Научная статья на тему 'ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИДА АҲЛОҚИЙ-ПСИХОЛОГИК ЖАРАЁНЛАРНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ'

ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИДА АҲЛОҚИЙ-ПСИХОЛОГИК ЖАРАЁНЛАРНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
1163
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ички ишлар органлари / ахлоқий-психологик / агрессив / стресс / зуриқиш / аффектив ҳолат. / органы внутренних дел / морально-психологические / агрессивные / стресс / волнение / аффективное состояние

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Лепесов, А.Г.

Ички ишлар органлари ходимларининг хизмат вазифаларини бажариш чоғида фуқаролар билан мулоқат вақтида вужудга келадиган ходимларнинг ахлоқий-психологик томонларини муҳокама қилиш ва ички ишлар органлари тизимида ахлоқий-психологик таъминлаш бўлинмаларига заруриятини аниқлаш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОЗНИКНОВЕНИЕ ЭТИКО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ ПРОЦЕССОВ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ РАБОТНИКОВ ОРГАНОВ ВНУТРЕННИХ ДЕЛ

Обсуждение этико-психологических аспектов у сотрудников, возникающих при общении с гражданами при исполнении ими служебных обязанностей, и определение потребности в подразделениях морально-психологической поддержки в системе органов внутренних дел.

Текст научной работы на тему «ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИДА АҲЛОҚИЙ-ПСИХОЛОГИК ЖАРАЁНЛАРНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 12 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИ ХОДИМЛАРИНИНГ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИДА АХДОЦИЙ-ПСИХОЛОГИК ЖАРАЁНЛАРНИНГ

ВУЖУДГА КЕЛИШИ

А.Г.Лепесов

Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси магистратура "Ташкилий-тактик бошкарув" йуналиши тингловчиси

АННОТАЦИЯ

Ички ишлар органлари ходимларининг хизмат вазифаларини бажариш чогида фуцаролар билан мулоцат вацтида вужудга келадиган ходимларнинг ахлоций-психологик томонларини мууокама цилиш ва ички ишлар органлари тизимида ахлоций-психологик таъминлаш булинмаларига заруриятини аницлаш.

Калит сузлар: Ички ишлар органлари, ахлоций-психологик, агрессив, стресс, зурициш, аффектив уолат.

Обсуждение этико-психологических аспектов у сотрудников, возникающих при общении с гражданами при исполнении ими служебных обязанностей, и определение потребности в подразделениях морально-психологической поддержки в системе органов внутренних дел.

Ключевые слова: органы внутренних дел, морально-психологические, агрессивные, стресс, волнение, аффективное состояние.

Ш.М. Мирзиёев

Хрзирги кунда, давлатимиз рахбари томонидан ички ишлар органлари ходимлари олдига республикамизда жамоат хавфсизлигини таъминлаш, фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини ишончли

1 Узбекистон Республикаси Президента Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning - oliy-25-01-2020 (мурожаатвакти:

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

Халцимиз шуни яхши билиши керак: олдимизда узоц ва машаццатли йул турибди. Барчамиз жипслашиб, тинимсиз уциб-ургансак, ишимизни мукаммал ва унумли бажарсак, замонавий билимларни эгаллаб, узимизни аямасдан олдинга интилсак, албатта, уаётимиз ва жамиятимиз узгаради1.

15.03.2022 й).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 12 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

химоя килиш хамда конун устуворлигини таъминлаш вазифаси куйилган бир вактда, ходимлар томонидан узларининг хизмат вазифаларини бажариш вактида куплаб холатларда фукаролар билан шахслараро муносабат жараёнида улар билан носамимий муносабатларга киришиш холатлари куплаб учрамокда.

Ички ишлар органлари ходимлари касбий фаолиятида турли вокеа-ходисаларга нисбатан муайян муносабат билдириб, хиссиётларини у ёки бу тарзда намоён этадилар. Ходим психологиясида намоён буладиган бундай рухий холатлар вокеаликда содир этилган ходисалар таъсири натижасидир. Бу эса, уз навбатида, ходимнинг узига хос индивидуал-психологик хусусиятларини билдиради ва у хакидаги бирламчи тасаввурларни англашга ёрдам беради.

Ички ишлар органлари ходимлари томонидан хизмат вазифаларини амалга оширишларида, айникса жамоат жойларида фукаролар билан хизмат олиб борадиган хизматлар (профилактика инспектори, патруль пост ва йул патруль хизмати) ходимлари томонидан кучаларда фукаролар билан уларнинг мурожаатлари юзасидан ва бошка масалаларда сухбат олиб борганларида, ходимларнинг аклок-одоб коидаларига амал килмаслик холатлари ва купол муносабатда булишлари окибатида сунги вактларда фукаролар томонидан ходимларнинг харакатларидан норози булиб куплаб мурожаатлар килиш холатлари булаётганлигини куришимиз мумкин.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Юкоридаги йуналишларда хизмат олиб бораётган ходимларнинг ахлокий-психологик холатлари заифлашиб бориши албатта яхши холат деб булмайди. Бу эса уз навбатида халкимиз томонидан ички ишлар органлари ходимларига булган ишончнинг йуколишига олиб келади.

Ички ишлар органлари ходимлари хизмат жараёнида ва хизматдан ташкари пайтларда сузлашиш одобига, муомала маданиятига алохида эътибор каратишлари лозим. Х,ар бир сузни уз урнида куллаш, фукаролар билан хушмуомалада булиш ходимнинг мавкеини юксалтиради хамда обруйини белгилаб беради.

Х,ар бир ички ишлар органлари ходим фукаролар билан самимий муносабатда булиши, уларнинг мурожаатини диккат билан эшитиши, ваколати доирасида куриб чикиши ва масаласини хал килишга интилиши зарур. Фукаролар томонидан содир этилган хукукбузарликларни конунга зидлигини тушунтиради хамда конунда белгиланган чораларни куллаши зарур.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Ички ишлар органлари ходимлари эл-юрт осойишталиги посбони сифатида хизмат зарурияти туфайли чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахслар билан мулокотга киришганда кадди-коматини тик тутган холда, очик чехра билан уларнинг берган саволларига аник ва лунда жавоб беришга интилади. Уларни кабул килганда таржимон таклиф этади.

Ходим фукаролар билан сухбатлашишидан олдин узини таништириши, ходимнинг хизмат гувохномасини курсатиш талаб этилган холларда уша захоти талаби кондирилиши лозим. Сухбат давомида ходим тамаки махсулотларини чекиши, бирор нарсани истеъмол килиши ёки уларга нисбатан хурматсизлик

деб кабул килиниши мумкин булган бошка ножуя хатти-харакатларни содир

" 2 этмаиди.2

Киши идрок этиш, хотирлаш, хаёл суриш ва фикрлаш жараёнларида факат вокеликни билиб колмай, балки хаётдаги у ёки бу нарсаларга кайсидир маънода муносабат билдиради, уларга нисбатан у ёки бу тарзда хиссиётлар пайдо булади.

Эхтиёжларнинг кондирилиши ёки кондирилмаслиги кишида турли хил узига хос кечинмаларни: эмоция, аффект (хиссий портлаш), кайфият, кучли хаяжонланиш (стресс) холатларини ва хдс-туйгуларни хосил килади.

Х,иссиёт аксарият холларда рухий жараённинг узига хос куриниши сифатида факат эмоционал шаклда вужудга келади. Шу уринда хиссиёт узича эмас, балки билишга интилаётган, уни эгаллаётган шахсда маълум муносабатни намоён килувчи нарсалар, ходисалар ва харакатларнинг алохида хоссаси, хусусияти маъносида гавдаланади.

Шуни алохида таъкидлаш уринлики, куриш, эшитиш, хидлаш, кинестетик (харакат) сезги хамда идрокка тааллукли хиссиёт мухим ахамиятга эга. Масалан, маъмурий худуддаги хонадонлар, жамоанинг муносабатлари, хоналар, иш жойи, транспорт воситаларининг ранги ва бошкалар таассуротидан вужудга келган ёкимли ёки ёкимсиз хиссиёт мехнат самарадорлигига, хизматчиларнинг кайфиятига сезиларли таъсир утказади. Хотиржамлик, ёкимли мусика, шахслараро илик муносабатлар, муомала, ахиллик муваффакият кафолати, ижтимоий тараккиёт омили хдсобланади.

Агрессия (миссий портлаш) - кишини тез чулгаб оладиган ва шиддат билан утадиган жараён. У онгнинг анчагина узгарганлиги, хатти-харакатларни назорат килишнинг бузилганлиги, одамнинг узини узи идрок кила олмаслиги, шунингдек, шахснинг хаёти ва фаолияти узгариб колганлиги билан ажралиб

2Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг 2016 йил 30 май кунидаги 82-сонли буйруги.

267

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 12 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

туради. Аффект холатида бирданига катта куч сарф килиниши сабабли хам у киска муддатли булади. Агар оддий хиссиёт факат рухий хаяжонланишни ифода этади.

Х,иссий портлаш руй берганда киши узини назорат килаолмай колади, килаётган ишининг окибатини уйламайди ва акл-хушини йукотиб куяди. Тормозланиш мия кобигини эгаллаб, кишининг тажрибаси, унинг маданий ва маънавий асосларда мустахкамланган муваккат богланишларнинг таркиб топган тизимини ишлатмай куяди. Масалан, жиноятчилик оламида кучли рухий хаяжонланиш холатида касддан одам улдириш (ЖКнинг 98-модда) ёки кучли рухий хаяжонланиш холатида касддан баданга огир ёки уртача огир шикаст етказишда (ЖКнинг 106-модда) аффектив холатларни кузатиш мумкин. Миссий портлашдан кейин холдан тойиш, мажолсизлик, барча нарсаларга бефарк муносабатда булиш, харакатсизлик, баъзан эса мудрок босиш бошланади. Шу сабабли, ички ишлар органлари ходимлари хизмат фаолияти мобайнида фукаролар билан сухбатни амалга ошириш жараёнида шахснинг хиссий холатига катта эътибор бериш максадга мувофикдир. Сабаби, инсон аффектив холатга тушганида килаётган хатти-харакатларини назорат эта олмайди, бу эса ходимнинг хаёти учун хавфли куриниш олиши хам мумкин.

Стресс узи нима? Стресс - инсон организмининг ташки мухитга нисбатан реакцияси. Инсон мияси тананинг барча аъзоларига куп гормонларни юборади. Натижада юрак тез-тез уради, кон босими ошади, упка кискаради ёки кенгаяди, мушаклар таранглашади. Инсон нима булаётганини хали тулик тушунмасидан организм харакат килишга тайёр туради. Стрессли вазият утиб кетгач, организм юкори тайёрлик холатидан чикиб, меъёрий фаоллигига кайтади.

Ижобий ва салбий стресс - кийин ва хавфли вазиятларга тайёр туришингизга ёрдам берадиган табиий реакция. Стресс холатида пайдо буладиган реакция миянгизда бошланади. Ижобий стресс тез харакат килишингизга ёки жавоб кайтаришингизга имкон беради. Маълум даражадаги стресс максадингизга эришишга ёки бирор ишни яхширок бажаришга, мисол учун, имтихон топшириш, ишга кириш учун сухбатдан утиш ёки спорт мусобакаларида катнашишда муваффакият козонишингизга хисса кушади.

Лекин давомий, кучли ёки сурункали стресс сизга зарар келтиради. Организмингиз кайта-кайта ёки доимий равишда юкори тайёрлик холатида булса, сиз жисмонан, хиссан азоб чекишингиз ва аклий кобилиятларингиз пасайиши мумкин. Хулк-атворингиз, жумладан, бошкаларга булган

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

муомалангиз хам узгариши хеч гап эмас. Сурункали стресс туфайли инсон ичкиликка ружу куйиши, гиёхванд моддаларни кабул килиши, дориларни суиистеъмол килиши, меъёридан ортик овкат ейиши, тамаки чекиши ва бошка ёмон одатларга берилиши мумкин. Бу хатто одам депрессияга тушишига, силласи куришига ёки жонига касд килиш хакида фикрлар келишига сабаб булади.

Гарчи стресс хаммага бир хил таъсир килмаса-да, у купгина касалликларни келтириб чикариши мумкин. Стресс инсон танасининг деярли барча аъзоларига таъсир килади.3

Стресс холатида шахснинг хатти-харакатлари кескин тарзда узгаради, кузгалишнинг умумий реакцияси пайдо булади, харакатлари тартибсиз равишда амалга оширилади. Стресснинг кучайиши эса тескари реакцияга олиб келади, натижада сустлик, заифлик, фаолиятсизлик устуворлик кила бошлайди. Стресс холатида физиологик узгаришлар ташки томондан карийб кузга ташланмаслиги мумкин, бирок муаммони ечишдаги кийинчилик, диккатни таксимлашдаги саросималикни стресснинг ташки ифодаси деб тахмин килиш мумкин. Шахс стресс холатида телефон ракамини адаштиради, вактни чамалашда янглишади, онг фаолияти енгил бузилади, идрок кулами тораяди ва бошка холатлар кузатилади.

Ички ишлар органлари ходимлари хизмат фаолияти мобайнида стресс холатига хам тушишлари мумкин. Бундай холатларда, одатда, ходим узининг хиссий холатини бошкара олмаслик, муомаласида куполлик, вазиятни тугри бахолай олмаслиги, мантикий тугри карор кабул кила олмаслик, диккатни тугри таксимлай олмаслиги ва шу каби салбий куринишдаги рухий жараёнлар юзага келиши мумкин. Шу сабабли хар бир ички ишлар орагнлари ходими узида турли куринишдаги нохушликлар, стресс ва асабий холатни юзага келтирувчи омилларга карши узида етарли психологик билимлар, иродавий фазилатларни шакллантириши лозим.

ХУЛОСА

Юкорида келтириб утилган ушбу хулосаларни Ички ишлар органларининг хукукбузарликлар профилакиткаси хизматининг профилактика инспекторларига нисбатан кулланилганда шахс муаммосини урганишнинг икки тенденцияси (интилиш, гоя, фикр, майл, тамойил маъноларини англатади) бирлигини кузатиш мумкин булади.

3https://www.jw.org/uz-cyrl/кутубхона/журналлар/уЙFOнинг-1-2020-март-апр/стресс-узи-нима/

269

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 12

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Юкорида таъкидланган фикрлар асосида, хулоса урнида шуни айтиш лозимки, хукукбузарлик ва жиноятчиликнинг олдини олишда, ички ишлар органлари ходимлари самарали хизмат олиб боришлари учун, ходимларни психологик жихатдан соглом килишимиз лозим. Бунинг учун эса албатта ушбу психология сохасида етук мутахассисларни топиб ички ишлар органларига кабул килиб, ички ишлар органларида ахлокий-психологик булинмаларини ташкил килиш лозим деб уйлайман.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси.

2. Узбекистон Республикасининг 2016 йил 16 сентябрь кунидаги "Ички ишлар органлари тугрисида"ги УР^-407-сонли конуни.

3. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг 2021 йил 21 октябрь кунидаги 400-сонли буйруги.

4. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг 2016 йил 30 май кунидаги 82-сонли буйруги.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.