CC BY
11The author of the article proves that over the millennia, the most important points have been formed, especially translation, research and research. In this context, science, culture, arts, crafts and other values of the East, especially the West, have greatly influenced.
Key words: East, position, history, England, civilization, Tajik Persian, East, West, Jaloliddin Balkhi, literature, researcher, spiritual, genius.
Сведения об авторах:
Шозиёева Гулмо Парвонашоевна, кандидат филологических наук, ведущий научный сотрудник Института изучения проблем стран Азии и Европы НАНТ, E-mail: dr.shoziyoevag@gmail. com
Шомислимов Умед Мехтаршоевич - соискатель Института изучения проблем стран Азии и Европы Национального академии наук Республики Таджикистан, Тел: (+992) 502118006
About the authors:
Shoziyoeva Gulmo Parvonashoevna - candidate of philology sciences, Leading Scientific Specialist of the Institute of studying of the issues of the Asian and European countries, E-mail: dr.shoziyoevag@gmail. com
Shomislimov Umed Mehtarshoevich - Researcher of the Institute of studying of the issues of the Asian and European countries. Phone: (+992) 502118006
НАЗАРИ ЧАНДЕ АЗ ДОНИШМАНДОН РОЧДЪ БА ЗАБОНИ ДАРИ ВА ГУНАХРИ ОН
Сулаймонй У.
Донишгощ миллии Тоцикистон
Омили асосии ба вучуд омадани ин назар дар Эрон ва ё огози сухан рочеъ ба он, ба эхёи «Фархангистони забони форсй», вобаста аст. Донишмандон дар баробари пешниходу халли масъалахои тозагии забони форсй аз калимаю иборахои иктибосй ва ба ивази онхо пазируфтани вожахои аслии форсй, ба ин тарафи масъала, яъне ба масъалаи тафрикаи забонй низ таваччух, кардаанд, то ки калимаю иборахои сохта ва ё пешниход намудаи онхо ба форсизабонони мамолики дигар бегона ё душворфахм набошад.
Гузашта аз ин, онхо барои вахдати забонй кушиш карда, хар чи бештар барои ягонагию фасехй ва тароши он амал намудаанд. Амали хилоф дар асару маколахои донишмандон ва мухаккикони забон, вакте шиддат гирифта буд, ки онхо (дар назар дошта шудааст муаккиконе, ки тавассути фарханг ба омухтани меросу тамаддуни онхо даст дароз намудаанд) бар алайхи мероси ниёгон, махсусан, барои чудогии меросу забонашон чашм кушодаанд.
Дар ин солхо, яъне аз ОFОЗИ фаъолияти тозагии забони форсй, ки аз соли 1925 то соли 1935 ба тарики номуташаккил ва аз соли 1936 ба минбаьд дар холати рушду такомул буд, асару маколахои зиёде ба нашр расонидаанд. Масалан, сохиби хитобаи «Лузуми хифзи форсии фасех» окои Такизода рочеъ ба пазириш ва ихрочи калимахои иктибосй ва масоили дигар чунин назареро вогузор намудааст: «Ачаб аст, ки гохе баъзе аз мутаассибини миллатпарасти мо доиман бар туркхо эрод мегиранд, ки чаро луготи форсиро ба соикаи ифроти таассуби миллй аз забони худ тард мекунанд ва афгонихоро интикод менамоянд, ки чаро забони миллии худ паштуро ба чои форсй роич мекунанд, вале худ айнан машгули хамон навь амал хастанд, ки гуё ин тасфия дар дигарон айбу дар мо хусн аст. Мо толиби нуфузи маънавй ва ирфониву ахлокии Эрон дар Хивдустон ва ягонагии забон бо Афгонистону Точикистон хастем, вале забони адабии худ ва ниёкони худро, ки шухрати чахонй доранд, монанди каломи Хофизу Саъдй барои онхо номафхум мекунем. Чаро садхо луготи форсй, ки ба арабй рафта ва сабгаи арабй гирифта аз забони арабй ронда намешаванду мо луготи кадими арабии худамонро берун мекунем» [1, с.24-25].
Донишманди дигари Эрон Мухаммад Мухити Таботабой дар маколаи худ «Фархангистони забони форсй», ки соли 1969 дар шумораи чахоруми мачаллаи «Вахид» ба табь расида буд ба таьрихи забони форсй ва роху равиши минбаъдаи он назар афканда, нигоштааст: «Форсй-дарй, ки дар асл як забони бархоста аз шимоли шаркии фалоти Эрон ва марбут ба мардуми хавзаи руди Ому дар шимоли Афгонистони кунунй будааст, имруз бо хазфи мутаммими дарй, номи забоне шинохта мешавад, ки пояи адабиёти хазору дувист солаи Эрону Афгонистони кунунй ва Точикистони имруз аст ва сахми мухимме дар адабиёти Хиндустону Покистон ва Узбакистону Догистону Озарбойчони собик Шуравй ва Чумхурии Туркия ва Ироку араб дорад» [10. 269].
Мухаммад Тaбaгaбoй фикри бoлoрo таквият дода, накши ин зaбoнрo дар кишвархои иcлoмй ва холати кунунии онро чунин ба калам дoдaacт: «Ин зaбoн, ки баъд аз зaбoни арабй мухимгарин накши мyaccиррo дар кишвархои иcлoмии чахон ичро карда, имруз зaбoни рacмии Эрoн ва AфFOниcтoнy Точикистон ва шарики мeрocхoи адабию фархангии хамаи кишвaрхoe аст, ки аз кaнoрaи халичи Бангола тo кухи Урал ва канорахои дарьёи Озуф (Бахри Aзoв) ва Одриёгик (Бахри Aдриaтикa) ва caвoхили Faрбии yкëнycи Х,инд 6o агамии мyхтaлифe бар aрcaи cиëcии чахони фeълй накши мyaccирeрo бар ухда дорад» [lo, c.269].
Ба танхои зaбoни эрoнй хoндa шудани зaбoни фoрcй якe аз мacoили баюшки онрузаи Эрoн буд, ки дар ин бoрa Тaбaгaбoй борхо бар алайхи oн cyxaнрoнй намуда, онро ба куллй инкoр мeнaмoяд: «... зaбoни илoмй, зaбoни мoдй, зaбoни хoрaзмй ва зaбoни cyFдию зaбoни пахлавй ва зaбoни aвecтoию зaбoни курдию зaбoни лoрй ва зaбoни тaбaрирo ба таври дастачамъй мeтaвoн забонхои эрoнй гуфт, вaлe х£ч як аз онхоро ба танхой нaбoяд зaбoни эрoнй хoнд, балки зaбoни эрoнии мутлак вучуд нaдoрaд ва агар фoрcирo зaбoни эрoнй бихoнeм ин cифaт нaмeтaвoнaд мoнeъ аз ин амр бишавад, ки хамин зaбoнрo дар хамин колаби шинoхтaшyдa дар чануби руди Ому aфF0нхo зaбoни дарй ва точикхо дар шимoли хамон руд, зaбoни тoчикй бихoнaнд ва бадин тартиб бинoи вахдаге ки аз ахди Мухаммад Вacиф ва Х,анзалаи БoдFиcию Рудакй тo рузгори мo ycгyвoр буда, ногахон аз хам гycacтaю шикаста шавад ва зaбoн дар хар нoхияe мoнaнди зaбoни пахлавии кадим кайфияти лyFaвии xoce пайдо кунад» [10, c. 270].
Вахдати зaбoн дар мaкoлaи ин дoнишмaнд рукни acocии гyфтoри y мeбoшaд. As ин ру кушиш намудааст, ки хар гуфтаи xyдрo 6o дaлeлe ба иcбoт бирacoнaд. «Зaбoни фoрcй хамон фoрcии дарй аст, ки хануз иcми кoмили oн дар Балхи бoмй, ки бум ва бар аали зaбoн аст 6o нoми кадимии «дарй» xoндa мeшaвaд.
Зaбoни фoрcй хaмoн зaбoни тoчикй acт, ки Садриддин Aйнй ва Мирзo Тyрcyнзoдa бaдoн cyxaн мeгyянд ва мeнaвиcaнд. Зaбoни фoрcй хaмoн зaбoни Мухаммад Икбoли Лoхyрй acт, ки дар Пaнчoб «Забури Aчaм»-и xyдрo бaдoн зaбoн cyрyдa ва «Паёми Машрик»-и xyдрo 6o хамин зaбoн фириcтoдa аст. Зaбoни фoрcй хaмoн зaбoнe аст, ки хар шл дар чашни таваллуди Мaвлoнo, пaйрaвoни Мавлавй дар Чумхурии Туркия бар турбати пoки y гирд мeoянд ва мacнaвии шарифи уро 6o зaбoни Мaвлoнo 6o oхaнги дафу нoй мexoнaнд ва caмoъ мeкyнaнд. Зaбoни фoрcй хaмoн зaбoнe аог, ки хaрcoлa мycyлмoнoни Дeхлй бар caри турбати Низoмиддини Aвлиë ва Aмир Хycрaви Дeхлaвй гирд мeoянд ва aшъoри Хycрaвy Бeдилy Х^анро 6o caмoъи cyфиëнa мexoнaнд ва лаззат мeбaрaнд. Зaбoни фoрcй хaмoн зaбoнe аст, ки дар мaйдoни Низoми Ганчавй дар Озaрбoйчoн, дар мyчaccaмaaш Х,аким Низoмй панч ангушти дacти xyдрo бар чилди китoби «Хaмca» мeгyзoрaд ва ба ёди мардуми Озaрбoйчoн мeoвaрaд, ки ин китoбрo ба чй зaбoнe cyрyдaaм. Зaбoни фoрcии дарй зaбoни мустакили бocтoнй acт, ки дар Хyрocoни кадим хaмзaмoн 6o пахлавй дар Ирoкy Фoрc ва Озaрбoйчoн ва aвecтoии пeши мyбaдoни зардуштй вучуд дoштa ва 6o хукумати Aшкoниëн аз Хyрocoн ба Ттефун oмaдa ва зaбoни дaрбoри Aшкoниëн шyдaacт. Ин зaбoн mc аз тахаввули вазъи Aшкoниëн ва Faлaбaи шуъбаи ирoкй бар шуъбаи xyрocoнй дар Тиcфyн бимoнд ва бaъдхo 6o руйи кoр oмaдaни пoрcиëн, ки кyрдoни пахлавигуйи aвecтoпaрacт буданд мaкoми cиëcии xyдрo дар дaрбoри Эрoн хифз кард, то oн ки дар ахди иcлoмй заминаи мycoидe чихати зухур дар уфуки адабу фарханги Эрoн ба даст oвaрaд ва дар муддати хaзoрy дycaд coл хамаи зaбoнхoи махаллй ва лaхчaхoрo аз теши рoхи худ бaрдoшт ва ягона зaбoни пухта ва рacoй кишвaрхoи Эрoнy AфF0ниcтoн ва Тoчикиcтoн шинохта шуд. Зaбoни фoрcии дарй фарзанди зaбoни пахлавй ва нaбeрaи зaбoни aвecтoй ва пoрcии хaxoмaнишй нecт, балки зaбoни бaрoдaрy xoхaри oн зaбoнхo acт, ки дар киcмaти аъзами давраи вучуди онхо 6o хар як хaмзaмoн ва хамкадам бyдaacт [10, c.271-272].
Муаллифи макола бaрoи тacдики фикри худ, каблан низ дaлeлeрo дар киëc 6o coир зaбoнхo ба миён гyзoштa буд: «Зaбoни адабии кишвaрхoи Ироку Сурия ва Лyбнoнy Миcрy Сyдoн зaбoни арабй acт ва 6o зътибoри хaмзaбoнй хар як xyдрo араб мexoнaнд, вaлe нaмeтaвoн aрaбeрo зaбoни ирoкй ё cyрй ва ё лубнониву миcрй xoнд, хaмoн тавр ки таъмили зaбoнии 6o нoм хиндй дар рузгори мo бар мардуми Чумху рии Хинд 6o мyшкилaги рузафзуте хaмвoрa мyвoчeх бyдaacт.
Зaбoнe, ки дар Бритониёи Кабир рoич acт нoми англтей дoрaд, ки шoмили як чузъй аз oн чазира мeшaвaд ва мардуми oн caрзaмин эхcocи ин ки зaбoнрo хам бригoниëй бигуянд нaмeкyнaнд, зeрo ба фарзи чунин бидьати, мардуми Шoтлaндия ва Уэлc мoнaнди мардуми Ирландия тaрчeх, мeдихaнд, ки ин игтихoдиярo бишкананд, то зaбoнхoи xocи минтакаи эшoн дастхуши зaвoл гардад» [10, c.270].
Ма^алаи вахдати зaбoн ва 6o дaлeлхo иcбaг намудани oн инчунин дар навиштахо ва ё гyфтахoи муаллифи фарханги форш, доктор Мухаммад Муин низ ба назар мeрacaд.
Доктор Aхмaдaлии Ричой, ycтoди Донишгохи Машхад дар мукаддимаи китоби худ «Ёддоштхо дар бораи лахчаи бухорой», ки шли 1963 ба нашр рашда буд ба^ро oвaрдaacт, ки миёни доктор Муин ва донишманди хоричй В. Лeнз cyрaт гирифта буд. Окои доктор Муин ycтoди Донишгохи Тeхрoн хам бар acocи бахет W. Lentz [В. Лeнз] забони форши фeьлирo забони шахрхои шаркй ва точикони нохияи Эрони ховарй: AфF0ниcтoн, Помир ва Тyркиcтoн мeдoнaнд ва тахти унвони пoрcй
ë дарй менависанд: «Забоншиносон, порсиро ба се забон мутааллик ба се давра итлок кардаанд: порсии бостон ë Фурси кадим ва ë форсии хахоманишй, ки ба забони ахди Хахоманишдан итлок шуда порсии мдана ë пахлавй, ки шомили ду забон: портй [пахлавии шимолй] ва пахлавии сосонй (пахлавии чанубй) аст, порсии нав, ки ба забони форсии пас аз ислом итлок мешавад. Aho хар гох, порсй (ë форсй) ба таври мутлак гуянд мурод порсии нав аст. Порсии нав забони шахрхои шаркй ва нохияи Эрони ховарй: AфFOниcтон, Помир ва Туркистон аст... Бинобар ончи гузашт, агар дар ошзи бахс, забони мардуми Бухоро дарй номида шуд сухане бар газофа нарафтааст, вале чун зики мачол монеъ аз итноб дар ин боб аст шавохиди мухтасар аз дигар мухаккикони муътабар меоварад ва пажухандагонро ба манобеи марбут хавола медихад.
Гуфтаи Aхмaдaлии Ричой дар бораи он ки «...шавохиди мухтасар аз дигар мухаккикони муътабар меоварад ва пажухандагонро ба манобеи марбут хавола медихад», иборат аз он аст, ки Муин дар идомаи сухан далелхои здедеро дар шакли мухтасар аз Ибни Надим ва кавли Ибни Мукаффаъро дар бораи лyFOги форсии мутадовил дар карнхои аввали хичрй, гуфтаи Х,амзаи Исфахонй ва Ёкутро дар «Муъчам-ул-Булдон», гуфтаи Шамсиддин Aбyaбдyлло Мухаммад Мукаддасиро дар китоби «Aхcaн-yт-тaкоcим фи маьриат-ул-аколим» ва соир манобеъ меоварад.
Гузашта аз ин, худи Aх,мaдaлии Ричой низ борхо вахдати забонро таъкид кардааст, ки далели он аз гуфтахои y, дар бахши «Мухтассоти дастурии лахчаи бухорой» бараъло эхсос мешаванд: «Бояд донист, ки чун лахчаи бухорой аз забони форсй чудо нест дар усули кавоиди дастурй фарки чандон бо забони форсй надорад, вале вучуди поррае аз ихтисосоти савтй ва лyFaвй, сабаби тафовутхое дар тарзи талаффуз ва истеъмолу истихдоми каламоту тартиби иборот мешавад, ки дар хадди худ кобили зикру таамул аст.
Aх,мaдaлии Ричой зимни тахкикот ба масоили дастурии лахчаи зикрëфтa назар афканда, дар мабхаси аввал, ки он «Мухтассоти савтй» ном дорад хаммонанд будани такя [зада]-ро ëдовaр мешавад ва барои исботи фикри худ таваччухи хохишмандони бахсро ба китоби Парвиз Нотили Хонларй «Вазни шеъри форсй» чалб менамояд: «Такя дар лахчаи бухорой хаммонанди забони форсии кунунй аст, хох онро такяи шиддат [нафас] бидонем ва хох такяи иртифоъ [савт] ва бинобар ин дар лахчаи бухорой ихтисосе кобили зикр надорад. Хонандагон барои муллохизаи бахси такя ва озмоишхое, ки дар ин замина ба амал омада ва маъхазе, ки кобили мутолиа аст метавонанд ба китоби «Вазни шеьри форсй», асари окои доктор Хонларй мурочиа фармоянд» [ниг.: 6. 23-24; 3839].
Парвиз Нотили Хонларй дар асару маколахои худ низ борхо ба ин масъала ру ба ру гардида, гохе онхоро бо истилохи забон ва гохе хамчун лахча ба калам додааст, вале дар байни онхо марзи чудоиро, ки хадафи бештаре аз донишмандон вокеъ гардидааст, намегузорад. Х,амин аст, ки y, дар яке аз суханронихояш рочеъ ба шеъри форсй дар Точикистон, ки баъдан дар мачаллаи «Сухан» ба нашр расида буд, чунин изхор доштааст: «Китобхое, ки аз адабиети Точикистон бо хатти навпазируф таи лотин тоза ба Эрон расида, дар хури таваччухи биcëр аст. Мутолиаи ин кутуб барои касоне, ки ба забон ва адабиети форсй дилбастагй доранд аз чанд чихат судманд аст: нахуст онки забони форсй-точикй яке аз лахчахои фасехи форсй аст, ки бо забони форсии адабй беш аз лахчахои дигар каробат дорад ва биcëре аз лyFOги фасех ва ширини форсиро, ки назди мо фаромуш шуда, дар ин кутуб метавон ëфт ва аз ин рох, ба тахзибу тавсияи забони форсй кумак метавон кард.
Фоидаи дигар, огохй аз хасоиси лахчаи форсй-точикй аз хайси сохти иборот ва чумалоту чигунагии истеьмоли афьоли васфй ва чуз инхост. As ин хар ду мухимтар он ки чун ин кутуб бо алифбои мавсилу муарраби лотин навишга шуда, аз руи онхо ба талаффузи сахехи биcëре аз лyFOти форсй, ки сабаби нудрати истеъмол дар забони имрузаи мо ва нукси фархангхои форсй, тарзи талаффузи онхо мавриди шак аст, метавон пай бурд ва ë дастакам аз чй гунагии талаффузи ин калимот дар лахчаи точикй огох шуд ва хамаи ин нукот барои ëфтaни кавоиде дар дастури забон ва иштикоки лyFOтy илми талаффузи форсй биcëр судманд аст « [6, с. 22-23].
Дар мукаддимаи китоби аввали «Таърихи забони форсй», ки он баъдан дар чахор чилд ба табъ расидааст, ишорае мавчуд буда, умеди Хонларй ба он буд, ки китоби панчуми худро низ тадвин хохад кард ва дар он хусусиятх,ои сарфй ва нахвию лyFaвии форсии дариро дар мамолики дигар тахти тахкикот карор медихад: «Барои он ки ин бах,с муфассал такмил шавад умедворам чилди панчуме низ барои ин китоб тадвин кунам, ки дар он аз хусусиети сарфй ва нахвию лyFaвии «форсии- дарй» дар кишвархои дигари форсизабон ë форсидон, монанди ЛфFOниcтонy Точикистон ва шибхи корраи Х,индустон бахс шавад» [4, с.9].
Парвиз Нотили Хонларй аз боби нахусти китоби дуюми худ (чилди дуюми китоб дар назар аст) «Таърихи забони форсй», ки соли 1973 ба табъ расида буд чунин натича гирифтааст: «Мухимтарин забонхо ва гуишхои эронии имруз аз ин карор аст: Точикй - ин забон хамон форсии дарй аст бо андак тафовуте дар вожагон ва чигунагии адои баъзе аз вокхд Точикй забони миллии Чумхурии Точикистон аст ва гузашта аз ин дар биcëре аз навохии Чумхурии Узбакистон [дарраи ФaрFOнa ... ва нохияи Кyшкa-дaрë ва манотики масири рудхои Сyрхондaрëвy Чирчик ва Faйрa] ва назди анбухе аз
мардуми шахрхои бузурги Бухорову Самарканд ва гyрyхe аз coкинoни Чумхурихои K^FroTOTCM (навохии Чалолободу Уш) ва ^азокистон мутадовил acт [5, c.291].
Зимнан Хонларй ба таърихи ин макала ру оварда, нуфузи кавмхои дитaрeрo дар тайи карнхои дароз дар caрзaмини эшон шарх, мeдихaд ва ба таъстри омилхои Faйризaбoнй мeпaрдoзaд: «Катъи робитаи идориву хукумати миёни кишвари Эрон ва caрзaминхoи мазбур дар чанд карни охир мавчиб шyдaacт, ки забони адабии точикй бо фoрcии дарй иxтилoфaгe пайдо кунад. Умдаи ин ихтилофхо дар лyFатy кaлимoтe acт, ки даст^ аз гуиши чории мардуми он навохй, дар забони адабии точикй рох ëфтaacт. Дacтaи дигар аз забонхои тоториву узбакй дар он забон ворид шуда ва шумораи биcëрe аз лyFaги илмиву фаннй хам аз рycй дар ин забон нуфуз кардааcт.
Бо ин хол ocoри гуяндагон ва нaвиcaндaгoни фoрcизaбoни карнхои пeшин (ки бaъзe аз эшон худ аз мардуми хамон навохй будаанд) хануз ба хубй барои мардуми Тoчикиcтoн дарёфтанй аст ва чузъи мeрocи фархангии эшон шумурда мeшaвaд. Бaъзe xycycиëти caрфy нахвй низ забони точикиро аз фoрcии дарй мутамоиз мeкyнaд, ки ба чои худ бо таф^ли бeштaрe аз онхо гуфтугу xoхeм кард» [5, c. 292].
Дар ин боби китоб таваччухи Хонларй ба тaFЙири алифбо, ки яте аз омилхои тафрикаи забонй ва caбaби рушду такомул ва ё инкирози ин ё он забон аст, чалб гардида, ramc нaмyнae аз романи «Руломон» оварда шудааст, ки дар ин бора худи y чунин мeнaвиcaд: «Ин забонро дар аввали ташкили Чумхурии Тoчикиcтoн бо алифбои лотинй бо тaFЙири чанд харф навиштанд ва дар омузишу китобату рузнома ба кор бурданд. Aммo пac аз чaндe алифбои рycирo барои навиштани он ихтиёр карданд ва акнун низ хамин хат дар он caрзaмин мутадовил acт.
Aз нaвиcaндaгoни бузурги точик дар даврони охир Садриддин Aйнй acт, ки падари адабиёги чадиди Тoчикиcтoн шумурда мeшaвaд ва роману дocтoнy шeьрy маколоти тахкикии фаровон дорад. Барои намунаи забони точикй чанд caтр аз романи «Руломон» - и y, ки дар coли 1935 ба хатти лотинй чоп шyдaacт дар зайл ба хатти фoрcй накл мeшaвaд».
Муаллиф баъд аз нишондоди чанд caтр аз романи «Руломон» ба шархи забони дарй пардохтааст: «Дарй номи якe аз ду забони рacмии кишвари AфF0ниcтoн аст. Ин кишвар, ки к^мата умдаи он гахвораи адабиёги гаронбахои форши баьд аз иcлoм бyдaacт бe шак якe аз шарикони бузург ва вoриcoни ба хакки ин фарханги вaceъ ва амик аст ва заботе, ки ба таври мутлак дарй хонда мeшaвaд, дар хакикат чуз идомаи хамон форши дарй нecт, ки Робия бинти Каъб ва Дакикиву Унcyрии Балхй ва Саноиву Саид Х^ани Faзнaвй ва Aбдyлхaйи Гардсзиву Хоча Aбдyллoи Aнcoрии Хиравй ва Нocири Хгерави ^убодиёниву даххо aмcoли эшон бо хамкории бузургони дигари ин caрзaмини пахновар бунёд гузошта ва ба камол рашнидая анд.
Тафовутхои дарй ва форш ба акидаи Хонларй ба ворид шудани бaъзe аз xycycиятх,oи caрфy нахви махаллй вобаста acт ва аз ин чих,ат аз фoрcии адабии мутадовил дар Эрон фарк, кaрдaacт. Ин тафовутхо то дaрaчae ба чигунагии талаффуз ва адои вокхо (яънe овозхо) марбут буда, ба талаффузи навохии шаркй ва шимолу шаркии Эрон дар атеар маворид хамонанд аст. Тафовутхои дигар аз назари лyF0т ва иcтилoхaги махаллй аcт, ки дар забони адабии AфF0ниcтoн ворид шудааст. Дигар он ки бaъзe аз калимоту иcтилoхaги илмиву фаннии дунёи имруз дар фoрcии Эрон аз забони фаротеавй ахз ва m^^oc шуда ва хамонхоро дар забони дарии AфF0ниcтoн ба cабаби иртибaгe, ки дар тайи яте ду карни охир бо Хиндустон дoштааcт аз забони aнглиcй гирифтаанд. Ба ин тарик дар вожагони форшву дарй андак иxтилoфaгe вучуд дорад. Ин ихтилофхо бо иртиботи фархангии миёни ду миллати дусту бародар ва хамнажоду хамзабону хамдин ба тадрич камтар мeшавад.
Манбаи аш^и ворид шудани иcтилoхaги нави шлхои охир тибки нишондоди Хонларй забони пушту мeбoшад, ки дар ин бора навиштааст: «Шумораи мaрдyмe, ки дар кишвари AфF0ниcтoн ба забони форши дарй мутакаллим хастанд ба мавчиби оморхои охир дар худуди панч миллион нафар аст. Аммо х,амаи caкaнaи он caрзaмин ин забонро мeдoнaнд ва ба кор мeбaрaнд. Дар coлхoи охир дар AфF0ниcтoн барои иcтилoхaги чадиди идорй ва илмиву фаннй алфoзe вазъ кардаанд, ки F0либaн рeшa ва coxти онхо аз забони пушту ахз шудааст. Монанди калимоти: пух,анзай, пух,антун, пух,онд, пухднвол, дар мукобили иcтилoхaги эронии: донишкада, донишгох, устод, донишёр ва f. [ниг.: 5, c. 291- 294].
Такроран зикр шудани вахдати забонй дар аcари Парвиз Нотили Хонларй «Забоншинош ва забони фoрcй» низ шохиди ycтyвoр будани y дар ин чодда acт, вaлe бо кaмe тaFЙирaг: «Фoрcй, яънe забони раcмй ва адабии Эрон, аз як тараф дар ХИнДycтoн нуфуз карда ва бо хиндй oмexтa ва забони «урду»-ро ба вучуд овардааст. Имруз ИН забон, гузашта аз кишвари Эрон, дар кгемати умдаи AфF0ниcт0н ва Чумхурии Тoчикиcтoн низ ривоч дорад» [3, c. 75].
Бо теботи ин дaлeлхo, метавотем назари донишманди дигари Эрон Чалол Матиниро аз маколаи y «Дар бораи забони форш» ё тарзи дурусти он «Дар бораи форш лeнгвeч», ки дар шумораи дуюми «Мачаллаи тахкикоти эрoншинocй- Эроннома»- и Aмeрикa, ки coли 1988 ба нашр рашда буд, шохид oвaрeм.
Чалол Матинй хостааст, ки тасдики фикри хешро бо гуфтаи зер ба исбот бирасонад: «Садриддин Aйнй... шоир ва нависандаи маьруфи Чумхурии Точикистон китобе навиштааст ба номи «Намунаи aдaбиëги точик». Вай дар ин китоб шархи ахвол ва намунахое аз осори шоирону нависандагонеро, ки ба замми вай ба «забони точикй» шеър суруда ва китоб навиштаанд овардаасг. Бо он ки Aйнй сахт кушидаасг шоирони форсизабонро аз Рудакй ба баьд «точик» биномад ва забонашонро «точикй», дар мавориди чанд, зохиран аз сари сахв, аз забони точикй, бо унвони «забони форсй» ëд карда ва ин амр хоки аз он асг, ки тaFЙири номи «форсй» ба «точикй» дар Точикистон марохили нахустинро мепаймуда аст. Чунон ки навиштааст: Содик Хоча Гулшании Бухорой ба забони форсй ЧyFрофиëи муфассале навишта» ва ë Aбyлкоcим Лохутии Кирмоншо хии шоирро, ки Aйнй аз y бо унвони «адиби сурх» низ ëд кардаасг, бо он ки дар зумраи шоирони точик ном бурда, дар як чо навиштааст: «Лохути аввалин касе аст, ки дар форсй ашьори инкилобиро биcëр суруда аст» ва чун аз рузномаи «Бухорои шариф» ном бурда, онро асари мухимме хонда, « ки дар соли 1912 ба забони форсй ба майдон кадам ниход», ва дар бораи мачаллаи «Оина» навишта: «Ин мачмуа ба забони туркй ва форсй. ..табъ ëфт», хамчунон ки дар бораи рузномаи «Кутулуш» (рахой-начот) низ навишта аст. Ин рузнома «...аз тарафи фиркаи иштирокиюни Бухоро, пеш аз Инкилоб... дар Тошканд мунташир шуда буд. «Кутулуш» харчанд ба забони узбакй нашр мешуд, баьзан макола ва шеьрхои форсии инкилобчyëнa хам дар y дарч меëфт». Вай ба хамин минвол аз кигоби «Тахзиб-yc-сурудаи худ барои «Мактаб кироати форсй» чопи 1910 ва 1917 Самарканд, ном бурда ва aбëге аз онро ба унвони намунае аз aдaбиëги точикй накл кардааст: Сахаргохон, ки булбул дар наво шуд, Гул аз шодй шукуфту Fyнчa во шуд. Шумо, эй булбулони 6ofh мактаб, Сахаргохон набояд хуфт хар шаб
Гуфтахои Чалол Матинй ва тайиди фикри y дар хусуси ин ки Aйнй сахт кушидааст шоирони форсизабонро аз Рудакй ба баъд «гочик» биномад ва забонашонро «точикй», дар мавориди чанд, зохиран аз сари сахв, аз забони точикй, бо унвони «забони форсй» ëд карда...ва Faйрa- ин худ мавриди тахлили хамачониба карор нагирифтани афкори Aйнй руи масъалаи забон аст.
Нахуст хаминро гуфтанй хасгам, ки донишманде чун Aйнй ки аз холати гузашгаи забон ба таври комил вокиф буд, хеч гох, сари ин нуктаи назар сахве накардаасг, балки ин исгилохогро хамеша муродифи якдигар ба кор бурда, кушиш намудааст, ки нуксонхои забони дохилу беруни марзиро бо исгифода аз исгилохоти фавк, нишон дода, дар поку фасех, ва ба омма наздик гардидани он сахми арзандае гузорад.
Манбаи тамоми навиштахои y, ин забони садсолахо суфташудаи ндакони мост ва забонесг адабй ва забонест дарй. Дар равону суфта ва адабй гардидани ин забон, на факат накши як ë ду нафар бузургони сухан, балки сахми асрхои аср гузоштаи бехтарин гуяндагони лафзи дарй нихон буд ва хасг. Зикри гуфтахои боло, яъне бо се ном ëд кардани забон дарй ва тафрикаафкании он чи тавре ки аз таьрих равшан аст ба донишмандони имрузаи мо, ки гунохро сари онхо бор карда, мехохем аз онхо эрод бигирем, набуда, мабдаи худро дорад. Ва ин мабда, ки Матинй низ дар маколаи худ бaëн намудааст, ба сдасат махлут мебошад: «...пас аз он ки аз авосати карни нуздахуми масехй ба баьд сарзаминхое аз Эрон чудо гардид ва муборизае бо забони форсй низ дар ибьоди васеъ дар шибхи корраи Х,инд, Осдеи Марказй ва шимоли руди Aрac [дaрëи Aрaкc] бо муваффакият рубару шуд, арбоби сдесат ва адибону таърихсозоне, ки дар хидмати сжсат^и хос буданд, ин бор ба тафрикаафканй дар байни хамин иддаи маъдуди форсизабонони Эрону AфFOниcтон ва бахше аз Осдаи Марказй пардохтаанд. Бадин тартиб, ки бархе аз ахли калам дар кишвари AфFOниcтон ва Чумхурии Точикистон дар панчох шасг сол пеш ба кори шигифтовар ва биcëр бе собикае дар души адаб даст заданд ва бо барномаи хамоханг барои он ки собит кунанд форсизабонони AфFOниcтонy Точикистон ба хеч вачх, хатто дар куруни гузашта низ бо Эрон иртиботе надоштаанд, номи забони форсиро дар ин ду кишвар тaFЙир доданд, чунон ки дар ин муддат, AфFOниcтон забони форсии роич дар кишвари худро, ки то замони Махмуди Тарзй номе чуз «форсй» надошт мунхасиран «забони дарй» меноманд (на порсй ë порсии дарй ë форсй ë точикй), ва дар Чумхурихои навбушди Точикистон ва Туркманисгону Узбакисгон низ забони форсиро «забони точикй» мехонанд (на порсй ë порсии дарй ë форсй ë дарй). Ab ин замон ба баъд аст, ки забони форсй бо се номи мухталиф форсй, дарй ва точикй дар се кишвар, дар олами адабу сдасат кадам ба майдон менихад.
Ин равияи ба вучуд омада, сипас чанбаи дигаре низ пайдо намуд, ки он бо номхои навгузошташудаи забони форси- дарии асрхои аср бидуни тaFЙироти ном идома ëфтa, марбут аст. Чунин назар, ки онро дар зер ëдовaр мешавем, на танхо барои мо, балки барои хамзабонхои беруни марзии мо низ воситаи хашму Faзaб гардидааст. «Кори ин тафрикаафкании (ба акидаи муаллифи
боло) зиракона, байни хамзабонони Эрону AфF0ниcтoнy Toчикиcтoн то бадон чо рacидaacт, ки имруз мо дар донишгоххои Эрон «Бахши забон ва адабиёги фoрcй» дoрeм ва дар Донишгохи Кобул «Дeпaртaмeнтй дарй (кaфeдрaи дарй)» доранд, ки дар хар ду маворид дaрcи такрибан якcoн тадрте мeшaвaд. Ва онгох, бо кабули ин ки фoрcию дарй ду забони мутафовит acт, дар Донишкадаи ховаршиноши Тошканд воксъ дар Чумхурии Узбaкиc тон дар канори забонхои урду, туркй, чинй, арабй ва Faйрa, ду бахши комилан мустакил: «Kaфeдрaи фoрcй» (бахши забони форш) ва «Kaфeдрaи дарй» (бахши забони дарй) вучуд дорад... дар шахри Самарканд... дар Донишкадаи адабиёги Донишгохи Aлишeр Навой, «Kaфeдрaи точикй» (бахши забони точикй) доранд, якинан илова бар бахшхои точикй дар худи Точикистон.
Бо назардошти гуфтахои фавк, мexocтaм ба таври фишурда, он aндeшaхoeрo низ, ки Матинй дар идомаи гуфтахои худ оБардааст, зикр намоям. Aßbano Матинй мухолифи он эроншиногон ва шaркшинocoнy бaьзe аз хамватанош acт, ки лафзи навзухури фoрcирo ба чойи фoрcии умумии забони рашии Эрон ба кор бурдаанд. Дуюм фoрcизaбoнoни AфF0ниcтoнy Точикистонро барои он зeри танкид гирифтааст, ки забони худашонро «дарй» ва «точикй» номидаанд ва барои номидани забони фoрcй бо он хама мeрocи гаронбахо, пaрхeз мeкyнaнд. Сeюм, мукобили «cиëcaти забони» аст, ки мо хамзабонони а€рхо идома ёфтаро, дар зарфи ним карн бо онки бо як забон cyxan мeгyeмy мeнaБиceм ва вонамуд мecoзeм, ки забонхои мо бо якдигар мутафовит acт, ба cyрaти бeгoнaгй дaрoБaрдaacт. Чахорум, бaьзe аз шaркшинocoн ва эрoншинocoн, дар coлхoи охир, зимни он ки аз aфF0нoнy точикон пайравй карда, забони ононро ба тартиби «дарй» ва «точикй» мeнoмaнд, дар ocoри худ лафзи форшро низ ба чойи форши умумй ба кор мeбaрaнд, ки ин дигар ба aфF0нoнy точикон марбут набуда, кор ва ташими донишмандони аврупой ва aмeрикoй аст. У, дар баробари шархи гуфтахои боло, аз энтcиклoпeдияи Британия мжол оварда, зикр мeнaмoяд, ки дар чопхои пeшинa аз забони рашии Эрон ва AфF0ниcтoн бо калимаи фoрcии умумй ном бурда буд, Бaлe дар нашри coли 1985 илова бар онки забони рашии AфF0ниcтoн пушту ва «дарй» бо кайди «навъи форш» ёд шудааст, навиштаанд, ки аз ce як киши чамъияти AфF0ниcтoн ба забони дарй, ё форш cyxan мeгyянд. Мавзуи биcëр мухим он аст, ки дар хамин чоп нахустин бор унвони мустакили забони форш низ чоп шуда ва онро ба забони фoрcии умумй rnc додаанд ва дар зeри унвони охир навиштаанд: «Забони фoрcии умумй (яъш фoрcии-дaрй) хамчунин фoрcй номида мeшaБaд. Вобаста ба ин, муаллиф изхор нaмyдaacт, ки мо хак дoрeм ин caБ0лр0 ба таври чиддй матрах coзeм, ки чй oмилe нaБиcaндaгoни ин энтcиклoпeдиярo бар он доштааст, ки дар як китоби мухими байналмилалй ба чунин кoрe дacт бизананд. Панчум, Матинй ба ивази забони фoрcии умумй чой додани забони фoрcирo аз тарафи эрoншинocoн ва шаркшиношн ва хатто бaъзe аз хамватанони ноогохи xeш ба манзилаи «тири xanoc» барои хамзабонию вахдати фархангии эрониёну точикону aфF0нoн мeхиcoбaд, ки тайиди ycтyБoр бар тафрикаафкании хоричиён барои чудо шхтани бародарони хамзабони дорои мeрocи фархангии муштарак буда, ки хар кaдoмe аз онхо барои ба вучуд омадани он ca^^ бocaзoe доштаанд. Aз ин лихоз, y аз эрoншинocoнy шaркшинocoни capocaри чахон, ки ба тахкики гузаштаю имрузаи Эрону AфF0ниcтoнy Toчикиcтoн мaшFyл мeбoшaнд такозо намудааст, ки аз ба кор бурдани лафзи форш ба чойи форш (форши умумй) забони рашии Эрон худдорй кунанд. Гузашта аз ин, барои ташхиш забони фoрcии мутадовили Эрону AфF0ниcтoнy Toчикиcтoн дар давраи хозира, тaрзe амал карданро зикр мeнaмoяд, ки дар бораи забонхои арабй ва англишю фaрoнcaБии дар кишвархои мухталиф ривоч дошта, амал мeшaБaд. Бо зикри чунин гуфтахо, забони рашии Эронро фoрcй ва забони AфF0ниcтoнрo фoрcй-aфF0нй ва фoрcии мутадовил дар Точикистонро форш-точикй ном мeбaрaд [ниг. : 2].
Мо aндeшaхoи болоро инчунин дар маколаи «Макоми забон ва адабиёг дар миллият», ки ба калами донишманди шинохта Мучгабои Минавй мутааллик буда, дар шумораи панчуми мачаллаи «Рохнамои китоб» ба табъ рашдааст, мушохида мeкyнeм. Муаллифи номбурда зимни нишондоди макоми забон ва адабиёг дар миллият мархилахои онро низ ёдовар мeшaвaд, ки дар ин бахш зикри онхоро бо вачхи фишурда вочиб мeшyмoрeм: «Дар мархалаи аввал хacтaнд, хaмзaбoнхoe, ки аз хам чудо хастанд, миcли aнглиcзaбoнхoи мутааллик, ба милали мухталиф, арабхои арабизабони дорои миллияти мачро, фoрcизaбoнoни aфF0нy эронию точик ва Faйрa хам. Дар мархилаи дуюм хacтaнд мамолик ва дaвлaтх,oe, ки бар хacби мавозини зохири хeч кадар муштарак ва чихати чoмeae барои эчоди вахдати миллй дар миёни афроди онхо дида нaмeшaвaд ё агар чунин мояи ичггимой хacт забонашон нecт. Мacaлaн, давлати ХинДycтoн мaчмye аз тавоифу аквом acт дорои acлy дину забону одоту фарханги мутанаввсъ ва мутабойин, ки вахдати миллй ба маънои аврупоии он дар миёни эшон ба вучуд наёмада аст. Дар мархилаи геюм мамолик ва давлатхои мycтaкили coхиби миллияти вохид мeшинoceм, ки мураккаб аз аквоми гуногуни дорои забонхои мухталиф аст. Яте аз онхо Сyиc (Швeйгcaрия) acт мураккаб аз мардуми олмонизабону иголиёизабон ва фрaнcaвизaбoн, ки биноро
бар вахдати миллй гузоштаанд. Дигар Инглистон аст мураккаб аз инглису ирландй ва уэлсхову шотландхо. Aдaбиëг ва забони уэлсй аз ирландию шотландй хар як дар макоми худ истиклоле дорад, вале мачмуи он чахор кавму чахор иëлaти Бритониëи Кабир хонда мешавад. Дар собик Шуравй буд, ки точику турку кирFизy казок ва бошкирду гурчию арманию исловй [славянй] ва Faйрa, инхо хамагй худро тасаннунан ва бар хасби табонй тобеини собик Шуравй мешумо риданд ва агарчи исман чумхурихои мустакили советии бо ном Точикисгону КирFизиcтон ва Казокистону Aрмaниcтонy Гурчисгон ва Faйрaхо вучуд дошт, ки хар як аз онхоро метавон дар хукми сарзамине донисг, ки аз исгиклоли сдасии дохилию хоричй махрум аст ва факат як нав Fyрyри кавмй ва эхсоси мубхаме дар бораи доштани савобики таърихии муштарак бо хамзабонхо ва хамнажод хои хеш доранд.
Дар Инглистон забони расмй ва муштараке, ки иборат аз забони инглисй бошад - ин аквомро то хадде ба хам муртабит месозад, бо он ки хар гох, касе як нафар уэлсй ë ирландй ë шотландиро инглис муаррифй кунад, y фавран эътироз ва гуфгаи муаррифро тасхех мекунад ва хамагй онхо савдои онро дар сар доранд, ки рузе мамлакати чудо бишаванд ва аз ин иттиходи ичборй бо инглис рахой ëбaнд, чуноне ки ниме аз Ирландия мучаззо гардидааст. Ва ахли он орзу доранд ва хатто доим дар чидоланд, ки шаш вилояти дигари Ирландия, яъне Ирландияи шимолиро, ки хануз чузъи Бригониëи Кабир аст низ озод созанд.
Дар Хинд то кунун забони расмии идорй, англисй аст, агарчи холо хиндихо саъй доранд, ки хиндиро забони расмй карор диханд... дар собик Чамохири Шуравй бешгар кушиши русхо масруфи ин буд, ки дар айни гаквияти забонхои махаллй забон ва фарханги русиро дар хама чо расмй ва мутадовил созанд ва чумлагиро русзабон бор биëвaрaнд. Яке аз намунахои хуб кавми турк аст дар Туркия, ки имруза вачхи иштироки афроди ин миллат забони туркй ва дар дарачаи дуюм дини ислом аст, ки исман давлат ба дин бастагй надорад. Ин кавм асосан турк набудааст чуз панчох шаст хазор нафар туркмонй, ки аз ахди салчукдени Эрон (дар худуди 460) то ахди ташкили салганати усмонй (карни хаштуми хичрй) ба тадрич аз хорич, ва бештари эшон аз рохи Эрон бадин сарзамин омадаанд ва бо аквоми сокини Ocиëи СaFир, ки аксари онон юнонй ва кадре арабу эронй ва бaкоëи аквоми сомию ордаии дигар буданд мамзуч, шуданд ва мубалши кавми акдаш, яъне дурага ва чандрага ба вучуд омад, ки забонашонро ба зур туркй карданд ва дини ислому маорифи исломро бешгар аз Эрону забони форсй гирифтаанд. Ба таври маснуи забони туркию дини исломро чихати чомеаи худ карор доданд ва хатго ба арабхою курдхо хам галкин мекунанд, ки шумо аслан туркнажоду туркзабон будаед ва баъзе аз эшон дар рохи тачмили ин матлаб тамоми хакоику маълумоти гаърихиро гaFЙир дода бар вафки майли худ гаъбиру гаъвил менамоянд» [9, с.449- 451].
Донишмандони эронй вахдати ин забонхоро кабл аз хама, дар тахкики лахчахои онхо донистаанд ва борхо низ ишора намудаанд, ки омузишу наздикшави бо хамдигар, замоне вокей мегардад, ки агар хусусиятхои лахчаву гуишхои онхо хамачониба мавриди баррасй, карор гиранд.
Вобасга ба ин гуфга, Aхмaдaлии Ричой хам дар бахши «Acолaти лахчаи бухорой»-и китоби худ ба ин масъала гаваччух намуда, сипас андешаи олими шинохтаи Эрон Маликушшуаро Бахорро низ мавриди назар карор додааст: Иноят ба лахчаи бухорошн, на танхо аз он руй аст, ки истилохот ë талаффузи хоси мардуми он сомон донисга шавад, балки ин амр сабаб хохад шуд, ки беш аз пеш аз чехраи зебои забони дарй парда ба як су равад.
Мархум Бахор, дар бораи ахамияти лахчахо, бахусус лахчахои Хуросону Мовароуннахр зимни бахсе дар бораи «ë [йо] -и мамола» менависад: «Дар забони дарй ва пахлавй ва хамчунин авесго ва фурси кадим дакоик ва латоифе аст, ки марбут ба тарзи такаллум ва ихтисосоти лахчае будааст ва ба махзи ин ки яке аз он лахчахо матрук гардидааст он дакоику латоиф ва вижагихои лахчай низ тарк шуда ва аз мден рафтаасг, чй аз руйи хат ва тартиби харф харгиз наметавон ба дакоики лахча ва тарзи бaëн ва гуфтори як забон ошно гардид, чунон ки мо имруз дуруст наметавонем бидонем, ки алфози катибахои Хахоманишй ва ибороти авесго ва рисолоти пахлавй бо чй харакоту оханге адо мешуда ва такяи савту оханги хар калима дар кучояш карор мегирифт ва аз хайси тундиву кундии хуруфи мусаввата чй холате дошта ва харакоти охирхои лyFaг, ки гохе мафтух ва гохе максур ва гохе бидуни эшбоъ аст то чй андоза мукаррар будааст, зеро тачвид ва кироати хосе аз тарафи уламои кироат ва нахви забони форсй бокй намондаасг. Хамин хукмро дорад забони дарй, ки хануз ба сурати зинда аст, чй мо дуруст намедонем, ки Фирдавсй ашъори худро чй гуна мехондааст, ва агар хам аз руйи кавоиди илми лyFат кисматеро бидонем ба тамоми чузъ чузъи он кавоид, ошно несгем-маазалак [новобасга аз ин] бо хамрохии охангхои шеърй ва ба каринаи лахчахои махаллй то андозае метавонем ба хакоике ошно шавем ва хар гох чамъе дар лахчахои Хуросон ва Мовароуннахр дакик шаванд ва чанде захмат бикашанд, шояд ин маълумот афзун шавад, зеро хануз осори лахчаи кадим дар Хуросон ва Туркисгон аз мгён нарафтаасг» [6, с. 21- 22].
Хулоса, донишмандони Эрон дар асару маколахои худ борхо ба ин масъала ру оварда, кушиши баркарорию устувор сохтани вахдати забониро кардаанд ва иллати ягонаро дар таъсири омилхои гайризабонй донистаанд. Онхо кабл аз хама пок ва фасех нигох доштани забони адабии муштарак ва холис будани онро аз хар гуна калимаю иборахои ношоями забонй хидоят намудаанд, ки мо тасдики ин фикрро дар маколаи дигаре бо номи «Бахори умедворон», ки соли 1948 дар шумораи хафтуми мачаллаи «Ёдгор» ба нашр расида буд, дучор меоем: «...хамин ки асри Нодирй ру ба завол гузошт ва кудрати марказии Эрон махсур ба чахор девори ин мамлакат гардид, забони мо хам ба тадрич, нуфузи худро дар хорич, аз даст дод ва забонхои дигар чойи онро гирифтанд. Сахл аст як идда аз забонхои аврупой, ки василаи интиколи илму адаби чадид ба шумор мераванд мекушанд, ки агар хам натавонанд чойи забони форсиро бигиранд лоакал бо интишори истилохоту тагйироти махсуси худ халале дар аркони он эчод намоянд» [7, с. 735].
АДАБИЁТ
¿|,l] ^^liJ ¿lyl ^li-¿^J 1- 0* .^^1231 ^..т-^ Sjl^^ji JLJ -.^«Lc 3 ^^jjlj 3 ^^¿¿l diL&U «jl5bl>» АЫ* // ^^.jlS Jo&> ^^J .ojlj ^lil 1
^jls ¿Lj ц ^ .^¿-i* J^^- .3 /Persian language/1811 .[^l* 2*3 -120Y l ^^J^^¿l-J oljljJlul- .^-jls ¿ljj3 ^^ii^JLj. JJl* ^jL*l> .3
22Y-123* .¿«J V1^ Jl ^ ok) ¿¿jl" .J"1* 2
olS^Jb - .^JIJI^J d^J Sjlj jJ Lgl£b ¿lj ^^Ujco^-l^lSb .1 010 -1211 '¿«j ¿[¿V - V^ .J3l Л> .0
280 -1203
^-^S ¿Lj jl ^lij JLsl ^L-^ 1 1 -Y - 1201.^ia& з . JLJ - ^¿l dL&L«jl5bL» Д-Ы*// ¿Ь-^&л^э jL .J1-.il ^l--^ 3
.Y- 1Y -. 1201 .^J з J3l SjUJj Jl~> - ^^¿jl" 3 ^¿¿l dL&L«jl^>L» АЫ* //
¿lSl^ ¿ljjl oU-i^j 3 oto^ ¿ljj di^x «^.llS" ^U-J&lj» //.cJl* jJ ¿¿l 3 ¿ljj flix .^з!—) .8 .1
303 -3Y * 1201 fjl^- .«¿—>3 » d^/^ls ¿Lj ¿liwSi&^.^L^LL» L-л* -.^Jt5" - JLJ .001 — 031 .1201 SJU^J .Y
ИДЕИ НЕКОТОРЫХ УЧЕНЫХ О ВАРИАНТАХ ЯЗЫКА ДАРИ
В статье рассматривается один из важных вопросов лингвистики, в частности иранистики, на которой в течение многих лет обращали внимание исследователи и ученые данной области. Идеи и обсуждения этого вопроса в основном зародились в период создания Академии языка и литературы в Иране, которая бъгла создана в 1935 году и продолжается до сих пор. Большое значение имеет исследование этого вопроса, как в таджикском, так и в иранском языкознании, которое проясняет некоторые нерешенные вопросы о вариантах этого языка. С другой стороны, ознакомление с идеями ученых и рассмотрение их мыслей может принести пользу развитию дари и его вариантов, которые перетерпели большие изменения в течение последних лет. Кроме того, проводя исследования в этой области, можно ознакомиться с идеями ученых, которые выполнили большую работу в этой области.
Ключевые слова: важные вопросы лингвистики, исследование проблемы, Академия языка и литературы, идеи ученых о языке дари и его вариантах.
SOME SCHOLARS IDEAS ABOUT DARI LANGUAGE VARIANTS
The article deals with one of the important issues of linguistics especially Iranistics, which has drawn the attention of the researchers and scholars of the field for years. Ideas discussing this issue mainly started at the period of establishing the Academy of Language and Literature in Iran, which was established in 1935, which is in progress even today. The research of this issue both in the Tajik and Iranian linguistics is of great importance which clarify some of the unresolved issues about the variants of this language. On the other hand, being aware with the ideas of the scholars and considering their thoughts may benefit the development of Dari and its variants, which undergone some changes during the last years. In addition, the researches in the field, may become familiar with the ideas of scholars who has completed great deal ofwork in this field.
Key words: important issues of linguistics, the research of the issue, the Academy of Language and Literature, the ideas of the scholars of Dari language and its variants.
Сведения об авторе:
Сулаймони У. - Таджикский национальный университет, доцент кафедры иранской филологии.
Адрес: 734025, Республика Таджики стан, г. Душанбе, пр. Рудаки 17.
Тел.: (+ 992) 919-13-08-25
About the author:
Sulaimoni U. - Tajik National University, Associate Professor of the Department of Iranian Philology.
Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 17.
Tel. : (+992) 919-13-08-25
