Научная статья на тему 'ХУСУСИЯТЊОИ ВАЗЪИ ЊУЌУЌИИ ЗАНОН – КОРМАНДОНИ МАЌОМОТИ КОРЊОИ ДОХИЛЇ'

ХУСУСИЯТЊОИ ВАЗЪИ ЊУЌУЌИИ ЗАНОН – КОРМАНДОНИ МАЌОМОТИ КОРЊОИ ДОХИЛЇ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
вазъи њуќуќии шахс / вазъи њуќуќии занон / корманди маќомоти корњои дохилї / хусусиятњо / санадњои њуќуќии байналмилалї / ќонунгузории миллї. / правовой статус личности / правовой статус женщин / сотрудник органов внутренних дел / особенности / международные правовые акты / национальное законодательство.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Шарофзода Р.Ш.

Дар маќола хусусиятњои вазъи њуќуќии занон – кормандони маќомоти корњои дохилии Љумњурии Тољикистон тањќиќ мешаванд. Хусусиятњои мазкур дар заминаи тањлили вазъи њуќуќии шахс ва дар муќоиса бо вазъи њуќуќии категорияњои дигари занон муайян карда мешаванд. Хусусиятњои вазъи њуќуќии занон – кормандони маќомоти корњои дохилї дар заминаи асосњои методологї, ки дар назарияи давлат ва њуќуќ барои тањлили вазъи њуќуќии шахс истифода мешаванд, муайян карда мешаванд. Заминаи эмпирикии тањќиқотро санадњои њуќуќии байналмилалї, санадњои меъёрии њуќуќии Љумњурии Тољикистон, ки вазъи њуќуќии умумї ва махсуси занонро танзим мекунанд, ташкил медињанд. Дар натиљаи тањќиќот асосњои методологї, ки барои тањќиќи хусусиятњои вазъи њуќуќии занон – кормандони маќомоти корњои дохилии Љумњурии Тољикистон му-соидат менамоянд, муайян карда мешаванд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF THE LEGAL STATUS OF WOMEN EMPLOYEES OF THE INTERNAL AFFAIRS

В статье исследуются особенности правового статуса женщинсотрудников органов внутренних дел Республики Таджикистан. Данные особенности определяются на основе анализа правового статуса личности, а также в сравнение с правовым статусом иных ка-тегорий женщин. Особенности правового статуса женщин – сотрудников органов внут-ренних дел анализируются на основе методологических подходов, выработанных в тео-рии государства и права с целью анализа правового статуса личности. Эмпирическую ба-зу исследования составили международные правовые акты, нормативные правовые акты Республики Таджикистан, регулирующие общий и специальный правовой статус женщин. По результатам исследования выработаны методологические основы, позволяющие ис-следовать особенности правового статуса женщинсотрудников органов внутренних дел Республики Таджикистан.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЯТЊОИ ВАЗЪИ ЊУЌУЌИИ ЗАНОН – КОРМАНДОНИ МАЌОМОТИ КОРЊОИ ДОХИЛЇ»

ТДУ 35.082.7:351.74

ХУСУСИЯТХОИ ВАЗЪИ ^У^У^ИИ ЗАНОН - КОРМАНДОНИ МАКОМОТИ КОРХОИ ДОХИЛИ

ОСОБЕННОСТИ ПРАВОВОГО СТАТУСА ЖЕНЩИН - СОТРУДНИКОВ

ОРГАНОВ ВНУТРЕННИХ ДЕЛ

FEATURES OF THE LEGAL STATUS OF WOMEN EMPLOYEES OF THE INTERNAL AFFAIRS

Шарофзода Р.Ш.

(Сотивалдиев Р.Ш.)

Sharofzoda R.Sh.

(Sotivaldyev R.SH.)

Профессори кафедраи назария ва таърихи давлат ва %уцуци факултети ^уцуцшиносии Донишгоуи миллии Тоцикистон, доктори илмуои ^уцуцшиносй, профессор Профессор кафедры теории и истории государства и права юридического факультета Таджикского национального университета, доктор юридических наук, профессор Professor of the pulpit to theories and histories state and right of the law school of the Tadzhik national university doctor of the legal

sciences, professor

Ихтисоси илми: 12.00.01 - Назария ва таърихи хукук ва давлат; таърихи таълимот дар бораи хукук ва давлат (5.1.1. Илмхои хукукии назариявй-таърихй).

Научная специальность: 12.00.01 - Теория и история права и государства; история учений о праве и государстве (5.1.1. Теоретико-исторические правовые науки).

Scientific specialty: 12.00.01 - Theory and history of law and state; history of the doctrines of law and the state (5.1.1. Theoretical and historical legal sciences).

Тацризди^анда: Назаров АД. - мудири кафедраи криминалистика ва фаъолияти экс-пертизаи судии факултети хукукшиносии Донишгохи миллии Точикистон, доктори илмхои хукукшиносй, профессор.

Рецезент: Назаров Н.К. - заведующий кафедрой криминалистики и судебно-экспертной деятельности юридического факультета Таджикского национального университета, доктор юридических наук, профессор.

Reviwer: Nazarov N.K.- Head of the Department of Criminalistics and Forensic Expertise, Faculty of Law, Tajik National University, Doctor of Law, Professor.

Аннотатсия: Дар макола хусусиятхои вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилии Чумхурии Точикистон тахкик мешаванд. Хусусиятхои мазкур дар заминаи тахлили вазъи хукукии шахс ва дар мукоиса бо вазъи хукукии категорияхои дигари занон муайян карда мешаванд. Хусусиятхои вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй дар заминаи асосхои методологй, ки дар назарияи давлат ва хукук барои тахлили вазъи хукукии шахс истифода мешаванд, муайян карда мешаванд. Заминаи эмпирикии тахкикотро санадхои хукукии байналмилалй, санадхои меъёрии хукукии Чумхурии Точикистон, ки вазъи хукукии умумй ва махсуси занонро танзим мекунанд, ташкил медиханд. Дар натичаи тахкикот асосхои методологй, ки барои тахкики хусусиятхои вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилии Чумхурии Точикистон мусоидат менамоянд, муа-йян карда мешаванд.

Г\

ÉIÉ

E-mail:

www-rustam-tj@mail.ru

Вожа^ои калиди: вазъи хукукии шахс, вазъи хукукии занон, корманди макомоти корхои дохилй, хусусиятхо, санадхои хукукии байналмилалй, конунгузории миллй.

Аннотация: В статье исследуются особенности правового статуса женщин - сотрудников органов внутренних дел Республики Таджикистан. Данные особенности определяются на основе анализа правового статуса личности, а также в сравнение с правовым статусом иных категорий женщин. Особенности правового статуса женщин - сотрудников органов внутренних дел анализируются на основе методологических подходов, выработанных в теории государства и права с целью анализа правового статуса личности. Эмпирическую базу исследования составили международные правовые акты, нормативные правовые акты Республики Таджикистан, регулирующие общий и специальный правовой статус женщин. По результатам исследования выработаны методологические основы, позволяющие исследовать особенности правового статуса женщин - сотрудников органов внутренних дел Республики Таджикистан.

Ключевые слова: правовой статус личности, правовой статус женщин, сотрудник органов внутренних дел, особенности, международные правовые акты, национальное законодательство.

Annotation: The article examines the features of the legal status of women employees of the internal affairs bodies of the Republic of Tajikistan. These features are determined based on an analysis of the legal status of the individual, as well as in comparison with the legal status of other categories of women. Features of the legal status of women employees of internal affairs bodies are analyzed on the basis of methodological approaches developed in the theory of state and law in order to analyze the legal status of the individual. The empirical basis of the study was made up of international legal acts, normative legal acts of the Republic of Tajikistan regulating the general and special legal status of women. Based on the results of the study, a methodological framework has been developed that makes it possible to study the peculiarities of the legal status of women employees of the internal affairs bodies of the Republic of Tajikistan.

Key words: legal status of the individual, legal status of women, internal affairs officer, features, international legal acts, national legislation.

Вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй хусуси-ятхои худро дорад. Барои муайян намудани хусусиятхои вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй таносуби вазъи хукукии кормандони мазкурро бо мафхумхои «вазъи хукукии шахс» ва «вазъи хукукии занон» муайян намудан зарур аст. Чунин усули методологии тахкикоти илмй бо омилхои зерин муайян карда мешавад: 1) вазъи хукукии занон - кормандони мако-моти корхои дохилй намуди вазъи хукукии шахс буда, аз вазъи хукукии кате-горияхои дигари ахолй фарк дорад; 2) вазъи хукукии занон - кормандони мако-моти корхои дохилй намуди вазъи хукукии занон буда, аз вазъи хукукии за-нони дигар, ки фаъолияти мехнатй, хочагй, чамъиятй ва дигарро пеш меба-ранд, фарк дорад.

Хусусиятхои умумй ва махсуси вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй дар таносуб бо вазъи хукукии шахс муайян карда мешаванд. Вазъи хукукии занон - кормандони мако-моти корхои дохилй намуди вазъи хукукии шахс махсуб мешавад. Вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй ба мисли вазъи хукукии шахс хусусиятхои умумй дорад. Дар асархои илмй оид ба мафхуми «вазъи хукукии шахс» ва пахлухои он акидахои гуногун чой доранд. Чунончи, вазъи хукукй хамчун холати бо хукук танзим-шудаи шахс дар чомеа шарх дода мешавад [19]. Ба акидаи бештари олимон, вазъи хукукии шахс - мачмуи хукукхо, озодихо ва вазифахои шахс, ё мачмуи хукуку озо-дихо, вазифахо, масъулияти шахс мебо-шад [3; 4; 16; 17; 30].

Як катор олимон шахрвандй, коби-лияти субъектй, принсипхои вазъи хукукй, кафолатхои онро хамчун унсурхои илова-гии вазъи хукукй эътироф мекунанд [5]. Ба хайси унсури иловагй кафолатхои хукукии вазъи хукукии шахс пазируфта мешаванд [10, с. 13].

Дар як катор асархо мафхуми махдуд (хукуку озодихо, вазифахои шахс) ва васеи вазъи хукукии шахс (кобилияти хукукдорй ва амалкунй, кафолатхои хукуку озодихо, чавобгарй, манфиатхо, шахрвандй) чудо карда мешавад [27, с. 412]. Хдмчунин, ба мафхуми васеи вазъи хукукии шахс прин-сипхои хукукй, арзишхои хукукй, хукуку озодихо, вазифахо, манфиатхои конунй, субъективияти хукукй, шахрвандй, чавоб-гарии хукукй, ба мафхуми махдуд бошад, хукукхои субъективй, озодй, ухдадории хукукй ва кафолатхои онхо дохил карда мешаванд [29, с. 204].

Ба мафхуми «вазъи хукукии шахс» инчунин шахрвандй [1, с. 7], кобилияти хукукдории шахс [25, с. 29], меъёрхои манъкунандаи хукукй [9, с. 35], хукукхои субъективй [18, с. 5], фактхои хукукй [22] дохил карда мешаванд.

Дар асархои илмй намудхои гуно-гуни вазъи хукукии шахс чудо карда меша-ванд. Чунончи, вазъи хукукии умумй, мах-сус ва фардй [20, с. 53, 63-64], ё вазъи хукукии байналмилалй ва миллй, вазъи хукукии шахрвандон, шахсони дорои ду-шахрвандй, шахрвандони хоричй, шах-сони бешахрвандй, гурезахо, шахсони ба панохгохи сиёсй сохибшуда, мухочирон, вазъи хукукии конститутсионй ва сохавй, умумй ва фардй [10, с.14-15], ваъи хукукии шахсони вокей ва хукукй [29, с. 324-326], вазъи хукукии байналмилалй [14, с. 572] чудо карда мешаванд.

Вазъи хукукии занон хамчун масъалаи мубрами илмй ва амалй дар асархои илмй тахкик мешавад. Вазъи мах-суси занон хамчун гурухи ичтимоии био-логй ва демографй, бо назардошти таъмини баробархукукии мардону занон тахлил карда мешавад. Таъсири омилхои биологй, равонй ва ичтимой ба вазъи ичтимоии занон ба инобат гирифта меша-вад [7, с. 87-89; 28]. Хусусиятхои вазъи хукукии занон дар робита бо хукукхои

коллективй ё хукукхои насли сеюм, бо назардошти макоми махсуси занон, ки би-нобар сифатхои физиологии хеш ба дастгирии давлат эхтиёч доранд, муайян карда мешаванд [23, с. 4-5].

Солхои охир вазъи хукукии занон бо назардошти тахдиду хатархои нави чахонй, аз чумла чалби духтарону занон ба фаъолияти ташкилотхои террористй ва экстремистй, ба гуруххои чиноятпеша, хамчунин, савдои одамон, алалхусус, дух-тарону занон, истисмори мехнати онхо, зуроварй нисбат ба занон тахкик мешавад [24; 31]. Хдмчунин, ба холатхои поймол гардидани хукуку озодихои занон дар давраи низоъхои мусаллахона ва амалиёти чангй таваччух зохир мешавад [32].

Таъмини баробархукукии мардону занон яке аз масъалахои мубрами илмй ва амалй махсуб мешавад. Зимни тахкики ин масъала ба нишонахои фарккунандаи байни мардон ва занон, пеш аз хама, ни-шонахои равонй ва физиологй, ки дар кобилият, рафтор, фаъолияти касбй, хаёти оилавии мардон ва занон зохир мешаванд, таваччух зохир мекунанд [8, с. 14].

Вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй яке аз масъалахои мубрами илмй мебошад. Аммо ба вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй таваччухи камтар зохир мешавад. Чун анъана дар асархои илмй таваччухи асосй ба пахлухои гуногуни вазъи хукукии шахс дода мешавад. Хдмзамон, солхои охир ба масъалаи вазъи хукукии занон дар илми назарияи давлат ва хукук таваччух зохир мешавад. Оид ба вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй солхои охир тахкикоти диссертатсионй гу-заронида шудааст [2; 6].

Хусусиятхои вазъи хукукии занон бо назардошти омилхои зерин муайян карда мешаванд:

1) занхо дар таносуб бо гуруххои ди-гари ахолй вижагихои ба худ хосси биологй, физиологй, равонй, ичтимой доранд;

2) вазъи хукукии занон дар муноси-батхои хукукии мехнатй, хизматй, конститутсионй, оилавй, сохибкорй ва дигар ху-сусятхои худро дорад.

Бо назардошти омилхои зикршуда вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй хусусиятхои худро дорад. Аз як тараф, вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй ба мисли умуман занхо хусусиятхое дорад, ки бо сифатхои шахсии биологй, физиологй, равонй, ичтимоии онхо муайян карда мешаванд. Аз тарафи дигар, вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй хусусиятхоеро дорад, ки аз хукуку ва-зифахо ва масъулияти хизматии онхо хам-чун кормандони макомоти корхои дохилй, субъекти фаъолияти хифзи хукукй, хамчу-нин, муносибатхои дигари хукукй (мехнатй, молиявй ва дигар) бармеоянд.

Вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй аз як тараф тибки меъёрхо, принсипхо, талаботи умумй, ки дар санадхои хукукии байнал-милалй ва минтакавй, конунгузории миллй пешбинй шуда, вазъи хукукии уму-ман занонро танзим мекунанд, инкишоф меёбад. Аз тарафи дигар, вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй бо санадхои меъёрии хукукй, ки вазъи хукукии кормандони макомоти корхои дохилиро танзим мекунанд, муа-йян карда мешавад.

Танзими вазъи хукукии занон бо санадхои махсуси байналмилалй дар ибти-дои асри XX огоз мешавад. Дар ин давра Конвенсияи байналмилалй дар бораи ихтилофоти конунхои миллй оид ба масъалахои никох, катъи никох ва васоят нисбати ноболигон (с. 1902), Конвенсияи байналмилалй оид ба пешгирии савдои занон (с. 1910), Конвенсияи Женева оид ба манъи савдои занон ва кудакон (с. 1921) Конвенсияи байналмилалй оид ба мубо-риза бо савдои занони ноболиг (1933) кабул мешаванд. Х,оло Эъломияи умумии хукукхои инсон, Паймони байналмилалй оид ба хукукхои иктисодй, ичтимой ва фархангй, Паймони байналмилалй оид ба хукукхои шахрвандй ва сиёсй, Конвенсияи СММ «Дар бораи бархам додани хама ша-клхои табъизи занон», Эъломия «Дар бораи бархам додани зуроварй нисбат ба занон», Конвенсия «Дар бораи хукукхои сиёсии занон», Конвенсияи Ташкилоти

байналмилалии мехнат «Дар бораи пар-дохти мехнати баробарарзиши мардон ва занон», Конвенсияи Ташкилоти байнал-милалии мехнат «Дар бораи хифзи мо-дарй» ва дигар вазъи хукукии занонро тан-зим мекунанд.

Пахлухои гуногуни вазъи хукукии за-нон дар Чумхурии Точикистон бо Конститутсияи Чумхурии Точикистон, Кодекси оила, Кодекси мехнат, Кодекси тандурустй, Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон, Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи баробарй ва бархам додани хама гуна шаклхои табъиз», Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи кафолатхои давлатии баробархукукии мардону занон ва имкониятхои баробари амалигардонии онхо», Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи муковимат ба савдои одамон ва расонидани кумак ба курбониёни савдои одамон», Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи пешгирии зуроварй дар оила», Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд», Фармони Президенти Чумхурии Точикистон «Дар бораи тадбирхои баланд бардоштани макоми зан дар чомеа» ва санадхои дигар танзим мешавад.

Вазъи хукукии занон бо меъёрхои якчанд сохахои хукук (хукуки конститутсионй, маъмурй, мехнатй, маданй, оилавй ва дигар) танзим карда мешавад. Ба ин хусусияти танзими вазъи хукукии занон дар асархои илмй таваччух зохир мешавад [15].

Вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй низ бо Конститутсия ва дигар санадхои меъёрии хукукии Чумхурии Точикистон танзим мешавад. Конунгузории Чумхурии Точикистон дар бораи милитсия ба Конститутсияи Чумхурии Точикистон асос ёфта, аз Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи милитсия», дигар санадхои меъёрии хукукии Чумхурии Точикистон, инчунин санадхои хукукии байналмилалие, ки Точикистон онхоро эътироф намудааст, иборат мебошад (м. 2

Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи милитсия») [13].

Конститутсия ва санадхои дигари меъёрии хукукии умумй ба кормандони макомоти корхои дохилй, аз он чумла занон низ пахн мешаванд. Чунончи, тибки м. 3-юми Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи баробарй ва бархам додани хама гуна шаклхои табъиз» аз 19 июли соли 2022: «Конуни мазкур ба хама сохторхои давлатй, макомоти

худидоракунии шахрак ва дехот, шахсони мансабдор, шахсони вокей ва хукукй, новобаста аз шакли ташкилию хукукй ва самти фаъолияти онхо, пахн мегардад». Дар Конуни мазкур мафхуми «табъиз» чунин шарх дода мешавад: «хама гуна фаркиятгузорй, истиснокунй, махдудсозй ё афзалиятдихй, ки дар асосхои вокей ва (ё) эхтимолй нисбат ба дилхох шахсони вокей ва хукукй ё гурухи шахсон, хешовандони онхо ё шахсони бо онхо ба тарики дигар алокаманд ба вучуд омада, ба аломатхои нажод, ранги пуст, пайдоиш, чинс, забон, дин ва эътикод, мансубияти миллй ва (ё) этникй, маъюбият, вазъи саломатй, синну сол, шахрвандй, акида, вазъи молумулкй ё холати дигар асос меёбад ва максад ё окибати он бад кардан, нобуд сохтан ва (ё) кам нишон додани хукуку озодихои эътирофшуда, истифода ё амалй намудани тамоми хукуку озодихои инсон дар асоси баробарй мебошад» (м. 1) [12]. Дар Конуни мазкур инчунин мафхумхои «табъизи бевосита ва бавосита», «таъкиб», «тахкир намудан ба табъиз», «сетрагатсия (чудокунй)» ва дигар пешбинй мешаванд.

Мутобики м. 16 Конуни зикршуда, макомоти давлатй бо максади таъмини баробарй ва бархам додани хама гуна шаклхои табъиз дар робита бо фаъолияти худ чихати мутобиксозии фаъолияти худ, инчунин санадхои меъёрии хукукии дохилй ба Конуни мазкур ва конунгузории зиддитабъизй тадбирхо меандешанд, шикоятхоро оид ба табъиз ба кайд мегиранд ва баррасй мекунанд, хамкории байни макомоти давлатиро дар самти мазкур таъмин менамоянд, чорабинихои омузишй ва маърифатиро ба

амал мебароранд, бо ниходхои чомеаи шахрвандй хамкорй менамоянд, бо максади бакайдгирии холатхои табъиз хисоботдихии махсусро пеш мебаранд ва ба макоми ваколатдор пешниход менамоянд.

Мутобики м. 19 Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи милитсия» муносибатхои мехнатии кормандони милитсия мувофики конунгузорй дар бораи мехнат ба танзим дароварда мешавад, ба истиснои холатхои дар Конуни мазкур пешбинишуда [13].

Вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй бо вазъи хукукии умуман кормандони макомоти мазкур робита дорад. Вазъи хукукии кормандони макомоти корхои дохилй аз вазъи хукукии категорияхои дигари ахолй фарк дорад. Хусусияти вазъи хукукии кормадони мазкур бо он муайян карда мешавад, ки конунгузорй онхоро бо салохияти васеи хизматй таъмин намуда, айни замон вазъи хукукияшонро бо назардошти вазифахои хизматй ва масъулият махдуд мекунад.

Тибки банди 5-и Низомномаи адои хизмат аз тарафи хайати каторй ва рохбарикунандаи макомоти корхои дохилии Чумхурии Точикистон, ки бо Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 5-уми апрели соли 2005, № 137 тасдик шудааст, кормандони макомоти корхои дохилй, аз он чумла занон, ба мисли шахрвандони дигари Чумхурии Точикистон аз хамаи хукукхои ичтимой, иктисодй ва дигар, ки бо Конститутсияи Чумхурии Точикистон, санадхои хукукии байналмилалй, санадхои конунгузории Чумхурии Точикистон кафолат дода шудаанд, истифода мебаранд, вазифахои шахрванди Чумхурии Точикистонро ба зимма доранд [21].

Мутобики м. 17 Конститутсияи Чумхурии Точикистон: «Мардон ва занон баробархукуканд». Тибки м. 35 Конститутсия: «Хар кас ба мехнат, интихоби касбу кор, хифзи мехнат ва химояи ичтимой хангоми бекорй хукук дорад» [11].

Бо назардошти меъёрхои зикршудаи конститутсионй занон хукуки хизмат дар

макомоти корхои дохилиро доранд. Тибки м. 19 ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи милитсия»: «Ба хизмати милитсия танхо шахрвандони Чумхурии Точикистон, ки синнашон аз 20 кам ва аз 35 зиёд намебошад, сарфи назар аз чои истикомат, чинс, миллат, нажод, забон, эътикоди динй, мавкеи сиёсй, вазъи ичтимой, ки аз руи сифатхои шахсй, ахлокй, кордонй, тахсилот, донистани забони давлатй, тайёрии чисмонй ва вазъи саломатй аз ухдаи ичрои вазифахои ба зиммаи милитсия вогузоршуда мебароянд, баъди адои хизмати харбй аз руйи даъват (ба истиснои курсантхои муассисахои таълимии миёна ва олии Вазорати корхои дохилй) дар асоси ихтиёрй кабул карда мешаванд» [13].

Вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй бо санадхои меъёрии хукукй, ки фаъолияти кормандони макомоти корхои дохилиро танзим мекунанд, муайян карда мешавад. Конунгузории сохаи фаъолияти милитсия хусусиятхои вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилиро ба инобат мегирад. Чунончи, тибки Низомномаи адои хизмат аз тарафи хайати каторй ва рохбарикунандаи макомоти корхои дохилии Чумхурии Точикистон, хама гуна хукукхо, ки бо конунгузории Чумхурии Точикистон, санадхои хукукии байналмилалй, Низомномаи мазкур эътироф шудаанд, бояд бидуни табъиз аз руйи чинс, нажод, забон, акаллияти миллй, вазъи амволй, хусумати шахсй, чойи таваллуд ва хлатхои дигар истифода шаванд [21].

Тибки банди 35-и Низомномаи мазкур, ба занон - кормандони макомоти корхои дохилй мутобики конунгузории Чумхурии Точикистон рухсатии ичтимой бинобар адои рисолати модарй ва нигохубини фарзанд дода мешавад. Тибки банди 43-и Низомнома, занони хомиладор ва модарон, ки кормандони макомоти корхои дохилй мебошанд, аз хамаи хукукхо ва имтиёзхо, ки бо санадхои меъёрии хукукй барои занони хомиладор ва модарон аз чумлаи коргарону

хизматчиён пешбинй шудаанд, истифода мебаранд [21].

Х,имоя ва таъмини хукуку озодихои занон, ки бо санадхои хукукии байналмилалй, Конститутсия ва санадхои меъёрии хукукии Точикистон кафолат дода шудаанд, яке аз хадафхои афзалиятноки сиёсати давлати сохибистиклоли Точикистон буда, дар партави сиёсати давлатй оид ба баланд бардоштани макоми зан дар чомеа амалй мешавад.

Бо максади амалй намудани Фармони Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон «Дар бораи тадбирхои баланд бардоштани макоми зан дар чомеа» аз 3-юми декабри соли 1999 солхои Истиклолияти давлатии Чумхурии Точикистон силсилаи санадхои меъёрии хукукй, стратегияхо, консепсияхо, барномахои давлатй кабул шуданд. Афзалиятхо ва хадафхои сиёсати давлати Точикистон дар сохаи занон дар Барномаи давлатии тарбия, интихоб ва чобачогузории кадрхои рохбарикунандаи Чумхурии Точикистон аз хисоби занону духтарони лаёкатманд барои солхои 20172022, Барномаи давлатй оид ба пешгирии зуроварй дар оила дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2014-2023, Стратегияи миллии фаъолгардонии накши занон дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2021-2030 ва хуччатхои дигар, инчунин дар паёмхо, суханронихо, баромадхои Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон пешбинй мешаванд.

Дар макомоти корхои дохилй ба амалй намудани санадхои меъёрии хукукй, стратегияхо, консепсияхо, барномахои давлатй, аз он чумла бехтар намудани шароити ичтимой ва шароити хизматии занон - кормандони макомоти корхои дохилй эътиборй чиддй дода мешавад. Айни хол дар макомоти корхои дохилй зиёда аз 1500 занон, аз онхо 700 нафар дар хайати идоракунии миёна ва болой, 800 нафар дар хаёати каторй ва хайати идоракунии миёна кору фаъолият доранд. Тадбирхо бобати бехтар намудани шароити ичтимой ва хизматии

занон - кормандони макомоти корхои дохилй дар Барномаи ислохоти милитсия барои солхои 2021-2025, ки бо Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 1-уми июни соли 2021, № 211 тасдик шудааст, пешбинй мешаванд. Бо Фармони Вазорати корхои дохилии Чумхурии Точикистон аз 6-уми сентабяри соли 2022 Оинномаи Ассотсиатсияи шурохои занон дар макомоти корхои дохилй тасдик шудааст. Ташкилоти мазкур дар хайати раис, ду муовин ва 15 нафар аъзо фаъолият дорад [26].

Хамин тарик, вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй масъалаи мубрам буда, тахлили илмии он ахаммияти назариявй ва амалй дорад. Айни замон масъалаи мазкур мураккаб буда, пахлухои зиёд дорад. Доираи маколаи мазкур имкон намедихад, ки хамаи пахлухои (равонй, педагогй, демографй, соматикй, тиббй,

репродуктивй ва дигари) вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй тахлил карда шаванд. Барои хамин, вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй масъалаи мубрами илмй буда, тахкикоти хаматарафаро талаб мекунад.

Хангоми тахкикоти илмии вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй асосхои зерини методологиро мебояд ба инобат гирифт:

1) вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй намуди мустакили вазъи хукукии шахс буда, дар робита бо пахлухои гуногуни вазъи хукукии шахс, аз чумла мафхум, хусусиятхо, унсурхо, намудхо, самтхои инкишофи вазъи хукукии шахс бояд тахкик карда шавад;

2) вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй намуди вазъи хукукии занон буда, дар робита бо вазъи умумии ичтимой ва хукукии занон тахкик гардида, дар ин замина хусусиятхои умумй (биологй, физиологй, демографй, тиббй, равонй, ичтимой) ва махсуси вазъи хукукии занон - кормандони макомоти корхои дохилй муайян карда мешаванд;

3) вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй дар таносуб бо вазъи хукукии умумии занон бо назардошти фаъолияти хизматияшон дар макомоти мазкур хусусиятхои худро дорад;

4) вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй дар робита бо вазъи умумии ичтимоии (вокеии) занон дар чомеа бояд тахкик карда шавад, чунки занон дар баробари фаъолияти мехнатй, хизматй, хочагй, чамъиятй, давлатй ва гайра хамчунин, рисолати модариро ба ухда доранд, вазифаи нигохубин ва тарбияи кудаконро ба зимма доранд;

5) вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй бо назардошти шароити мушаххаси таърихй бояд тахкик карда шавад, чунки дар хар як кишвари чахон ба вазъи хукукии онхо аз як тараф равандхои гуногуни чамъиятй (демографй, иктисодй, сиёсй ва гайра), аз тарафи дигар хусусиятхои фаъолияти мехнатй, хочагй, хизматй ва дигар таъсир мерасонанд;

6) вазъи хукукии занон -кормандони макомоти корхои дохилй бо назардошти раванди чахонишавй, алалхусус, чахонишавии неолибералй, тахдидхо ва хатархои чахонй (терроризм, савдои одамон ва гайра) бояд тахкик карда шавад, чунки занон хамчун гурухи осебпазири ахолй дар мамлакатхои гуногуни чахон мавриди зуроварй, истисмор, таъкиб, таъбиз карор доранд;

7) химояи манфиатхои миллии Чумхурии Точикистон, арзишхои оилаи анъанавй, анъанахои миллии сохаи никох ва оиладорй дар шароити таъсири манфии чахонишавии неолибералй, алалхусус, ба шуури чавондухтарони махаллй, хамчунин, имконияти ворид гардидани фарханги ба мо бегона, ки мухолифи арзишхои оилаи анъанавй, арзишхои миллии ахлокй-маънавй мебошанд, вазифаи хаётан мухим махуб мешавад.

Адабиёти истифодашуда

1. Абрамович, А.М. Правовой статус советского гражданина / Под ред. В. И. Шабайлова. -Минск, 1988. - 316 с.

2. Абызова, Е.Р. Правовой статус сотрудников органов внутренних дел: общетеоретические аспекты: дис...канд. юрид. наук: 12.00.01 / Елена Равильевна Абызова. - М., 2006. - 212 с.

3. Венгеров, А.Б. Теория государства и права: учебник для юридических вузов / А.Б. Венгеров. - М., 2002. - 612 с.

4. Витрук, Н.В. Правовой статус личности в СССР. - М., 1985. - 175 с.

5. Воеводин, Л.Д. Юридический статус личности в России: учебное пособие / Л.Д. Воеводин. - М., 1997. - 298 с.

6. Иванова, Т.А. Организационно-правовые проблемы работы с женщинами -сотрудниками органов внутренних дел, милиции (На примере г. Москвы): дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.13 / Таисия Александровна Иванова. - М., 2000. - 176 c.

7. Идея свободы. Право. Мораль: монография / Под ред. С.И. Захарцева. - М., 2020. - 208 с.

8. Ильин, Е.П. Пол и гендер. - СПб.: Питер, 2010. - 686 с.

9. Ильин, И.А. О сущности правосознания. - М.: Рарог, 1993. - 234 с.

10. Карташов, В.Н. Юридический статус личности: понятие, логическая структура, виды В.Н. Карташов // Актуальные проблемы теории и истории правовой системы общества. - Ярославль, 2014. - Вып. 13. - С. 3-19.

11. Конститутсияи Чумхурии Точикистон. 6-уми ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалкй кабул шудааст. Бо тагйиру иловахо, ки дар раъйпурсии умумихалкй 26-уми сентябри соли 1999, 22-юми июни соли 2003, 22-юми майи соли 2016 ворид карда шудаанд (бо забонхои точикй ва русй). - Душанбе: Ганч, 2016. - 136 с.

12. ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи баробарй ва бархам додани хама гуна шаклхои табъиз» // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон. - 1922. - № 7. - Мод.432.

13. ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи милистсия» // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон. - с. 2004, №5, мод. 352; с. 2006, №3, мод. 148; с. 2007, №7, мод. 663; с. 2008, №6, мод. 450; с. 2009, № 12, мод. 820; с. 2011, № 3, мод. 156; № 6, мод. 438, № 12, мод. 835; с. 2012, № 4, мод. 251; № 7, мод. 692; № 8, мод. 821, №12, к. 1, мод. 1023; с. 2013, №3, мод. 183, мод. 184, №12, мод. 884, мод. 885; с. 2014, №11, мод. 649; с. 2017, №7-9, мод. 569; ^онуни ЧТ аз 02.01.2018 с., №1481; аз 20.06.2019 с., №1614; аз 17.12.2020 с., №1736.

14. Лазарев, В.В., Липень, С.В. Теория государства и права: учебник. - М., 2010. - 728 с.

15. Латыпова Д.Ф. Правовое положение женщин: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.01 / Диана Флоридовна Латыпова. - М., 2002. - 157 с.

16. Лукашева, Е.А. Права человека: сущность, понятие, нормативная форма / Е.А. Лукашева // Проблемы общей теории права и государства: учебник / Под ред. В.С. Нерсесянца. - М.: Норма, 2001. - С. 225-233.

17. Лукашева, Е.А. Правовой статус человека и гражданина / Е.А. Лукашева // Права человека: учебник для вузов / Отв. ред. Е.А. Лукашева. - М.: Норма, 2000. - 573 с.

18. Мальцев, Г.В. Социалистическое право и свобода личности: теоретические вопросы. - М., 1968. - 143 с.

19. Матузов Н.И. Право и личность. Общая теория права: курс лекций / Под ред. В.К. Бабаева. - Н. Новгород, 1993. - С. 222-247.

20. Матузов, Н.И. Правовая система и личность. - Саратов, 1987. - 203 с.

21. Низомномаи адои хизмат аз тарафи хайати каторй ва рохбарикунандаи макомоти корхои дохилии Чумхурии Точикистон. Бо ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 5-уми апрели соли 2005, № 137 тасдик шудааст // [Манбаи электронй]: Речаи дастрасй: https:// mvd.tj/index.php/ru/ (санаи мурочиат: 19.02.2021).

22. Общая теория государства и права. Академический курс в трех томах. Том 1: Государство / Отв. ред. М.Н. Марченко. - 3-е изд., перераб. и доп. - М.: Норма, 2010. - 568 с.

23. Поленина, С.В. Закон и коллективные права женщин как социального слоя населения / С.В. Поленина // Теория права: новые идеи. - М., 1995. - С. 4-5.

24. Поленина, С.В. К вопросу о путях искоренения криминогенных последствий глобализации (торговли женщинами и детьми) / С.В. Поленина // Представительная власть - XXI век. - 2004. - № 1. - С. 24-34.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

25. Пхаладзе, Б.В. Юридические формы положения личности в советском обществе. -Тбилиси: Мецниерба, 1969. - 86 с.

26. Сомонаи расмии Вазорати корхои дохилии Чумхурии Точикистон // [Манбаи электронй]: Речаи дастрасй: http:// mvd.tj (санаи мурочиат 18.09.2023).

27. Сотиволдиев, Р.Ш. Назарияи давлат ва хукук: китоби дарсй барои мактабхои олй / Р.Ш. Сотиволдиев. - Душанбе: Нашриёти Донишгохи миллии Точикистон, 2018. - 826 с.

28. Сухомлинова, М.В. Социальная активность женщин как фактор устойчивого развития общества: дис. ... докт. социолог. наук: 22.00.01 / Мария Валерьяновна Сухомлинова. - Ташкент, 2004.

- 324 с.

29. Теория государства и права: учебник / С. С. Алексеев и др.; под ред. В. Д. Перевалова. -М., 2011. - 642 с.

30. Теория государства и права; курс лекций / М.Н. Марченко и др.; Под ред. М.Н. Марченко.

- М., 1996. - 475 с.

31. Тюрюканова, Е. Женская трудовая миграция и торговля людьми из России в контексте мирового миграционного режима / Е. Тюрюканова // Торговля людьми. - М., 2002. - С. 136-138.

32. Шакуро, Е. Женщины и дети-беженцы в вооруженных конфликтах / Е. Шакуро // Белорусский журнал международного права и международных отношений. - 2001. - № 3 // [Манбаи электронй] - Речаи дастрасй: http://evolutio.info/ru/journal-menu/2001-3/2001-3-shakuro (санаи мурочиат 6.07.2023).

References

1. Abramovich, A.M. Legal status of the Soviet citizen / Ed. V. I. Shabaylova. - Minsk, 1988. - 316

p.

2. Abyzova, E.R. Legal status of employees of internal affairs bodies: general theoretical aspects: dis... cand. legal Sciences: 12.00.01 / Elena Ravilevna Abyzova. - M., 2006. - 212 p.

3. Vengerov, A.B. Theory of state and law: a textbook for law schools / A.B. Vengerov. - M., 2002.

- 612 p.

4. Vitruk, N.V. Legal status of the individual in the USSR. - M., 1985. - 175 p.

5. Voevodin L.D. Legal status of the individual in Russia: textbook / L.D. Voevodin. - M., 1997. -

298 p.

6. Ivanova, T.A. Organizational and legal problems of working with women - employees of internal affairs bodies, police (On the example of Moscow): dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.13 / Taisiya Aleksan-drovna Ivanova. - M., 2000. - 176 p.

7. The idea of freedom. Right. Morality: monograph / Ed. S.I. Zakhartseva. - M., 2020. - 208 p.

8. Ilyin, E.P. Sex and gender. - St. Petersburg: Peter, 2010. - 686 p.

9. Ilyin, I.A. On the essence of legal consciousness. - M.: Rarog, 1993. - 234 p.

10. Kartashov, V.N. Legal status of an individual: concept, logical structure, types V.N. Kartashov // Current problems of the theory and history of the legal system of society. - Yaroslavl, 2014. - Issue. 13. - Pp. 3-19.

11. Constitution of the Republic of Tajikistan. It was adopted on November 6, 1994 in a national referendum. With changes and additions introduced in the national referendum on September 26, 1999, June 22, 2003, May 22, 2016 (in Tajik and Russian languages). - Dushanbe: Ganj, 2016. - 136 p.

12. Law of the Republic of Tajikistan "On equality and elimination of all forms of discrimination" // News of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan. - 1922. - No. 7. - Article 432.

13. Law of the Republic of Tajikistan "On militia" // News of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan. - p. 2004, No. 5, art. 352; s. 2006, No. 3, art. 148; s. 2007, No. 7, art. 663; s. 2008, No. 6, art. 450; s. 2009, No. 12, art. 820; s. 2011, No. 3, art. 156; No. 6, art. 438, No. 12, Art. 835; s. 2012, No. 4, art. 251; No. 7, art. 692; No. 8, art. 821, No. 12, p. 1, art. 1023; s. 2013, No. 3, art. 183, art. 184, No. 12, art. 884, art. 885; s. 2014, No. 11, art. 649; s. 2017, No. 7-9, art. 569; Law of the Republic of Tajikistan dated 02.01.2018, No. 1481; dated 20.06.2019, No. 1614; dated 17.12.2020, No. 1736.

14. Lazarev, V.V., Lipen, S.V. Theory of state and law: textbook. - M., 2010. - 728 p.

15. Latypova D.F. Legal status of women: dis. ...cand. legal Sciences: 12.00.01 / Diana Floridovna Latypova. - M., 2002. - 157 p.

16. Lukasheva, E.A. Human rights: essence, concept, normative form / E.A. Lukasheva // Problems of the general theory of law and state: textbook / Ed. V.S. Nersesyants. - M.: Norma, 2001. - Pр. 225-233.

17. Lukasheva, E.A. Legal status of man and citizen / E.A. Lukasheva // Human rights: a textbook for universities / Responsible. ed. E.A. Lukasheva. - M.: Norma, 2000. - 573 p. - Pp. 89-93.

18. Maltsev, G.V. Socialist law and personal freedom: theoretical issues. - M., 1968. - 143 p.

19. Matuzov N.I. Law and personality. General theory of law: a course of lectures / Ed. V.C. Ba-baeva. - Nizhny Novgorod, 1993. - Рр. 222-247.

20. Matuzov, N.I. Legal system and personality. - Saratov, 1987. - 203 p.

21. Regulation of service by the rank-and-file staff of the internal affairs agency of the Republic of Tajikistan. Approved by the Decree of the Government of the Republic of Tajikistan dated April 5, 2005, No. 137 // [Electronic source]: Access mode: https:// mvd.tj/index.php/ru/ (date of reference: 19.02.2021).

22. General theory of state and law. Academic course in three volumes. Volume 1: State / Rep. ed. M.N. Marchenko. - 3rd ed., revised. and additional - M.: Norma, 2010. - 568 p.

23. Polenina, S.V. Law and collective rights of women as a social stratum of the population / S.V. Polenina // Theory of law: new ideas. - M., 1995. - рР. 4-5.

24. Polenina, S.V. On the issue of ways to eradicate the criminogenic consequences of globalization (trafficking in women and children) / S.V. Polenina // Representative power - XXI century. - 2004. - No. 1.

- Pр. 24-34.

25. Pkhaladze, B.V. Legal forms of the position of the individual in Soviet society. - Tbilisi: Metsnierba, 1969. - 86 p.

26. The official website of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan // [Electronic source]: Access mode: http:// mvd.tj (access date 18.09.2023).

27. Sotivoldiev, R.Sh. Theory of the state and law: a textbook for higher schools / R.Sh. Sotivoldiev.

- Dushanbe: Publishing House of the National University of Tajikistan, 2018. - 826 p.

28. Sukhomlinova, M.V. Social activity of women as a factor in sustainable development of society: dis. ... doc. sociologist. Sciences: 22.00.01 / Maria Valeryanovna Sukhomlinova. - Tashkent, 2004. - 324 p.

29. Theory of state and law: textbook / S. S. Alekseev and others; edited by V. D. Perevalova. - M., 2011. - 642 p.

30. Theory of state and law; course of lectures / M.N. Marchenko and others; Ed. M.N. Marchenko.

- M., 1996. - 475 p.

31. Tyuryukanova, E. Women's labor migration and human trafficking from Russia in the context of the global migration regime / E. Tyuryukanova // Human trafficking. - M., 2002. - Pр. 136-138.

32. Shakuro, E. Women and children refugees in armed conflicts E. Shakuro // Belarusian Journal of International Law and International Relations. - 2001. - No. 3 / [Electronic source] - Mode of access: http://evolutio.info/ru/journal-menu/2001-3/2001-3-shakuro (access date 07/06/2023).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.