Научная статья на тему 'Иқтисодий география фани ва унинг бугунги мавқеи'

Иқтисодий география фани ва унинг бугунги мавқеи Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
900
65
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
география / иқтисодий георафия / минтақа / дифференциация / ижтимоий геогра­ фия. / geography / economic geography / region / differentiation / social geography.

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Қаюмов Абдухаким Абдухамидович, Адилов Ботир Болтабаевич

Мақолада «Иқтисодий география» фанининг мазмун ва моҳияти, аҳамияти, бугунги кундаги мавқеи ва ривожланиши таҳлил қилинган. Иқтисодий географиянинг ҳудудий хусусиятлари ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SUBJECT OF ECONOMIC GEOGRAPHY AND ITS CURRENT STATUS

There is analyzed in the article the essence and significance of economic geography, its role and development on the current stage. The regional features of economic geography are studied.

Текст научной работы на тему «Иқтисодий география фани ва унинг бугунги мавқеи»

Каюмов Абдухаким Абдухамидович,

Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Минтакавий иктисодиёт» кафедраси профессори, география фанлари доктори, профессор; Адилов Ботир Болтабаевич, Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Минтакавий иктисодиёт» кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди, доцент

ИКТИСОДИЙ ГЕОГРАФИЯ ФАНИ ВА УНИНГ БУГУНГИ МАВКЕИ

УДК:338.91 (5754:1)

ЦАЮМОВ А.А., АДИЛОВ Б.Б. ИЦТИСОДИЙ ГЕОГРАФИЯ ФАНИ ВА УНИНГ БУГУНГИ МАВЦЕИ

Маколада «Иктисодий география» фанининг мазмун ва мохияти, ахамияти, бугунги кундаги мавкеи ва ривожланиши тахлил килинган. Иктисодий географиянинг худудий хусусиятлари урганилган.

Таянч иборалар: география, иктисодий георафия, минтакд дифференциация, ижтимоий география.

КАЮМОВ А.А., АДИЛОВ Б.Б. ПРЕДМЕТ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ГЕОГРАФИИ И ЕГО СЕГОДНЯШНИЙ СТАТУС

В статье анализируются сущность и значение экономической географии, ее роль и развитие на нынешнем этапе. Изучены региональные особенности экономической географии.

Ключевые слова: география, экономическая география, регион, дифференциация, социальная география.

KAYUMOV A.A., ADILOV В.В. SUBJECT OF ECONOMIC GEOGRAPHY AND ITS CURRENT STATUS

There is analyzed in the article the essence and significance of economic geography, its role and development on the current stage. The regional features of economic geography are studied. Keywords: geography, economic geography, region, differentiation, social geography.

Кириш. География фанининг бугунги кундаги мавкеи купинча карама-карши фикр мулохазаларга сабаб булмокда. Бир томондан, географиянинг, айникса, иктисодий географиянинг, купчилик олимларнинг фикрига кура, ижтимоий мак,оми унинг мавжуд салохиятига туFри келмай колди. Иккинчи томондан, жамиятда индустриализация ва урбанизация жараёнларининг нихоятда илдам-лашиб кетиши окибатида унлаб мегаполислар хозирги вактда амалда бошкариб булмайдиган холатга тушиб колган. Бангладеш, Нигерия, Мексика, Хиндистон, Бразилия каби ривожланаётган мамлакатларда вужудга келган Мумбай, Колката, Дакка, Жакарта, Лагос, Мехико, Рио-де-Жанейро ва бошк,а шу каби шахарларнинг шаклланиши дунёдаги ижтимоий-иктисодий, демографик, эко-логик, геосиёсий вазиятларни тобора мураккабла-шиб, чукурлашиб бораётган холатга олиб келди. Бу жараёнлар географиянинг, шу жумладан жами-ятнинг худудий ташкил этилишини тадк,ик, килувчи ик,тисодий ва ижтимоий географиянинг вазифа-ларини купайиб, чигаллашиб кетганлигидан дало-лат бермокда.

Биз к,андайдир тараккиёт боск,ичида туриб-мизки, бунда янги микёсли вазифалар доирасида табиатни хали тулалигича тушуниб ета олмаяпмиз. Булар билан алокддор холда фанда эришган ютукларимизни бугунги назарий билимларимиз тахлил к,илишга улгурмаяпти. Фандаги дифференциация жараёнлари ханузгача унда юз бераётган интеграция жараёнларидан устунлик к,илмок,да.

Фикримизча, дифференциация барча фанларда микдор узгаришларини келтириб чик,арувчи жараён, интеграция эса сифат узгаришлари билан боFланган булиб, у фанга алокддор хар кандай жараён ичидаги узгаришларни, фан тараккиётида янги тенденцияларни аниклаб беради. Буларнинг барчаси даставвал тобора тезлашиб кетаётган фан-техника тарак,к,иёти билан алок,адор тарзда амалга ошади. Айни пайтда географияда муам-моли ёндашув кучайиб бормокда. Бирор-бир вок,еа ёки ходисани тадк,ик, этишда география билан ёнма-ён бошк,а ижтимоий-ик,тисодий фан-лар хам иштирок этмок,да. Яъни индустриализация ёки урбанизация жараёнларини тадк,ик, этишда география билан бир вак,тда ик,тисодиёт фанлари, фалсафа, социология, психология, экология каби фанлар узвий тарзда иштирок этмокда. Лекин барибир география, даставвал ик,тисодий география жамиятнинг худудий ташкил этилишини урганувчи фан сифатида мазкур тадк,ик,отда асосий ролни уйнамокда.

Интеграция жараёни фанга янгича, нисбатан кенг к,арашни, бунда фан камровидан фалсафий к,амровга утишни, янги парадигмаларни ахтариб топишни талаб к,илмок,да.

Куп йиллар мобайнида дифференцация жараёни туфайли географияда хам жуда куп фанлар пайдо булган (ик,лимшунослик, геоморфология, гидрология ва б.). ана шундай дифференциация ик,тисодий география ичида хам амалга ошган. Унда хам к,атор янги фанлар - ахоли географияси, саноат географияси, транспорт географияси ва бошк,а фанлар вужудга келди.

Дифференциация жараёни география фанлари тизимининг икки табиий география ва ик,тисодий география уртасидаги фарк,ларнинг кучайишига сабаб булди. Улар фак,ат айрим пайтларда Fоя-ларнинг умумийлиги ёки бир-бирига як,инлиги эмас, балки факультет ёки институт (университет) доирасидаги умумий тадбирлар туфайли бирлашар эди.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги. Маъ-лумки, «географик мухит» тушунчаси география фанининг асосий объекти булган табиий-ижтимоий комплекс хисобланади. Шу уринда к,атор олимларнинг сузларини келтириш уринлидир.

йирик географ файласуф олим Н.К.Мукитанов «Географик фанларни тизимлаштириш икки асос-дан, субектив-обектив муносабатларнинг узига хослигидан келиб чик,иши лозим», деб таъкидлаб утган. Бошк,а машхур олим, академик Б.М.Кедров географияни «оралик,» фанлар каторига киритган. «Оралик,» фанлар доирасида табиий ва ижтимоий фанларнинг узаро узвий алок,адорлиги мавжуд булиб, биринчиси хам, иккинчиси хам бир фан-нинг турли томонлари сифатида фаолият курса-тишини эътироф этган.

Болтик,буйилик олим Э.Мересте шундай ёзади: «География табиий фан эмас, ижтимоий фан хам эмас. У икки фанлар к,обити доирасида жойлашган булиб, табиий-ижтимоий фандир». Шундай к,илиб, география ичида интеграция давом этаётган бун-дай холатни хаётнинг узи так,озо этмокда. Хаётий талаб зарур булган назарий умумлаштиришларни ортда к,олдирмок,да. Ик,тисодий география ижтимоий фан, лекин у географик фанлар комплекси-нинг ажралмас бир булаги хамдир. Ик,тисодий география ишлаб чик,аришни худуд буйича жой-лаштиришда, районлаштириш (худудларга туркум-лаштириш) назарияси асосида худудий ижтимоий-ик,тисодий тизимларнинг шаклланиши, ривожла-ниши ва фаолият курсатиши хамда ушбу тизим-ларни бошк,ариш жараёнларини тадкик этишда фаол иштирок этади. Ундан ташк,ари, иктисодий географларнинг тадкикот натижаларидан бошка фанлар, шу жумладан, минтакавий иктисодиёт фани хам фойдаланади. Маълумки, хар кандай фан узига тегишли асосий тушунчага махсус ёндашуви оркали эришади, шаклланади, ривожланади. Иктисодий географияда даставвал фан номи тадкикот объектининг кенгайтирилиши хисобига

узгарди. Энди мазкур фан «Иктисодий ва ижти-моий география», «Ижтимоий ва иктисодий география» ва бошка номлар билан юритилади. Шу ерда хар кандай фанга хос тадкикот объекти, пред-мети ва мазмунини бир-биридан фарк килишни айтиб утиш зарур. Объект доимо предметга нис-батан кенгрокдир. Тадкикот мазмуни фан пред-мети томонидан белгилангандан кенгрок булиши хамда «объект» тушунчаси доирасида келтирилган таърифдан фарк килиши мумкин. Кейинги йил-ларда иктисодий географияда «жамиятнинг худудий ташкил этилиши» тушунчасидан борган сари кенг фойдаланилмокда. Агар биз иктисодий ва ижтимоий географиянинг тадкикот объекти сифатида ушбу тушунчани кабул килсак, унда унинг предмети булиб жамиятнинг худудий ривож-ланиши белгилаб берадиган худудий боFликлик ва узаро алокаларнинг шаклланиши ва ривожла-ниши конунлари хисобланади. Шундай килиб, худудий боFликлик хамда узаро алокадорлик иктисодий ва ижтимоий география объекти ва предметининг асосий элементлари хисобланади. Улар « худудий ташкил этилиш», «худудий тизим», «худудий таркиб» каби тушунчалар билан узвий алокадордир. Бу ерда «худудий ташкил этилиши» тушунчаси «худудий тизим» ва «худудий таркиб» тушунчаларидан кенгрок эканлигини айтиб утиш зарур. «Худудий тизим» уз навбатида «худудий таркиб»дан кенгрокдир. Мазкур тушунчаларнинг шаклланишида энг мухим жихат - тизим хосил килувчи алоканинг мавжудлигидир. «Таркиб» тушунчаси алокалар мавжудлигидан далолат беради. Лекин ушбу алокалар узига тегишли эле-ментлар уртасида мавжуд булади. «Тизим» тушун-часида диккат эътибор жами ички ва ташки алокалар буйича тупланади. Айнан тизимли тасав-вурлар Н.Н.Колосовский томонидан яратилган ишлаб чикариш худудий комплекслар (ИчХК) кон-цепцияси асосини ташкил этади. ИчХК русча ПТК (производственно-территориальный комплекс) концецсияси Н.Н.Колосовский томонидан мамла-кат худудини иктисодий районлаштириш (худуд-ларга туркумлаштириш) максадида урганишнинг асосий методи сифатида таклиф килинган эди. Шу ерда ПТК иктисодий райондан мазмуни буйича кенгрок, хажми буйича эса торрок эканлигини туFри таъкидлаб утган О.И.Шаблий Fоясини эслаб утиш зарур. ПТКнинг иктисодий самараси район-нинг табиий ва иктисодий шароитларига мос холда танлангани ва жойлаштирилганлиги билан боFлик. ПТК хакидаги таълимот хамда унинг катор категориялари хозирги тизимли ёндашув умум-методологик Fоялари ва тушунчаларига жуда якин, деб таъкидлаган А.А.Минс.

Тадк,ик,отнинг ма^сади. Юкорида келтирилган фикр-мулохазалардан келиб чиккан холда

иктисодий ва ижтимоий география туFрисида куйидагиларни айтиш мумкин:

- иктисодий география-ижтимоий-иктисодий географиянинг йуналиши булиб, у одамлар ва ижтимоий ишлаб чикаришни ташкил этиш шакл-ларининг худудий жараёнларини ишлаб чикариш самарадорлиги ва ижтимоий мехнат унумдорлиги нуктаи назардан тадкик этади. Иктисодий географиянинг тадкикот объектлари булиб халк хужали-гининг худудий таркиби хамда унинг энг мухим элементлари - иктисодий район (туман), худудий ишлаб чикариш комплекси, саноат тугуни, ривож-ланиш кутби ва бошка ишлаб чикариш шакллари хамда ахоли жойлашуви шакллари хисобланади;

- ижтимоий география иктисодий-ижтимоий географиянинг йуналиши булиб, у одамлар ва ижтимоий ишлаб чикаришнинг ташкил этилиши шаклларининг худудий жараёнларини, энг аввало, инсон, унинг мехнати, турмуши дам олиши, шах-снинг ривожланиши ва хаётнинг такрор барпо килиниши нуктаи назаридан тадкик этади. Халк хужалигининг энг мухим элементи, иктисодий туман (район) - мамлакат халк хужалигининг худудий бир бутун кисмидир. Туман (район) ихти-сослашганлиги, комплекслиги ва уни бошкариш мумкинлиги билан ажралиб туради. Унинг асоси булиб, худудий ишлаб чикариш комплекси хизмат килади.

Иктисодий районлаштириш, энг аввало, ишлаб чикаришни, табиий шароит ва ресурсларни хисобга олган холда амалга оширилиши лозим. Узбекистонни иктисодий туманлаштиришда иккита ёндашувдан фойдаланилади. Биринчи ёндашувда иктисодий туман билан республиканинг маъмурий худудий булаги бир деб кабул килинади. Иккинчи ёндашув тарафдорлари республика иктисодиётини 6 та минтакага таксимлаб урганишни таклиф эти-шади. Ушбу ёндашувга биноан республикада куйидаги минтакалар ажратилган:

I. Тошкент, унинг таркибида Тошкент шахри ва Тошкент вилояти мавжуд.

II. ФарFона таркибида Андижон, Наманган ва ФарFона вилоятлари жойлашган.

III. Мирзачул таркиби Жиззах ва Сирдарё вило-ятларидан иборат.

IV. Зарафшон таркибида Бухоро, Навоий ва Самарканд вилоятлари мавжуд.

V. Жанубий - Кашкадарё ва Сурхондарё вило-ятларидан ташкил топган.

VI. Куйи Амударё таркиби КоракалпоFистон Республикаси ва Хоразм вилоятидан иборат.

Тошкент ва ФарFона минтакалари сув ва ер ресурслари билан нисбатан яхши таъминланган. Куйи Амударё ва Зарафшон минтакалари кони-карли, Мирзачул ва Жанубий минтакалар кони-карлидан сал яхширок таъминланган. Барча

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 10(130)

минтакалар микдоран мехнат ресурсларига бой. Лекин уларнинг сифати турлича. Тошкент, Фарюна ва Зарафшон минтакаларида сифат яхши.

Узбекистан минтакалари минерал ресурслар билан бирмунча яхши таъминланган. ЁкилFи ресурсларидан ку^ир кумир Тошкент минтакасида яхши захирага эга. Тошкумир Жанубий минтакада мавжуд, у махаллий ахамиятга эга. Узбекистонда нефть оз микдорда Жанубий (Кашкадарё вилояти), ФарFона ва Зарафшон минтакаларида казиб оли-нади. Табиий газнинг йирик конлари Жанубий (Кашкадарё вилояти) ва куйи Амударё (КоракалпоFистон Республикаси) минтакаларида топилган. Республикада кора металларнинг руда-лари деярли мавжуд эмас. Кора металлургия икки-ламчи хом ашёда ишлайди. Шу билан бир вактда рангли металларнинг турли хил рудалари учрайди. Мис, курташин рух - Тошкент, Жанубий, Зарафшон минтакаларида; олтин Зарафшон, Тошкент, ФарFона минтакаларида топилган.

Мамлакат ош, калий ва фосфор тузларига х,амда турли хил курилиш материаллари (мармар, гранит ва б.)га бой. Буларнинг барчаси мамлакатда турли ихтисосга эга минтакаларнинг шаклланиши ва ривожланишини таъминламокда. Бу ва бошка жихатлар республикада иктисодий районларнинг вужудга келиши, шаклланиши ва ривожланишини таъминламокда. Чунки хар бир минтака унинг узига хос ихтисослашувга, комплекс ривожланиш йуналишига, бошкарувнинг айрим элементларига эгаки, бундай худудни иктисодий район деб аташ асослидир.

Узбекистонда хар бир минтака узига хос демо-график ва урбанистик салохиятга эга. Ахоли сонига биноан ФарFона минтакаси пешкадамлик килади. Унга жами доимий ахолининг 28,6 фоизи туFри келади. Мазкур минтака доирасида эса ФарFона вилояти етакчилик килади. Ундан кейинги урин-ларни Андижон ва Наманган вилоятлари эгал-лайди.

Республика микёсида доимий ахолининг сонига кура Зарафшон минтакаси иккинчи уринни эгал-лайди (20,1%). Ундаги Самарканд вилояти Узбекистан буйича доимий ахолининг сони ва салмотига кура етакчилик килади (11,4%). Доимий ахолисининг сони ва салмоFига биноан Тошкент минтакаси туртинчи уринда туради. Бу ерда республика доимий ахолисининг 16,4% жойлаш-ган. Шундан 7,6%и Тошкент шахри хиссасига туFри келади. Навбатдаги учинчи уринни Жанубий минтака эгаллайди. Унинг хиссасига республика доимий ахолисининг 17,2%и туFри келади. Ушбу минтака ахоли сонининг усиш суръатларига кура республикада етакчилик килади. Бунинг натижа-сида минтака 5-6 йил олдинги туртинчи уриндан учинчи уринга кутарилди.

Узбекистонда доимий ахолининг сонига кура бешинчи уринда Жанубий Амударё минтакаси жойлашган. Бу ерда республикада мавжуд ахолининг 11,2 %и истикомат килади. Ахолининг сони ва салмоFига биноан республикада энг кичик минтака макомини олган Мирзачул минтакасида доимий ахолининг 6,5%и тупланган. Ушбу минтака доимий ахолисининг учдан бир кисми ХХ асрнинг 60-70-йилларида Узбекистоннинг бошка, асосан, ахолиси зич ФарFона водийси вилоятларидан янги ерларни узлаштириш максадида кучиб келган ёки ташкилий равишда кучирилган. Уша даврларда хозирги Бандлик ва мехнат муносабатлари вазир-лиги ана шу вазифа билан самарали шугул-ланган.

Узбекистонда кейинги йилларда, айникса XXI асрнинг дастлабки йилларида урбанизация жараёни курсаткичларида сезиларли узгаришлар юз берди.

Тарихда ахоли манзилгохларининг турли хил типларга булиниши биринчи йирик ижтимоий мехнат таксимоти билан боFланган. У авваламбор индустриал ва савдо мехнатини кишлок хужалигидаги мехнатдан ажралиб чикиши ва шу аснода шахарни кишлокдан алохида булишига олиб келди.

Тадк,ик,отнинг асосий натижалари. Ахоли манзилгохларининг мана шундай алохида-алохида ривожланиши хозирги кунгача сакланиб колди. Шахар ахоли пунктлари уз навбатида икки асосий тип шахар ва шахар посёлкаларига (шахарчаларга) таксимланади. Жахон мамлакатларида шахар ва шахарчага турлича талаблар асосида мезонлар ишлаб чикилган. Узбекистан давлати мустакил-лигининг дастлабки даврида шахарга куйиладиган мезонлардан факат мутлак ахоли сони билан боFланган курсаткич узгартирилди. Унга биноан шахар деб, ахолисининг сони 7 минг кишидан кам булмаган ахоли пункти аталади1. Худди шунингдек, шахар посёлкаси (шахарча) деб ахолисининг сони камида 3 минг кишидан кам булмаган ахоли пункти хисобланади2. Энди асосий мезон функционал таркиби туFрисида гапирадиган булсак, шахарда банд ахолининг камида 2/3 кисми кишлок хужалиги билан алокадор булмаган тармокларда банд булиши лозим. Шахарчаларда ушбу курсаткич 1/2 кисмдан кам булмаслиги назарда тутилган3.

Юкоридаги мезон талабларига жавоб бермай-диган ахоли пунктлари кишлоклар каторини таш-кил этади. Узбекистонда 2019 йилнинг 1 январига

1 География ва глобализация: Назария ва амалиёт. Халкаро илмий-амалий конференция. Андижон, 2018 йил 21 май.

2 Уша жойда.

3 Уша жойда.

кура, 119 шахар, 1085 шахарча, 1470 кишлок фукаролар йиFинлари ва 11 мингдан ортик, к,ишлок, мавжуд.

Шахарлар куйидаги турларга булинган:

I. Жуда йирик (миллионер) шахарлар - Тош-кентга (2,4 миллион) республика шахар ахоли-сининг 15,0%и (100 мингдан ортик) туFри келади.

II. йирик шахарлар - Самарканд (500,9 минг) - 3,1%.

III. Жуда катта шахарлар (5 та) - Наманган, ФарFона, Нукус, Бухоро (250-500 минг ) - 11%.

IV. Катта шахарлар (12 та) - Чирчик, Ангрен, Олмалик, Кукон, МарFилон, Бухоро, Жиззах, Карши, Шахрисабз, Урганч (100-250 минг) -12,4%.^

V. Урта шахарлар (20 та) (50-100 минг).

VI. Кичик шахар (82 та) (50 минг кишигача).

VII. Шахарчалар - (1085 та) шахар ахолисининг 38% тупланган.

Шахар ахолисининг сони 2019 йил 1 январь холатига кура, 16,7 миллион (50,6%). Узбекистонда кейинги йилларда урбанизация жараёни суръат-ларини илдамлаштириш ва унинг даражасини республиканинг ижтимоий-иктисодий ривожла-ниши даражасига мувофик,лаштириш масаласига устувор ахамият берилиб келинмокда. Шу нук,таи назардан, Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2009 йил 13 мартдаги «Узбекистан Республикаси ахоли пунктларининг маъмурий-худудий тузилишини такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги 68-сон карори мухим кадам булди. Унга биноан Узбекистан Республикасидаги мавжуд 113 та шахарчанинг сони кушимча 972 тага купайтирилди ва 1085 га етказилди. Бунинг натижасида шахар

ахолисининг сони 2008 йилда 9,7 миллион киши-дан 2009 йилга келиб 14,2 миллион кишини таш-кил этди, улуши эса 35,8 фоиздан 51,6 фоизгача ошди. Хозирги вактда шахар ахолисининг сони 16,7 миллион кишига, салмоFи 50,6%га етди.

Хулоса ва таклифлар. Иктисодий географияга жиддий ахамият бермасак, иктисодиётнинг тизимли ва мутоносиб ривожланишидаги баъзи бир салбий жараёнлар юз бериши мумкин. Иктисодий география пайдо булганига (геогра-фиядан фаркли) атиги 400-450 йил булди. Ижтимоий-иктисодий географиянинг йуналиши булган иктисодий география, энг аввало, инсонлар хаёти ва ижтимоий ишлаб чикаришнинг ташкил этишни ва жараёнларни макон доирасида, яъни ишлаб чикаришнинг самарадорлиги, ижтимоий мехнатнинг унумдорлиги нуктаи назаридан тадкик этади. Унинг тадкикот объектлари булиб халк хужалигининг худудий таркиби, унинг энг мухим элементлари - иктисодий туман, худудий ишлаб чикариш комплекси, саноат тармокларининг ривожланиши хамда ахоли, унинг жойланиши (так,симланиши) шакллари хисобланади. Ик,тисодий география фани тармокларнинг жойлашиши хусу-сиятлари ва конуниятларини,саноат географияси, транспорт географияси, к,ишлок, хужалиги географияси, хизмат курсатиш сохаси географияси ва бошка шунга ухшаш фанларни урганади. Иктисодий географияни ижтимоий (инсон географияси) география билан бирга укитиш лозим. Айнан мана шундай ёндашув географияни асл холига келтириб тулак,онли тарзда ук,итиш имко-нини беради.

Адабиётлар руйхати:

1. Каюмов А.А. Шахарлар ва шахар агломерацияларининг минтака ривожланишидаги ахамиятини тадкик, этишнинг илмий асослари, география ва глобализация: Назария ва ама-лиёт. Халкаро илмий-амалий конференция. Андижон, 2018 йил 21 май.

2. Малый город. Монография. / Ответственный редактор Б.С.Хорев. - М.: Издательство МГУ, 2017.

3. Джонстон Р.Дж. География и географы. - М.: «Прогресс», 2017.

4. Покшишевский В.В. Население и география. - М.: «Мысль», 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.