцшиноси. - Душанбе, 2017. - 28 с.
35. Юсифова Т.Р. Клевета как объект уголовно-правовой охраны. Научные изыскания молодежи в эпоху информатизации и глобализации: сборник научных трудов по материалам I Международной научно-практической молодежной конференции 31 марта января 2017 г. - Оренбург: Научно-издательский центр «Открытое знание», 2017. - С. 29-37.
Reference Literature:
1. The Constitution of the Republic of Tajikistan from November 6, 1994 with amendments and addenda from September 26, 1999, June 22, 2003 and May 22, 2016. [Electronic resource]. Access Source: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 32pp.
2. Universal Declaration of Human Rights December 10, 1948. [Electronic resource]. Access Source: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 6pp.
3. International Covenant on Natural and Political Rights of December 16, 1966. [Electronic Resources]. Access Source: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 19pp.
4. Commonwealth ofIndependent States Convention on Human Rights and Freedoms from May 26, 1995. [Electronic resource]. Access Source: URL: https://cis.minsk.by/page/ (application date: 13.08.2021). -13 pp.
5. European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms of 4 November 1950. [Electronic Resources]. Access Source: URL: https://www.echr.coe.int/ (application date: 13.08.2021). - 34pp.
6. American Convention on Human Rights from November 22, 1969. [Electronic resource].
Access source: URL: http: ///online.zakon.kz application date: 13.08.2021). - 22pp.
7. Convention against Tortures and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Panelty from December 10, 1984. [Electronic resource]. Access Source: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 14pp.
8. Criminal Code of the Republic of Tajikistan from May 21, 1998, № 574. [Electronic resource]. Access Source: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 168pp.
9. Criminal Procedural Code of the Republic of Tajikistan dated December 3, 2009, № 564. [Electronic resource]. Access Source: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). -132pp.
10. Civil Code of the Republic of Tajikistan. Part 1. from 30 June 1999, № 802. [Electronic Resource]. Access Source: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 108pp.
11. The Code of Civil Procedures of the Republic of Tajikistan from January 5, 2008, № 341. [Electronic resource]. Access Source: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 96pp.
12. Azizov U.A. Evolution of Crime and Penalty Institutions on the Territory of Historic and Contemporary Tajikistan: Historical and Legal Research: monograph / [Editor in charge: F.T. Tahirov]. - Dushanbe: Nightingale-R 2015. - 368pp.
13. Azizov U.A. Protection of Life, Health, Honor and Dignity of Man in the Legal System of Zoroastrianism. State Studies and Human Rights // Journal of Applied Science. - 2016, №3 (03). - pp. 50-56.
14. Azizzoda U.A., Bobokhonov F.A. Advocasy of Human Rights from Slander and Insult in the Zoroastrian Legal System // Message of the Tajik National University / Socio-Economic and Social Sciences. - 2020, №5. - pp. 254-262.
15. Bondar N.S. Human Rights and the Constitution of Russia. - Rostov-on-Don, 1996. - 240 pp.
16. Gomien D., Harris D., Zwaak L. European Convention on the Rights of Man and European Social Charter: Law and Practice. - M., 1998. - 598 pp.
17. Dal V. Explanatory Dictionary of the Great Russian Language / V. Dal. M., 1955. T. I-IV.
18. Dinorshoev A.M. Human rights. - Dushanbe, 2010. - 334pp.
19. Resolution of the Supreme Court Plenum of the Republic of Tajikistan "On application by Courts of Legislation on Protection of Honor and Dignity of Citizens and Legal Entities by Courts \\ Legislation, 2015, № 2. - P. 80.
20. Medvedev Ye.V. Comparative and Legal Aspects of Legislative Regulation of Answeribality for Libel // Science Vector of TSU. - № 2 (5) 2009, №2 - P. 92.
21. Odinaev I.A. The Aftermath of Application of Criminal-Procedural Delay before Judicial Procedures in Russian Federation and Tajikistan Republic for a Person Subjected to this Coersion Measure in the Context of Observance of Man's and Citizen's Rights before Court Hearings. - 2018, № 3 (79). - P. 55.
22. Odinaev I.A. Procedural guarantees for the protection of the rights and legitimate interests of the person detained on suspicion of committing a crime under the legislation of the Republic of Tajikistan. Work of the Academy ofthe Ministry ofInternal Affairs ofthe Republic ofTajikistan. - № 4 (40), 2018. - P. 163.
23. Rahimzoda M.Z. Compensation for Moral Damage in Case of Degradation of Honor, Dignity and Business Reputation. Legislation. - 2016, № 3 (23). - pp. 29-34.
24. Rahmon Yu.A. Procurator's Control over Implementation of Legislation on Prevention, Detection and Investigation of Torture in the Republic ofTajikistan. - Dushanbe, 2019. - P. 67.
25. Romanova O.N. Protection of Honor, Dignity and Business Reputation in General and Economic Courts / O.N. Romanova. - Minsk: Amalfeya, 2007. - 186pp.
26. Saidov I.I. Implementation of the Norms of the International Covenant on Personal and Political Rights in Criminal Law (for example, the right to life, freedom from torture) / I.I. Saidov // Implementation of the Norms of International Law in General and Special Parts of the Criminal Code of the Republic of Tajikistan. Conference materials. - Dushanbe: 2012. -pp.123-124.
27. Saidzoda I.I., Davlyatov SH. The Role of International Instruments in Assation with Tortures. State Studies and Human Rights // Journal of Applied Science. - 2020, №3 (19). - pp. 142-151.
28. Saidzoda I.I., Ziyovadinov I.I., Rakhimov R.R. The Use of Torture and its Dangers. State Studies and Human Rights // Journal of Applied Science. - 2020, №2 (18). - pp. 62-71.
29. Safarzoda B.A. International Standards in the Field of Human Rights: History and Contemporaneity. - Dushanbe: "ER-Graf", 2016. - 324pp.
30. Safarov A.I. On some Aspects of the Concept of Victim in Criminal Law and Judicial Procedures Law. //Legal Life. - 2013, №3 (03). - pp. 49-55.
31. Tagainazarov Sh.T., Babadjanov I.Kh. To the Theory of Personal Non-Property Rights // Legal Life. - 2018, №4 (24). - pp. 209-214.
32. Interpretation of the Civil Code of the Republic of Tajikistan (part one). - Dushanbe, "ERGraf", 2010. - 1000 pp.
33. Criminal Law: General Part. Especial Part: textbook / Under the editorship of L.D. Gauhman, L.M. Kolodkin and SVMaximov. M.: Jurisprudence, 1999. - 784 pp.
34. Khalikov Sh.L. Criminal Liability for Intentional Infliction of Grievous Bodily Harm in Accordance with the Legislation of the Republic of Tajikistan. Synopsis of candidate dissertation in jurisprudence. - Dushanbe - 2017. - 28 pp.
35. Yusufova T.R. Libel as an Object of Judicial-Legal Guard. Scientific Researches of Youth in the Epoch of Informatization and Globalization. Collection of scientific researches on the materials of the International scientifico-practical conference for adolcsents. March 31, 2017. Orenburg. Scientific-publishing Centre "Open Knowledge". 2017. - pp. 29-37
