Научная статья на тему 'АБУ АЛИ ИБН СИНО ТИББИЙ ТАРБИЯ ХУСУСИДА'

АБУ АЛИ ИБН СИНО ТИББИЙ ТАРБИЯ ХУСУСИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
635
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
тиббиёт / тиббий тарбия / тиббий таълим / тиб қонуни / бола саломатлиги

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Б.Ж.Шамсиддинов, З.О.Жакбаралиева

Миллий ўзликни англаш жараёнида ҳам тарихимизни ҳар томонлама чуқур ўрганиш, тахлил қилиш, янги ўрганилган тарихий воқеалар тафсилоти билан яқинда танишиш Марказий Осиё мутаффаккирарининг илмий меросини ҳар томонлама, холисона тадқиқ этишни, уларнинг бутун жахон илмфани, маданияти равнақига қўшган хиссаларини мукаммал ўрганишни талаб қилади. Ушбу мақолада Ибн Синонинг тиббий тарбия хусусидаги қарашлари ўрганилган ва таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АБУ АЛИ ИБН СИНО ТИББИЙ ТАРБИЯ ХУСУСИДА»

АБУ АЛИ ИБН СИНО ТИББИЙ ТАРБИЯ ХУСУСИДА

Б.Ж.Шамсиддинов

Узбекистан давлат санъат ва маданият институтининг Фаргона минтакавий

филиали З.О.Жакбаралиева Кукон шахар, 41-мактаб

Аннотация: Миллий узликни англаш жараёнида хам тарихимизни хар томонлама чукур урганиш, тахлил килиш, янги урганилган тарихий вокеалар тафсилоти билан якинда танишиш Марказий Осиё мутаффаккирарининг илмий меросини хар томонлама, холисона тадкик этишни, уларнинг бутун жахон илм-фани, маданияти равнакига кушган хиссаларини мукаммал урганишни талаб килади. Ушбу маколада Ибн Синонинг тиббий тарбия хусусидаги карашлари урганилган ва тахлил килинган.

Калит сузлар: тиббиёт, тиббий тарбия, тиббий таълим, тиб конуни, бола саломатлиги.

ABU ALI IBN SINA ON MEDICAL EDUCATION

B.J.Sхамsiddinov

Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Z.OJakbaralieva School №41, Kokand

Abstract: In the process of national identity, a comprehensive study of our history, analysis, recent acquaintance with the details of newly studied historical events requires a comprehensive and objective study of the scientific heritage of Central Asian thinkers, their contribution to the development of world science and culture. This article examines and analyzes Ibn Sina's views on medical education.

Keywords: medicine, medical education, medical education, medical law, child health.

Республикамиз микиёсидаги согликни саклаш сохасидаги Олий ва урта махсус билим юртларида тиббий таълим сифатини ошириш хамда малакали тиббиёт ходимларини тайёрлаш буйича хам куплаб самарали ишлар амалга оширилди. Бу жараён узлуксиз давом этмокда. Миллий узликни англаш жараёнида хам тарихимизни хар томонлама чукур урганиш, тахлил килиш, янги урганилган тарихий вокеалар тафсилоти билан якинда танишиш Марказий

Осиё мутаффаккирарининг илмий меросини хар томонлама, холисона тадкик этишни, уларнинг бутун жахон илм-фани, маданияти равнакига кушган хиссаларини мукаммал урганишни талаб килади.

Марказий Осиё мутафаккирларидан бири, тиббиёт сохасига улкан хисса кушган Абу Али ибн Синонинг ижтимоий фалсафий ва табиий илмий карашлари марказида асосан шахс ва унинг рухияти, маънавий олами, дунёкараши тугрисидаги гоялар урта асрлардан то хозирги кунларгача энг долзарб масалалардан бири эканлиги шубхасиздир.

Инсон Ибн Сино фалсафасининг мухим таркибий кисми булиб, унда инсон феъл-атвори факат шахсий хусусиятлари билан эмас, балки уни ураб турган ва фаолиятининг муайян кирраларини изохлайдиган шарт-шароит ижтимоий-тарихий вокелик таъсири билан белгиланиши таъкидланади. Атрофимизни ураб турган мавжудлик бир яхлит оламдан иборат булиб, шахс унинг кичик бУлаги хисобланади. Ибн Сино инсонларни билим ва маърифат учогини ёкишга, хар бир масалага илмий, аклий ёндашишга, ростгуй виждонли булишга, фан маданиятини эгаллашга, хуллас, инсонийликнинг энг яхши хислатларини узида акс эттириб, мужассамлаштиришга ва инсон деган улуг номни янада кутаришга чакиради.

Мамлакатимизда согликни саклаш сохасида хам куплаб ислохотлар амалга оширилмокда. Президентимиз Ш.М. Мирзиёев томонидан 2017-йил 7-февралда ишлаб чикилган "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Х,аракатлар стратегияси"нинг 4-устувор йуналишининг 2-бандида ахолини ижтимоий химоя килиш ва согликни саклаш тизимини такомиллаштириш юзасидан максадли ишлар амалга оширилмокда. Асосан согликни саклаш сохасини тубдан ислох килиш, ахолини тиббий саводхонлигини ошириш, энг аввало ахолига тиббий хизмат курсатиш кулайлигини юкори савияларда ташкил килиш хамда сифатини ошириш, турмуш тарзини шакллантириш сохасида Президентимиз Ш.М.Мирзиёев рахбарлигида куплаб амалий ишлар килинди. Жумладан, катта ёшли авлодни куллаб-кувватлаш, ижтимоий нафакалар бериш тартибини такомиллаштириш, соуликни саклаш сохасини ислох этиш чора тадбирлари киритилган булиб, 78 та туман тиббиёт бирлашмасини, 7 та шахар ва 2 та вилоят куп тармокли тиббиёт автотранспорт билан таъминлаш режалаштирилмокда.

Мустакилликка эришишимиз туфайли аждодларимиз,

мутафаккирларимизнинг бой тарихий кадриятлари, илмий мероси, минг йилликларни камраб олган бетакрор ва жозибали маданияти кайта тиклана бошланди. Унитилаёзнган она тилимизга, рухиятимизга кайтдик, миллий урф-одатларимиз ва анъаналаримиз кайтадан кад ростлади. Давлатимиз

рахбариятьининг сайъи-харакатлари турмушнинг барча сохаларидаги амалга ошираётган ислохотлари натижасида миллий кадриятларимиз нафакат тикланибгина колмаслан, улардан фойдаланган холда ривожлантирилмокда.

"Ибн Сино "Тиб конунлари" асарида инсонлардан учрайдиган куплаб касалликларни даволашга чора буюради. У асосан касалликнинг кузгатувчи хаво хамда сувга катта эътибор беради. Унинг сув оркали утувчи кузга куринмас жониворлавр хакидаги фаразлари диккатга сазовордир. Шу сабабли хам сувни кайнатиб, сузиб истеъмол килишни таъкидлайди" [Петров. Б.Д.Ибн Сина. М.1980.58-бет], чунки кайнок сув коринни камрок шиширади ва организмда тезрок таркалади. Айникса захарли хаво нафас оркали тортилса, одамга чечак, улат касаллиги юкиши мумкинлиги, согликни саклаш хакидаги билдирган фикрлари, инсонларнинг жисмоний машклар билан шугулланиши, овкатланиш ва ухлаш тартиби хакидаги алломанинг кимматли фикрлари хозирги кунларда хам уз кийматини йукотмаган. Унинг фикрича инсон мунтазам равишда жисмоний машклар билан шугулланиб туриши, овкатланиш ва ухлаш жараёнида режимга риоя килса, киши хеч качон касал булмайди. Жисмоний машклар баданда ортикча моддалар йигилиб колишига халакит беради, пай ва нервларни мустахкамлашга хизмат килади, касалликнинг олди олинади. Албатта, хар бир жисмоний машк инсонларнинг ёшига, шарт-шароитига мос равишда олиб борилиши таъкидланади.

Шу билан бир каторда, баданни тоза тутишга ахамият беришни ва хаммом, массаж, ички кийимларни доимо алмаштириб туришни маслахат беради. Абу Али ибн Сино болалар тарбияси унинг саломатлиги тугри таълим тарбия бериш усуллари хусусида хам келажак авлодларга куп кимматли фикрлари ва илмий изланишлари натижаларини колдирган. Шу сабабли хам биз мутафаккирни хакли равишда педиатрия фани асосчиларидан бири деб аташимиз мумкин. "Ибн Сино узининг "Тиб конунлари" асарида бола тарбияси ва гигиенаси тугрисида бир канча асосли фикрларни ёзиб колдирган. Бу сохада Ибн Сино табибликлан купрок тарбиячига ухшаб кетади. Ибн Сино уз тиббий маслахатларида нафакат инсонни сог-саломатлигини саклаб колишгина эмас, балки унинг хулк-атворини яхшиланишига хам катта эътибор каратишни таъкидлайди" [Терновский В.Н. Авиценна. Казан, 1937 й. 62-бет]. Оналарга хали бола тугилмасиданок унинг тарбиясига тайёргарлик куришни маслахат беради. Тугилгандан кейин эса бола феъл атворини уртача саклаш зарурлигини уктиради. Болани тарбиялаш ва вояга етказиш мобайнида уни хадеб жигига тегмаслик, жахлини чикармаслик, куркитмаслик, хафа килмаслик, кайгу ва уйкусизликдан саклаш каби холатларга эътибор бериш зарурлигини хам уктириб утади. Болани мана шу холатларда эътибор каратиб парваришлаган такдирда бола тугри усади, бора-бора бу одатлар унга малака булиб колади.

Масалан, газаб инсонни кучли киздиради, кайгу кучли куркитади, хафсаласизлик нафсоний кувватни бушаштиради ва мижозни бузилишига олиб келади.

Ибн Сино тогун касали билан вабони фарк килган. Узидан олдин утган Бахоуддин ар-Розий чечакни мустакил бир касаллик деган булса, Ибн-Сино уни юкумли эканини айтади.

Ибн Сино сувчечак ва кизамикни касаллик сифатида биринчи булиб тавсиф этган эди. Унгача юнон медиклари буни билишмас эдилар. "У уша даврларда кенг таркалган чечакни даволаш методлари ва профилактик ишлар режасини тузиб, кизамикни даволаш ва симптомларини белгилаб чикади. У касал ётган хона хавосини янгилаб туриш, баъзи баъзида сандал дарахти ёгочини тутиб туришни таъкидлайди. Даволаш ишларида у камфора ишлатиш, хушбуй мева шарбати, гулоб,. ^атик, сув, омухта килинган сирка ичириш, аччик бодом дори булиши мумкинлигини, мева ва резаворлаар бериб туришни тавсия килади" [Ибн Сино, тиб конунлари" 571 бет]. Лекин Ибн Сино касалларни даволаш жараёнида хар бир дард, касалликларга алохида ёндашиш масаласини уртага ташлайди. У касал одам ёши, яшаш шароити, иклими, касб-кори касалликка олиб келган сабабларини урганиш зарурлигини айтади. Шу билан бирга, Ибн Сино ундай шароитда инсон организми канча муддат маълум бир дардга чалинган-чалинмаганлиги ва бу дард унда юз берган бошка касаллик окибати булган-булмаганлиги каби масалаларни уртага ташлайди.

Ибн Сино киши организмини хар томонлама кузатади. У бир аъзо касалини унга ёндош турган кушна аъзодан кидириб куришни маслахат беради.

Аммо баъзи холларда касалликни дархол аниклаб булмайди, бундай холларда мутааккир маълум бир ишораларга караб аниклашни тавсия килади. Буларга "огиздаги мазам хамда унинг хуллиги ва куруклиги, дагаллиги ва силликлиги хамда хидидан, кусиш оркали меъдадан чикадиган нарсалардан, ё ахлат, ё товушли, ё товушсиз чикадиган елдан, юзнинг ва огиз ичининг рангидан, огрик ва аламлардан, меъдага мос келадиган 1ки зарар килдиган овкат, ичимлик ва дорилардан билинади" [Петров. Б.Д. Ибн Сина М. 1980. 3637 бетлар].

Ибн Сино табибларга хар кандай касалликка алохида-алохида хамда хар томонлама ёндошишни маслахат беради, жигар касаллигини пархез билан даволаш масаласини илгари суради. Бу хил касалликларга Ибн сино майиз, анжир, анор суви кабиларни истеъмол килишни тавсия килиб, медицина тарихчиларининг фикрига кура, у худди келажакдаги глюкоза ва инсулинларни олдиндан фараз килган булади. Чунки анор сувининг инсулинсимон таъсир кучи мавжуд.

Ибн Сино сарик касаллигининг пайдо булишига хам тугри бахо беради. Ибн Сино яшаган даврда дин пешволарининг катти; назоратига карамай катта жасорат курсатиб жаррохлик амалиётларини хам олиб борган эди. Уни тиббиётга оид асарларида синган, чиккан, майиб булган таъна аъзоларини тузатиш борасида хам куп кимматли фикр-мулохзалар баён килинган. Ибн Синонинг табобатда эришган ютукларидан яна бири кузнинг касалликлари хакидаги тиббий карашларидир. Асрлар давомида купкина врач ва олимлар куз кандай килиб курар экан, деган масала устида бош котирдилар. Ибн Синога кадар кузнинг энг мухим кисми унинг гавхари деб хисобларан эди. Гиппократ хам шундай деб уйлаган эди. У вактларда куздан нур чикади, бу нур бирор нарсага тушиб, унда акс этиб унинг шаклий ифодаини беради деб улайдилар.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, Абу Али Ибн Синонинг бутун инсониятга колдирган ижтимоий-фалсафий, табиий-илмий мероси бугунги кун исоният маънавий дунёкарашининг шаклланишида ва ёшларни тиббий тарбиялашда мухим ахамиятга эгадир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Петров. Б. Д. Ибн Сина. М. 1980. 58-бет

2. Терновский В.Н. Авиценна. Казан, 1937 й. 62-бет

3. Ибн Сино, тиб конунлари" 571 бет

4. Shaxrinsa, M., & Husanovna, A. M. (2022). O 'ZBEK MILLIY ETNO-LIBOSLARI TARIXIGA BIR NAZAR. Oriental Art and Culture, 3(1), 571-577.

5. To'ychieva, S. N. M. (2021). ERTAKLAR-BOLALAR TAFAKKURINI RIVOJLANTIRUVCHI VOSITA. Oriental Art and Culture, 2(4), 94-98.

6. No'Monovna, T. Y. S. (2022). AXBOROT-KURUBXONA MARKAZI XODIMLARI FAOLIYATIDA NUTQ MADANIYATI VA NOTIQLIK SAN'ATINING AX,АМIYATI. Oriental Art and Culture, 3(1), 589-597.

7. Numonovna, T. S. (2021). The Role of Books in Raising the Morale of Young People. International Journal of Culture and Modernity, 11, 25-31.

8. Boshmonov, M. (2021). MONOPREDIKATIV GAPLARNING LISONIY PARADIGMATIKASI. Oriental Art and Culture, 2(4), 393-400.

9. Туйчиева, Д. (2022). АМИР ТЕМУРНИНГ КИТОБХОНЛИК ОДОБИ ХУСУСИДА. Oriental Art and Culture, 3(1), 176-185.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.