Научная статья на тему 'Иқтисодий таълимни такомиллаштиришда масофали ўқитишнинг ўрни: жаҳон тажрибаси'

Иқтисодий таълимни такомиллаштиришда масофали ўқитишнинг ўрни: жаҳон тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
56
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муминов Н. Г.

Масофали таълим2 (МТ) ҳозирги кунда анъанавий усуллар ва шакллар билан бир қаторда, ўқитишнинг классик усулларини тўлдирган ҳолда таълим соҳаси мутахассисларининг эътиборларини жалб қилиб бормоқда. Таълим хизматларининг жаҳон бозорида масофали ўқитиш шакллари йилдан-йилга ўсиб бормоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Иқтисодий таълимни такомиллаштиришда масофали ўқитишнинг ўрни: жаҳон тажрибаси»

' 14 ИКТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИКТИСОДИЁТ / ч_ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА_

Муминов Н.Г.

УзМУ Макроик,тисодиёт кафедраси доценти

ИКТИСОДИЙ ТАЪЛИМНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МАСОФАЛИ УКИТИШНИНГ УРНИ: ЖАДОН ТАЖРИБАСИ1

Масофали таълим2 (МТ) цозирги кунда анъанавий усуллар ва шакллар билан бир цаторда, уцитишнинг классик усулларини тулдирган цолда таълим соцаси мутахассисларининг эътиборларини жалб цилиб бормоцда. Таълим хизматларининг жацон бозори-да масофали уцитиш шакллари йилдан-йилга усиб бормоцда.

Агар 3-4 йил олдин масофали укитиш курслари борасида статистик маълумот-лар асосан Европа ва АКШ олий таълим муассасалари буйича келтирилган булса, хозирги кунда турли мамлакатларнинг купчилик кисми, шу жумладан МДХ мам-лакатларида хам, масофали укитишнинг турли шаклларидан кенг фойдаланиб бормокдалар.

Масофали укитиш тизимининг ри-вожланиш тенденцияси компьютер ва Интернет-технологияларнинг оммавий-лиги билан боFл и к вактинчалик ходиса эмас. Дунёнинг замонавий холати узлук-сиз касбий такомиллашувни, кушимча таълимни ва жадал янгиланаётган махсус билимларни эгаллашни таказо килмокда. Бундай интенсив тизимли таълим олиш-ни мехнат фаолияти билан тулик банд булган холатда биргаликда олиб бориш инсон учун жуда мушкулдир. Бундай ша-роитда муаммонинг ягона ечими сифати-да таълим ёки малака оширишнинг масофали шакли урганилмокда. Барча мамла-

1 Маколанинг биринчи кисми. Давоми кейин-ги сонларда.

2 Масофали таълим (электрон таълим, е-1еагшпд) - укитувчи ва тингловчи уртасида узок

масофа булган холда, ахбортни алмашиш, назо-рат килиш ва бошкаришнинг замонавий ахборот-коммуникацион воситаларга асосланган холда таълим жараёнини ташкил этиш усули.

катларда анъанавий таълим тизимига масофали таълимни жадал интеграциялашу-вининг сабаби хам шундадир.

Масофали таълим тизимини жахонда жорий этилишининг юкори суръатла-ри замонавий ахборот-коммуникацион технологияларнинг тараккиёти билан боFликдир. Ахборот алмашуви сохасидаги хар бир янги ишланма таълимга укув жа-раёни доирасида узаро таъсир курсатувчи самарали шаклларни такдим этмокда. Таълим тизими учун мулжалланган юкори технологияли услубларнинг йиFиндиси янги турдаги таълимни ривожини ка-фолатламайди. Масофали укитиш, хар канака анъанавий педагогик технология каби узининг асосида аник белгилан-ган таркибий тузилмага эга булиши ке-рак. Таълим тизимига куйидагилар кирган булиши шарт: таълим жараёни иштирок-чилари; улар уртасидаги муносабатлар-нинг коидалари; укитиш, назорат килиш, хисобот ва фойдаланилаётган укув шак-лларининг й иFиндиси. Айнан таълим бошкарувининг3 самарали тизимининг мавжудлиги - масофали укитиш жараёнини муваффакиятли ташкил этишга имкон беради. Бу холатда такомиллашган масо-

3 Таълимни бош^ариш тизими - укув жараёнини самарали ташкил этиш учун педагогик ва техник восита ва услубларнинг жамланмасидир.

ИКТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИКТИСОДИЁТ / 15"^

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

фали электрон тизим - таълим учун энг за-рур восита ва компонент х,исобланади.

Масофали таълим сох,асидаги купчилик етакчи муассасалар ушбу таълим сох,асидаги катор методик, услу-бий ва ташкилий муаммолар ва хатоли-кларни енгиб утганлар. Етакчи универ-ситетларнинг масофали курслари тур-ли технологик платформаларга асослана-ди, узининг ташкилий укитиш схемалари-га эга ва турли категориядаги тингловчи-ларга мулжаллангандир. Уларнинг х,ар би-рини муваффакияти укитишнинг ташкил этиши туFри танланган стратегия билан бах,оланади.

Мутахассисларнинг х,исоб-китобларига кура масофали укитиш бозорининг х,ажми 2014 йилга келиб 49.6 миллиард доллар-ни ташкил этади. Аммо бу усиш маълум бир чегараларга эгадир. Масофали курс-лар буйича куп йиллик малакага эга етакчи университетларнинг тажрибаси шуни курсатмокдаки, узок масофадаги курслар-нинг улуши барча курсларнинг умумий х,ажмида 50%дан ошиб кетмаслиги дар-кордир. Укитишда масофали шакллар билан анъанавий шаклларни кушиб фойда-ланиб аралаш курсларни ташкил этилиши юкори самара беради. Бу усулдан фойда-ланиш масофали курсларга укишга кир-ганлар ва уни тугатаётганлар уртасидаги катта фаркни кискартириш имконини беради. Статистик маълумотларга кура бу фарк аксарият х,олларда 70%ни ташкил этади.

Жах,онда масофали таълим бозорида энг илFор уринни АКШ эгаллаган: унинг зиммасига дунёдаги барча масофали таълим курсларининг асосий кисми туFри ке-лади. Иккинчи урин - киймат куринишида, Европа мамлакатларига тегишлидир. Аммо, якин йилларда етакчи уринларни Осиё ёки Шаркий Европа мамлакатлари эгаллашлари мумкин, шу х,удудларда масофали укитиш х,ажмининг йиллик усиш суръатлари жуда юкоридир - 30%дан ошик.

АКШда масофали уцитиш. АКШда масофали укитишни анча олдин бошланган-лигининг самараси х,ар туртинчи америка-лик х,еч булмаганда битта масофали курс-ни тугатганлиги билан изох,ласа булади.

Таълимнинг бу йуналиши мамлакат хукумати томонидан куллаб-кувватланиб келинмокда. Электрон таълим1 учун дав-лат грантлари, федерал дастурлар ва кре-дитларнинг ривожланган тизимининг мавжудлиги купчилик университет ва кол-лежларни масофали укитиш булимлари очилишига олиб келди. Шуни кайд этиш керакки, таълим муассасалари масофали укитиш х,укукини олишлари учун назорат килувчи ва рухсат берувчи органлар тизи-мидан утишлари зарур. Мураккаб текши-рув ва тах,лиллар натижасида таълим му-ассасаси уз масофали курси аккредитаци-ясига жужжат оладилар.

Масофали укитиш сох,асида куйидаги йирик давлат укув муассасалари етакчи х,исобланадилар: Пенсильвания Универ-ситети, Мэриленд Университети, Массачусетс Университети (UMassOnLine). Уларнинг х,ар бири уртача 40 га якин бакалавр ва магистр даражасини олиш буйича таълим дастурларини таклиф килишади, ушбу курсларни анъанавий шаклда ва тулик масофали шаклда утиш мумкин.

Пенсильвания университетининг масофали укитиш тажрибаси алох,ида эъти-борга лойикдир. Унинг укитиш самара-дорлиги дунёдаги энг юкориладан бири-дир. Пенсильвания университетида ма-софали укитишни ташкил этиш тизими, унинг шакллари ва услублари, ривожла-ниш стратегияси электрон таълим буйича барча экспертларнинг урганиш объек-ти булиб хизмат килди. Унинг тажрибаси ЮНЕСКОнинг таълимда ахборот техноло-гиялари буйича институти мутахассислари томонидан виртуал университет концеп-циясини яратишда фойдаланилди.

Америка университетлари профес-сорлари ассоциацияси маълумотлари-га кура олий мактаб укитувчиларининг 70%дан ошиFи уриндошлик асосида ёки туликсиз штатда ишлайдилар. Онлайн таълими2 сох,асида ушбу штатдан ташкари укитувчиларнинг улуши сезиларли да-ражада юкоридир, чунки турли тижо-

1 Электрон таълим - масофали таълимни ан-глатади

2 Онлайн таълими - Интернет ёрдами-да укитиш, бу ибора купчилик х,олларда реал вокеликда Интернет ёрдамида укитишни англата-ди.

ИКТИСОДИИ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИКТИСОДИЁТ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

рат укув марказларидаги электрон таъ-лим бериш дастурлари уриндошлик асо-сида фаолият юритишга имкон туFдиради. Аммо университетларнинг асосий штат-даги укитувчилари масофали курсларда укитишда катнашишни хохламайдилар. Биринчидан, ушбу курслар учун алохида электрон материаллар тайёрлаш ке-рак. Иккинчидан, штатдаги укитувчилар масофали курсларни ривожлантириш оркали масофали укитувчилар каби ракобатчиларни ривожлантираётганли-кларини тушуниб етдилар. Бунда шуни таъкидлаш керакки, штатда булмаган укитувчининг обруси ва мавкеи сезилар-ли даражада паст булади. Университетлар маъмурияти фаолият юритаётган штатдаги укитувчиларни укитиш урнига он-лайн курсларига бу сохада фаолият юритиш тажрибасига эга мутахассиларни таклиф килишади. Тахмин килинмокдаки, якин давр ичида хар бир мутахассислик буйича факат масофали укитадиган укитувчилар категорияси шаклланади, шу сабабдан уларнинг ижтимоий статусини ошириш буйича чоралар курилмокда.

АКШда масофали таълим олиб бориш-нинг дастурий асослари(платформалари) нинг турли-туманлиги масофали таълим-ни бошкариш тизимида меъёрлар ва стан-дарларни киритиш заруратини келтириб чикарди. Хозирги кунда энг машхур ва кенг таркалган платформаларга Moodle тизими ва кимматба^о Blackboard кира-ди.

Америкалик масофали таълим сохасидаги мутахассисларнинг фикрига кура укитишда ягона технологик стандар-тни ишлаб чикилиши таълимнинг электрон ресурсларининг1 ягона бозорини яратишга имкон беради.

АКШдаги масофали укитишга киритил-ган энг машхур ва самарали янгилик - бу Web 2.0, купчилик фойдаланувчиларга Ин-тернетда интерфаол фойдалишга имкон берувчи веб-илова2. Бу укитувчиларнинг купгина блогларини яратилишига асос

1 Ресурс, ахборот ресурси, электрон ресурс - укитилаётган шахснинг ахборотга булган эхтиёжларини кондириш учун зарур булган ахбо-ротни олишни самарали ташкил этилган маълу-мотлар жамланмаси.

2 Веб-илова - веб-сайт вазифаларини ечиш учун тайёрланган дастурий комплекс

булди. Укитувчиларнинг блоги3 бугун-ги кунда укитувчи ва таълим олувчи уртасидаги энг фаол таъсир курсатувчи шакллардан биридир. Тахлилчилар якин келажакда Web 2.04 ёрдамида укитиш мухим ах,амиятга эга булишини тахмин килишмокда.

АКШдаги таълим муассасалари-нинг хаммаси хам масофали укитиш сох,асида муваффакиятга эришганлари йук. АКШдаги масофали укитиш меъёрий-хукукий жихатдан яхши регламентлашти-рилганлиги сабабли, назорат килувчи ор-ганлар томонидан университетларга нис-батан масофали курсларга кабул килиш, укитиш ва сертификатлаш коидаларини бузганликлари учун жарималар солиш холатлари вакти-вакти билан юзага ке-либ туради. Аккредитациядан утган ва реклама килинаётган курсларни ёпилиши-га олиб келаётган холатларга куплаб ми-соллар мавжуд. Мувафакиятсизликнинг бундай мисоллари бошка укув марказла-ри учун намуна булиб хизмат килади ва уларнинг масофали укитиш борасидаги фаолиятини такомиллаштиришга ундайди.

Битта тингловчини масофали укитиш харажатлари анъанавий укитишдан уртача 15-25%га арзондир. Кийматнинг сезиларли арзонлашуви амалга ошма-япти, чунки бу кийматнинг асосий улу-ши укитувчиларнинг иш хаки ва инфра-тузилмани саклашга туFри келади. Укитиш кийматининг пасайиши асосан укув ауди-торияларини саклаш зарурати йуклигидан келиб чикиши мумкин.

АКШда очик таълим тизими жуда машхур булиб бормокда. Бу тизим бар-ча хохловчиларга унинг бошланFич би-

3 Блог (ингл. blog, «web log», тармок журна-ли) - матнга, тасвир ёки мултимедиага эга булган, мунтазам равишда ёзувлар кушиб бориладиган веб-сайт. Блогларга вакти ахамиятга эга булган киска ёзувлар хосдир, ёзувлар тескари хронологик тартибда (охирги ёзув энг юкорида) жойлаштирил-ган булади. Хусусияти: блоглар купчилик холларда оммабоп булиб, четдан келиб кушилганларни му-аллиф билан бахслашувини (блогёзувга изох бе-ришда ёки узининг блогида) мумкинлигини назар-да тутади.

4 Web 2.0 - тизимларни лойихалаштириш мето-дикаси булиб, фойдаланувчиларни сони купайиши эвазига тармоклараро муносабатлар хисоби ошиб бориши унинг яхшиланишига олиб келади. Web 2.0.нинг хусусияти - эълон килинаётган материал-ни хакикийлигига интилиш оркали фойдаланувчи-ларни жалб этишдир.

ИКТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИКТИСОДИЁТ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

лим даражасини текширмасдан, масофа-ли укитиш асосида керакли билимларни эгаллашга имкон беради. Очик масофа-ли курслар1 тингловчига индивидуал ён-дашувда, узига кулай суръатларда укиш имконини беради. Хозирги кунда электрон таълим иловаларини ва хатто университет курсининг тулик пакетини (укув режа, маърузалар, руйхатдан утиш ило-валари, китобларнинг электрон вари-антлари, методик кулланмалар ва бошк.) iPhone, планшет ПК ва бошка шу каби во-ситаларда жойлаштириш имкони мав-жуд. Бу эса уз навбатида тингловчилар-ни том маънода мобил булишига олиб ке-лади, профессорларнинг энг яхши маъру-заларини эса кенгрок аудитория куриши ва урганиши мумкиндир, ва бу аудитори-яни виртуал аудитория2 деб аташ мумкин. Америкалик мутахассислар текин онлайн-маърузалар истемолчиларга бошка масо-фали укитиш хизматларини сотиб олишга раFбатлантиради. Аммо хануз, АКШнинг купгина университетлари уз материалла-рини очик фойдаланишга жойлаштириш-га хохишлари йук.

Масофали укитиш сохасида кат-та ва узок муддатли тажриба булишига

карамасдан, АКШда ханузгача масофали усулга олинган билимлар сифати туFрисида бахслар давом этмокда. Олим-лар ушбу мавзуда минглаб тестлар ва из-ланишлар олиб боришди. Натижаларни курсатишича, купчилик холларда масофали курслар ва аудиторияда утказилган машFулотлар натижалари орасида се-зиларли фарк йукдир. Хаттоки шундай курсаткичлар мавжудки, масофали таълим олаётганларнинг натижалари анъана-вий усулда, бевосита укитувчи билан таълим олаётганларникидан юкорирокдир. Бунинг сабаби, масофали курсларни купчилик холларда мустакил узлаштириш кобилияти юкори булганлар танлай-ди, уларнинг узлаштириши хам масофали укитишда, хам анъанавий укитишда юкори булади.

АКШда масофали таълим шакллари-нинг сон ва сифат жихатдан жадал ри-вожланиб бориши, ахолининг таълим ол-ганлигининг умумий даражасини усишига олиб келди, хамда дунёнинг турли мам-лакатлари тингловчиларига американинг етакчи университетларининг дипломла-рини олиш имконини берди.

Адабиётлар руйхати:

1. E-Learning Myths, Challenges, and Benefits by Jacques LeCavalier and Bill Tucker

2. Common Misconceptions about E-Learning: What Makes E-Learning Challenging? by Curt Bonk, Associate Instructor of Indiana Univ.

3. Давыдова Л.П. Организация самостоятельной работы студентов-заочников. М., 1985. 212 с.

4. Научно-аналитический обзор "Состояние и перспективы развития дистанционного образования в системе подготовки и переподготовки служащих государственного управления Российской Федерации" / Под ред. С.К.Лазаревой. НОУ "СГИ". М., 1999.

5. Тихомирова Е.И., Бердникова М.Л. Проект дистанционного центра обучения в сети Internet по информационным технологиям в экономике. Концепции и технологии дистанционного обучения по гуманитарным дисциплинам. Сборник статей. Уфа. 1999. 14 апреля.

6. www.dist-edu.ru

7. www.hse.ru

8. http://biro.ufanet.ru

9. http://kampi.kcr.ru

1 Очик, масофали курслар - очик таълим беришда фойдаланиладиган таълим дастурлари

2 Виртуал аудитория - турли географик пунктлардаги тингловчилар электрон воситалар ёрдамида курсатма олиш учун ёки умумий бошкарув максадида бирлашадилар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.