CC BY
0
УДК 821.21
DOI 10.24412/3005-849X-2024-3-87-95
Тоцибоев Шарифцон Гайбуллоевич, н.и.ф., дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ "ДДХ ба номи академикБТафуров" (Хуцанд, Тоцикистон)
Тоджибоев Шарифджон Гайбуллоевич, канд. филол наук, доцент кафедры таджикской классической литературы ГОУ «ХГУ имени акад. Б.Гафурова» (Худжанд, Таджикистан)
Tojiboev Sharifjon Ghaibulloevich, candidate of philological sciences, associate professor of the department of classical Tajik Literature under the SEI "KhSU named after academician B. Gafurov " (Khujand, Tajikistan) e-mail: tsharif@mail.ru
Вижагщои сохториву мавзуии маснавии "Корнома"-и Ибни Ямини Фарюмадй баррасй шудааст. Цайд мешавад, ки Ибни Ямин дар таърихи адабиёти форсу тоцик бештар уамчун устоди жанри цитъа шинохта мешавад, аммо омузиши осори у нишон медщад, ки ин шоир дар маснавй низ дасти тавоно доштааст. Хотирнишон мешавад, ки Ибни Ямин дар эцоди маснавй аз суннатуои маъмули маснависароии форсу тоцикро пайравй мекунад, аммо дар бархе аз маснавщои худ аз ин суннатуо гурез цустааст. Ин суннатгурезй дар маснавии "Корнома"-и у бештар дида мешавад. Таъкид мешавад, ки "Корнома"-и шоир щрчанд дар шеваи манзумауои корномаи адабиёти форсу тоцик таълиф шудааст, аммо аз он бо вазн, муутаво ва тарзи баёни хеш фарц менамояд. Дар "Корнома" бар хилофи расму цоидаи маснависароии форсу тоцик бахши муцаддима вуцуд надорад. Дигар аз навоварщои шоир дар ин маснавй овардани газали таркибй аст. "Корнома"аз нигоуи сабк равон ва холй аз такаллуфу фазлфурушй буда, ба сабки хуросонй бисёр наздик аст.
Калидвожа^о: маснавй, Ибни Ямини Фарюмади, "Корнома", адабиёти форсу тоцик асри
Х^,сохтор, мавзуъ, жанр
Анализируются структурно-тематические особенности месневи «Корнома» ибн Ямина Фарьюмади. Отмечается, что в истории персидско-таджикской литературы ибн Ямин больше известен как мастер жанра китъа, однако изучение его творчества показывает, что он обладал большим мастерством в сочинении произведений и в жанре месневи. Отмечается, что ибн Ямин следовал в создании месневи традициям их написания в персидско-таджикской литературе XIV в., однако в некоторых поэмах поэт проявляет новаторство, примером чему может служить месневи «Корнома». Подчеркивается, что, хотя поэма «Корнома» написана в стиле «поэмы-корнома» персидско-таджикской литературы, однако месневи ибн Ямина отличается стихотворным размером, содержанием и стилем изложения. В отличие от традиций сочинения месневи в персидско-таджикской литературе, в поэме ибн Ямина нет вводной части. Другим отличием представляется приведение в месневи так называемой «составной газели», то есть газели, которая отсутствует в диване поэта. Стиль изложения в «Корнома» очень гармоничный, свободен от вычурности и близок к хорасанскому стилю персидско-таджикской литературы.
ХУСУСИЯТХрИ ЖАНРИВУ МАВЗУИИ МАСНАВИИ "КОРНОМА""-И ИБНИ ЯМИН
ЖАНРОВЫЕ И ТЕМАТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ МЕСНЕВИ «КОРНОМА » ИБН ЯМИНА
GENRE AND THEMA TIC PECULIARITIES OF MASNA VI "KORNOMA " BYIBNI YAMIN
Ключевые слова: месневи, ибн Ямин Фарьюмади, "Корнома", персидско-таджикская литератураXIVв., структура, тема, жанр
The article analyzes the structural and thematic features of the mesnevi "Kornoma" by ibn Yamin Faryumadi. It is noted that in the history of Persian-Tajik literature, Ibn Yamin is better known as a master of the kita genre, however, the study of his work shows that he had great skill in composing works in the mesnevi genre. It is noted that in creating mesnevi, Ibn Yamin followed the traditions of their writing in the Persian-Tajik literature of the 14th century, however, in some poems the poet shows innovation, an example of which is the mesnevi "Kornoma". It is emphasized that, although the poem "Kornoma" is written in the style of the "kornoma poem" of Persian-Tajik literature, Ibn Yamina's mesnevi differs in poetic size, content and style ofpresentation. Unlike the traditions of writing mesnevi in Persian-Tajik literature, Ibn Yamin's poem does not have an introductory part. Another difference seems to be the inclusion in the mesnevi of the so-called "composite ghazal," that is, a ghazal that is absent from the poet's diwan. The style of presentation in "Kornoma" is very harmonious, free from pretentiousness and close to the Khorasan style of Persian-Tajik literature.
Key-words: mesnevi, Ibn Yamin Faryumadi, "Kornoma", Persian-Tajik literature referring to the 14th century, structure, theme, genre
Амир Фахруддин Махмуд ибни Яминуддини Фарюмадй мутахаллис ба Ибни Ямин, ки аз суханварони маъруфи адабиёти нимаи аввали асри XIV ба шумор меравад, дар таърихи адабиёти форсу точик бештар хамчун устоди жанри ^итьа эътироф шудааст. Омузиши девони ашъори Ибни Ямин нишон медихад, ки вай илова бар ин ки дар жанри ^итьа устоди тавоно ба шумор меравад, дар маснавипардозй низ дасти ^авй доштааст. У дар яке аз ^итьахояш, ки ба тари^и мактуб ба Хоча Алоуддин равона гардидааст, дар канори дигар анвои шеърии девонаш, мисли ^асидаву газал, бар тавоноиву махорати хеш дар маснависарой таъкид менамояд:
Назме чу об з-оташи табъам равон шуда, Хоуй цасида, хоу газал, хоу маснавй[6, с.523]. Аммо то кунун адабпажухон чй дар мутолиоти адабии дохилй ва чй хоричй бештар ба баррасии ахволу осор ва мавзую мундаричаи ^итъахои Ибни Ямин машгул гардида, мав^еи шоирро дар рушди дигар анвои адабии шеъри форсй-точикй, мисли цасида, газал, маснавй ва гайра ба тахди^ нагирифтаанд. Хрл он ки устод Саид Нафисй дар му^аддимаи девони ^итьаот ва рубоиёти Ибни Ямин таъкид менамояд, ки теъдоди абёти девон 15 000 адад буда, сеяки аввалро цасида, сеяки сониро газал ва сеяки бо^имондаро ашъори дигар, ба мисли ^итьа, маснавй ва рубой ташкил медиханд[2,с.5].
Маснавихо агарчй дар девони шоир мав^еи намоён надоранд ва аз лихози андозаву фарогирии шумораи абёт зиёд нестанд, вале дар тахаввули аньанаи маснависарой дар адабиёти форсу точики асри XIV чойгохи хосеро ба худ ихтисос додаанд. Омузиши маснавихои Ибни Ямин нишон дод, ки шоир харчанд дар бештари маврид, тиб^и суннатхои роичи маснависарой эчод намояд, дар бархе аз ашьори дугонаи хеш ба навье суннатшиканй зохир намудааст. Аз ин хотир дар ин навишта бар он сайь шуд, ки оид ба сохтор, мухтаво ва арзиши маснавихои Ибни Ямин мулохизаву чустучухои хешро иброз намоем.
Дар мавриди маснавихои Ибни Ямин дар адабиётшиносй пажухиши алохидае анчом наёфтааст. Дар ин замина дар китобхои таьрихи адабиёт ва донишномахо баьзе ^айду ишорахо ба мушохида мерасанд. Чунончй, З.Сафо дар бораи танхо ду маснавии Ибни Ямин -"Мачлисафруз" ва маснавии бидуни номи дар вазни хазачи мусаддаси махзуф навиштаи вай хабар медихад[5, с.957]. Дар "Доиратулмаьорифи бузурги исломй" аз
хамин ду маснавй ёд шудааст [8]. Донишмандони точик Казакова У.С., Насриддиниён БД. бар онанд, ки Ибни Ямин "дар маснависарой низ истеъдоди комил доштааст ва ду маснавй- яке бо номи "Мачлисафрyз" ва дигари беунвон дар бахри хазачи мусаддаси махзуф ба калами y мансуб аст" [4, с.181].Дар донишномаи мачозии "Википедия" бар иловаи ин ду маснавй аз ду маснавии дигари Ибни Ямин - "Чахор панди А^шервон" ва "А^шервон ва мубадон" чанд нукоте ироа шудааст [9].
Чунон ки аз мулохизахои болой маълум мешавад, аксар паж^дишгарон бо такя ба андешахои З.Сафо ироа доштаанд, ки Ибни Ямин "Мачлисафрyз" ва маснавии беунвони бахри хазачи мусаддаси махзуфро дар шакли шеърии маснавй нигоштааст. Хол он ки Ибни Ямин бидуни ин асар боз маснавихои дигари камхачм дорад, ки дар хусуси онхо низ тахкике анчом наёфтааст. Дар бораи "Корнома"-и Ибни Ямин , ки аз калонтарин маснавихои шоир махсуб меёбад, дар адабиётшиносии миллй сухане ба миён наомадааст.
Дар осори пажyx,ишии алохидае, ки бештар ба тахкики шархи холу осори Ибни Ямин ихтисос доранд, аз вижагихои сохториву мавзуии маснавихои шоир харфе гуфта нашудааст. Танхо оид ба микдор ва камияти абёти маснавихои Ибни Ямин дар пажyx,ишx,ои С.Имронов, А.Р.Хикмат бахсхои парокандае ба миён омадаанд. Аз чумла, С.Имронов, ки 17 нусхаи дастнависи девони ашъори шоирро тавсиф ва микдори анвои шеърии онхоро мушаххас намудааст, бар он назар аст, ки микдори маснавихо дар нусхахои каламй мутафовит аст ва аз 12[3, с.112] то 13 адад мебошад[3, с. 119, 169]. Дар девони ашъори Ибни Ямин [6], ки онро Хусайналии Бостонирод тахия ва тасхех намудааст, 12 маснавии шоир мавчуд аст. Ин нохамгунй бар он далел он аст, ки бархе аз маснавихои шоир дар нусхахои каламии гуногун бо ду ном зикр шудаанд, ки онхо маснавихои чудогона мансуб мешаванд. Чунончй тибки иттилои С.Имронов дар баъзе аз нусхахои каламии ашъори шоир ба Ибни Ямин маснавихое аз кабили "Хафт мачлис"(328 байт) [3, с.136, 137, 140, 142] ва як маснавии беном(82 байт), ки бо байти зерин сар мешавад нисбат медиханд:
Гуш кун як дам, эй хирад суям, %арф чанде зи ишц мегуям[3, с.142]
Бояд гуфт ки "Хафт мачлис" номи дигари маснавии "Мачлисафрyз" [3, с.136] аст . Микдори абёти хамон маснавии беном , ки С.Имронов[3, с.142] бар он ишора мекунад, дар нусхаи каламии дигар 126 байт[3, с.138]нишон дода шудааст.Зимнан мисраъхои болой аз байти нухуми маснавии "Мачлисафрyз" аст, ки дар девони ашъори Ибни Ямин ба ин сурат омадааст:
Гуш кун, эй хирад даме суям, Чанд щрфе зи ишц мегуям[6, с.601].
Аз ин чо метавон натича гирифт, ки маснавии беунвоне, ки С.Имронов дар нусхахои хаттй мушохида намудааст, мунтахабе аз "Мачлисафрyз" аст, ки онхо чун маснавихои чудогона шинохта шудаанд.
Дар мавриди теъдоди абёти маснавихои Ибни Ямин, ки дар нусхахои каламии девони ашъори шоир омадааст, ихтилоф вучуд дорад. ки болотар ба чузъе аз он ишора кардем ва дар идома боз ба шархи он хохем пардохт.
С.Имронов бар асоси 17 дастнависи девони ашъори Ибни Ямин мачмуи абёти маснавихои шоирро 522 [3, с.119, 169] хисоб намудааст. А.Р.Хикмат адади абёти маснавихои шоирро якчоя бо тарчеъбанду муаммо, моддаи таърих ва чистон хазор байт донистааст[7,с.56]. Ин шохис дар девони ашъори шоири Ибни Ямин, ки Хусайналии Бостонирод тахия ва тасхех намудааст, баробар ба 821 байт аст.
Бa ин тapтиб, as бax,сx,ои болой мaълyм шуд, ки имpyз дap девони aшъоpи Ибни Ямин 12 мaснaвии хypд бо 821 бaйт мaвчyд aст, ки дap ин чycтоp яке aa мacнaвиxои шоиp "Коpномa" нaзapи вижaгиx,ои сохтоpивy мyxтaвой мaвpиди тaxлил rçapоp мегиpaд.
"Коpномa"aз нигохи xaчм галош^ин мaснaвии Ибни Ямин бa хисоб меpaвaд. Он 293 бaйт ибоpaт бyдa, дap вaзни xa^a^ мyсaддaси мaxзyф(мaфоилyн,/мaфоилyн/ фayлyнV-
- - / V---/ V---) бa ^там омaдaaст. Чунон ки унвони acap мaълyм мешaвaд, мaснaвии
мaзкyp бо шевaи мaнзyмaxои коpномa, ки Аxмaди Доpонй онxоpо xaмчyн нaвъи чудоготаи aдaбй мешyмоpaд, cypyдa шyдaacт. Мухадкики мaзкyp дap тaъpифи мaнзyмaxои коpномa менaвиcaд, ки ин нaвъи aдaбй дap rçолaби мacнaвй нaвиштa шyдa, дap он шоиp бо зaбони xaзломезy тaъбиpоти xaчволyд бa aйбчyй, pишхaндy тaмacхypи дapбоpиён, девониёну aтpофиёни подшох мaшFyл гapдидa, бо онхо бa мyтоибa мепapдозaд[1,c.7]. Дap ин тaъpиф се хусусияти ин тавьи aдaбй, яьне дap шaкли мacнaвй эчод шyдaн, зaбони мyтоибaомез вa xaчволyд доштaн вa дap тaвcифи дapбоpиёнy aтpофиёни шох пapдохтaн,
нишон додa шyдaacт.Пaжyxишгapи номбypдa aз вучуди дax мaнзyмaи коpномa дap aдaбиёти фоpcй-точикй хaбap додaacт[1, с. 8-10], ки дap xaмaи онхо FOлибaн вижaгиxои зикpшyдa мyшоxидa мешaвaнд.Аммо бappacии "Коpномa"-и Ибни Ямин бa хубй мyшaххac мешaвaд, ки дap коpномaxо лaxни xaчвy мyтоибa m xaмa вaкг pиоя мешaвaд вa мyхотaби шоиp xaм тaнxо хоким вa axли дapбоp бyдa нaметaвонaд. Мacнaвиxои коpномa бо мypочиaт бa боди caбо вa вacфи тaбиaт шypyъ гapдидa[1,c.25], aкcap мaвpид дap бaxpи хaфиф cypyдa мешaвaнд.
Добили зикp acт, ки мaфxyми коpномa xaнyз дap унвони оcоpи aдaбиёти вдцими фоpcy точик бa чaшм меpacaд, ки нaмyнaи он "Коpномaи Аpдaшеpи Бобaкон" вa "Коpномaи Анyшеpвон" acт, ки дap шaкли мaнcyp дap вacфи зиндaгиномaвy диловapй вa пaндy aндapзy вacиятxои aшхоcи сиёсй гyфтa шyдaaнд. Аз ин py, ин оcоp бa хеч вaчx бa ин нaвъи aдaбй pобитa нaдоpaнд.
Коpномa дap мутуни aдaбиёти клaccикии мо бa мaъниxои зеp низ дидa мешaвaд:
1.pyйхaти коpxо, вaparça ё дaфтapчaе, ки дap он коpxои xap кac нaвиштa мешуд
Чу гардад огау хоца зи корномаи ман, Ба шауриёр расонад сабук чакомаи ман.
Абулмасали Бухорой
2.вarçоеъномa; чaнгномa
Дap коpномaи шyapои он pyзгоp низ мувофи^и ин pивоят дap силки шзм дapомaдa... "Рaвзaтy-c-caфо "
3.коpнaмой, xyнapнaмой
Мебуд ба кору бори худ чуст
В-аз дил уама корнома мецуст. Файзй [11]
Хеч як ин мaънй низ бо мaфxyми коpномa xaмчyн як тавьи aдaбй cозгоp нест.
"Коpномa"-и Ибни Ямин aз чyмлaи коpномaxои кaмшyмоpеcт, ки лaxни тaнзy мyтоибa дap онхо дидa нaмешaвaд. Иловa бap ин, чуноне ки болотap ишоpa paфт, коpномaxо FOлибaн дap бaxpи хaфиф нaвиштa мешaвaнд, aммо ин мacнaвй дap вaзни дyбaйтй вa мacнaвиxои ошщота- xaзaчи мycaммaни мaxзyф нигоштa шyдaacт. Шояд Ибни Ямин дap поёни "Коpномa"-и хеш бa xaмин мaънй ишоpa кapдaacт, ки: Бад-ин сон "Корнома" кас нагуфтаст, Дури ин баур чун ман кас насуфтаст[6,с.588].
Соли тaълифи мacнaвии "Коpномa"-и Ибни Ямин, xaмон тaвp ки дap поёни acap тaъкид шyдa, 741х/1341м. бyдaacт:
Зи уицрат уафтсад буду чилу як
Ки андар рузгори нек андак. Ман ин нома расонидам ба охир Ба тавфици Худои фарди цодир [6,с.588]. Аз бaйтxои шхустини "Коpномa" aён мешaвaд ки шо^ дap чaвоби номaе acapи хyдpо иншо кapдaacт:
Насими субу цонам тоза кардй Расидй лутфи беандоза кардй. Расонидй паём аз дилситонам Аз он дарди дилу дармони цонам[6, с.576]. Аз xaмин нукгаи нaзap"Коpномa"-и Ибни Ямин кaмшyмоpтapин коpномaxоеcт, ки шоиp тaшaббycкоpи ^соли номa нaбyдaacт.
Дap aввaли мacнaвй Ибни Ямин дypии худ aз зодгоxaш-Фapюмaд шиквa мекyнaд вa вacфе шaxpи Фapюмaц aнчом медиxaд:
Зи баури хотираш бардор гоме Ба Фарюмадрасон аз ман паёме... Ба уар су цуйборе уамчу Кавсар, Дарахташро чу Тубо бар фалак сар. Нишотафзо уавову об дар вай, Чу буи майгусору согари май. Бауораш рогуо пурлолаву гул, Хазонаш богуо пурмеваву мул. Насимаш дар хушй чун буи дилбар, Чу анфоси Масеуо руупарвар. Саросар кууи у пуркабку теуу, Тамомат дашти у пургуру оуу. Чу пой андар фазои вай ниуодй, Ба сад шодй, ки доим шод бодй... [6, с.576]. Ин тacвиpy тaвcифxо нишон медиxaнд, ки Фapюмaд ободтapин чойxои Хypоcон дap rçapни XIV бyдaacт. Мaълyмоти Ибни Ямин дap боpaи Фapюмaц axaммияти тaъpихй доштa, бapои paвшaн нaмyдaни чyFpофиёи тaъpихии Хypоcони зaмони шоиp биcёp мyx,им acт.
nac aз он aз боди шaбгиp мехоxaд, ки apзи бaндaгии шоиppо бa Алоуддин Мyxaммaди cоxибдевонy бyзypгонy aзизони дигap, ки дap мaчмyъ номи 72 нaфap онxо зикp шyдaacт, биpacонaд. Шоёни зикp acт, ки мyхотaбони Ибни Ямин тaнxо дapбоpиён нaбyдa, бaлки шоиp ^ишpxои мyхтaлифи мapдyм, aз чyмлa бyзypгони шaxpy тaбarçaи мyтaвaccитpо низ мyхотaби хеш rçapоp додa, иpодaти хyдpо бa онxо ибpоз доштaacт. Ин гyвоx бap он acт, ки шо^ дap "Коpномa" мyхотaби хоcеpо дap зеxн нaдоштa, xaдaфaш pacонидaни caломy пaём бa мyхотaбони мyхтaлиф, воrçеъaн бa мapдyми Фapюмaд acт.
Бaъд ин xaмa, вaкге Ибни Ямин мехоxaд бa модapи худ тaвaccyти бод пaёмy caлом биpacонaд, бо мyxaббaт y ёд мекушд вa мехоxaд бa бaйтaке чaнд apзи дил кyнaд: Пас он гау, эй сабо, ин байтаке чанд Бихон дар пеши он пири хирадманд[6, с.587] Ин чо дигap aз шиддaти эxcоcy aндyxи фapовони ф^о^ rçолaби мacнaвиpо бapои бaёни XOлaти pyxии хеш cозгоpy кофй нaмедонaд вa Faзaлеpо дap тapкиби мacнaвй Fyнчонидa, бa модap aз чaвpи фaлaк шиквa меcозaд вa pyзгоppо мaзaммaт менaмояд: Фалак бо мо сари ёрй надорад Ба цуз майли дилозорй надорад. Зи паулуи ман ин гардуни бемеур,
Чуз оуанги цигархори надорад. Чи бедор аст, ё Раб, чархи гардон, Ки коре цуз ситамкори надорад. Дилам аз вай чу зулфу чашми хубон Ба цуз ташвишу бемори надорад. Бувад дар назм корам бас гаронцон Агарчи цуз сабуксори надорад, Аз он чун абр гирёнтар, ки чун раъд Дилам цуз нолаву зори надорад. Гаронцонии бахтам бин, ки аз вай Хирад умеди бедори надорад. Дило, охир зи гардун чанд пурси Ки бар дардам даводори надорад. Фалакро уец агар озарм бошад, Азизонро бад-ин хори надорад. Зи уацри дустон Ибни Яминро Ба душманкомиву зори надорад[6, с.587].
Ибни Ямин монанди бисёр аз ахли илму адаби он рузгор аз сахтихои зиндагй гила менамояд. Fазали мазкур баёнгари холати рухии шоир буда, ба пайванди мута^обила ва вахдати маънои абёти дигари маснавй латмае ворид накардааст. Баръакс барои ифодаи холати ноороми дарунй ва эхсосоти ами^и ичтимоиву маънавии шоир кумак намудааст, зеро газал барои баёни ин эхсосот бештар муносиб аст. Зикри ин нукта чоиз аст, ки ин газалмаснавй дар бахши газалиёти девони ашъори Ибни Ямин дида намешавад. Аз ин чо метавон натича гирифт, ки ин газал да^и^ан барои хамин маснавй эчод шудааст.
Баъд аз овардани ин газали шиквоия аз бод хохиш мекунад, ки паёмашро ба фарзандонаш бирасонад:
Ва з-он цо суи атфолам гузар кун Азизонро зи уоли ман хабар кун. Мууаммадро бипурс аз ман фаровон Цасанро уам ба бар даргир чун цон. Бигу бо уар ду нури дидаи ман, Ки уастанд аз азизи руу дар тан [6, с.588].
Аз ин ^исмати маснавй маълум мешавад, ки Ибни Ямин сохиби ду фарзанде бо номхои Мухаммад ва Хдсан будааст. Ин иттилоъ илова бар ахаммияти таърихй, то хадде арзиши ичтимоиву шархихолии маснавиро таъмин менамояд.
Пас аз он аз бод мехохад, ки хар хурду бузурги Фарюмадро, ки дучор мешавад дуруди уро бирасонад ва аз эшон бихохад, ки барояш дуое бикунанд, то дубора ба Хуросон баргардад.
Дар "Корнома" бар хилофи суннати маснависароии форсу точик ^исмати му^аддима, ки маъмулан аз фаслхои хамду наът, ситоиши хокими замон ва дар сабаби назми асар иборат буд, мавчуд нест.Шоир бидуни хеч як мадхал ба мавзуи аслй ворид мешавад ва ба насими субх мурочиат менамояду матлабхои худро ба силки назм медарорад.
Аммо Ибни Ямин дар "Корнома" риояти ^исмати анъанавии хотимаи маснавихо, ки бештар баёни таърихи итмоми асар ва дуоро фаро мегирад, вочиб донистааст. "Корнома" бо зикри таърихи анчоми маснавй ва абёти дуоия ба поён мерасад: Гумон дорам, ки уар к-ин нома хонад
Серия гуманитарных наук
Нафасро бар дуои хайр ронад.
Ман аз боцй набошам, саул бошад
Бимонад он-к чу ман аул бошад.
Дар ин дам к-ин дуо Ибни Ямин гуфт
Ба сидц омин зи пай Руууламин гуфт [6, с.588].
Шо^ бо pиоят ё aдaми пaйpaвии aнъaнaи rçиcмaти мyrçaддaмотии мacнaвиxо дap aйни XOл xaм бa унвони cyхaнвapи cyннaтпaзиp вa xaм нaвгapо зyxyp мешaвaд.
Хэнгоми бappacии "Коpномa" бa миcpaи "Илоxй, оrçибaт мaxмyд гapдон" бapхypдем, ки, ки aйни о^о rçaблaн дap aшъоpи Сaъдй, Мaxмyди Шaбиcтapй, Сaлмони Совaчй дyчоp шyдa будем. Ин вaзъият моpо бештap кунчков кapд, то бидонем, ки миcpaи мaзкyp моли кaдоме ин cyхaнвapон acт.
Миcpaи мaзкyp дap бaхши мyфpaдоти aшъоpи Сaъдй xaмчyн дуоия бa гyнaи зеp омaдaacт:
Илохй, оцибат махмуд гардон,
Ба уацци солеуону некмардон[12].
Дap ду мaвpиди дигap миcpaи фaвrçyззикp дap тapкиби мacнaвии "Гyлшaни pоз"-и Шaбиcтapй вa "Чдмшед вa Хypшед"-и Сaлмон вомехypaд: Ба номи хеш кардам хатму поён, Илохй, оцибатмахмуд гардон [8, с.100]. Ба ицбол омад ин давлат ба поён, Илохй, оцибат махмуд гардон [13].
Миcpaи мaзкyp дap "Коpномa"-и Ибни Ямин низ чун чyмлaи дуоия овapдa шyдaacт. Ибни Ямин дap бaхше ин мacнaвй pyзгоp шиквa менaмояд, ки вaйpо бa Fypбaт aфкaнд вa aз пaйвaндонy дустон дyp aндохтy боиси ноpомии чисмиву paвонии y гapдид вa aз дapгоxи Хyдовaнд дapхоcт менaмояд, ки поёни ин xaмa коpxоpо нек бигapдон: Кунун гардуни дун носозгорй Ниуод огозу чокарро ба хорй. Ба гурбат у фиканд аз манзили хеш Чунон-к огау наям з- обу гили хеш. На шаб дорам царору руз ором, Надонам чун шавад корам саранцом. Кунун боре наям шокир зи даврон Илохй, оцибат махмуд гардон [6, с.581-582].
Бо бовapии комил метaвон изxоp тамуд, ки ин миcpaъ мyтaaллиrç бa Сaъдй aCT, ки бaъдxо дap мacнaвиxои шоиpони номбypдa тaзмин шyдaaнд. Ин миcpaъ, чунон ки мyшоxидa мешaвaд, дap aшъоpи Сaъдй миcpaи aввaл, дap мacнaвиxои Шaбиcтapй, Сaлмон вa Ибни Ямин бошaд, миcpaи дуюми бaйт acт. nac мaълyм мешaвaд, ки бaйти Сaъдй дap acpи XIV виpди зaбонy пиcaнди зеxнxо бyдa, ки бa мacнaвиxои се шоиpи ин acp воpид шyдaacт.
Мacнaвии "Коpномa"-и Ибни Ямин мотанди дигap aнвои шеъpии девонaш aз нигоxи caбк paвон вa холй aз тaкaллyфy фaзлфypyшй бyдa, бa caбки хypоcонй биcёp нaздик acт. Дap он галимоти aз зеxн дyp, тacвиpxои печ дap печ, иcтилоxоти илмй кaмтap бa мyшоxидa меpacaнд. Шоиp дap мacнaвияш кушиш кapдaacт, ки кaлимaxои нaве, мисли "дyшмaнкомй", "aкpaмyлихвон", "кapимaхлоrç", "гyмкapдaфapзaнд", "фappyхниxод", "иффaтобод", "cyтyдacиpaт", "шapaфмaxмyд", "тaштaндоб" биёфapaд, ки бaъзе aз онxо дap фapxaнгxои фоpcй-точикй бa чaшм нaмеpacaнд. Мacaлaн, дap Faзaлмacнaвии "Коpномa" кaлимaи мypaккaби "дaводоpй" иcтифодa шyдaacт:
Дило, охир зи гардун чанд пурси Ки бар дардам даводори надорад[6, с.587]. Ин вожаи мураккаби типи омехта, ки бешакк хосили зав^и худи шоир аст, зеро тиб^и тах^и^оте, ки дар асоси ашъори китобхонаи мачозии "Ганчур" анчом додаем, дар осори беш аз хафтод нафар суханвари то Ибни Ямин ва 16 нафар муосиронаш дучор нашуд. Дар фархангхои форсй-точикй низ ба шархи ин калима барнахурдем. Аз ин чо метавон ба натича расид, ки омузиши забони осори Ибни Ямин, ки яке аз масъалахои мухими сабкшиносии осори шоир ба хисоб меравад, метавонад ба ганои вожагони фархангхои форсй-точикй мусоидат намояд.
Хамин тари^, маснавии "Корнома"-и Ибни Ямин аз чумлаи манзумахои корномаи адабиёти форсй-точикй буда, бо баъзе аз суннатситезй ва навгароихо аз дигар корномахо фар^ мекунад ва бо содагиву эчози хос дар густариши чараёни умумии маснависароии форсу точик дар асри XIV добили ахаммият аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Доронй, Алиакбар Аумад. Навъи адабии корнома/ Алиакбар Аумади Доронй//Нацди адабй. -1390. - Соли сеюм. - № 10. - С.7-30.
2. Ибни Ямин, Махмуд ибни Яминуддин. Девони цитъаот ва рубоиёт.Бо тасуеу ва муцаддимаи Саид Нафисй. - Теурон, 1318/1939. - 284 с.
3. Имронов, С. Ибни Ямини Фарюмадй (Цараёни зиндагй ва мероси адабй) / С. Имронов. -Душанбе: Ирфон, 1966. - 172 с.
4. Казакова, У.С. Назаре ба рузгор ва осори Ибни Ямини Фарюмадй / У.С. Казакова, Б.Х.Насриддиниён // Паёми Донишгоуи давлатии тицорати Тоцикистон. - 2018. - № 3(24). -С.179-184. - EDNKCOOWM.
5. Сафо, Забеуулло.Таърихи адабиёт дар Эрон / Забеуулло Сафо-Теурон, 1368. -1462 с. - Ц.3/2.
6. Фарюмадй, Ибни Ямин. Девони ашъор. Бо тасуеу ва эутимоми Хусайналии Бостонирод / И.Я.Фарюмадй. - Теурон, Китобхонаи Саной, 1344. - 734 с.
7. Хекмат, А.Р. Рассказ о персидском поэте: жизнь и творчество Ибн Йамина /А.Р. Хекмат. - Москва: Наука, 1965. - 96 с.
8. Шабистарй, Шайх Маумуд. Гулшани роз. Хуцанд, 2001. - 116 с.
9. https://fa.wikipedia.org/wiki /ùi*i_ù}V- охирин бознигарй : 12.11.22.
10. https://ganjoor.net/ebneyamin/divan/masnavi/- охирин бознигарй : 15.12.22.
11. https://vazhaju.tj/word корнома/MTc0MTY=/ - охирин бознигарй : 15.12.22.
12. https://ganjoor.net/saadi/mavaez/mofradat/sh60
13. https://ganjoor.net/salman/jamkhor/sh111
REFERENCES:
1. Doroni, Aliakbar Ahmad. The Literary Type of Kornoma /Aliakbar Ahmadi Dorani //Literary critique-1390. The thirdyear.-No. 10.-PP.7-30.
2. Ibn Yamin, Mahmud ibn Yaminuddin. Collection of Compositions of Short Rhymes and Rubaiyat: edited, corrected and introduced by Said Nafisi.- Tehran, 1318/1939.- 284 pp.
3. Imronov, S. Ibn Yamin Faryumadi (Life and literary heritage)/S. Imronov. - Dushanbe: Irfon, 1966. - 172 pp.
4. Kazakova, U.S. A Look at Life and Works of Ibn Yamin Faryumadi / U.S. Kazakova, B.H. Nasriddinion//Bulletin of the Tajik State University of Commerce. - 2018. - No. 3(24). - PP. 179-184. - EDN KCOOWM.
5. Safo, Zabehulloh. The History of Literature in Iran / Zabehulloh Safo. -Tehran, 1368.-1462 pp.- V. 3/2.
6. Faryumadi, Ibn Yamin. Collection of Compositions of Poetry: corrected and edited by Husaynali Bostonirod/I. Ya. Faryumadi. - Tehran, Sano'i Library, 1344.-734pp.
7. Hekmat, A.R. Story of a Persian Poet: life and work of Ibn Yamina/A.R. Hekmat. -M. : Science, 1965.-96pp.
8. Shabistari, SheikhMahmud. Gulshan Raz. Khujand, 2001.-116pp.
9. https://fa.wikipedia.org/wiki /ùi*i_ù}l / - date of appeal: 12.11.22
10.https://ganjoor.net/ebneyamin/divan/masnavi/- date of appeal: 15.12.22
11.https://vazhaju.tj/wordwork/MTc0MTY=/- date of appeal: 15.12.22
12. https://ganjoor.net/saadi/mavaez/mofradat/sh60
13. https://ganjoor.net/salman/jamkhor/sh111
