Научная статья на тему 'ИБН СИНО АСАРЛАРИДА ТАБИИЙ ФАНЛАР ВА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ ТАЛҚИНИ'

ИБН СИНО АСАРЛАРИДА ТАБИИЙ ФАНЛАР ВА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ ТАЛҚИНИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

219
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ибн Сино / “Тиб қонунлари” / экологик тарбия / ижтимоий тарбия / инсон саломатлиги / табиат ва жамият / гигиеник тарбия / Ибн Сина / «Законы медицины» / экологическое воспитание / социальное воспитание / здоровье человека / природа и общество / гигиеническое воспитание

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Ғ. Р. Тулишов

Ибн Сино таълимотлари нафақат тиббиёт, балки экологик тарбия нуқтаи назаридан ҳам қимматли ёдгорликлардан ҳисобланади. Машҳур табиб инсонларнинг саломатлиги ва сифатли ҳаёт кечиришларида тоза сув, тоза атроф-муҳитнинг таъсирини кенг баён этган. Инсонлар ҳаёт фаолиятига таъсир этувчи санитар-гигиеник талаблар ҳақида ҳам батафсил тўхталган. Мазкур мақола Ибн Сино асарларини экологик тарбия нуқтаи назаридан таҳлил этишга бағишланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Учение Ибн Сины являются ценными памятниками не только с точки зрения медицины, но и с точки зрения экологического просвещения. Знаменитый врач подробно описал влияние чистой воды и чистой окружающей среды на здоровье и качество жизни людей. Также подробно рассмотрены санитарно-гигиенические требования, влияющие на жизнедеятельность людей. Данная статья посвящена анализу творчества Ибн Сины с точки зрения экологического воспитания

Текст научной работы на тему «ИБН СИНО АСАРЛАРИДА ТАБИИЙ ФАНЛАР ВА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ ТАЛҚИНИ»

National University of Uzbekistan Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023

Quality education — the foundation of Sifatli ta'lim — O'zbekiston

Uzbehistan's^evelopment^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^araqqiyotin

HEH CHHO ACAP^APHAA TAEHHH OAH.TAP BA ЭКО.TОГHК TAPEHfl

TA^^HHH

Г. Р. Тулишов

УзМУ "Педагогика ва умумий психология кафедраси" укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ибн Сино таълимотлари нафакат тиббиёт, балки экологик тарбия нуктаи назаридан хам кимматли ёдгорликлардан хисобланади. Машхур табиб инсонларнинг саломатлиги ва сифатли хаёт кечиришларида тоза сув, тоза атроф-мухитнинг таъсирини кенг баён этган. Инсонлар хаёт фаолиятига таъсир этувчи санитар-гигиеник талаблар хакида хам батафсил тухталган. Мазкур макола Ибн Сино асарларини экологик тарбия нуктаи назаридан тахлил этишга багишланган

Калит сузлар: Ибн Сино, "Тиб конунлари", экологик тарбия, ижтимоий тарбия, инсон саломатлиги, табиат ва жамият, гигиеник тарбия

АННОТАЦИЯ

Учение Ибн Сины являются ценными памятниками не только с точки зрения медицины, но и с точки зрения экологического просвещения. Знаменитый врач подробно описал влияние чистой воды и чистой окружающей среды на здоровье и качество жизни людей. Также подробно рассмотрены санитарно-гигиенические требования, влияющие на жизнедеятельность людей. Данная статья посвящена анализу творчества Ибн Сины с точки зрения экологического воспитания

Ключевые слова: Ибн Сина, «Законы медицины», экологическое воспитание, социальное воспитание, здоровье человека, природа и общество, гигиеническое воспитание

ABSTRACT

Ibn Sina's teachings are valuable monuments not only from the point of view of medicine, but also from the point of view of environmental education. The famous physician has extensively described the impact of clean water and clean environment on people's health and quality of life. The sanitary and hygienic requirements that affect people's life activities are also discussed

May 6, 2023

166

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of ^^bM^an's^evelopmen^^^^^^^^

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston

in detail. This article is devoted to the analysis of Ibn Sina's works from the point of view of environmental education

Keywords: Ibn Sina, "Laws of Medicine", environmental education, social education, human health, nature and society, hygienic education

Ибн Сино урта асрнинг машхур алломаларидан бири ва саломатлик тугрисидаги карашлари билан дунёга машхур файласуфлардан биридир. Ибн Синонинг Тиб конунлари, Нажот китоби, Билим китоби ва фарзанд парваришига оид китобларида санитар-гигиеник талаблар ва экологик карашлар уз ифодасини топган. Ибн Синонинг "Агар чанг ва губор булмаганида инсонлар минг йил яшаган булар эди" дея таъкидлаганини тез-тез учратамиз. Хдкикатан, файласуф бундан бир неча юз йиллар олдин инсон саломатлиги учун нималарга эътибор бериш кераклигини айтиб утган. Ибн Сино инсон соглигига тоза атроф-мухит ва соглом турмуш тарзининг таъсири алохида урин тутиши хакида куп далиллар келтирган ва геронтология фанининг асосини яратган. Олимнинг "Донишнома", "Китоб аш-шифо", "Тиб конунлари" асарлари эндицлопедик асарлар хисобланади. "Тадбири манзил" -турар жойнинг тузилиши, "Минералогия" каби асарларида санитар-гигиеник ва экологик тарбия элементларини куриш мумкин. Ибн Синонинг тиббиётга оид комусий асари «Китоб ал-конун фит-тибб» 5 мустакил катта асардан таркиб топган: уларнинг хар бири маълум сохани изчил, хар томонлама ёритиб беради. Биринчи китобда тиббиётнинг назарий асослари, унинг предмета, вазифалари, булим ва методлари, касалликнинг келиб чикиш сабаблари, белгилари, согликни саклаш йуллари, киши анатомияси хакида мазмундор, аниклиги билан кишини таажжубда колдирувчи кискача очерк, согликни кандай саклаш кераклиги хакидаги таълимот (кейинчалик гигиена деб номланган) баён этилади. "^онун"нинг бу китобини хозирги замон ички касалликлар дарслигига тенглаштириш мумкин. "^онун"нинг оддий дориларга багишланган иккинчи китобида 800 га якин дорининг хусусиятлари, уларни тайёрлаш ва истеъмол килиш усуллари баён этилган. Ибн Сино симоб, унинг бирикмаларини дори килиб ишлатишни биринчи булиб тавсия этади, шаробни кувватга киритувчи, жарохатларни тозаловчи дори сифатида ишлатади. Учинчи китобда айрим органлар (хатто соч, тирноклар)нинг касалликлари, уларни даволаш усуллари баён этилади, уни махсус патология дарслиги деб атаса хам булади. Бу китобда бош мия, нерв, куз, кулок, бурун, томок, корин, тиш, юрак, жигар, буйрак касалликлари батафсил

May 6, 2023

167

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston

тахлил килинади. "^онун"нинг туртинчи китоби организмнинг умумий касалликлари ва уларни даволашга багишланади. "^онун"нинг бешинчи китобида мураккаб дориларнинг организмга таъсири, уларни тайёрлаш, истеъмол килиш усуллари - яъни фармакологияга багишланади. Олим тиббиётнинг асосий вазифасини инсон соглигини саклаш, агар касаллик пайдо булган булса, бу касалликни келтириб чикарган сабабларни аниклаш ва уларни йукотиш оркали согликни тиклашдан иборат дея таъкидлайди. Тиб илмида назарий билимлар ва амалиёт узаро боглик булиши, бир-бирига асосланмоги зарур, акс холда у ривож топмайди. Ибн Сино касалликни урганишда объектив шароитни хар томонлама тахлил килади ва мавжуд шарт-шароитларни инсон соглигига таъсир курсатади дея тахлил килади. Мухитдаги табиий факторлар, сув ва хавонинг таркиби, оркали касаллик таркатувчи кузга куринмайдиган бактериялар ва микро ва макро мухит хакидаги фикрларни олга сурди. "Крнун" минг йилар давомида хакимлар учун асосий кулланма булиб келди. Урта асрларда "конун" Шаркдагина эмас, балки гарб-мамлакатларининг университетларида хам талабалар учун тиббиётдан ягона кулланма эди.

Ибн Синонинг "Китоб уш-шифо" асарида турли тиббиёт илмларига: ботаника, геология, минералогия, астрономия, математика, экология, кимёга оид куп маълумотлар келтирилади. Унинг тогларнинг вужудга келиши, Ер юзасининг даврлар утиши билан узгариб бориши, зилзиланинг сабаблари каби турли жараёнлар хакидаги фикрлари кейинчалик геология илмининг мустакил равишда ривож топишига катта таъсир курсатди. Айрим жойларнинг бир вактлар денгиз булганлиги, шу сабабли каттик катламларда турли денгиз хайвонларининг излари сакланиб колганлиги хакида хам турли мисоллар асосида фикр юритилади; метеоритлар, вулканлар хакида маълумотлар келтирилади. Минералогия илмининг ривожида хам ибн Синонинг хизмати катта. У минералларни 4 гурухга - яъни тошлар, эрийдиган жисмлар, ёнувчи жисмлар, тузларга ажратади.

Кимёда хам ибн Сино замонасининг билимларини умумлаштиришга харакат килиб, турли асарлар езди, тажрибалар утказди. Хусусан, унинг органик кимё сохасидаги фикрлари кейинги давр мутахассислари томонидан юкори бахоланди. У оддий металлни кимматли металлга айлантириш устида фикр юритувчи алхимикларни танкид килди. Ибн Сино астрономия сохасида Птолемейнинг геоцентрик назариясига асосланиб, табиат ходисаларини сабабларини тахлил этишга харакат килди, турли тажрибалар утказиш учун янги астрономик асбоб

May 6, 2023

168

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston ^^^^^^^araqqiyotining^oydevor^

яратиш, ботаникада турли усимликларнинг табиий хусусиятларини урганиш, илмий терминология яратиш сохасида иш олиб борди.

Ибн Сино соглом турмуш тарзини тарбиялаш масалаларида, айникса, чиникишни, жисмоний машклар билан шугулланишни кайд етади. Олим тананинг хар бир кисми учун узига хос машклар мавжудлигини таъкидлайди. Ибн Сино жисмоний тарбия назариясини, жисмоний маданият асосларининг узига хос махсус кодини, акл ва танани соглом саклаш учун жисмоний машклар конунлари мажмуини яратди. Олим нафакат болаларнинг жисмоний тарбияси хакида гапиради, у жисмоний машкларнинг етук ва кекса одамлар учун фойдалилиги хакида гапиради. Х,ар хил турдаги жисмоний машклар, ваннанинг организмга таъсири, массаж зарурлиги каби масалалар олимлар томонидан саломатлик ва узок умр куришни мухофаза килувчи омиллар сифатида кайд этилган. Демак, Ибн Сино инсон саломатлигини асраш меъёрлари каторида овкатланиш тартибини, тана вазни, атроф-мухитнинг таъсири - яъни экологик шароитларни, инсонларнинг кийиниш маданиятини, жисмоний тарбияни асосий омиллар дея белгилайди. Олимнинг фикрича, саломатликни мухофаза килишнинг энг мухим талаблари жисмоний машклар, пархез ва уйкуга риоя килишдир. Бинобарин, инсон саломатлигини саклашнинг учта асосий элементи - жисмоний фаоллик, овкатланиш сифати ва рациони, уйку хозирги кунда хам энг долзарб масалалардан хисобланади.

Хулоса урнида таъкидлашимиз мумкинки, Ибн Сино асарлари нафакат тиббиёт фанларини урганишда, балки табиий фанлар, инсон саломатлиги, экология ва атроф-мухит, санитария-гигиена жихатларини камраб олган нодир асарлар хисобланади. Кадимги ёдгорликларни интерпретацион методда тахлил килиш ва урганиш, таълим-тарбия тизимида мавзуларни янада бойитишга, мазмунан такомиллаштиришга хизмат килади.

REFERENCES

1. Абу Али Ибн Сино. Тиб конунлари. Уч жилдлик сайланма. -Т.: Абдулла Кодирий номидаги халк мероси нашриёти, 1992.

2. Маттиев, И. Б. Взгляды Ибн Сина о здоровом образе жизни / И. Б. Маттиев.—Текст:непосредственный//Актуальные вопросы современной педагогики : материалы I Междунар. науч. конф. (г. Уфа, июнь 2011 г.). — Уфа : Лето, 2011. — С. 47-49. — URL:

ttps: //moluch.ru/conf/ped/archive/18/685/

May 6, 2023

169

National University of Uzbekistan Quality education — the foundation of Uzbekistan's development

p

Volume 4 | NUU Conference 3 | 2023 Sifatli ta'lim — O'zbekiston taraqqiyotining poydevori

3. Abdullayeva G. A. THE IMPORTANCE OF MORAL NEEDS IN THE UPBRINGING OF THE INDIVIDUAL //Scientific Bulletin of Namangan State University. - 2020. - Т. 2. - №. 6. - С. 463-469.

4. Хамрокулова, Ш., & Тулишов, Г. (2023). ОИЛА-ИЖТИМОИЙ ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ СУБЪЕКТИ. Results of National Scientific Research International Journal, 2(1), 291-296.

5. Хамрокулова, Ш. Э. (2021). Умумтаълим мактабларида экологик таълим-тарбияни такомиллаштириш масалалари. Academic research in educational sciences, 2(3), 379-384.

6. Хамрокулова, Ш. Э. (2020). ГЕОГРАФИЯ ДАРСЛАРИДА УКУВЧИЛАРНИ КАСБГА ЙУНАЛТИРИШНИНГ УЗИГА ХОСЛИГИ. ГЕОГРАФИЯ: ПРИРОДА И ОБЩЕСТВО, 1(3).

7. Хамрокулова Шахноза Эркиновна (2022). УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИ ЮКРРИ СИНФЛАРДА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ БЕРИШНИНГ ПЕДАГОГИК-ДАСТУРИЙ ИМПЛЕМЕНТАЦИЯСИ. Современное образование (Узбекистан), (3 (112)), 47-52.

8. Хусанов, Э. Т. (2022). ЭКОЛОГИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА И ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ МОЛОДЕЖИ В НОВОМ УЗБЕКИСТАНЕ. Science Time, (4 (100)), 24-29.

9. https://e-tarix.uz/shaxslar/140-ibn-sina.html

May 6, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.