Научная статья на тему 'СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ ГАРАНТИЙ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРАВА ГРАЖДАН НА КВАЛИФИЦИРОВАННОЕ МЕДИЦИНСКОЕ ОБСЛУЖИВАНИЕ В УЗБЕКИСТАНЕ'

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ ГАРАНТИЙ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРАВА ГРАЖДАН НА КВАЛИФИЦИРОВАННОЕ МЕДИЦИНСКОЕ ОБСЛУЖИВАНИЕ В УЗБЕКИСТАНЕ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
126
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
медицинское обслуживание / здравоохранение / государственные медицинские учреждения / бесплатная медицинская помощь / пациент / медицинская помощь / неотложная помощь. / medical care / healthcare / state medical institutions / free medical care / patient / medical care / emergency care.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Сафарова Хулкар

В статье анализируются вопросы, связанные с конституционно-правовыми гарантиями прав граждан на квалифицированную медицинскую помощь. Рассмотрены понятие, правовая природа и особенности квалифицированной медицинской помощи. Раскрыты формы оказания квалифицированных медицинских услуг и механизмы их организации.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF THE CONSTITUTIONAL AND LEGAL GUARANTEES OF ENSURING THE RIGHT OF CITIZENS TO QUALIFIED HEALTHCARE IN UZBEKISTAN

The article analyzes issues related to constitutional and legal guarantees of citizens’ rights to qualified medical care. The concept, legal nature and features of qualified medical care are considered. The forms of providing qualified medical services and the mechanisms of their organization are discussed.

Текст научной работы на тему «СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ ГАРАНТИЙ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРАВА ГРАЖДАН НА КВАЛИФИЦИРОВАННОЕ МЕДИЦИНСКОЕ ОБСЛУЖИВАНИЕ В УЗБЕКИСТАНЕ»

UDC: 349.4(042)(575.1)

Сафарова Хулкар

Тошкент давлат юридик университети "Конституциявий хукук" кафедраси укитувчиси

УЗБЕКИСТОНДА ФУЦАРОЛАРНИНГ МАЛАКАЛИ ТИББИЙ ХИЗМАТДАН ФОЙДАЛАНИШ ^УЦУЦЛАРИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ КОНСТИТУЦИЯВИЙ-^УЦУЦИЙ КАФОЛАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация. Мацолада фуцароларнинг малакали тиббий хизматдан фойдаланиш ууцуцларини таъ-минлашнинг конституциявий-ууцуций кафолатлари билан боглиц масалалар таулил этилган. Унда малакали тиббий хизмат тушунчаси, юридик табиати ва узига хос хусусиятлари ёритиб берилган. Малакали тиббий хизматни амалга ошириш шакллари, уларни ташкил этиш механизмлари курсатиб берилган.

Калит сузлар: тиббий хизмат, соглицни сацлаш, давлат тиббиёт ташкилотлари, бепул тиббий хизмат, бемор, тиббий ёрдам, тез тиббий ёрдам.

Сафарова Хулкар

преподаватель кафедры «Конституционное право» Ташкентского государственного юридического университета

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ ГАРАНТИЙ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРАВА ГРАЖДАН НА КВАЛИФИЦИРОВАННОЕ МЕДИЦИНСКОЕ

ОБСЛУЖИВАНИЕ В УЗБЕКИСТАНЕ

Аннотация. В статье анализируются вопросы, связанные с конституционно-правовыми гарантиями прав граждан на квалифицированную медицинскую помощь. Рассмотрены понятие, правовая природа и особенности квалифицированной медицинской помощи. Раскрыты формы оказания квалифицированных медицинских услуг и механизмы их организации.

Ключевые слова: медицинское обслуживание, здравоохранение, государственные медицинские учреждения, бесплатная медицинская помощь, пациент, медицинская помощь, неотложная помощь.

Safarova Khulkar

Lecturer of the Department of Constitutional Law,Tashkent State University of Law

IMPROVEMENT OF THE CONSTITUTIONAL AND LEGAL GUARANTEES OF ENSURING THE RIGHT OF CITIZENS TO QUALIFIED HEALTHCARE IN UZBEKISTAN

Abstract. The article analyzes issues related to constitutional and legal guarantees of citizens' rights to qualified medical care. The concept, legal nature and features of qualified medical care are considered. The forms of providing qualified medical services and the mechanisms of their organization are discussed.

Keywords: medical care, healthcare, state medical institutions, free medical care, patient, medical care, emergency care.

Бугунги кунда мамлакатимизда ахолига тиб-бий ёрдам курсатишнинг замонавий тизими-ни шакллантириш, ^ишло^ врачлик пунктлари, шахар ва ^ишло^ оилавий поликлиникаларини ташкил этиш ор^али бирламчи тиббий-санитария ёрдамини курсатиш тизимини такомиллаштириш, тиббий ёрдам курсатишнинг ягона марказлашган тизимини яратиш, фу^ароларга, жумладан, жой-ларда ю^ори технологияларга асосланган тиббий ёрдам курсатувчи республика ихтисослаштирил-ган илмий-амалий тиббиёт марказлари тармоги-ни такомиллаштириш буйича кенг ^амровли чора-тадбирлар амалга оширилмовда.

Узбекистонда согли^ни са^лаш тизимининг у ёки бу масалаларини тахлил ^илиш ва мав-жуд муаммоларни хал ^илишга ^аратилган бир ^атор тад^и^отлар утказилганлигини хам эъти-роф этиш зарур. Жумладан, жамоат саломатли-ги ва согли^ни са^лашни бош^ариш масалалари (Б. Мамащулов [1], Т.Г. Тульчинский, Е.А. Ва-равикова [2]) согли^ни са^лаш тизимини молия-лаштириш моделларининг жахон амалиёти-да ^улланишининг узига хослиги масалалари (Н.Х. Буриева [3] М.Н. Умурзакова [4] ), сог-ли^ни са^лаш тизимини ислох ^илишнинг де-мографик омиллари (Д. Тургунов [5]), согли^ни са^лаш тизимида мехнатга ха^ тулаш масалалари (М. Хайдаров [6]), тез тиббий ёрдам курса-тиш хизматини мувофи^лаштириш масалалари (Р. Муминов [7]), тиббиёт ахборот тизимлари-нинг яратиш зарурати масалалари (Х.Ж. Рахим-боев [8]) ва бош^аларни курсатиб утиш мумкин.

Аввал ^айд этиб утилганидек, инсон ху^у^ла-рини химоя ^илувчи куплаб хал^аро шартно-маларда согли^нинг одамлар фаровонлиги ва ^адр-^иммати учун хал ^илувчи ахамиятга эга эканлиги, шунингдек, согли^ни са^лашни ривож-лантиришда давлатларнинг жавобгарлиги эъти-роф этилган.

Хал^аро муносабатларнинг тенг ху^у^ли субъекти сифатида Узбекистон ахолини малакали тиббий ёрдам олишга булган ху^у^лари консти-туциявий норма даражасида белгилаб берилиб, ушбу сохада миллий ^онун хужжатлари тизими ишлаб чи^илган.

Конституциямизнинг 40-моддасида хар бир инсон малакали тиббий хизматдан фойдаланиш ху^у^ига эга эканлигини мустахкамлаш ор^али дунё хамжамиятига мамлакатимизни умуминсо-

ний кадриятларга соди^ давлат эканлигини на-моён ^илди.

Мазкур конституциявий норманинг узига хослиги шундаки, ушбу норманинг ху^у^ий ^ад-рият сифатида тан олиниб, унинг бош ма^сади баркамол авлодни етиштириш, жисмонан соглом, рухан тетик инсонни тарбиялаш, шакллантириш-дан иборат. Ана шундай шахсгина келажакни асо-сий пойдевори була олади.

Узбекистон Республикаси Конституциясидан тортиб барча норматив-ху^у^ий хужжатлар Инсон ху^у^лари умумжахон декларацияси тамо-йилларига асосланган холда ишлаб чи^илганли-гини алохида ^айд этиш зарур.

Хар йили давлатимиз томонидан маълум сохага багишланиб йил номини эълон ^илини-шига эътибор ^аратсак, утган йиллар давомида инсонни саломатлигини са^лаш буйича ун икки маротаба ушбу сохага багишланганлигини куза-тиш мумкин. Жумладан, "Соглом авлод йили", "Соглом она ва бола йили", "Сихат-саломатлик йили", "Мустахкам оила йили", "Ижтимоий химоя йили", "Ёшлар йили", "Кишло^ таравдиёти ва фаровонлиги йили", "Баркамол авлод йили" "Хомийлар ва шифокорлар йили", "Соглом бола йили", "Кексаларни эъзозлаш йили", "Хал^ би-лан муло^от ва инсон манфаатлари йили"нинг хар бири учун алохида ишлаб чи^илган давлат дас-турлари асосида амалга оширилиб, миллий нор-матив-ху^у^ий хужжатлар тизими шулар ор^али доимий равишда такомиллашиб борган.

Ушбу давлат дастурларининг мазмун-мохия-тини умумлаштирувчи асосий масала бу - Узбекистон Республикаси ахолисининг согливда булган ху^у^ларининг доимий равишда таъминлаш буйича ташкилий-ху^у^ий чора-тадбирларни амалга оширишдан иборат.

Бугунги кунда Узбекистон Республикаси сог-ли^ни са^лаш тизимини ислох ^илишнинг энг мухим йуналишларидан бири сифатида согли^-ни са^лаш сохасидаги миллий ^онунчиликни унификациялаш хамда тиббий хизмат сифатини ошириш ва беморлар ху^у^ларини химоя ^илиш, шунингдек, тиббиёт ходимларининг масъулияти ва химояланганлигини кучайтиришга ^аратилган тугридан-тугри таъсир ^илувчи ^онунларни ^абул ^илиш долзарб саналади.

Мазкур масалаларни хал ^илиниши олдимиз-га миллий норматив-ху^у^ий хужжатларни ^о-

нунчиликни, хукукни куллаш амалиёти ва илгор хорижий тажрибани асосий танкидий тахлил ки-лиш заруратини куймокда [9].

Дастлаб, ушбу сохадаги махсус конун санал-ган Узбекистон Республикасида белгиланган хар бир инсон малакали тиббий хизматдан фойдала-ниш хукукини хаётга жорий килиш буйича кабул килинган норматив-хукукий жужжат сифатида Узбекистон Республикаси "Фукаролар соглигини саклаш тугрисида'ги конунини тахлил килсак [10].

Конуннинг асосий фундаментал масалалари-дан бири саналган принципларига эътибор карат-сак, конуннинг 3-моддасида фукаролар соглигини саклашнинг асосий принциплари сифатида согликни саклаш сохасида инсон хукукларига риоя килиниши, ахолининг барча катламлари тиббий ёрдамдан бахраманд була олиши, профилактика чора-тадбирларининг устунлиги, соглигини йукотган такдирда фукароларнинг ижтимоий хи-моя килиниши, тиббиёт фанининг амалиёт билан бирлиги белгилаб куйилган.

Куриниб турибдики, конун принциплари ижтимоий йуналишга каратилган булиб, Жахон Согликни Саклаш Ташкилоти, бошка нуфузли халкаро ташкилотлар стандартлари ва тавсияла-рини миллий конун хужжатларига имплементация килиш, Халкаро тиббий-санитария коидаларини амалга ошириш, шаффофлик, согликни саклаш хизматлари билан тулик камраб олишни таъмин-лаш, юкори технологик тиббий ёрдамдан фой-даланиш имкониятини ошириш каби принцип-лар назарда тутилмаган. Конун 1996 йилда кабул килинганлиги ушбу конуннинг мазкур масалалар-га эътибор каратилмаганлиги сабабларини тушу-ниш имконини беради.

Конуннинг 13-моддаси эътиборга мо-лик, унга кура: "Узбекистон Республикаси фукаролари согликни саклаш борасида дахлсиз хукукка эгадирлар", - деб белгиланган. Ушбу конун мазмуни Конституциянинг 40-моддасига унчалик мос келмайди деб хи-соблаймиз. Сабаби Конституциямизнинг ушбу тахлил килинаётган нормаси, тиббий хизмат олиш хукуки буйича кафолатларни Узбекистон фукароларига эмас, балки хар бир инсонга такдим этади. Шу боис мазкур конун нормасини "Узбекистон Республикасида барча шахслар соглицни сацлаш борасида дахлсиз ууцуцца эгадирлар" деб узгартириш таклиф килинади.

Тугри, конуннинг навбатдаги моддаси, ажна-бий фукаролар ва фукаролиги булмаган шахслар-нинг согликни саклаш хукукини узгача тартибда мустахкамлашга каратилган булса-да, лекин уму-мий фундаментал коида сифатида Узбекистон худудида барча шахсларнинг согликни саклаш хукуки дахлсизлигини белгилаш зарур.

Узбекистон Республикаси "Фукаролар соглигини саклаш тугрисида"ги конуни талабла-рига кура Узбекистон Республикасида согликни саклашнинг давлат, хусусий ва бошка тизимлари йигиндисидан иборат ягона согликни саклаш ти-зими амал килади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 1 апрелдаги "Согликни саклаш сохаси-да хусусий секторни янада ривожлантириш чо-ра-тадбирлари тугрисида" ПК-2863-сонли каро-ри сохага хусусий секторни жалб килишнинг янги механизмларини жорий килишга каратилганлиги билан характерланади.

Мазкур карор билан белгилаб берилган олти устувор йуналишлар орасида хусусий тиббиёт муассасаларининг ташхис куйиш ва даволаш буйича замонавий юкори технологияли усулларни кенг куллаган холда кенг ахоли катламлари, жумладан, ижтимоий химояга мухтож фукароларга юкори малакали тиббий ёрдам курсатишга каратилган хизматлар кулами ва турларини кенгайтиришни хар томонлама рагбатлантириш масаласи мухим ахамиятга эга булиб, вазифа бажарилиши давлат ва хусусий сектор томонидан шахснинг согликка булган хукукларини руёбга чикариш механизмларини яратилишини англатади [11].

Ушбу йуналишда кабул килинган яна бир ко-нуности хужжат сифатида Узбекистон Респуб-ликаси Президентининг 2019 йил 16 апрелдаги "Согликни саклаш сохасида давлат-хусусий шерикликни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" ПК-4290-сонли карорини кайд этиш зарур.

Ушбу карор билан тасдикланган "Согликни саклаш сохасида давлат-хусусий шериклик тугри-сида"ги низомга мувофик согликни саклаш соха-сида давлат-хусусий шериклик тушунчаси, унинг лойихасини шакллантириш, амалга ошириш, тендер муносабатларини тартибга солиш, шериклик шартномасини тузиш билан боглик муносабатлар тартибга солинган.

Согликни саклаш сохасида хусусий секторни янада ривожлантириш, давлат-хусусий шерик-ликни такомиллаштиришга каратилган ушбу ис-лохотлар инсонларнинг согликка булган хукуки-ни таъминлашда мухимдир. Буларнинг барчаси келгусида факатгина ушбу сохада давлат сектори-ни ривожлантириш оркали ахолининг соглик хо-латини юкори даражада ушлаб булмайди.

Согликни саклаш сохасида давлат-хусусий шерикликни жорий этиш истикболли масалалар-дан бири саналади. Шунга карамасдан бугунги кунда хусусий тиббиёт хизматини фукароларни согликни саклаш буйича яратилган миллий ти-зимга кенгрок интеграция килиш талаб килинади [12]. Ушбу жараённи нафакат Тошкент шахрида, балки барча худудларда бир теккис ривожлантириш зарур. Бунинг учун хусусий тиббиёт сохасига давлат-хусусий шерикликни янги механизмлари-ни киритиш заруратини куяди.

Бизнингча, ушбу сохада куйидагиларни амал-га ошириш зарур:

биринчи, хусусий тиббиёт ташкилотларининг ихтисослашувлари худуддаги кенг таркалган ка-салликларни даволашга каратилган такдирда уларга биноларини куриш учун доимий фойдала-ниш асосида бепул ер участкалари такдим этиш;

иккинчи, кам фойдаланиладиган ёки реконструкция килиш ёхуд капитал таъмирлашни (кайта жихозлашни) талаб киладиган мавжуд давлат тиб-биёт ташкилотларини хусусий тиббиёт учун ижа-рага бериш тизимини жорий килиш;

учинчи, давлат тиббиёт ташкилотларининг айрим функциялари ёки хизматларини тадбиркор-лик субъектларига аутсорсинг асосида утказиш.

Бугунги кунда давлат согликни саклаш ти-зими ва у билан биргаликда фаолият курсата-ётган хусусий тиббиёт муассасалари уртаси-да катта фаркни вужудга келаётганлигини тан олиш зарур. Лекин аксарият фукароларимиз хусусий тиббиёт муассасаларидан кура давлат тиббиётига купрок мухтожликни сезади. Бу хо-лат, албатта, фукароларимизнинг арзон ва ма-лакали тиббий хизматдан фойдаланиш эхти-ёжи ва хукуклари билан бевосита богликдир.

Бепул тиббий ёрдам курсатадиган да-волаш-профилактика муассасалари руйха-ти Узбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 10 ноябрдаги ПФ-2107-сон "Узбекистон Республикаси согликни саклаш тизи-

мини ислох килиш давлат дастури тугриси-да"ги фармони билан тасдикланган [13]. Маз-кур руйхат йилдан-йилга кискариб бораётган-лигини, шунингдек, бундай йулланмаларни олиш кийинчиликларини хам кайд этиш зарур.

Мазкур бепул тиббий хизматларнинг барча-си давлат томонидан бюджет маблаглари асосида амалга оширилади. Шу боис ушбу маблагни сарфланиши ва тартиби алохида конуности хуж-жатларда курсатиб утилган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 26 февралдаги ПФ-3214-сонли фармо-ни билан Республика ихтисослаштирилган мар-казлари томонидан Давлат бюджет маблаглари хисобига тиббий ёрдам курсатиладиган имтиёз-ли тоифадаги шахсларнинг руйхати, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2008 йил 18 мартдаги 48-сонли карори билан Вилоят куп тармокли тиббиёт марказида Давлат бюджети маб-лаглари хисобига тиббий ёрдам курсатиладиган имтиёзга эга булган шахслар руйхати тасдикланган.

Барча республика ихтисослаштирилган ил-мий-амалий тиббиёт марказлари томонидан Узбекистон Республикасининг Давлат бюджети маблаглари хисобига тиббий ёрдам курсатиладиган имтиёзли тоифадаги шахслар руйхатига 16 тои-фа шахслар киритилганлигини кайд этиш зарур. Лекин асосий фукаролар тоифаси ушбу руйхатда йуклигини хам кайд этиш зарур [14].

Имтиёзли тоифага кирувчи беморларга ордер бе-риш, уларни шифохонага жойлаштириш ва Давлат бюджети маблаглари хисобига даволаш киийматини тулаш тартиби Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2004 йил 8 июндаги 264-сонли ка-рори билан тасдикланган (2-илова) [15].

Шуни хам кайд этиш зарурки, давлат томони-дан кафолатланган тиббий ёрдам хажмининг бел-гилангандан ортикча тиббий ва бошка хил хиз-матлар курсатиш кушимча хизматлар булиб, ахо-ли томонидан белгиланган тартибда хак туланади.

"Ахолининг санитария-эпидемиологик осо-йишталиги тугрисида"ги Узбекистон Республика-си конуни ва унинг ахамияти бугунги пандемия шароитда янада долзарб эканлиги яккол намоён булди.

Ушбу конунда ахолининг санитария-эпиде-миологик осойишталиги, давлат санитария назо-рати, инсоннинг яшаш мухити, санитария-эпи-демиологик вазият, чекловчи вазият (карантин),

юкумли ва паразитар касалликлар тушунчалари-га аник таъриф бериб утилган булиб, шу билан биргаликда ахолининг санитария эпидемиологик осойишталиги сохасидаги давлат сиёсатининг асосий йуналишларини белгилаб берган.

Ушбу конуннинг иккинчи булими кулай атроф-мухитга эга булиш, одамларнинг соглиги ва атроф-мухит холати тугрисида маълумот олиш, инсон саломатлигига етказилган зарарнинг ур-нини коплаш ва санитария-гигиена сохасидаги инсон хукукларини химоя килишга оид бошка коидаларни кафолатлайди. Бундан ташкари, хар бир фукаро ушбу конуннинг юридик ва жисмо-ний шахсларнинг ахолининг санитария-эпидемио-логик осойишталиги сохасидаги хукук ва мажбу-риятларидан фойдаланган холда ушбу сохани ривож-лантиришда уз хиссасини кушиши мумкин [16].

Ижтимоий тармокларда бир неча йил аввал тез тиббий ёрдам курсатишда прописка суралаётгани хакидаги мурожаатлар ва мухокамалар булиб ут-ганди. Барчамизга маълумки, тез тиббий ёрдам хизматининг асосий вазифаси фукаронинг хаёти-га хавф тугдирадиган холатларда биринчи тиббий ёрдамни курсатишдир. Ушбу тиббий ёрдам барча холатларда - бемор Узбекистон фукаросими ёки чет эллик мехмонми, бундан катъи назар, бепул курсатилади. Узбекистон Республикаси Консти-туциясининг 40-моддасида хам катъий белгилаб куйилган: "Хар бир инсон малакали тиббий хиз-матдан фойдаланиш хукукига эга". Тез тиббий ёрдам чакирикларида чакирик манзилга етиб бор-ганда, албатта, беморнинг руйхатга олинган ман-зили тугрисидаги маълумот суралади. Бу мавжуд меъёрий хужжатларда белгиланганидек, чакирик когозидаги "руйхатга олинган манзили" графаси-ни тулдириш учун амалга оширилади.

Тошкент шахрига мехмон булиб келганлар ва муайян жойда вактинчалик руйхатда турувчилар-га Тошкент шахрида доимий пропискаси булган Узбекистон Республикаси фукаролари билан тенг тартибда тиббий ёрдам курсатилади. Бу масалада конунчилигимиз инсонийликнинг шу даражада чуккисига чикканки, хаттоки прописка у ёкда тур-син, шахснинг фукаролиги хам тез тиббий ёрдам курсатиш жараёнида ахамиятга эга эмас.

"Фукаролар соглигини саклаш тугрисида'ги Узбекистон Республикаси конунининг 29-мод-дасига кура энг куп таркалган касалликлар, ши-кастланиш, захарланиш ва шошилинч ёрдам та-

лаб этиладиган бошка холатларни даволаш давлат согликни саклаш тизими муассасаларида бепул ва хар кандай чекловларсиз курсатилади. Хаёти ёки соглиги учун хавфли холатда булган шахсга шошилинч ва (ёки) кечиктириб булмайдиган тиббий ёрдам курсатишни асоссиз равишда рад этиш Узбекистон Республикаси Маъмурий жа-вобгарлик тугрисидаги кодексининг 591-модда-сига мувофик тегишли маъмурий жавобгарликни келтириб чикаради. Беморга жойида ёрдам кур-сатилгач, шифохонага олиб бориш талаб килина-диган холатлар мавжуд булса, Согликни саклаш вазирлигининг тегишли хужжатларига асосан тез тиббий ёрдам ходими беморни Тошкент шахрида жойлашган шифохоналарга олиб бориши лозим. Хулоса килиб айтадиган булсак, тез тиббий хизмат курсатишда прописка билан боглик масалаларнинг рукач килиниши конунбузарлик хисобланади.

Фукароларни согликни саклаш сохасидаги яна бир мухим хукуки бу - уз соглигига таъсир этувчи омиллар хакида, жумладан, яшаш худу-дининг санитария-эпидемиология жихатидан хо-тиржамлиги тугрисида, овкатланишнинг окилона нормалари хусусида, товарлар, ишлар, хизматлар, уларнинг хавфсизлиги, санитария нормалари ва коидаларига мувофиклиги тугрисида уз вактида ва аник ахборот олиш хукукига эга эканлигидир.

Ушбу хукукни амалга оширилиши, айникса, COVID-19 пандемияси даврида алохида мухим ахамият касб этмокда. Пандемия вактида ушбу хукукни таъминлаш буйича ижтимоий тармоклар, айникса, телеграм каналларидан кенг фойдаланиш жараёнини кузатишимиз мумкин. Лекин ушбу услуб хар доим хам республиканинг барча катламларини камраб олмади, факатгина респуб-ликадаги вазият хакида умуман маълумотлар би-лан чекланилди.

Лекин хар бир худуд кесимида короновирус ин-фекциясининг таркалиш географияси, худуди хаки-да маълумотлар такдим этилмади. Бундан ташкари, тест асосида касаллик тасдикланмаган, лекин ало-матлари бир хил булган касалларни расмий ста-тистикага киритилмаганлигини хам маълумотлар шаффофлигини таъминлашга имкон яратмади.

Бизнингча, ахоли учун куйидаги чора-тадбир-ларни ушбу сохага киритиш вакти келди:

биринчи, тиббий хизмат курсатиш ва тиббий муассасалар тугрисида маълумотлар олиш электрон платформасини яратиш;

иккинчи, шифокорларнинг малакаси ва иш тажрибаси, кабул вакти, электрон навбат тугри-сида маълумот олиш, жумладан, узок масофадан туриб навбат олиш тизимини жорий килиш;

учинчи, давлат ва хусусий тиббиёт муасса-салари томонидан курсатилаётган хизматлар си-фатини, жумладан, тиббий персонал фаолиятини бахолаш имкониятини яратиш.

Шу билан биргаликда, фукаро уз соглигининг холати тугрисида тугри маълумот, жумладан, текшириш натижалари, кандай касаллик билан огриганлиги, кандай ташхис куйилганлиги, ка-салликнинг бундан буён кандай кечишига оид тахминлар, даволаш усуллари, хавф-хатар, тиббий аралашувнинг эхтимолий турлари ва улар-нинг окибатлари, амалга оширилган даволашнинг натижалари тугрисидаги маълумотларни олиш хукукини хам таъминлашнинг электрон платфор-маларини ишлаб чикиш зарур. Ягона электрон тиббий карталарга асосанган ахборот тизимла-рини жорий килишнинг кулайликлари хакида Р.Н. Амонов томонидан хам таклифлар илгари су-рилган [17].

Узбекистон Республикаси "Дори воситалари ва фармацевтика фаолияти тугрисида"ги конуни (янги тахрири) тиббиёт тизимининг ажралмас кисми булган дори воситалари, дори моддалари (субстанциялари), дори препаратлари, доривор усимлик хом ашёси сингари бир катор тушунча-ларга аник таъриф бериб утган булиб, конуннинг максади дори воситалари ва фармацевтика фао-лияти сохасидаги муносабатларни тартибга со-лишдан иборат.

Мазкур конун узида давлат бошкарув орган-ларининг дори воситалари ва фармацевтика фао-лияти сохасидаги асосий ваколатларини белгилаб бериб, дори воситаларининг клиник тадкикотла-рини утказиш, уни давлат руйхатидан утказиш тартибини курсатиб утган. Фармацевтика фаолия-тининг асосий йуналишлари, уни амалга ошириш тартиби хамда дорихоналар ташкил этиш билан боглик булган муносабатлар хам ушбу конуннинг таркибий кисмидир.

Бундан ташкари, Узбекистон миллий конун-чилигида халкаро ахамиятга эга булган юкумли ва инсон соглиги учун жиддий хавф тугдирадиган касалликларга карши курашишни узида акс эт-тирган махсус конунлар хам мавжуд булиб, улар орасида "Одамнинг иммунитет танкислиги виру-

си келтириб чикарадиган касаллик (ОИВ инфек-цияси) таркалишига карши курашиш тугрисида"-ги [18], "Радиациявий хавфсизлик тугрисида"ги конун [19], "Ахолини сил касаллигидан мухофа-за килиш тугрисида'ги [20], "К^он ва унинг таркибий кисмлари донорлиги тугрисида"ги [21], "Йод етишмаслиги касалликлари профилактика-си тугрисида"ги [22] конунларини курсатиб утиш зарур. Ушбу конунлар фукароларнинг согликка булган хукукларини у ёки бу тарафларини узида акс эттирган булиб, мазкур конунларни алохи-да-алохида тахлил килишга мазкур тадкикот дои-расида зарурати йук.

Юкорида кайд этилганидек, согликни саклаш сохасида турт юздан ортик конун хужжатлари мавжуд булиб, улар орасида сунгги йилларда кабул килинган ва ушбу сохани ривожлантиришда стратегик ахамият касб этувчи айрим конуности хужжатларнинг тахлилига эътибор каратсак.

Навбатдаги согликни саклаш хукуки билан боглик долзарб масала бу - тез тиббий ёрдам хиз-мати ва уни бугунги кундаги холати масаласидир. Мазкур соха хар бир инсонни шошилинч тарзда ва кутилмаганда согликка булган хукукларини таъминлашнинг дастлабки боскичи саналади. Шу боис ушбу соха доимий равишда мамлакатимиз диккат марказида булиши талаб килинади.

Узбекистон Республикаси "Фукаролар сог-лигини саклаш тугрисида'ги конуннинг 30-мод-дасида фукаролар согликни саклаш тизимининг хар кандай даволаш-профилактика муассасаси-да шошилинч тиббий ёрдам олиш хукукига эга эканлиги бегиланган. Демак, давлат муассасаси буладими, хусусий тиббиёт муассасаси булади-ми шошилинч тиббий ёрдам курсатишга мажбур. Бундан ташкари, мазкур нормада тиббиёт ва фармацевтика ходимлари фукароларга шошилинч тиббий ёрдам курсатишлари шартлиги белгила-ниб, улар шошилинч тиббий ёрдам курсатишдан буйин товлаганлик, шунингдек, фукароларнинг соглигига етказилган зарар учун конунга муво-фик жавобгар булиши аник курсатиб куйилган.

Шунга карамасдан мамлакатимизда тез тиб-бий ёрдам хизматини бошкаришнинг автомат-лаштирилган тизимини яратиш юзасидан амалга оширилган ишларнинг натижалари бугунги кун-га кадар сезилмаяпти. Тез тиббий ёрдам буйича мурожаатларни кабул килиш ва уларга хизмат курсатиш эскича, кул механизмлари ёрдамида ба-

жарилмокда. Ушбу холат мазкур сохага замон та-лаблари асосида ёндашувни талаб килади.

Согликни саклаш тизимини такомиллашти-риш юзасидан курилаётган чора-тадбирларга ка-рамасдан тез тиббий ёрдам курсатиш сохасида куйилган вазифаларни тулик бажаришга тускин-лик килаётган бир катор тизимли муаммолар ва камчиликлар сакланиб колаётганлиги COVID-19 пандемияси вакти курсатиб берди.

2020 йил июль ойида Тошкент шахри ва ви-лоятида касалларнинг сонини кескин ортиши на-тижасида тез тиббий ёрдамга булган ахолининг сурови купайиб кетиши, ушбу тизимни ушбу холатларга тайёр эмаслигини яккол курсатиб берди. Бу хакида бир неча марта давлат рахбари томонидан курилган тезкор чора-тадбирлар ва-зиятни баркарорлаштириш имкониятини яратиб берди.

Мисол учун, пойтахтимизда "оилавий поликлиника - мобил бригадалар - махсус поликлини-калар - "103" тез ёрдам хизмати" тизимининг уз-вий ишлашини таъминлаш хисобига бир хафтада согайганлар улушини 45 фоиздан 58 фоизга оши-ришга эришилди. Жойларга кушимча равишда карийб 800 та тез тиббий ёрдам машиналари ет-казиб берилди [23]. Бу, уз навбатида, тез тиббий ёрдамга тушаётган юкни камайишига хам ижобий таъсир курсатди.

Тиббиёт олий укув юртлари ва коллежлари профессор-укитувчилари, илмий ходимлар ва пенсияга чиккан мутахассислар орасидан жами 5 мингта врач хамда 9 мингта хамшира бемор-ларни даволаш ва маслахат беришга жалб этилди. Бунга яна бир сабаб пендемия даврида Тошкент шахри шифохоналарида 418 та, Тошкент вилояти-да эса 816 та штат бирликлари буш тургани, кадр-ларни танлаш, уларни рагбатлантириш масалала-ри хам талаб даражасида эмаслигини курсатади.

Бизнингча, мамлакатимизнинг тез тиббий ёр-дам тизимига сунгги йилларда Россия, АКШ, Европа давлатлари ва Хитой каби катор мамла-катлар экспертлари (D. Michaels [24], P. Schober, L.A. Schwarte [25], R. Liu [26], О. Blagovesh-chenskaya [27]) томонидан синовдан утказилиб, замонавий та-лабларга тулик жавоб бериши тасдикланган электрон ахборот алмашинув, хаво транспорти оркали ёр-дам курсатишни жорий килиш зарур.

Ушбу давлатларда "Тез ёрдам"ни махсус мобил иловаси ишга туширилган булиб, ушбу ин-

новацион тизим тез тиббий ёрдам сифатини янада ошириш, автоматлаштириш хамда такомиллашти-ришга хизмат килади. Жумладан, мазкур тизим-нинг жорий этилиши оркали мурожаатларни кабул килиш ва руйхатга олиш, тегишли тез тиббий ёрдам станциялари бригадаларига йуналтириш хамда чакирик манзилига етиб бориш вактини кес-кин камайтиради.

Ушбу янги тизим чакирикларни нафакат стационар ва мобил телефон воситаси оркали, балки махсус мобил илова оркали хам чакириш имко-нини яратади. Хатто ногиронлиги булган шахс-лар хам ушбу илова оркали мустакил равишда чакирик бериш имконига эга булади. Диспетчер санокли сониялар ичида чакирикни компьютерда тулик кайд килади ва компьютер тизими автоматик равишда ушбу чакирикни чакирик жойига энг якин булган буш бригадага узатади. Тизимга интеграция килинган GPS (геолокация функция-си) хар бир бригаданинг каерда жойлашганини ва макомини курсатиб туради [28].

Согликни саклаш сохасидаги норматив-хукукий хужжатлар узининг кенг камровлилиги билан ажралиб туради хамда у бир катор бош-ка хукук сохалари билан хам тартибга солинади.

Жумладан, Узбекистон Республикасининг Мехнат кодексида иш вакти (115-119-моддалар) ва дам олиш вакти (VIII боб), шунингдек, мехнат-ни мухофаза килиш, жумладан, аёллар мехнати-ни мухофаза килиш тугрисидаги нормалар (XIV боб) мавжуд [29]. Ушбу нормалар корхона, таш-килот, муассасаларда иш берувчилар томонидан ходимларга мехнат фаолиятини амалга ошириш учун муносиб шароитлар яратиб беришни назарда тутади. Бу эса уз урнида фукароларнинг согликка булган хукукини давлат томонидан кафолатлашга хизмат килади.

Мамлакатимизда фукароларнинг согликка булган ажралмас хукукини таъминлаш факатгина нормаларни яратиш билан боглик фаолияти билан чегараланиб колмайди. Бунда давлат зарур хол-ларда конунлар ижроси устидан назорат урнатиш, бузилган хукукларни тиклаш ва айбдор шахслар-ни жавобгарликка тортиш масалалари хам мухим-дир.

Мазкур жавобгарликлар орасида маъмурий жавобгарлик, жиноий жавобгарлик ва фукаролик жавобгарлик масалаларини ажратиб курсатиш мумкин.

Маъмурий жавобгарлик мехнат конунлари ва мехнатни мухофаза килиш коидаларини буз-ганлик, санитария-гигиена ва санитария-эпидемиология коидалари ва нормаларини бузганлик, гиёхвандлик воситаларини оз микдорда нокону-ний равишда сотиб олиш ёки саклаш ёки шифо-корнинг курсатмаларисиз гиёхванд моддаларни истеъмол килганлик белгиланган.

Жиноий таъкиб килиш учун асос жиноят хи-собланади. Узбекистон Республикаси Жиноят ко-декси билан такикланган, айбли ижтимоий хавф-ли килмиш (харакат ёки харакатсизлик) жазо кул-лаш тахдиди билан жиноят деб топилади. Жиноят кодексида касбий бепарволикнинг махсус тарки-би кузда тутилган: уз касбий мажбуриятларини лозим даражада бажармаганлиги туфайли бепар-волик туфайли улимга сабаб булиш, эхтиётсизлик оркасида согликка огир ёки уртача огир даража шикаст етказиш.

Узбекистон Республикаси худудида жиноят ишларини юритиш, шахсга нисбатан суд-тиббий экспертизасини утказиш, шахсни тиббий муасса-сага жойлаштириш тартиби Жиноят-процессуал кодексида белгилаб берилган булиб, унда шахс-нинг согликка булган хукукини чекланишига йул куйилмайди.

Инсон хукуклари узаро боглик, ажралмас хамда доимо бир-бирини талаб этувчидир. Бундан куриниб турибдики, инсоннинг согликка булган хукуки бузилиши шахс билан боглик булган бошка хукукларнинг хам чекланишига олиб келади.

Фукаролар соглигини мухофаза килиш, улар-нинг репродуктив саломатлигини яхшилаш мак-садида Оила кодексида никох ёши белгилаб берилган (15-модда), якин кариндошлар уртасида, шунингдек, камида биттаси рухий касаллик ёки акли заифлиги сабабли акли норасо деб топил-ган одамлар уртасида никохга рухсат берилмайди (16-модда), ота-оналар эса болаларининг соглиги, жисмоний, аклий, маънавий, ахлокий ривожлани-ши хакида гамхурлик килишга мажбур эканлиги курсатиб утилган (73-модда) [30].

Фукаролик кодексига мувофик шифокорлар ва тиббий муассасаларнинг бемор олдидаги за-рарнинг мавжудлиги, тиббиёт ходимларининг ёки тиббий муассасаларнинг ноконуний хатти-хара-катлари фактининг руй берганлиги, содир этилган ноконуний хатти-харакатлар ва етказилган зарар уртасидаги богликлиги (харакат ёки харакатсиз-

лик суд томонидан зарарнинг сабаби сифатида бахоланиши керак) фукароларнинг соглиги ва хаётига етказилган зарарни коплаш буйича зарар етказишдан келиб чикадиган мажбуриятни келти-риб чикаради [31].

Демак, согликни саклаш хукукини таъминлаш сохасидаги муносабатлар турли хил хукук соха-лари нормалари билан тартибга солиниб, улар бир бутун тизим сифатида Конституцияда белгилаб берилган хар бир инсоннинг малакавий тиббий хизматдан фойдаланиш хукукини таъминлашга каратилган.

Шу билан бирга, якин йилларда Узбекистон-нинг согликни саклаш тизимидан бир катор аник натижаларни кутиш, келгуси авлодни соглом ва баркамол булишида мухимдир.

Биринчидан, Жахон Согликни Саклаш Таш-килоти, бошка нуфузли халкаро ташкилотлар стандартлари ва тавсияларини миллий конун хужжатларига имплементация килиш, Халкаро тиббий-санитария коидаларини мамлакатимизда амалга ошириш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Иккинчидан, давлат томонидан кафолатланган бепул тиббий ёрдам хажмларини конунчилик йули билан белгилаб куйиш. Амалдаги тартибот таркок ва хукукни куллаш амалиётида ахолига тушуниш, куллаш буйича кийинчиликлар тугдирмокда.

Учинчидан, республика фукароларини маж-бурий тиббий сугурта дастурлари билан боскичма-боскич камраб олишни амалга ошириш. Бунга са-баб пандемия даврида тиббиёт муассасалари ва дорихоналар томонидан асоссиз равишда сунъий нархни оширилганлиги ушбу институтни кири-тиш заруратини куймокда.

Бу хакида иктисодчи миллий мутахассис-ларнинг тиббий сугуртанинг иктисодий ва мо-лиявий ахамияти хакидаги тадкикотларини (З. Базаров [32], С.А. Воронин [33], З. Мухитдинов, Ш.Ю. Салимов [34], А. Шеров [35]) хам курсатиб утиш зарур. Ушбу тадкикотларда хам иктисодий, хам тиббиёт нуктаи назаридан келгуси йилларда мамлакатимизда ушбу сохада олга кадамлар були-ши зарурлиги кайд этилган.

Туртинчи, согликни саклашни молиялашти-ришни ошириш, тиббий хизматлар курсатишда бюджетдан ажратиладиган маблаглардан самара-ли фойдаланиш, тиббиёт ва фармацевтика ходим-лари мехнатига муносиб хак туланишини таъмин-лашнинг шаффоф ва очик тизимини яратиш.

Узбекистонда мавжуд согликни саклаш сохасидаги норматив-хукукий хужжатларнинг камрови кенглиги, ушбу сохани тубдан ислох ки-лиш заруратини хисобга олган холда куйидаги таклифлар илгари сурилади:

биринчи, жахон тажрибасига асосан тиббий ходим ва бемор, тиббий ходим ва беморнинг ка-риндошлари уртасидаги муносабатларни чегара-ловчи, сохада манфаатлар тукнашувини тартибга солишга каратилган Тиббий ходимларнинг одоб-ахлок кодекси лойихасини ишлаб чикиш;

иккинчи, согликни саклаш сохасидаги миллий конун хужжатларини бирхиллашти-риш ва тугридан-тугри таъсир курсатади-ган конунлар кабул килиш оркали норма-тив-хукукий базани такомиллаштириш мак-садида согликни саклаш сохасида амалдаги таркок конун нормаларини бирлаштириш, согликни саклаш сохасини аникловчи асосий атамалар, тиббий ва фармацевтик фао-лиятни белгилаш, курсатиладиган хизмат хажми ва турларини аниклашга каратилган, согликни

саклаш сохасини давлат томонидан тартибга солиш, бошкариш ва назорати, шунингдек, идо-ралараро хамкорликни йулга куйишга, согликни саклаш тизимини молиялаштиришни, санита-рия-эпидемиологик назоратни ташкил килишни назарда тутувчи кодификациялашган хужжат Узбекистон Республикаси СоFликни саклаш кодексини ишлаб чикиш ва кабул килиш зарур;

учинчидан, санитария-эпидемиология хизма-тини ривожлантириш, юкумли ва юкумли булма-ган сурункали касалликларни назорат килиш тизи-мини такомиллаштириш, Халкаро тиббий-сани-тария коидаларини жорий этиш ва ижро этиш;

туртинчидан, бепул тиббий ёрдамнинг дав-лат томонидан кафолатланган хажмини хукукий мустахкамлаб куйиш таклиф килинади;

бешинчидан, Жахон Согликни Саклаш таш-килоти тавсияларига мувофик ахолининг кенг катламларини жисмоний тарбия билан шугул-ланишга ва спорт тадбирларига жалб килишга рагбатлантиришнинг хукукий механизмларини ишлаб чикиш зарур.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Маматкулов Б. Жамоат саломатлиги ва согликни саклашни бошкариш. - 2009. - Б. 55-56.

2. Тульчинский Т.Г., Варавикова Е.А. Жамоат соглигини саклаш. - 2003. - Б. 74.

3. Буриева Н.Х. Согликни саклаш тизимини молиялаштириш моделларининг жахон амалиётида кулланиши // Экономика и финансы. - 2019. - № 4. - С. 21-22.

4. Умурзакова М.Н. Согликни саклаш тизимини давлат бюджет маблаглари билан молиялаштириш муаммолари. - Т., 2014. - Б. 55-56.

5. Тургунов Д. Согликни саклаш тизимини ислох килишнинг демографик жихатлари // Архив научных исследований. - 2020. - № 15. - Б. 11.

6. Хайдаров М.Т. Согликни саклаш тизимида мехнатга хак тулашнинг ташкиллаштирилиши // Экономика и финансы (Узбекистан). - 2013. - № 6. - Б. 30.

7. Муминов Р. Согликни саклаш тизими мисолида тез тиббий ёрдам курсатиш хизматини муво-фиклаштириш ва ташкил килиш: дис. - Т.: Тошкент тиббиёт академияси, 2012. - Б. 78.

8. Рахимбоев Х.Ж. Тиббий хизматлар курсатиш сифатини оширишда тиббиёт ахборот тизимларини яратиш зарурияти // Ученый XXI века. - 2016. - Б. 23.

9. Сайдуллаев Ш.А. Вопросы совершенствования научно-теоретических и методологических основ нормотворческой деятельности в Республике Узбекистан на фоне зарубежного опыта // Studia politologiczne (Политологические исследования). - № 1 (52). - С. 134.

10. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. - 1996. - № 9. - 128-модда.

11. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. - 2017. - № 14. - 217-модда.

12. Шакирова Г.А. Узбекистон оилаларида давлат-хусусий шериклик алокаларини ташкил этиш зарурия-ти ва йуллари // Мамлакат иктисодий хавфсизлигини таъминлашнинг устувор йуналишлари. - 2019. - С. 4.

13. Узбекистан Рecпyбликacи Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 1998. - № 10-11. - 204-мoддa.

14. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 2003. - № 2. - 16-мoддa.

15. Узбекистан Рecпyбликacи кoнyн xyжжaтлapи тyплaми. - 2004. - № 22-23. - 265-мoддa.

16. Узбекистан Рecпyбликacи кoнyн xyжжaтлapи тyплaми. - 2015. - № 34. - 451-мoддa; - 2019. -№ 2. - 47-мoддa.

17. Амoнoв Р.Н. Ягота элeктpoн тиббий кapтa axбopoт тизимини жopий этиш aфзaлликлapи Ba мyaм-мoлap // Science and Education. - 2020. - Т. 1. - № 2. - Б. 26.

18. Узбекистан Республитаси ^нун xyжжaтлapи тупыми. - 2013. - № 39. - 507-мoддa.

19. Узбекистан Республитаси Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 2000. - № 7-8. - 212-мoддa.

20. Узбекистан Республитаси Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 2001. - № 5. - 84-мoддa.

21. Узбeкиcтoн Республитаси Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 2002. - № 9. - 162-мoддa.

22. Узбекистан Республитаси Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 2002. - № 9. - 162-мoддa.

23. https://president.uz/uz/lists/view/3742

24. Michaels D. et al. Helicopter versus ground ambulance: review of national database for outcomes in survival in transferred trauma patients in the USA // Trauma surgery & acute care open. - 2019. - Т. 4. - № 1. - С. 211.

25. Schober P., Schwarte L. A. I See Red! Red Light Illumination in Helicopter Air Ambulance Services // Journal of special operations medicine: a peer reviewed journal for SOF medical professionals. - 2019. -Т. 19. - № 3. - Р. 22-23.

26. Liu R. et al. The relationship between airborne fine particle matter and emergency ambulance dispatches in a southwestern city in Chengdu, China //Environmental Pollution. - 2017. - Т. 229. - С. 661-667.

27. Blagoveshchenskaya O. et al. Analysis of the Russian and World Marker of Telemedicine // Global Economics and Management: Transition to Economy 4.0: Prospects of Fundamental Science Development International Conference 2018 (PFSD 2018): Economics and Management Session. - Springer Nature, 2019. - Р. 77.

28. https://kun.uz/news/2020/01/10/ssv-endi-tez-yordamni-maxsus-mobil-ilova-orqali-ham-chaqirish-mumkin

29. Узбекистан Республигаси Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 2002. - № 1. - 20-мoддa; -№ 9. - 165-мoддa; Узбекистан Республигаси ^нун xyжжaтлapи тyплaми. - 2017. - № 37. - 978-мoддa; Крнун ^yжжaтлapи мaълyмoтлapи миллий бaзacи. 10.01.2019. 03/19/514/2450^^ Крнун ^yжжaтлapи мaълyмoтлapи миллий бaзacи. 04.12.2019. 03/19/586/4106-отн.

30. Узбекистан Республитаси Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 2004. - № 1-2. - 18-мoддa; Узбекистан Республитаси ^нун xyжжaтлapи тyплaми. - 2017. - № 37. - 978-мoддa; Крнун ^yжжaтлapи мaълyмoтлapи миллий бaзacи. 11.03.2020. 03/20/608/0278-тон.

31. Узбекистан Республитаси Олий Maжлиcининг Аxбopoтнoмacи. - 2001. - № 1-2. - 23-мoддa; - 2003. - № 5. - 67-мoддa. Узбекистан Республитаси ^нун xyжжaтлapи тyплaми. - 2017. - № 37. -978-мoддa; Крнун ^yжжaтлapи мaълyмoтлapи миллий бaзacи. 23.01.2020. 03/20/603/0071-отн.

32. Bazarov Z. The developing ways of medical insurance in Uzbekistan // International Finance and Accounting. - 2019. - № 6. - Р. 6.

33. Вopoнин С.А., Myxrn^TOB З. Зapyбeжный omrr pasBrn™ медицинсшго cтpaxoвaния и вoзмoж-eгo иcпoльзoвaния в Республике Узбeкиcтaн // Экoнoмикa и фишнсы. - 2016. - № 1.

34. Сaлимoв Ш.Ю. Ахрлини ижтимoий хи^я килиш Ba уни янaдa тaкoмиллaштиpиш мyaммoлapи // Oriental Art and Culture. - 2019. - № IV (1). - Б. 45.

35. Sherov A. Budget policy in Uzbekistan: practical and strategic directions // International Finance and Accounting. - 2019. - №. 1. - Р. 13.

36. Hakimov R.R. Development of the legal framework of parliamentary control in Uzbekistan: the main provisions of the law On parliamentary control // International Journal for Social Studies. - 2016. - Т. 2. -№ 9. - Р. 34-39.

37. Musaev B.T. Collision principles in labor relations complicated by a foreign element: experience of Uzbekistan and foreign countries // European Reforms Bulletin. - 2015. - Р. 128.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.