Научная статья на тему 'Иқтисодий ўсиш сифатига таъсир этувчи омиллар ва уларнинг самарадорлиги таҳлили'

Иқтисодий ўсиш сифатига таъсир этувчи омиллар ва уларнинг самарадорлиги таҳлили Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1441
122
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инвестициялар / меҳнат / капитал қайтими / меҳнат унумдорлиги / хорижий сектор / миллий сектор / давлат сектори / нодавлат сектор / ялпи омиллар унумдорлиги / инвестиции / труд / капиталоотдача / производительность труда / иностранный сектор / национальный сектор / государственный сектор / негосударственный сектор / совокупность производительности факторов

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мадраҳимов Улуғбек Абдухалилович

Мақолада иқтисодий ўсишга меҳнат ва капитал омилларининг таъсири таҳлил этилган. Ушбу омиллар хорижий, миллий, давлат ва нодавлат секторлари бўйича баҳоланган1. Шунингдек, ялпи омиллар унумдорлигининг секторлардаги ҳолати ва уларнинг ўсиш сифатига таъсири ўрганилган. Олинган натижалар асосида ўсиш сифатини ялпи омиллар унумдорлиги орқали ошириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА КАЧЕСТВО ЭКОНОМИЧЕСКОГО РОСТА И АНАЛИЗ ИХ ЭФФЕКТИВНОСТИ

В статье проанализировано влияние факторов капитала и труд на экономический рост. Эти факторы оценены на иностранном, национальном, государственном и негосударственном секторах. Также, изучены состояние в секторах, совокупность производительности факторов и их влияние на качество роста. На основе полученных результатов разработано предложение по повышению качества экономического роста с помощью совокупности производительности факторов.

Текст научной работы на тему «Иқтисодий ўсиш сифатига таъсир этувчи омиллар ва уларнинг самарадорлиги таҳлили»

МАДРА^ИМОВ Улугбек Абдухалилович,

иктисод фанлари доктори

ИКТИСОДИЙ УСИШ СИФАТИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР ВА УЛАРНИНГ САМАРАДОРЛИГИ ЩЛИЛИ

_УДК 330.354

МАДРАЦИМОВ У.А. ИЦТИСОДИЙ УСИШ СИФАТИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР ВА УЛАРНИНГ САМАРАДОРЛИГИ ТАЦЛИЛИ

Маколада иктисодий усишга мех,нат ва капитал омилларининг таъсири тах,лил этилган. Ушбу омиллар хорижий, миллий, давлат ва нодавлат секторлари буйича бах,оланган1. Шунингдек, ялпи омиллар унумдорлигининг секторлардаги х,олати ва уларнинг усиш сифатига таъсири урганилган. Олинган натижалар асосида усиш сифатини ялпи омиллар унумдорлиги оркали ошириш буйича таклифлар ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: инвестициялар, мех,нат, капитал к,айтими, мех,нат унумдорлиги, хорижий сектор, миллий сектор, давлат сектори, нодавлат сектор, ялпи омиллар унумдорлиги.

МАДРАЦИМОВ У.А. ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА КАЧЕСТВО ЭКОНОМИЧЕСКОГО РОСТА И АНАЛИЗ ИХ ЭФФЕКТИВНОСТИ

В статье проанализировано влияние факторов капитала и труд на экономический рост. Эти факторы оценены на иностранном, национальном, государственном и негосударственном секторах. Также, изучены состояние в секторах, совокупность производительности факторов и их влияние на качество роста. На основе полученных результатов разработано предложение по повышению качества экономического роста с помощью совокупности производительности факторов.

Ключевые слова: инвестиции, труд, капиталоотдача, производительность труда, иностранный сектор, национальный сектор, государственный сектор, негосударственный сектор, совокупность производительности факторов.

MADRAHIMOV U.A. FACTORS AFFECTING THE QUALITY OF ECONOMIC GROWTH AND ANALYSIS OF THEIR EFFECTIVENESS

There is analyzed in the article the influence of capital and labor factors on economic growth. These factors are assessed in the foreign, national, state and non-state sectors. Also, there is considered total factors productivity in sectors and their influence on the quality of growth. Based on the obtained results, a proposal has been developed to improve the quality of economic growth implementing total productivity factors.

Keywords: investments, work, capital productivity, labor productivity, foreign sector, national sector, government sector, private sector, total factor productivity.

1 Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитасининг манбаларида давлат мулки асосидаги фаолият давлат сектори х,амда давлатга тегишли булмаган мулкчилик турлари асосидаги фаолият нодавлат сектори сифатида келтирилади. Шунингдек, муаллиф кейинги уринларда хорижий инвестициялар иштирокидаги кор-хоналар урнида «хорижий сектор» х,амда миллий инвестициялар иштирокидаги корхоналар урнида «миллий сектор» тушунчаларини куллайди. Шунга кура муаллиф мазкур тушунчалардан фойдаланган (Каранг: Мадрах,имов У.А. Узбекистонда иктисодий усиш сифатини оширишнинг долзарб масалалари. / Монография. - Т.: ПМТИ, 2016. -194-б.).

Ицтисодий усишнинг барцарор давомийлигини таъминлаш, унинг ижобий даражасини сацлаш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири цисобланади. Узбекистон Республикаси Президенти томонидан ишлаб чицилиб, цаётга татбиц этилган Царакатлар стратегия-сида таъкидланганидек, «цабул цилинган урта муддатли дастурлар асосида макроицтисодий мувозанатни сацлаш, таркибий ва инсти-туционал узгартиришларни чуцурлаштириш цисобига ялпи ички мацсулотнинг юцори усиш суръатларини таъминлаш»1 жамият олдида турган муцим вазифамиздир. Бунда биргина ицтисодий усишнинг мицдорий жицатларинигина эмас, унинг натижавий жицатлари, яъни барцарор усиш сифатини ошириш цам бирдек муцимдир.

Мамлакатда иктисодий усиш сифатини оши-риш учун биринчи навбатда, мавжуд ижтимоий, экологик ва иктисодий мух,итни янада барка-рорлаштириш лозим. Бунда иктисодиётни эркин-лаштириш, модернизация килиш, хусусий тадбир-корликни ривожлантиришга каратилган меъёрий базани такомиллаштириш, улар учун хизмат килувчи институционал тизимни мустах,камлаш лозим. Ушбу жараён уз навбатида, иктисодиётга жалб этилаётган ташки ва ички инвестициялар х,ажмининг усиши х,амда ах,оли томонидан молия институтларига куйилаётган маблаFлар ортишига олиб келади. Окибатда иктисодиётда мавжуд асо-сий ва инсон капитали х,ажмининг усиши, унинг жисмоний ва маънавий эскирганларини замона-вийлари билан алмаштириш асосида сифатнинг ортишига эришилади. Бу, мамлакатда иш билан бандлик даражаси, ах,оли даромадлари ва малака куникмаларининг усиши асосида иктисодиётга жалб этилаётган миллий х,амда хорижий инвестициялар окими ортишига асос булади. Истик,-болда иктисодий усиш самарадорлиги интенсив курсаткичлар асосида баркарор усиш сифатининг ортишини таъминлайди.

Узбекистонда хорижий ва миллий инвести-цияларнинг иктисодий усишга таъсири тадкик этилганда, хорижий сектор нисбатан самарали эканлиги аникланди. Шундай булса-да, иктисодий усиш суръатидаги хорижий секторнинг капитал омили асосидаги х,иссаси тадкикот даврида ман-фий микдорларни акс эттирган.

Капитал омили асосида бах,оланган хорижий инвестициялар самарадорлиги миллий инвести-цияларга нисбатан паст булиб, бу х,олат капитал

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли фармони.

интенсивликнинг хорижий секторда ута юкори-лиги билан асосланган. Яъни, хорижий сектор капиталталаб ишлаб чикаришни акс эттираётган булса, миллий сектор мех,натталаб ишлаб чикаришни акс эттирмокда. Буни ракамларда х,ам куза-тишимиз мумкин. Хорижий секторда тадкикот даврида (1996-2016 йилларда) иш билан банд-ларнинг жами бандлардаги улуши уртача 1,2%ни ва инвестициялардаги улуши уртача 22,7%ни акс эттириб, капитал интенсивликнинг нисбий даражаси 20,5 бирликка тенг булди. Миллий секторда эса иш билан бандларнинг улуши 98,8%ни ва инвестициядаги улуши 77,3%ни акс эттирган2. Капитал интенсивликнинг нисбий даражаси ушбу секторда 0,78 бирликка тенг булиб, у хорижий секторга нисбатан 26,3 марта паст булган.

Узбекистонда хорижий секторнинг мех,нат омили асосида иктисодий усишга кушган х,иссаси тадкикот даврида тебранувчи х,олатни ифодала-ган булса-да, доимий х,олда ижобий булиб, уртача 1,37%га тенг булган (1-жадвал).

Ушбу тадкикот натижалари куйидаги х,исоб-китобларда якколрок куринади. Яъни, хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарда капитал самарадорлиги 0,75 (17,1/22,7)га тенг булса, мех,нат омили унумдорлиги 14,3 (17,1/1,2)га тенг булиб, капитал самарадорлигидан 19,1 (14,3/0,75) марта ортик х,олат кузатилган. Миллий инвестициялар асосидаги корхоналарда эса ушбу курсаткичлар мос х,олда 1,07 (82,9/77,3) ва 0,84 (82,9/98,8)ларга тенг булиб, аксинча мех,нат самарадорлиги капитал самарадорлигидан 1,27 (1,07/0,84) марта паст булган.

2 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари (Узбекистоннинг йиллик статистика туплами. - Т.: 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2015, 2016, 2017).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 2

Жадвалда келтирилган х,исоб-китоблар куйидаги эконометрик модель асосида амалга оширилган: у = — (1 ——1у/?)]Ду/г. Бунда: ^ - хорижий секторнинг ЯИМдаги улуши; - хорижий

секторда иш билан банд булганларнинг улуши2.

1-жадвал. Узбекистонда иктисодий усишга хорижий секторнинг ме^нат омили асосидаги кушган

улуши, фоизда1.

Йиллар Мех,нат омили асосида хорижий секторнинг ик,тисодий усишга кушган х,иссаси*

1996 0,98

2000 1,23

2005 1,51

2010 1,40

2011 1,42

2012 1,39

2013 1,46

2014 1,42

2015 1,39

2016 1,384

Уртача (1996-2016 йиллар учун) 1,37

Юкоридаги умумлаштирилган курсаткичлар х,ам хорижий секторнинг миллий секторга нис-батан мех,нат самарадорлиги юкори, капитал самарадорлиги эса кичик эканлигини ифодалаган. Жумладан, мех,нат самарадорлиги хорижий секторда миллий секторга нисбатан 17 (14,3/0,84) марта юкори булса, капитал самарадорлиги хорижий секторда миллий секторга нисбатан 1,4 баро-бар кам булган. Лекин, умумий х,олда, хорижий сектор миллий секторга нисбатан 15 (19,1/1,27) марта самаралидир.

Амалга оширилган тадкикот натижаларининг курсатишича, ик,тисодий усишга хорижий сектор кушган мех,нат омили асосидаги улуш тадкикот даврида уртача 1,37%ни ташкил этди. Тадкикот даврида хорижий секторнинг мех,нат омили асосидаги кушган улуши тебранувчи х,олатни акс эттирган ва 2016 йилда 1,38%га етган. Уртача йил-лик ик,тисодий усиш суръати 1996-2016 йилларда 6,5%ни ташкил этган булса, унинг 2,1% кисми хорижий секторга тегишли булган.

Узбекистонда 1996-2016 йилларда кузатилган уртача йиллик усиш суръати (6,5%)нинг 2,2% кисми омиллар ялпи унумдорлигига тегишли булган. Агар жами уртача усиш суръатини 100%

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида муаллиф х,исоб-китоблари (Узбекистоннинг йиллик статистика туплами. - Т.: 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2015, 2016, 2017).

2 Балацкий Е. Иностранный бизнес и его влияние на экономику страны-реципиента. // «Мировая экономика и международные отношения», М.: 1999, №6. -С. 82-91.

деб олсак, 34% омиллар ялпи унумдорлик х,иссасига туFри келади.

Мамлакатда тадкикот даврида кузатилган уртача усиш суръатининг 4,4%и миллий секторга тегишли булиб, унинг 27,27 (1,2)% кисми омиллар ялпи унумдорлигидан иборатдир. Миллий икти-содий тизимда кузатилган усишнинг к,олган 2,1%и хорижий сектор х,исобига тегишли булиб, унинг 47,62 (1,0)%и омиллар ялпи унумдорлигига туFри келган.

Хорижий инвестициялар иштирокидаги кор-хоналарда замонавий техника-технологиялардан фойдаланилаётгани, мех,нат омили малакасининг юк,орилиги туфайли мамлакатдаги жами усишдаги омиллар ялпи унумдорлигининг 45,45%и хорижий сектор х,иссасига туFри келмокда. Миллий секторнинг ушбу курсаткичи 54,55%га тенг булган.

Умумий х,олда, миллий секторнинг омиллар ялпи унумдорлиги улуши юкори булса-да, сек-торларнинг усишдаги улуши буйича бах,оланганда, хорижий сектордаги х,олат 1,8 (47,62/27,27) баро-бар самарали эканлиги аник,ланди. Яъни, хорижий секторнинг умумий усишидаги омиллар ялпи унумдорлиги 47,62%ни ташкил этган. Демак, иктисодиётда умумий самарадорликни ошириш учун мазкур сохдда (хорижий секторда) иш билан бандлик даражасига алох,ида эътибор бериб, унинг улушини ошириш талаб этилади. Бунинг учун куйидагиларни таклиф этамиз:

- хорижий инвестицияларни ишчи кучи банд-лигини оширадиган тармокка, яъни саноатга йуналтириш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 2

- хизматлар сохасига хорижий инвестиция-ларни жалб этишда кимматли ^озлар бозорини хамда инфратузилма объектларини ривожланти-риш (иккиламчи кимматли ^озлар бозорини ривожлантириш);

- мехнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш учун хорижий инвестициялар кири-тишни раFбатлантириш максадида имтиёзларни кенгайтириш лозим.

Узбекистан иктисодиётида самарали амал килаётган хусусий тадбиркорликнинг иктисодий усишга кушган хиссаси тадкикот жараёнида урганилди. 1996-2016 йилларда мамлакатда куза-тилган уртача йиллик усиш суръати (6,5%)нинг 5,2%ини нодавлат сектори ташкил этмокда. Шунингдек, унинг таркибидаги омиллар ялпи унумдорлиги 1,6%га тенг булган. Давлат секторига уртача усиш суръатининг 1,3% кисми тегишли булиб, унинг 0,6%и омиллар ялпи унумдорлигига тегишлидир. Умумий холда нодавлат секторининг омиллар ялпи унумдорлиги 72,73%ни ташкил этган булса, давлат секторининг ушбу курсаткичи 27,27%га тенг булган.

Миллий иктисодий тизим хусусиятларидан келиб чикиб, биринчи навбатда, хорижий инвестициялар усишини таъминлаш, иккинчи навбатда, кишлок хужалигида банд ишчи кучини кайта так,симлаш асосида саноат ва хизматлар сохасига олиб утиш лозим.

Бунда мазкур соха ва тармокларга йуналти-рилган инвестициялар, айникса, асбоб-ускуна ва машиналар учун йуналтирилган асосий капиталга инвестицияларни ошириш талаб этилади. Нати-жада капитал интенсивлик ортиб, уларда мехнат унумдорлиги ва фойда усади. Инвестициялар тар-кибида туFридан-туFри хорижий инвестицияларга эътибор бериш максадга мувофик булиб, иктисодий усиш сифатининг ижобий даражаси улар салмоFининг ортиб боришига боFликдир.

Узбекистонда иктисодий усиш самарадорли-гининг ортиб бориши (капитал самарадорлиги, капитал кайтими, капитал интенсивлик, ICOR коэффициенти, мехнат унумдорлиги, омиллар ялпи унумдорлиги), баркарор усиш давомийли-гини таъминлаш билан бирга, унинг сифати ижобий даражасини хам таъминламокда. Бизга маъ-лумки, иктисодий усиш сифати биринчи уринда ахоли турмуш даражаси, экотизимнинг ижобий-лашуви ва ресурс тежамкорликнинг усишга микдорий таъсирини асослаш билан ифодала-нади. Бунда ахоли турмуш даражаси одатда, реал

курсаткичлар билан туFри мутаносибликда боF-ланган булиб, бошка томондан, ахоли даромад-лари ва турмуш даражаси усиши, уларнинг иш билан таъминланганлиги ва моддий раFбатига боFликlДир. Биринчи холат, яъни реал курсаткичлар инфляция даражаси билан боFлик1 булса, иккинчи холат иш билан бандлик инвестициялар даражаси ва улардан фойдаланиш холатини ифодалайди.

Иктисодий усиш сифати мехнат омили асосида хам бахоланади. Бунда ишчи кучининг аклий ва жисмоний мехнат махсули асосида турмуш дара-жасининг усиши урганилади. Бир катор тадки-к,отчилар томонидан ривожланган х,амда ривож-ланаётган мамлакатларга оид статистик маълу-мотларни эмпирик тадк,ик, этиш асосида олинган натижаларни ифодалашича, таълимнинг кушимча бир йиллиги шахсий даромадни уртача 10%га оширар экан1.

Мех,нат омили, яъни ижтимоий курсаткичлар асосидаги иктисодий усиш сифати курсаткичлари замирида инсон салох,ияти ривожланиш индекси туради. Шундай булса-да, ах,оли реал даромад-лари, саломатлик даражасини ифодаловчи курсаткичлар х,ам мух,им урин тутади ва буларни аввалги бобларда тизимли тарзда тадкик килиб утдик. Шунингдек, иктисодий усишга инсон капи-талининг бир катор курсаткичлари, жумладан, таълим даражаси, мух,андислик буйича таълим олаётган талабалар, саломатлик даражаси каби-лар кучли таъсир этади2.

Шу билан бирга, D.Bloom, D.Canning, J.Sevilla томонидан3 катор мамлакатлар статистик маълу-мотлари асосида олиб борилган тадкикотларнинг курсатишича, ах,оли х,аёт давомийлигининг бир йилга узайтирилиши ишлаб чикаришнинг 4 фоизга усишига олиб келади4. Мех,нат омили асосидаги иктисодий усиш сифати туFрисида гап борганда, доимо экологик масалаларни х,ам инобатга олиш лозим. Яъни, атроф-мух,итни мух^офаза килишга каратилган харажатлар микдори усиш сифатини белгиловчи мезонлардан биридир. Чунки, ЯИМни

1 George Psacharopoulos and Harry Anthony Patrinos. Returns to investment in education: a further update. // Education Economics. 2004. 12(2). Р.11-34.

2 Экономический рост и инновации: теория, практика и моделирование. // Под общей редакцией С.Чепель. - Т.: 2010. С. 25.

3 Bloom, D., Canning, D., & Sevilla, J. The effect of health on economic growth: Theory and evidence (National Bureau of Economic Research Working Paper Series, Vol. 8587). Cambridge: National Bureau of Economic Research. 2001//http://www.nber.org/papers/w8587.pdf.

4 Уша манба.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 2

х,исоблаш жараёнидаги камчиликлардан бири унинг реал х,ажмининг к,ай даражада узгаришини ифодаласа-да, ушбу кийматни яратиш давомида атроф-мух,итга келтирилган экологик зарарлар унда уз аксини топмайди.

Бизга маълумки, экологик муаммолар, яъни атроф-мух,итга чикиндилар чикишини камайти-ришнинг асосий йули - техника тарак,к,иёти дара-жасининг узгаришидир. Уз навбатида, техника тарак,иёти иктисодий усиш сифатини белгиловчи асосий мезон х,исобланади.

Мамлакатда бозор муносабатларининг карор топиши асосида турли мулкчилик куринишидаги корхоналар шаклланди. Улар орасида нодавлат корхоналари, хорижий инвестициялар иштиро-кидаги корхоналар алох,ида ах,амиятга эга экан-лиги юк,орида амалга оширилган тах,лил натижа-ларида х,ам уз ифодасини топган. «Давлат мулкини хусусийлаштиришни янада кенгайтириш ва унинг тартиб-таомилларини соддалаштириш, хужалик юритувчи субъектларнинг устав жамFармаларида давлат иштирокини камайтириш, давлат мулки хусусийлаштирилган объектлар базасида хусусий тадбиркорликни ривожлантириш учун кулай шарт-шароитлар яратиш»1 лозим. Жумладан, нодавлат сектори ривожланиши хусусий тадбир-корлик даражасининг иктисодиётга таъсирини ифодалаб беради. Бу уринда Узбекистонда эри-шилган иктисодий усишдаги давлат ва нодавлат мулкчилик турларини алох,ида бах,олаш лозим. Давлат секторида кузатилган иктисодий усиш даражаси 1996-2016 йилларда умумий х,олда ижо-бий булиб, 1,3%ни акс эттирган. Омиллар ялпи унумдорлиги умумий х,олда уртача тадкикот дав-рида ижобий 0,6%га тенг булган булса-да, 20072010 йилларда манфий курсаткичларга эга булган.

Нодавлат секторида иктисодий усиш самара-дорлиги давлат секторига нисбатан юкоридир. Омиллар ялпи унумдорлиги улуши 1996-1998 ва 2001-2003 йилларда манфий булиб, экстенсив усишни ифодалаган булса, колган йилларда интенсив усиш турини акс эттирган ва тадкикот даврида уртача 1,6%га тенг булган (2-жадвал).

Умумий х,олда, нодавлат секторидаги усиш самарадорлиги х,ам, сифати х,ам давлат сектори-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тутрисида»ги ПФ-4947-сонли фармони.

дан юкори булиб, ижобий х,олатни ифодалайди. Бу эса мамлакатда ишбилармонлик мух,ити ва бизнеснинг ривожи, иктисодиёт эркинлашиб, либерализация жараёнларининг жадаллашувини ифодалайди.

Узбекистонда миллий секторнинг иктисодий усиш даражаси урганилганда омиллар ялпи унумдорлиги 1996-1998, 2008-2009 йилларда манфий булиб, экстенсив иктисодий усиш тури кузатилган булса, колган даврларда интенсив усиш руй берди. Ушбу курсаткич уртача 1,2%га тенг булди (2-жадвал).

Хорижий инвестициялар иштирокидаги кор-хоналарда омиллар ялпи унумдорлиги 1996-1998 ва 2005 йилларда манфий булиб, усиш экстенсив х,олда таъминланган. Колган йилларда усишга интенсив х,олда эришилган ва умумий х,олда тадкикот давомида хорижий секторнинг иктисодий усиши интенсив булиб, сифати миллий сек-торга нисбатан юкори булган. Шунингдек, охирги йилларда мазкур секторнинг иктисодий усиш сифати янада жадаллашмокда.

Узбекистонда 1996-1998 йилларда х,ар иккала омилнинг самарадорлиги х,ам манфий булган, яъни, экстенсив усиш кузатилган (2-жадвал). Мех,нат омилининг малакаси уша пайтда мамла-кат иктисодиётига жорий этилаётган янги техно-логияни куллаш учун етарли булмаган.

Узбекистон иктисодиётида 1999 йилдан бош-лаб мех,нат самарадорлиги ва иктисодиётга кири-тилаётган инвестициялардан фойдаланиш унумдорлиги усган. Капитал кайтими 1996-1998 йилларда уртача иктисодиётда 3,42 бирликка, миллий секторда 3,71 бирликка, хорижий секторда 2,09 бирликка, давлат секторида 1,92 бирликка, нодавлат секторида 6,31 бирликка тенг булган булса, 1999-2016 йилларда улар мос х,олда 4,42, 4,74, 3,53, 3,24, 5,36 бирликларга тенг булиб, ижобий узгаришларни ифодалаган (бундан нодавлат сектори мустасно) (3-жадвалга каранг).

Иктисодий усишнинг капитал сиFими (1СОК коэффициенти) 1996-1998 йиллардаги 10,2 дан 1999-2016 йилларда 3,6 га ва мех,нат салмоFи эса мос даврларда 23,6 дан 12,3 бирликка пасайиб, ижобий х,олатни акс эттирган.

2 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида муаллиф х,исоб-китоблари (Узбекистоннинг йиллик статистика туплами. - Т.: 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2015, 2016, 2017.).

2-жадвал. Узбекистонда иктисодий усишдаги омиллар ялпи унумдорлигининг улуши1.

Йиллар Ик,тисодиёт Давлат сектори Нодавлат сектори Миллий сектор Хорижий сектор

1996 -1,4 1,57 -2,97 -0,66 -0,74

1997 -0,6 2,05 -2,67 -2,32 1,70

1998 -0,9 1,21 -2,12 -0,83 -0,07

1999 3,0 1,85 1,20 3,12 -0,07

2000 2,7 1,54 1,21 3,29 -0,55

2001 1,9 3,85 -1,97 1,27 0,61

2002 1,5 3,41 -1,94 0,55 0,92

2003 1,1 2,95 -1,81 0,73 0,41

2004 3,6 0,61 3,00 1,12 2,50

2005 3,3 0,07 3,22 3,52 -0,23

2006 3,1 0,00 3,14 1,84 1,30

2007 2,9 -0,74 3,67 0,60 2,33

2008 0,05 -3,82 3,87 -1,41 1,46

2009 -0,31 -4,11 3,80 -1,63 1,32

2010 4,21 -0,13 4,34 3,20 1,01

2011 4,53 0,10 4,43 2,92 1,61

2012 3,54 0,33 3,21 1,89 1,65

2013 3,73 0,16 3,57 2,35 1,38

2014 3,73 0,11 3,62 2,18 1,55

2015 4,27 0,38 3,89 2,37 1,90

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2016 4,0 0,25 3,75 2,2 1,8

Демак, Узбекистонда иктисодий усиш баркарор даражаси давомийлигини таъминлаш ва сифатини ошириш учун омилларни микдорий эмас, балки уларнинг самарадорлигини ошириш чора-тад-бирларини куллаш зарур. Бунда мамлакатдаги мех,нат ва капитал микдори узгаришсиз булса-да, омиллар самарадорлигининг ортиши х,исобига иктисодий усиш сифатини оширишга эришилади. Бунинг учун иктисодиётда х,ар иккала омил сифатини, яъни, мех,нат салмс^и ва унумдорлиги, капитал кайтими ва капитал сиFимини ижобийлашти-риш талаб этилади. Уларни ошириш ишчи кучи малакаси, унинг капитал билан таъминланганлик даражаси ва техника тараккиётига бевосита боFлик.

Капитал кайтими ва сиFимини х,амда мех,нат унумдорлиги ва салмоFининг ижобий даражасини ривожлантиришнинг амалий тадбирлари куйида-гилар:

- ишчи кучини иктисодий-ижтимоий манфаат-дорлигини раFбатлантириш асосида уларнинг уз устида ишлашини ривожлантириш;

- ишлаб чикаришни ташкил этиш х,амда бошкаришда ва тегишли мутахассисликдаги кадр-

ларни тайёрлашда таълим тизимида хорижий тажрибалардан кенг фойдаланиш;

- киритилган инвестиция ресурсларини сама-рали бошкариш тизимини шакллантириш учун бизнес режалар ишончлилиги ва сифатига куйилган талабларни такомиллаштириш, уларни урганувчи консалтинг фирмалар фаолиятини ривожлантириш;

- давлат бюджетидан илмий-техника ишлан-маларига маблаFлар ажратишни кенгайтириш;

- илмий-техника тараккиётини ривожлантириш учун узак тармоклар интеграциясини такомиллаштириш натижасида илмталаб тармок,ларда техника-технологиялар ва инновациялар ишлаб чикилишини х,амда ривожлантирилишини тако-миллаштириш;

- иктисодиётнинг инновацион ривожлани-шини раFбатлантириш, илмий ишланма ва тад-кикотлар ролини устириш х,амда уларни икти-содиётни диверсификация килишга кенг жорий этиш;

- истикболли фундаментал фан йуналишида ресурсларни жамлаш, ушбу сох,ада якка ижодиёт учун шароитлар яратиш билан бирга, катор йирик лойих,аларни амалга ошириш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 2

3-жадвал. Узбекистан ик,тисодиётида капитал ^айтими коэффициенти1.

Йиллар Ик,тисодиёт буйича Хорижий сектор Миллий сектор Нодавлат сектори Давлат сектори

1996 3,16 1,47 3,49 5,95 1,97

2000 4,37 2,24 5,02 8,79 1,88

2005 5,03 3,69 5,40 5,56 3,84

2010 4,07 2,98 4,50 4,14 3,81

2011 4,39 4,29 4,42 4,50 4,00

2012 4,24 4,57 4,15 4,56 3,12

2013 4,32 4,89 4,17 4,58 3,38

2014 4,30 5,11 4,09 4,53 3,45

2015 4,21 5,23 3,95 4,23 4,09

2016 4,2 5,3 3,88 4,3 3,8

Уртача (1996-2016 йиллар учун) 4,27 3,3 4,6 5,5 3,0

- ишлаб чик,ариш-технологик тизимини шакл-лантириш, шу кетма-кетликда янги технологик куйилмаларни яратиш ва ишлаб чикариш билан модернизация уЙFунлигида уларни устиришни раFбатлантириш;

- йирик корхоналар билан кичик бизнес уртасидаги алокаларни ривожлантириш оркали ишлаб чикариш технологияларини модернизация килиш ва илмий-техник ихтироларни х,амкорликда амалга ошириш.

Aga6ueT^ap pyuxaTM:

1. y36eKucroH Pecny6.nuKacu npe3MAeHTMHMHr 2017 Mum 7 $eBpa.n,gam «y36eKMcToH Pecny6-.nMKacMHM AHaga puBoxnaHTupuw 6ytfuma XapaKa^ap crpaTemflcu Tyipucufla»™ 110-4947-coh^U ^apMOHU.

2. y36eKUCTOH Pecny6^MKacu fl.aB.naT aaTUCTUKa KyMMTacu Mat^yMOT^apu. y36eKUCTOHHUHr MMMMK CTaTUCTUKa TynnaMM. - T.: 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2015, 2016, 2017.

3. Экoнoм^mecк^m pocT m мннoвaцмм: Teopua, npaKTMKa m Moge^upoBaHue. // nog o6^eM pe,ga^Metf C.Hene^b. - T.: 2010. C. 25.

4. Psacharopoulos, George and Harry A. Patrinos. Returns to investment in education: a further update // Education Economics. 2004. 12(2). P. 11-34.

5. Bloom, D., Canning, D., & Sevilla, J. The effect of health on economic growth: Theory and evidence (National Bureau of Economic Research Working Paper Series, Vol. 8587). Cambridge: National Bureau of Economic Research. 2001//http://www.nber.org/papers/w8587.pdf.

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида муаллиф х,исоб-китоблари (Узбекистоннинг йиллик статистика туплами. - Т.: 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2015, 2016, 2017).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.