CC BY
59
12 00 00 ^ук;ук;шиносй
12 00 00 юридические науки 12 00 00 law sciences
12.00.01 ТЕОРИЯ И ИСТОРИЯ ПРАВА И ГОСУДАРСТВА; ИСТОРИЯ
УЧЕНИЙ О ПРАВЕ И ГОСУДАРСТВЕ 12.00.01 THEORY AND HISTORY OF STATE AND LAW; HISTORY OF TENETS RELATED TO STATE AND LAW
УДК 347.1 ББК 67.404.06
асосхои хукущи
МИЛЛИ ВА БАЙНАЛМИЛАЛИИ
ХИФЗИ ХУКУКИ инсон
АЗ ЗАРАРИ МАЪНАВИ
Азиззода Убайдулло Абдулло, ди.%., профессори кафедраи ууцуци инсон ва ууцуцшиносии муцоисавии факултети ууцуцшиносии ДМТ, Бобохонов Фаридун Аламшоевич, ёвари ректори Донишкадаи омузгории Тоцикистон дар ноуияи Рашт, унвонцуи кафедраи ууцуци инсон ва ууцуцшиносии муцоисавии факултети ууцуцшиносии ДМТ (Тоцикистон, Душанбе)
Азиззода Убайдулло Абдулло, д-р юрид. наук, профессор кафедры прав человека и сравнительного правоведения юридического факультета ТНУ; Бобохонов Фаридун Аламшоевич, помощник ректора Педагогического института Таджикистана в Раштском районе, соискатель кафедры прав человека и сравнительного правоведения юридического факультета ТНУ (Таджикистан, Душанбе)
Azizzoda Ubaidullo Abdullo, Dr. of Law, Professor of human rights and comparative science of law department of the juridical faculty under the Tajik National University, Bobokhonov Faridun Alamshoevich, assistant of the rector of the Tajik State Pedagogical Institute in Rasht nokhiya, graduate of human rights and comparative science law department of the juridical faculty under the Tajik National University. (Tajikistan, Dushanbe) E-MAIL: farodil_ff@mail.ru
Вожа\ои калидй: уифзи ^уцуци инсон,асосуои ууцуци ва байналмилали, зарари маънави, неъматуои гайримодди, цонунгузории Цум^урии Тоцикистон, санадуои байналмилали
Масъалаи уифзи ууцуци инсон аз зарари маънави мутобици цонунгузории Цум^урии Тоцикистон ва стандартуои байналмилали мавриди барраси царор дода шудааст. Зимни тащили муцоисавии санадуои байналмилали бо цонунгузории Цум^урии Тоцикистон танзими неъматуои гайримоддй ва уифзи ууцуци инсон аз зарари маънави мутобици стандартуои байналмилали ва цонунгузории милли асоснок намуда, щмзамон андешауои
НАЦИОНАЛЬНАЯ И МЕЖДУНАРОДНАЯ ПРАВОВАЯ ОСНОВА ЗАЩИТЫ ПРАВ ЧЕЛОВЕКА ОТ МОРАЛЬНОГО ВРЕДА
NATIONAL AND INTERNATIONAL LEGAL FRAMEWORK FOR Advocating HUMAN RIGHTS FROM MORAL HARM
мууаццицони ватанию хорици дар ин хусус матрац шудаанд. Дар натицаи таулили муцоисави-ууцуции цонунгузории Цумуурии Тоцикистон ва стандартуои байналмилали муайян шудааст, ки цонунгузории Цумуурии Тоцикистон дар баробари санадуои байналмилали уифзи ууцуци инсонро аз зарари маънави ба таври зарури ба роу мондааст.
Ключевые слова: защита прав человека, национальные и международные основы, моральный вред, нематериальные блага, законодательство Республики Таджикистан, международные документы
Рассматривается защита прав человека от морального вреда в соответствии с законодательством Республики Таджикистан и международными стандартами. В ходе сравнительного анализа международных документов с законодательством Республики Таджикистан обосновывается регулирование нематериальных благ и защиты прав человека от морального вреда в соответствии с международными стандартами и национальным законодательством, отражая при этом взгляды отечественных и зарубежных исследователей. В результате сравнительно-правового анализа законодательства Республики Таджикистан и международных стандартов определено, что законодательство Республики Таджикистан, наряду с международными инструментами, обеспечивает необходимую защиту прав человека от морального вреда.
Key-words: human rights advocacy, national and international foundations, moral harm, intangible benefits, legislation of the Republic of Tajikistan, international documents.
The article examines advocacy of human rights from moral harm in accordance with the legislation of the Republic of Tajikistan and international standards. In the course of a comparative analysis of international documents with the legislation of the Republic of Tajikistan the authors substantiate regulation of intangible goods and protection of human rights from moral harm in accordance with international standards and national legislation reflecting hereby the views of domestic and foreign researchers.
As a result of a comparative-legal analysis of the legislation of Tajikistan Republic and international standards, the authors certify that the legislation of the Republic of Tajikistan, along with international instruments, provides necessary protection of human rights from moral harm.
Роххо ва тарзу усулхои хифзи хукуки инсон аз зарари маънавй дар санадхои меъёрии хукукй мустахдам гардидаанд. Хукуку озодихои гайримоддии инсон ва хифзи онхо аз зарари маънавй мавзуи танзимии на танхо цонунгузории миллй, балки санадхои байналмилалй низ мебошанд. Бинобар ин, асосхои хукукии танзими хифзи хукуки инсонро аз зарари маънавй ба ду гурух чудо намудан мумкин аст: асосхои хукукии миллй ва байналмилалй. Дар ин хусус олимони хукукшинос андешахои илман асоснок пешниход кардаанд. Тавре Д.С. Рахмон кайд менамояд, имруз меъёрхои хукуки байналмилалй ва василахои байналмилалии хукуки инсон чунон устувор гашта, доман афрохтаанд, ки дигар хар як сокини сайёра метавонад онхоро хамчун дастоварди миллии худ кабул кунад ва барои хифзи хукуку озодихояш аз онхо истифода барад[23, с. 45]. Ба андешаи У.А. Азиззода дар нимаи дуюми асри ХХ кабул намудани санадхои байналмилалии муосири универсалй ва минтакавй дар самти химояи хукукхои инсон ва шахрванд аз амалхои чинояткорона, ки хамчун стандартхои умумиэътирофгашта дар ин самт дониста мешаванд, суръати тоза гирифт[13, с. 57]. А.М. Диноршоев ишора мекунад, ки дар миёнахои асри 20 дар фахмиши хукуки инсон самти нав -
консепсияи универсалии худуди инсон пайдо мешавад. Он бо дабули Эъломияи умумии худуди башар алодаманд аст. Мохияти ин консепсия дар он аст, ки худуди инсон аз масъалаи сирф дохилй даст кашида, ба як масъалаи чахонй табдил ёфтааст[18, с. 45-48]. Б.А. Сафарзода дайд кардааст, ки дар хадидат имруз худуди инсон ва стандартхои байналмилалй оид ба худуди инсон дар доираи санадхои зиёди байналмилалй нисбат ба кишвархои аъзо ё хамрохшуда як датор ухдадорихоро пешбинй менамояд [25, с. 6]. Ба андешаи Д.С. Рахмон ахли башар манзалат ва худуду озодихои инсонро аз чумлаи бузургтарин неъматхо эътироф карда, дар рохи таъмини тантанаи худудхои инсон то ба имруз чорахои муассири дохилидавлатй ва байналмилалиро раво дидааст[23, с. 5]. Ба адидаи Ч. Саъдизода махз чунин хамкорихои Чумхурии Точикистон бо созмонхои байналмилалй боиси он гаштаанд, ки фарханги худудии шахрвандон баланд гардида, дар самти химояи худуду озодихои онхо таъсири мусбатро гузорад[26, с. 51-54]. Аз андешахои мухаддидон бармеояд, ки чомеаи чахонй стандартхои умумиэътирофшударо оид ба эътироф ва хифзи худуди инсон дабул кардааст. Хамзамон, андешахои мухадидон аз таъсири стандартхои байналмилалй оид ба худуди инсон ба донунгузории миллй ишора менамоянд.
Неъматхои гайримоддие, ки дар натичаи поймол кардани онхо ба инсон зарари маънавй расонида мешавад ва онхоро санадхои байналмилалй ва донунгузории миллии Чумхурии Точикистон эътироф ва хифз кардаанд - хаёт ва саломатй, шаъну шараф ва дахлнопазирии шахсй, дахлнопарзирии хаёти хусусй ва сирри шахсию оилавй, озодии вичдон ва эътидод, озодии харакат ва интихоби чои зист, худуди номдорй ва худудхои муаллифй мебошанд. Яке аз мухимтарин неъматхои гайримоддии инсон, ки сарчашмаи дигар неъматхои маънавй ба хисоб меравад, хаёт мебошад. Дар натичаи суидасд ба хаёт, худи инсон дучори зарари маънавй мегардад, дар натичаи аз хаёт махрум кардани шахс бошад, наздикони у дучори зарари маънавй мегарданд. Хаёт неъмати олй буда, аз лахзаи аз батни модар чудо шудани кудаки солим то лахзаи фаъолияти хамаи узвхои магзи (майнаи) сар ба миён меояд. Баъзе мухаддидон ибтидои хаётро аз лахзаи хамл эътироф мекунанд. Т. Шарипов бар он назар аст, ки худуд ба хаёт сарчашмаи асосии хамаи худудхои дигар мебошад, ки бидуни он вучуд доштан ва фаъолияти дигар худудхо гайриимкон мегардад[21, с. 195]. Ба андешаи Р.Ш. Сотиволдиев худуд ба зиндагй хам худуди табий ва хам худуди шахсист. Дар хама гуна холат, шахс барандаи худуду озодихост ва хамчун иштирокчии муносибатхои чамъиятй, пеш аз хама, у хадди зиндагй дорад[21, с. 195]. Д.С. Рахмон хаётро яке аз арзишхои асосии хаёти инсонй донистааст[23, с. 44]. Бобочонов И.Х. оид ба мухиммияти хаёт дайд менамояд, ки хеч кас ба касе хаёт намедихад ва намебахшад. Хаёт танхо як холати табий нест. Хаёт мачмуи муносибатхоест, ки донун эътироф ва кафолат додааст[15, с. 31]. Хаётро хамчун неъматхои бебахои гайримоддй на танхо мухаддидон, балки санадхои меъёрии худудии байналмилалй ва донунгузории миллии Чумхурии Точикистон марвиди эътироф ва хифз дарор додаанд[24, с. 221-225].
Дар санадхои байналмилалй нисбат ба худуди шахс ба хаёт эхтироми хосса зохир карда шудааст [20, с. 41]. Хадди чудонопазир будани худуд ба хаётро Эъломияи умумии худуди башар ба таври дадид мударрар кардааст[2, м. 3]. Паймони байналмилалй оид ба худудхои шахрвандй ва сиёсй бошад, мударрар кардааст, ки хар як инсон ба хаёт худуди чудонопазир дорад ва хеч касро худсарона аз хаёт махрум кардан мумкин нест[3, м. 6]. Конвенсияи Иттиходи Давлатхои Мустадил дар бораи худуду озодихои инсон нисбат ба дигар санадхои байналмилалй худуд ба хаёт доштани хар касро дар дисмати аввал мударрар кардааст[4, м. 2].
Конвенсияи Аврупой дар бораи хифзи хукуки инсон ва озодихои асосй бо конун хифз шудани хукук ба хаётро барои хар як инсон кафолат додааст[5, м. 2]. Конвенсияи Амрикой оид ба хукуки инсон хукук ба эхтироми хаёт ва бо конун хифз гардидани хаётро аз рузи пайдоишаш кафолат додааст[6, м. 4]. Тавре аз мазмуни меъёрхои санадхои фавкуззикр бармеояд хама меъёрхо як маъноро ифода мекунанд. Яъне хар кас хукук ба хаёт дорад ва ин хукук бо конун хифз карда мешавад. Ба андешаи ХШ. Имомов хукук ба хаёт дар аксарияти меъёрхои хукукй-байналмилалй ва конститутсияхои давлатхои дунё хамчун чузъи таркибии хукуки инсон кафолат дода ва хифз карда мешавад. Хеч кас аз хаёташ махрум карда намешавад. Дар аксарияти давлатхое, ки зери таъсири калисои католикй карор доранд, инсонхо аз хаёт махрум карда намешаванд[20, с. 41].
Маврид ба зикр аст, ки дар баробари санадхои байналмилалй конунгузории миллии Чумхурии Точикистон низ хифзи хаётро ба рох мондааст. Зеро меъёрхои байналмилалй дар конунгузории миллии Чумхурии Точикистон инъикоси худро ёфтаанд. Тавре С.М. Бухориева кайд менамояд эхтиром, риоя ва хифзи хукуки инсон ва таъмини баробархукукй аз меъёрхои байналмилалй сарчашма гирифта, дар конунгузории миллии давлатхо инъикос мегарданд[16, с. 86]. Хаёт - ин хусусияти табиии инсон ба шумор меравад, ки бо конуни чиноятй хифз карда мешавад. Конунгузор хар як касро новобаста аз сину сол, вазъи саломатй, кобилияти физиологй ва маънавии у аз таваллуд то марг хифз мекунад. Бешубха хаёт бузургтарин неъмат аст, ки бидуни он дигар арзишу ченакхо кимати худро гум мекунанд. Хаёт модари хамаи дигар хукукхои инсон аст[22, с. 266]. Хукук ба хаёт имконияти табиист, ки ба инсон дахлнопазирии хаёт ва озодии ихтиёрдории онро бо меъёрхои конунгузории дохилй ва санадхои хукукии байналмилалй кафолат медихад. Ч,омеаи байналмилалй хукук ба хаётро хамчун як хукуки фитрй эътироф намуда, меъёрхои асосиро мукаррар менамояд, ки мувофики он хар як давлате, ки эхтиром ба хукук ва озодихои инсонро эътироф мекунад, бояд мавкеи худро нисбати хаёти хар як шахс муайян кунад[19, с. 100].
Дар низоми санадхои меъёрии хукукии Чумхурии Точикистон оид ба масъалаи хифзи хукуки инсон аз зарари маънавй Констистутсияи Чумхурии Точикистон мавкеи асосиро ишгол менамояд, ки 6-уми ноябри соли 1994 бо тарики райпурсии умумихалкй кабул карда шудааст. Тавре У.А. Азиззода кайд менамояд, ки рушди давлатдории муосир дар Чумхурии Точикистон дар заминаи устувори конститутсионй ва хукукие, ки Конститутсияи Чумхурии Точикистон дар соли 1994 мукаррар кардааст, амалй карда мешавад ва он барои ташаккули хукук ва давлати демократй асос гузоштааст[12, с. 435]. Конститутсияи мазкур, дар таърихи хукуки Точикистон нахустин санади олии хукукие ба хисоб меравад, дар он нисбат ба хукуку озодихои инсон ва шахрванд, махсусан хукуку озодихо ва неъматхои гайримоддй таваччухи хосса зохир карда шудааст. А.М. Диноршоев дуруст кайд менамояд, ки дар Конститутсияи Чумхурии Точикистон дар соли 1994 ба масъалахои хукуку озодихои инсон ва шахрванд диккати махсус дода шудааст[17, с. 139]. Дар он ба масъалаи эътироф ва хифзи хукук ва неъматхои гайримоддии инсон ва шахрванд ва хифзи хукуки инсон аз зарари маънавй меъёрхои дахлдор мукаррар карда шудааст. Конститутсия аввалан хаётро хамчун арзиши олй ва дахлнопазир дониста, пасон хукуки хар як инсонро ба хаёт мукаррар кардааст[1, м. 5,18].
Бояд тазаккур дод, ки масъалаи хифзи хукуки инсон аз зарари маънавй танхо дар Конститутсия ба итмом намерасад, балки аз чониби конунгузории сохавй низ ба рох монда
мешавад. Чун масъалаи хифзи худуди инсон аз зарари маънавй падидаи комплексии худуд мебошад, он дар пайравй ва мувофид ба мударрароти конститутсионй дар санадхои дигари донунгузорй низ мударрар шудааст. Яке аз чунин санадхои мухим, ки хифзи худуди инсонро аз зарари маънавй ба рох мондааст, Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон мебошад, ки аз 21-уми майи соли 1998 дабул карда шудааст. Оид ба дабули ин санади мухим мухаддид У.А. Азиззода дайд менамояд, ки хангоми тахияи лоихаи Кодекси чиноятй (соли 1998) дар назди тахиягарон якчанд вазифахо меистод, ки яке аз онхо дар шакли пурра таъмин кардани принсипи давлати худудй - хифзи худуд ва озодихои инсон мебошад. Тахиягарони лоиха кушиш мекарданд, ки дар мазмуни Кодекси чиноятй хифзи худуд, озодй ва бехтарии шахсият - хифзи умумичахонии хаёт, саломатй, шаъну шарафи шахрванд, дахлнопазирии чисмонй ва равонии ва монанди инхо хаматарафа инъикос карда шаванд[11, с. 290]. Кодекси чиноятй хаёти инсонро бо тахдиди татбиди чазо мавриди хифз дарор додааст. Аз чумла, моддахои 104-109 кирдорхои чиноятиеро фаро мегиранд, ки сирф бахри хифзи хаёти шахс равона карда шудаанд[7, м. 104-109].
Донунгузории миллй тартиби мурофиавии хифзи худуди инсонро аз зарари маънавй дар донунгузории мурофиавй-гражданй ва мурофиавй-чиноятй дар сатхи зарурй ба рох мондааст. Институтхо ва меъёрхои донугузорихои дар боло зикргардида бевосита ва ё бавосита бахри хифзи худуду озодихои инсон ва шахрванд, махсусан худудхои гайримолумулкии шахс равона гардидаанд. Чунончи, Кодекси мурофиавии граждании Чумхурии Точикистон, ки 5-уми январи соли 2008 дабул карда шудааст, дар танзим ва хифзи худуди инсон аз зарари маънавй надши калон дорад. Аз чумла, моддаи 59-и санади номбурда ба хифзи хаёти инсон нигаронида шудааст[10, м. 59]. Кодекси мурофиавии чиноятии Чумхурии Точикистон, ки 3-юми декабри соли 2009 дабул карда шудааст, як датор мударраротеро оид ба масъалаи эътироф ва хифзи худуди инсон аз зарари маънавй дар бар, ки дар натичаи содир гардидани кирдори чинояткорона расонида шудааст ва ё роххои бардарор ва хифзи онх,оро бо тариди мурофиавй пешбинй менамояд. Санади номбурда хифзи хаётро дар моддаи 12 пешбинй кардааст[8, м. 12].
Дар масъалаи танзими худуд ва неъматхои гайримоддй ва хифзи худуди инсон аз зарари маънавй Кодекси граждании Чумхурии Точикистон мавдеи намоёнро ишгол менамояд. Тавре мухаддидон дайд менамоянд дар Кодекси граждании Чумхурии Точикистон меъёрхое мавчуданд, ки ба танзими васеътари худудхои шахсй нигаронида шудаанд, ки аз донунгузории даблии гражданй ба куллй фард мекунанд[14,с.10]. Дисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон, ки 30 ноябри соли 1999 дабул карда шудааст меъёрхои зиёдедро оид ба масъалаи эътироф ва хифзи худуди инсон аз зарари маънавй мударрар намудааст. Хаётро хамчун яке аз олитарин неъматхои гайримоддй, ки аз инсон чудонашаванда мебошад, Кодекси гражданй дар моддаи 140 ва 170 мударрар кардааст[9, м. 140, 170].
Дар натичаи тахлили мавзуъ маълум гардид, ки хаёт яке аз неъматхои бебахои инсонй буда, хар як инсон ба он худуди чудонопазир дорад. Далели ин гуфтахо дар он ифода меёбад, ки санадхои байналмилалй ва донунгузории миллй худуд ба хаётро барои хар як инсон кафолат дода, хамзамон хифзи онро ба рох мондаанд. Худуд ба хаёт худудест, ки аз он хама худудхои дигари инсон бармеоянд ва бе ин худуд тамоми худудхои дигар маънй ва мохияти худро аз даст медиханд. Худуд ба хаёт худуди насли аввал аст ва ба гурухи худудхои шахсии инсон дохил мешавад. Он арзиши мутлади тамаддуни чахонро ифода мекунад. Тахлили
мавзуъ нишон дод, ки конунгузории Чумхурии Точикистон ва санадхои байналмилали хаётро
хамчун бузургтарин неъмати гайримоддии инсон эътироф ва хифз мекунанд.
Пайнавишт:
1. Конститутсияи Чумхурии Тоцикистон аз 6 ноябри соли 1994 бо тагйиру иловато аз 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаи муроциат: 13.08.2021). - 32 с.
2. Эъломияи умумии хуцуци башар аз 10 декабри соли 1948. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаи муроциат: 13.08.2021). - 6 с.
3. Паймони байналхалци оид ба ууцущои фитры ва сиёсй аз 16 декабри соли 1966. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаи муроциат: 13.08.2021). -19 с.
4. Конвенсияи Иттщоди Давлатуои Мустацил дар бораи хуцуцу озодщои инсон аз 26 майи соли 1995. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: https://cis.minsk.by/page/ (санаи муроциат: 13.08.2021). - 13 с.
5. Конвенсияи Аврупоы дар бораи хифзи инсон ва озодщои асосы аз 4 ноябри соли 1950. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: https://www.echr.coe.int/ (санаи муроциат: 13.08.2021). - 34 с.
6. Конвенсияи Америкоы оид ба хуцуци инсон аз 22 ноябри соли 1969. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http:///online.zakon.kz санаи муроциат: 13.08.2021). - 22 с.
7. Кодекси циноятии Чумхурии Тоцикистон аз 21 маи соли 1998, № 574. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаимуроциат: 13.08.2021). -168 с.
8. Кодекси мурофиавии циноятии Чумхурии Тоцикистон аз 3 декабри соли 2009, № 564. [Захираи электроны].Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаимуроциат: 13.08.2021). -132 с.
9. Кодекси граждании Чумхурии Тоцикистон. Цисми 1. аз 30 июни соли 1999, № 802. [Захираи электроны]. Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаи муроциат: 13.08.2021). -108 с.
10. Кодекси мурофиавии граждании Чумхурии Тоцикистон аз 5 январи соли 2008, № 341. [Захираи электроны].Манбаи дастрасы: URL: http://mmk.tj (санаимуроциат: 13.08.2021). -96с.
11. Азизов У.А. Эволюция институтов преступления и наказания на территории исторического и современного Таджикистана: историко-правовое исследование: монография / [отв. ред. Ф.Т. Тахиров]. - Душанбе: Андалеб-Р, 2015. - 368 с.
12. Азизов У.А. Конституционные основы судебно-правовой политики в Республике Таджикистан. // Судебная правовая политика в России и зарубежных странах. Коллективная монография. - СПб., 2019. - С. 435-439.
13. Азиззода У.А., Езидяр М.А. Таърихи инкишофи стандартхои байналмилалы оид ба химояи хуцуци цурбониёни циноят //%аёти хуцуцы. - 2020, №1 (29). - С. 55-66.
14. Бабаджанов И.Х., Тагайназаров Ш.Т. Развитие теории личных неимущественных прав в гражданском праве Республики Таджикистан //Мацаллаи илмы-тахлилии «Цонунгузоры». - №4 (28), 2017. - 5-22.
15. Бабаджанов И.Х. Жизнь и смерть человека как институционально-правовая категория: в 3-х частях. Книга первая. - Душанбе, 2016. - 186 с.
16. Бухориева С.М. Нацши стандартхои байналмилалы дар таъмини баробархухуцы дар Тоцикистон //%аёти хуцуцы. - № 4, (28) 2019. - С. 86-91.
17. Диноршоев А.М. Конституционные основы регламентации и реализации прав и свобод человека и гражданина в Республике Таджикистан: дис. доктора юридических наук. - М., 2015. - 535 с.
18. Диноршоев А.М. Формирование современных концепций прав человека// Закон и право. - 2015, № 6. - С. 45-48.
19. Диноршоев А.М., Неъматова М.А. Масъалауои мубрами огози уаёт: мушкилоти назария ва танзими цонунгузори //Хаёти ууцуци. - № 1, (29) 2020. - С. 99-113.
20. Имомов Х..Ш., Аброр М.И. Роцеъ ба мазмун ва моуияти ууцуцу озодиуои фардии инсон //Давлатшиноси ва ууцуци инсон. - 2020, № 3 (19). - С. 37-43.
21. Курбонализода Н.Ш. Право на жизнь как личное неимущественное право в составе гражданской правоспособности физических лиц //Паёми Донишгоуи миллии Тоциикстон // Мачрллаи илми. Бахши илмуои ицтимой-ицтисодй ва цамъиятй. - 2017, №2/7. - С. 194-199.
22. Кудратов Н.А., Мирзоева Ц.А., Наврузова С.М. Содиркунии чиноятуое, ки бо пандемияи Соvid 19 алоцаманданд // Паёми Донишгоуи давлатии тичорати Точикистон. - 2020, № 4 (34). - С. 264-270.
23. Раумон Д.С. Хукуки инсон дар шароити чауонишави ва тацвиятёбии тафовутуои фаруанги-тамаддуни: масъалауои назари, усули ва амали-ууцуци. Автореферати диссертатсия барои дарёфти дарачри илмии доктори илмуои ууцуцшиноси. - Душанбе - 2019. - 64 с.
24. Сафарзода Б.А. Международные стандарты в области прав человека: история и современность. - Душанбе: ЭР-граф, 2016. - 324 с.
25. Сафарзода Б.А. Таъсири стандартуои байналмилали оид ба ууцуци инсон ба цонунгузории миллии Чумуурии Точикистон //Давлатшиноси ва ууцуци инсон. - 2018, №1(3). - С. 5-9.
26. Саъдизода Ц. Фаруанги ууцуци инсон уамчун кафолати давлатии давлатии таъмини ууцуцу озодиуои инсон // Паёми Донишгоуи миллии Точиикстон // Мачаллаи илми. Бахши илмуои ичтимои-ицтисоди ва чамъияти. - 2013, №3/7, цисми 2(124). - С. 51-54.
Reference Literature:
1. The Constitution of the Republic of Tajikistan from November 6, 1994 with alterations and addenda from September 26, 1999, June 22, 2003 and May 22, 2016. [Electronic resource]. Access Regime: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 32pp.
2. Universal Declaration of Human Rights from December 10, 1948. [Electronic resource]. Access Regime: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 6pp.
3. International Covenant on Natural and Political Rights from December 16, 1966. [Electronic resource]. Access Regime: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 19pp.
4. Convention of Commonwealth of Independent States on Human Rights and Freedoms from May 26, 1995. [Electronic resource]. Access Regime: URL: https://cis.minsk.by/page/ (application date: 13.08.2021). - 13pp.
5. European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms from 4 November 1950. [Electronic Resources]. Access Regime: URL: https://www.echr.coe.int/ (application date: 13.08.2021). - 34p.
6. American Convention on Human Rights from November 22, 1969. [Electronic resource]. Access Regime: URL: http:///online.zakon.kz application date: 13.08.2021). - 22pp.
7. Criminal Code of the Republic of Tajikistan from May 21, 1998, № 574. [Electronic resource]. Access Regime: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 168pp.
8. Criminal Procedural Code of the Republic of Tajikistan dated December 3, 2009, № 564. [Electronic resource]. Access Regime: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). -132pp.
9. Civil Code of the Republic of Tajikistan. Part 1. From 30 June 1999, № 802. [Electronic Resource]. Access Regime: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 108pp.
10. Civil Procedural Code of the Republic of Tajikistan from January 5, 2008, № 341. [Electronic resource]. Access Regime: URL: http://mmk.tj (application date: 13.08.2021). - 96pp.
11. Azizov U.A. Evolution of the Institutions of Crime and Punishment on the Territory of Historical and Modern Tajikistan: historico-legal research: monograph / [editor-in-charge: F.T. Takhirov]. - Dushanbe: Andaleb-R, (Nightingale) 2015. - 368pp.
12. Azizov U.A. Constitutional Foundations of Judicial-Legal Policy in the Republic of Tajikistan // Judicial-Legal Policy in Russia and Foreign Countries. Collective monograph. - St. Petersburg, 2019. - pp. 435-439.
13. Azizzoda U.A., Ezidyar M.A. The History of the Development of International Standards for Advocacy of the Rights of Victims of Crime // Legal Life. - 2020, №. 1 (29). - pp. 55-66.
14. Babadzhanov I.Kh., Tagainazarov Sh.T. Development of the Theory of Personal non-Property Rights in the Civil Law of the Republic of Tajikistan // Scientifico-analytical journal "Legislation ". - №. 4 (28), 2017. - pp. 5-22.
15. Babadzhanov I.Kh. Human Life and Death as an Institutional-Legal Category: in 3 parts. Book one. - Dushanbe, 2016. - 186pp.
16. Bukharieva S.M. The Role of International Standards in Ensuring Equality in Tajikistan // Legal Life. - № 4, (28) 2019. - pp. 86-91.
17. Dinorshoev A.M. Constitutional Foundations for Regulation and Implementation of Human and Civil Rights and Freedoms in the Republic of Tajikistan. Doctoral dissertation in jurisprudence. - Moscow, 2015. - 535 pp.
18. Dinorshoev A.M. Formation of Modern Concepts of Human Rights // Law and Jurisprudence. - 2015, №. 6. - pp. 45-48.
19. Dinorshoev A.M., Nematova M.A. Topical Issues of the Beginning of Life: Problems of Theory and Regulation of Legislation //Legal Life. - № 1, (29) 2020. - pp. 99-113.
20. Imamov Kh.Sh., Abror M.I. On the Content and Essence of Individual Human Rights and Freedoms //State and Human Rights. - 2020, № 3 (19). - pp. 37-43.
21. Kurbonalizoda N.Sh. The Right to Life as a Personal non-Property Right as Part of Civil Legal Capacity of Individuals // Bulletin of the Tajik National University // Scientific Journal. Socio-Economic and Social Sciences. - 2017, № 2/7. - pp. 194-199.
22. Kudratov N.A., Mirzoeva K.A., Navruzova S.M. Criminal Transgressions Committed in the Period of Covid-19 Pandemics // Bulletin of the Tajik State Commercial University. - 2020, № 4 (34). - pp. 264-270.
23. Rakhmon D.S. Human Rights in the Context of Globalization and Intensification of Cultural and Civilizational Differences: Theoretical, Methodological and Practical Legal Issues. Synopsis of Doctoral dissertation in jurisprudence. - Dushanbe - 2019. - 64 pp.
24. Safarzoda B.A. International Human Rights Standards: Past and Present. - Dushanbe: ERGraph, 2016. - 324 pp.
25. Safarzoda B.A. The Impact of International Human Rights Standards on the National Legislation of the Republic of Tajikistan // State and Human Rights. - 2018, № 1 (3). - pp. 5-9.
26. Sadizoda J. The Culture of Human Rights as a State Guarantee for Human Rights and Freedoms // Bulletin of the Tajik National University // Scientific Journal. Socio-Economic and Social Sciences. - 2013, № 3/7, part 2 (124). - pp. 51-54.
