CC BY
5
Серия гуманитарных наук
УДК811/21/22
Цобилов Ахмад Абдуллоевич, унвонцуи кафедраи забони тоцикии МДТ "ДДХ ба номи академик Б. Fафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Кобилов Ахмад Абдуллоевич, соискатель кафедры таджикского языка ГОУ "ХГУ имени академика Б. Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Kobilov Ahmad Abdulloyevich, claimant for candidate degree of the Tajik Language department under the SEI «Khujand State University named after B.Gafurov» (Tajikistan, Khujand) E-MAIL:
Вожахои калиди: пешванди уам-, унсуруои калимасоз, унсури лугави, мутарцимон, "Тарцумаи Тафсири Табари", таркиби лугавии забон, сатуи истифодаи пешванд, забони тоцики
Нацши калимасозии пешванди уам- дар яке аз осори арзишманди даврони Сомониён -"Тарцумаи Тафсири Табари" барраси гардидааст. Дар заминаи маводи фаровони фактологи нишон дода шудааст, ки пешванди мазкур дар баробари имкони калимасозии вожауои сохтаи дар уар давру замон маъмул боз дар натицаи васл гардиданаш ба унсуруои лугавй калимауое сохтааст, ки дар таърихи забони тоцики нодир буда, иддае аз онуо хоси забони асари номбурда аст. Хадафи асосии мацола инъикос намудани уиссаи осори тарцумави дар ганомандии таркиби лугавии забон дар мисоли калимасозии пешванди уам- ва роуи мураккаби пурпечутобро тай намудани пешванди зикргардида аст. Пешванди мазкур дар тарцумаи "Тафсири Табари" асосан бо вожауои мансуб ба исму феъл уамроу шуда, унсуруои хушсохтеро ба вуцуд овардааст.
Ключевые слова: префикс уам-, словообразовательные элементы, лексический элемент, «Перевод Тафсири Табари», лексический состав языка, уровень употребления префикса, таджикский язык
Анализируется роль словообразовательного префикса хам- в одном из ценнейших произведений Саманидского периода - "Переводе Тафсири Табари". На основе богатого фактического материала показано, что данный префикс, наряду со словообразовательным потенциалом в образовании распространённых производных слов, а также в результате соединения с лексическими элементами, образует уникальные лексические единицы, часть из которых присуща языку указанной эпохи. Основной целью анализа является отражение вклада переводных произведений в пополнение лексического состава языка на примере словообразовательного префикса уам- и показ длительного и непростого пути названного префикса в таджикском языке. В "Переводе Тафсири Табари " префикс уам-, присединенный к именам существительным и глаголам, образует благозвучные лексические элементы.
Key-words: prefix ham-, word-building elements, lexical elements, translation of «Tafsiri Tabari», basic stock of language words, level ofprefix usage, Tajik language
The author of the article analyzes the role of the word-building prefix хам- in one of the most valuable literary productions of the Samanids Period - «Translation of «Tafsiri Tabari».
- 89 -
DOI10.24412-2413-2004-2022-2-89-95
ИЦТИДОРИ КАЛИМАСОЗИИ ПЕШВАНДИ ХАМ- ДАР ТАРЦУМАИ «ТАФСИРИ ТАБАРИ.»
СЛОВООБРАЗОВА ТЕЛЬНЫЙ ПОТЕНЦИАЛ ПРЕФИКСА ХАМ - В "ПЕРЕВОДЕ ТАФСИРИ ТАБАРИ"
WORD-BUILDING POTENTIAL OF PREFIX ХАМ- IN THE TRANSLATION OF «TAFSIRI TABARI»
Proceeding from the rich factual materials, he shows that this prefix, alongside with wordbuilding potential in the formation of spread derivatives, and also in unision with lexical elements, forms unique lexical units a part of which is inherent in the language of the epoch in question. The principle objective of the analysis is a reflection of the contribution of the translated works into a replenishment of lexical stock of the language; the word-building prefix х,ам- serving as an example of word-building demonstrates its long non-simple way of striking root in the Tajik language. In «Translation of «Tafsiri Tabari» prefix х,ам- joined to nouns and verbs forms euphonious lexical elements.
Агарчи пешвандхои исмсоз аз нигохи микдор дар киёс бо пасвандхо хеле кам хастанд [1, 152-153], вале бо вучуди камии худ дар калимасозй басо фаъол буда, имкони бо вожахои мухталифмаъно васл шуда, теъдоди зиёди унсурхои нави лугавиро сохтан доранд. Чунин фаъол будани %ам- дар бунёди вожахои сохта ба он вобаста аст, ки он яке аз унсурхои хеле кухани точикй ба шумор рафта, дар тули чанд хазорсола хамеша дар вазифаи калимасозй карор дошт, яъне корбурди онро хам дар забони порсии миёна дар шакли ham-, хам дар эронии бостон ба гунаи *ham (a)- метавон дучор гардид [7, 75].
Дар тарчумаи 'Тафсири Табарй" бо пешванди номбурда калимахое сохта шудаанд, ки бархе аз онхо дар хама давру замон маъмул буданд, баъзе бошанд, аз нигохи шаклу маъно камназир буда, дар осори ниёгон низ на хамеша дучор меоянд. Чунончи, дар бештари маврид %ам- ба вожахои мансуб ба исм васл гардида, боиси бунёди калимахои сохтаи дар хар даврон маъмули ^амсар [Ва ба наздики эшон фурудорандагони чашм - уамсарон- ч.1, 377],2 ^амсухан [Ва бихондем уро аз суи кух аз дасти рост ва ба наздик кардем уро ва %амсухан-ч.2, 377], ^амчинс [Гуфт: «...Худой, азза ва чалла, маро аз пахлуи чапи ту офарид, то уамцинси ту бошам ва ту бо ман ором гирй-ч.1, 45], ^амзод [Дустдоранда шавхаронро хамзодон-ч.2, 571], ^амсанг [Х^еч ситам накунанд вар тане ба чизе ва агар бошад хамсанги дона аз сипандон, биёрем онро ва басандаем мо ба шумор. -ч.1, 827] ва монанди инхо шудааст.
Дар мавридхои хеле кам хамрохгардии пешванди %ам- ба асоси замони хозираи баъзе феълхо мушохида мешавад. Масалан, дар чумлаи зерин вожаи сохтаи хамнишин вомехурад: Ва хар кй бошад дев уро хамнишин, бад аст хамнишин [ч.1, 252].
Маълум аст, ки як хиссаи муайяни калимахо бо гузашти замон аз чихати шакл дигаргун шуда, дорои ду ё беш аз он шакл мегарданд. Аз тахлили забони тарчумаи "Тафсири Табарй" бармеояд, ки ба чунин вижагй унсурхои калимасоз низ метавонанд дучор шаванд. Дар ду мувозй ба кор рафтани %ам- дар вожахое мушохида мешавад, ки аз нигохи синхронй сода буда, аз лихози диахронй сохта хастанд, яъне чунин унсурхои лугавиро имруз сохта хисобидан мумкин нест. Чунончи, дар асари мазкур пешванди мавриди тахлил дар ду шакли айни як вожа: ^амсон ва ^омсон "шабех," ба гунаи %ом- низ истифода гардидааст: Достони ду гурух чун нобинову кар ва бинову шунав(о) %омсон набошанд ва хамдостоне, на(панд) пазиранд [ч. 2, 458]. Хамсон аст аз шумо он-к пинхон кунад гуфтор ва он-к ошкоро кунад бад-он ва он-к у (пинхон равад) ба шаб ва мунсариф ба чойхои хеш ба руз [ч. 1, 532].
2ПТарчумаи «Тафсири Табарй». Тахия, тавзехот ва таълщоти Н. Ю. Салимов ва дигарон Ч,илдхои 1 ва 2. \ Н. Ю. Салимов ва дигарон - Хучанд: Нури маърифат, 2007. -С.377. Хдмаи мисолхо аз хамин нашр аст, аз ин ру, минбаъд танхо чилд ва сахифаи мисолхо зикр мешавад.
Серия гумaнuтapных нйук
Чузъи асосии калима, яъне coh сарчашмаи xyдро аз sahana-и порсии бостон гирифта, дар форсии мдана, ба гyнaи san ба маънои "тарз, равиш, сон" гардиш дошт [13, ч. 3, 1453].
Лозим ба тaзaккyр аст, ки шакли yaMcoH дар к^с ба yoMcoH дар истифода имтдаз дошта, аввалй дах ва баъдй хамагй як дафъа истифода шyдaacт.
Теъдоди вожахои аз чихати диaxронй cоxтa дар асари мавриди тахлил танхо бо калимаи yaMcoH \ yoMcoH мaхдyд намешавад, балки мувозихои хамвор ва ^омвор низ аз чyмлaи хамин гyнa унсурхои лyFaвй ба шумор меравад: Мyждaгон медихад эшонро Хyдовaнди эшон ба бaxшyдaнй аз y ва ба додани неъмати бихишт ва ба xyшнyдии Худой аз эшон ва ба бycтонхое, ки эшонро бувад дар он чо неъматхои yaMeop ва хамешаву поянда [ч. 1, 510]. Пас, Абраха савганд xyрд, ки ман ба Макка равам ва бознагардам, то Каъба ба замин yoMeop кунам [ч. 2, 771].
Мукоисаи забони даврони Сомондан, ба xycyc асари мазкур нишон дод, ки минбаъд дар забони точикй шакли ^омвор аз истифода xорич шуд, вале хамвор ба сифати вожаи сермаънои дар ифодаи маънохои: 1) мусаттах, тaxт; хамвор кардан тaxт ва мусаттах кардан; 2) ба як карор, мавзун; хамвор харакат кардан [10, ч. 2, 485] бокй монд. Бояд гуфт, ки имруз вожаи yaMeop аз лихози cоxт сода ба назар мерасад, аммо аз тахлили этимологй муайян мегардад, ки ин унсурхои лyFaвй аз решаи vara-и порсии бостон "дафъа, маротиба, навбат" ва пешванди -hama ташаккул ëфтa [13, ч. 1, 361; ч. 4, 2905], аз асли xyд дур рафтааст.
Бaрxе аз вожахои собик cоxтa танхо дар як шакли мyшaxxac ба кор рафтаанд. Х,амсоя, ки дар асар дах маротиба ба кор рафтааст, намунаи чунин унсурхои лyFaвй мебошад: Ва моро yaмcоя гашт душмане, ки нобуд нашавад Одам бад-он шод шуд [ч. 1, 466]. Ва бипарастед Худойро ва ма анбоз гиред бад-y чизе ва ба модар ва падар некуй кардан ва ба xyдовaнди xешй ва ятимон ва дарвешон ва хамсоя ва xешy хамсояи пахлу ва ëри ба пахлу ва рохгyзaриëн ва он чй зердасти шумоанд, яъне парасторони шумо, ки Худой на дуст дорад он, ки бошад кибркунанда ва фaxркyнaндa. [ ч. 1, 251]. Одам, алайхи-с-салом, гуфт: «Ё Ч,абраил, чаро нагирям, ки аз чунон бихиште ва аз хамсоягии Худои азза ва чалла биюфтодам». [ ч. 2, 179]. Пас, он Хвалима - дояаш ва шавхари y ва чанд каси дигар аз хамсоягон бдамаданд ва пaЙFOмбaр, алайхи-с-саломро, диданд он чойгох нишаста ва гунаи y зард гашта ва хеч каси дигарро надиданд. [ ч. 2, 568].
Чузъи асосии вожаи мазкур, яъне cоя сарчашмаи xyдро аз sayaka- порсии бостон гирифта [13, ч. 3, 1655 ], дар асл вожаи мустакилмаъно буд.
Бaрxе аз вожахои ба тавассути пешванди yaM- cоxтaшyдa зери таъсири чанд ходисаи овозй беш аз ду мувозиро сохиб шудаанд. Масалан, дар чумлаи зер пешванди номбурда ба вожахои аслии точикй, боз васл шуда, калимаи yaмбозро cоxтaacт, ки маънояш "шарик, хамто" мебошад. Вожаи боз бино ба кайди муаллифи "Фарханги решaшиноxтии забони форсй" эхтимол сарчашмааш аз vaja -и эронии бостон ба маънои "кисмат, бахра, сахм" ибтидо ëфтa бошад [13, 261]. Мутарчимон калимаи мазкурро се маротиба истифода кардаанд: Поко, беайбо ва безану бефарзанд, ки Худой хаст аз он чй хaмбоз мегуянд ба y [ч. 1, 513]. Чун гуфт: «Бирав суи Фиръавн», гуфт: «Ё Раб, бародари маро - Хорун фаро вазири ман кун андар ин кор, вайро yaмбози ман кун андар пaЙFOмбaрй, то пушти ман ба вай кавй бошад, то мо - хар ду туро намоз кунем ва туро биcëр ëд кунем.»[ч. 1, 811]. Инчунин вожаи cоxтaи yaM6o3 дар лyFaтномaи А. Дехxyдо ба маънои "шарик, хамто, анбоз, хариф, назир, монанд, хамонанд" эзох ëфтaacт. Дехxyдо пас аз шархи он барои исботи фикраш байтхо ва чумлахои шохидро аз Фирдавсй, "Тaъриxи Байхакй" ва Ибни Бaлxй овардааст [4, ч. 14, 1480]. Аз ин холат метавон чунин xyлоca намуд, ки ин вохиди лyFaвй махз дар замони тарчума шудани ин асар серистеъмол будааст.
Бояд гуФт, ки вожаи мавриди тадлил дар асари мазкур ба чуз шакли уамбоз инчунин ба гунаи уанбоз низ ба кор рафтааст: Ханбоз дар бархе фардангномадо "шарик" эзод ëфтaaст [10, ч. 2, 493]: Ва бигу, ки аз одамшн кй ба Худой, азза ва чалла, уанбоз гирифт ва андар ин чадон бидиште сохт ва гуфт, ки ин бар мисоли бидишт аст [ч. 1, 25]. Ва аз он касдо, ки уанбоз гирифтанд, ходад яке аз эшон, ки бизияд дазор сол [ч. 1, 84].
Шакли уанбоз дар натичаи табдили дамсадои "м"-и пешванди уам- ба "н", ë, баръакс, "н" ба "м" ба вучуд омадааст. Ин гуна тaбдилëбй фа;ат ба калимаи номбурда хос набуда, намунадои онро дар мисоли вожадои naëмбap-naëнбap, шикамба- шиканба, yaмбap-yaнбap, пинуон-пинуом ва монанди индо мушодида кардан мумкин аст [12, 39-40].
Дар асари номбурда боз як шакли дигари ин унсури лyFaвй, яъне анбоз низ ба назар мерасад. Вобаста ба ин шакли уамбоз ишора намудани ин нукта бамаврид аст, ки калимадои таркиби лyFaвии забон дар муддати дурударози таърихй аз шакли аслияшон дур рафта, ба тахфиф дучор мешаванд. Чунин додиса одатан бо вожадои серистеъмол зери таъсири забони шакли шифодии забон руй медидад. Таърихи забони точикй намунадои зиëди ба ин гуна тадаввулот дучоргардии вожаву таркиб ва иборадо, датто чумладоро медонад. Водиддои лyFaвии даби^он, позаyp, гусола, дyшмaн, нонбо, девoнmaн, фaгфyp, шобош ва даддои дигар дар натичаи тахфифи овоз ë дичодои дохили решаи вожадо, ë аз дар ду чузъи калимадои мураккаб, таркиб ë ибораву чумла фуругузор шудани овозу дичодои алодида шакли зикргардидаро содиб шудаанд [2, 63-102, 104-130]. Аз чунин гуфтадо хулоса кардан мумкин аст, ки уамбоз аввал ба гунаи уанбоз табдли ëфтa, баъд аз дамсадои аввалаш мадрум шудааст ва шакли анбозро гирифтааст. Маълум мешавад, ки шакли охир дар замони тарчума шудани тафсири мазкур, ë умуман дар асри Х назар ба дигар гунадо серистеъмол шуда будааст. Далели мо доир ба маъмул будани анбоз дар бо уанбоз ин аст, ки агар мувозии уанбоз чилу се маротиба ба кор рафта бошад [ч.1, с. 25, 84, 244, 381, 382, 396...], пас ;аринаи анбоз даштоду нуд маротиба мавриди истифода ;арор гирифтааст [ч. 1, с. 12, 17, 31, 199, 223, 228, 290..., ч. 2, с. 4, 6, 24, 36, 101, 149...]: Ва он подшод дили ту аст, ки дили ту яке аст ва бо y деч анбоз нест ва деч дамто нест [ч. 1, 12]. Гуфт: «Туро парастем ва бо ту анбоз нагирем» [ч. 1, 17].
Дар шакли мухаффаф истифодагардии вожадоро дар тарчумаи тафсири зикршуда ба чуз анбоз боз мисоли aнбop низ метавон мушодида кард. Анбop дар асл аз калимаи сохта буда, дар таркиби худ пешванди -ham ва решаи par "пур кардан"-ро дошта [13, ч. 1, 272], дар замони тарчума шудани ин тафсир водиди лyFaвии мазкур аллакай (ë шояд барва;ттар) дар шакли aнбop маъмул гардида будааст: Пас, Юсуф дари aнбop бигшод ва он хорбор дамефурухт [ч. 1, 635].
Иддае аз чунин вожадо ба дарачае нодиранд, ки шардашонро аз комилтарин фардангномадои бароямон дастрас, аз чумла лyFaти М. Муин ва "ЛyFaтномa"-и Дедхудо, ки дар давраи дозира яке аз мукаммалтарин фардангдо ба шумор меравад, дучор нашудем. Калимаи цамханд яке аз дамин гуна унсурдои лyFaвист. Вожаи мазкур дар натичаи васлшавии пешванди -цам ба асоси замони дозираи феъли хандидан- ханд ба вучуд омадааст. Ин унсури лyFaвй дар тарчумаи "Тафсири Табарй" дар айни як чумла дамагй ду маротиба истифода шудааст: Худойро ва мусалмононро ва коржор мекунед во он дaмбозгyëн ба чумла, цамханд сохта бо якдигар чунон-к коржор мекунанд во шумо ба чумла, уамханд сохта бо якдигар ва медонед, ки да;;о, ки Худой аст ба ëривy нусрат во пардезкорон зи куфру нофармон шудан ба Худой [ч. 1, 515]. yaмшupa "бародари ширхора" [Ва ин Асмо бо пaЙFOмбaр, салла-л-Лоду алайди, yaмшupa буд - ч. 1, 551]. Ва аз он шаш мард яке Абдуллод ибни Абисард буд - бародари yaмшupи Усмон ибни Аффон, разийа-л-Лоду анду ва y дабири пaЙFOмбaр, алайди-с-салом, буд ва вадй набиштй [ч. 2, 612]. Аз
Cepия гумaнumapных нйук
эшон Абдуллох ибни Саъд yaмшupaи Усмон аст ва Усмон, разийа-л-Лоху анху уро аз пaЙFOмбaр, салла-л-Лоху алайхи, бжохад xоcт [ч. 2, 616].
Сабаби дар фарханги М. Муин дучор нагардидани yaMxaHd барои мо номаълум аст, вале перомуни дар "ЛyFaтномa"-и Дехxyдо ба назар нарасидани ин вожаи cоxтaро аз як кайди xyди муаллифи ин фархангнома метавон дарк кард: "Ман дар «Шохнома» истиксои комил кардаам, аммо баъд аз «Шохнома» се китоб хаст, ки бояд дар тамоми калимот, балки тамомати хуруфи он татаббуи том ба амал ояд ва умру вакти ман ичозат накарда ва бар ояндагон аст, ки ин вачибаро адо кунанд ва он се китоб тарчумаи «Тафсири Табарй», тарчумаи «Тaъриxи Табарй» ва «Тaъриx»-и Абулфазли Байхакй аст» [3, 410].
Мутарчимони асари номбурда дар як маврид вожаи yaмкуфm-ро ба кор бурдаанд, ки доир ба маънои он аз ягон фарханги мукаммалтарини точикй-форсй, хатто «ЛyFaтномa»- и Дехxyдо, «Фарханги форсй»-и М. Муин ва монанди инх,о иттилое пайдо накардем: ... ва андарпушанд чомахои сабз аз дебои бориктарин ва дебо yaмкуфm ва ситабр, такязада бошанд андар он бихишт бар тaxтхо... [ч. 2, 728].
Чанде аз чунин калимахо дар даврони асримданагй фаровон ба кор мерафтанд, аммо баъдан, ба xycyc имруз ë доираи истифодаашон махдуд, ë ки ба куллй фаромуш шудаанд. XaMdocmoH, ки дар тарчумаи тафсири номбурда хаждах маротиба дучор меояд, яке аз намунахои ин гуна вожахост: Мо бо ту yaMdocmoH набошем, ки Довудро бикушй [ч. 1, 139]. Ва бародарон хама бар он буданд, ки уро бикушанд. Пас, Яхудо гуфт: «Ман yaMdocmoH набошам, ки шумо уро бикушед вагар бикушед, ман боре бад-ин кор андар нaëям» [ч. 1, 623].
Чузъи асосии ин унсури лyFaвй, яъне docmoH ибтидояшро аз däta-stäna-и порсии бостон гирифта [13, ч. 2, 1243], дар мачмуъ бо пасванди yaM- маънояш "шарик, хамкор, хамрох" аст [10, ч. 2, 486].
Хамсавганд [.хама руй ба Мадина ниходанд ва хамахду yaмcaвгaнд буданд ва хеч кас надонист, ки аз пaЙFOмбaр, алайхи-с-салом, ва ëрони у яке зинда бимонанд ч. 2, 661], ^аммодар [Эшон гуфтанд: «Аз бахри он ки уро бародаре буд yaMModap, гург уро биxyрд, акнун уро дуст дорад» -ч. 1, 641], ^ампушт [Агар тавбат кунед суи Худой, ба дурустй, ки бигашт аз чой дилхои шумо ва агар yaмnушmй кунед бар он, ки Худой - уст xyдовaнди у ва Чибрил ва некони муъминон ва фариштагон паси он yaмnушm -ч. 2, 646] низ аз кабили хамин гуна вожахо махсуб мешаванд.
Дар тарчумаи "Тафсири Табарй" бо калимахои cоxтaи аслии точикие низ метавон дучор гардид, ки дар даврони баъдии инкишофи забони точикй аз истифода фуругузор шуда, бар ивазашон ë вожахои аслии точикии дигар, ë иктибосй ба гардиш ворид шуданд. Масалан, дар асари мазкур маънои "дугоник" бо ëрии вожаи ^амшикам ифода гардидааст: Ва Худои таоло Одамро фармуда буд, ки дyxтaр, ки туро ояд, ба писаре дех, ки аз шиками дигар омада бошад, то ба yaмшuкaм надода бошй [ч. 1, 347].
Холо дар забони точикй бар ивази хамшикам унсурхои лугавии дугоник ва экизйк ба кор мераванд, ки аввали сирф точикй буда, дуюмй икттибоси туркй мебошад [11, ч. 1, 470; ч. 2, 666].
Бо вожаи yaMHOM низ хамин ходиса руй додааст. Калимаи мазкур аз васли пешванди yaM- ва HOM пайдо гардида, чузъи асосии он дар форсии мдана дар шакли nam ва дар порсии бостон ба гунаи naman ба кор мерафт [13, ч. 4, 2175]: Иблис уро гуфт: «Туро ин кудак yaмноми ман бояд кард». Номи Иблис Хорис буд ва Одам ба муроди Иблис мар он фарзандро Хорис ном кард, хамчунонки Иблис гуфт, yaмноми Иблис [ч. 1, 488].
Дар давраи имруза бар ивази yaMHOM мардуми бaрxе навохии шимоли Точикистон, мисли Конибодом вожаи adaшро истифода менамоянд.
Хулоса, мутарчимони асар дар чaрaëни тарчума аз имкониятхои зиëди забони точикй барои бaëни андешахои xyд калимахои xyшcоxт, беназир cоxтa, мавриди истифода карор
доданд. Калимадои сохташудаи бо ёрии пешванди -уам дар тарчумаи "Тафсири Табарй" бурду бохти забони ниёгон дар масъалаи калимасозй мебошад.
Иддае аз ондо бо чунин ^олабдои калимасозие сохта шудаанд, ки дар давраи дозираи инкишофи забони точикй фаромуш шудаанд, ки эдтимол эчоди худи мутарчимон бошад.
Дар асар годо пешванди дам- ва годо чузъдои асосии вожадои бо ёрии дам бунёдёфта дар ду-се мувозй ба кор рафтаанд.
Баъзе калимадои сохтаи асар аз дисоби дарачаи истифода якхела нестанд: иддае аз ондо серистеъмол ва гуруди дигар кам истифода шудданд. Хиссаи калони калимадои сохта бо ёрии пешванди -уам ба калимадои аслии точикй ба назар мерасанд.
Пайнавишт:
1. Грамматикаи забони адабии дозираи тоцик. Цилди 1. - Душанбе: Дониш, 1985. - 355 с.
2. Давлатзода Р. Усулуои тафсири тахфифи вожадо дар 'Тиёс-ул-лугот"-и Мууаммад Fиëсуддини Ромпури \ Р. Давлатзода. -Хуцанд: Нури маърифат, 2019. - 167с.
3. Деухудо А. Муцаддимаи "Лугатнома"-и Деухудо \ А. Деухудо. -Теурон: Муассисаи интишорот ва чопи Донишгоуи Теурон, 1373. - 405с.
4. Деухудо А. Лугатнома. Цилдуои 1, 6, 13, 14 \ А. Деухудо. - Теурон, 1373.
5. Цосимова М. Н. Таърихи забони адабии тоцик. Цилди 1 / М. Н. Цосимова. - Душанбе, 2011. - 566 с.
6. Муин М. Фаруанги форси. Цилди 4. Чопи дауум / М. Муин. - Теурон: Муассисаи интишороти Амири Кабир, 1375. - С. 4241-5277.
7. Расторгуева В. С., Молчанова Е. К. Среднеперсидский язык // Основы иранского языкознания. Среднеиранские языки \ В. С. Расторгуева, Е. К. Молчанова. -Москва: Наука, 1981. - С. 6-146.
8. Рустамов Ш. Калимасозии исм дар забони адабии уозираи тоцик / Ш. Рустамов. -Душанбе, 1972. -76 с.
9. Тарцумаи «Тафсири Табари» / Тауия, тавзеуот ва таълицоти Н. Ю. Салимов ва дигарон Цилдуои 1 ва 2. /Н. Ю. Салимов ва дигарон - Хуцанд: Нури маърифат, 2007.
10. Фаруанги забони тоцики. Ц.1, - 949 с.; ц.2, - 951 с. / Зери таурири М.Ш. Шукуров, В.А. Капранов, Р. %ошим, А. Маъсуми. - Москва: Советская энциклопедия, 1969.
11. Фаруанги тафсирии забони тоцики. Ц.1. - 949 с.; Ц.2 - 944 с. / Зери таурири С. Назарзода, А. Сангинов, С. Каримов, М.Х.. Султон. - Душанбе, 2008.
12. Хонлари П. Н. Дастури таърихии забони форси. Ба кушиши И. Мусташорниё \ П. Н. Хонлари. Интишороти Тус. 1372. -279с.
13. Цасандуст М. Фаруанги решашинохтии забони форси. Цилдуои 1-4. \ М. Цасандуст. -Теурон: Нашри осор, 1393.
Reference Literature:
1. Grammar of Modern Tajik Literary Language. Volume 1. - Dushanbe: Knowledge, 1985. - 355pp.
2. Davlatzoda R. Ways of Interpretation of Reduction of Words in «Ghiyos-ul-Lugot» (The Dictionary of Ghiyos) by Mukhammad Ghiyosuddin Rompuri // R. Davlatzoda. -Khujand: Light of Enlightenment. 2019. - 167pp.
3. Dehhudo A. Preface to «Lugatnoma» by A. Dehhudo. - Tehran. Publishing-house of Tehran University. 1373 hijra. - 405pp.
4. Dehhudo A. Dictionary. Volumes 1, 6, 13, 14//A. Dehhudo. - Tehran, 1373 hijra.
5. Kosimova M. N. The History of the Tajik Literary Language. Volume 1. // M. N. Kosimova. Dushanbe, 2011. - 566pp.
6. Muin M. Persian Dictionary. Volume 1. The 10-th edition. // M. Muin. - Tehran: The Great Emir. 1375 hijra. - pp. 4241 - 5277
CepuH гуманитарнblх uayx
7. Rastorguyeva V. S., Molchanova Ye. K. Middle Persian // The Grounds of Iranian Linguistics. Middle Iranian Languages // V. S. Rastorguyeva, Ye. K. Molchanova. - M.: Science, 1981. -pp. 6 -146
8. Rustamov Sh. Word-Building of Nouns in Modern Tajik Literary Language // Sh. Rustamov. - Dushanbe, 1972. - 76pp.
9. Translation of «Tafsiri Tabari». Compilation, Commentaries and Appendices by N. Yu. Salimov et alia. Volunes 1. 2 // N. Yu. Salimov et alia. - Khujand: Light of Enlightenment,
2007
10. Tajik Language Dictionary. Volume 1. 949pp. ; Volume 2, 951 pp. // Under the editorship of M. Sh. Shukurov, V. A. Kapranov, R. Khoshim, Masumi. - M. : Soviet Encyclopedia, 1969
11. Interpretation Dictionary of the Tajik Language. Volume 1, 949 pp. ; Volume 2, 944 pp. // Under the editorship of S. Nazarzoda, A. Sanghinov, S. Karimov, M. Kh. Sulton. - Dushanbe,
2008
12. Honlari P. N. Historical Grammar of the Persian Language. Under the editorship of I. Mustashorniyo /P. N. Honlari. «Birch» Publishing House, 1372 hijra. - 279pp.
13. Hasandust M. Etymology Dictionary of the Tajik Language. Volumes 1-4 // M. Hasandust. - Tehran: Edition of Compositions. 1393 hijra
