Научная статья на тему 'ХУСУСИЯТЊОИ ТАЪМИНИ ЊУЌУЌИ КОНСТИТУТСИОНИИ ШАЊРВАНД БА МУСОФИРАТ'

ХУСУСИЯТЊОИ ТАЪМИНИ ЊУЌУЌИ КОНСТИТУТСИОНИИ ШАЊРВАНД БА МУСОФИРАТ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
5
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
конститутсия / давлат / њуќуќ / шањрванд / кафолат / мусофират / љойи истиќомат / уњдадорї / озодї. / конституция / государство / право / гражданин / гарантия / обеспечение / передвижение / место жительство / обязанность / свобода.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Олимзода Д. А.

Дар маќола масъалањои таъмини њуќуќи конститутсионии шањрванд ба њаракати озод, интихоби љойи будубош ва истиќомат мавриди тањлил ќарор гирифтааст. Таваљљуњ ба омўзиши муќаррароти ќонунгузории конститутсионї дар ин соња, инчунин равишњои илмии муосири дарки имкониятњои амалї намудани њуќуќ ба озодии њаракат ва интихоби љойи истиќомат, ки дар ќонунгузории конститутсионии ватанї пешнињод шудаанд, зоњир мегардад. Муаллиф ба хулосае меояд, ки њуќуќ ба озодии њаракат ва интихоби љойи истиќомат њуќуќи асосии шањрванд буда, дар ќонунгузории конститутсионии давлат инъикоси худро ёфтааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF PROVIDING THE CITIZEN'S CONSTITUTIONAL RIGHT TO TRAVEL

В статье анализируются вопросы обеспечения конституционного права гражданина на свободное передвижение, выбор места пребывания и жительства. Уделяется внимание изучению положений конституционного законодательства в этой сфере, а также современных научных подходов к осмыслению возможностей реализации права на свободу передвижения и выбор места жительства, представленных в отечественном конституционном праве. Автор приходит к выводу о том, что право на свободу передвижения и выбор места жительства является базовым правом гражданина, что отражено в конституционном законодательстве государства.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЯТЊОИ ТАЪМИНИ ЊУЌУЌИ КОНСТИТУТСИОНИИ ШАЊРВАНД БА МУСОФИРАТ»

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 2 (58). 2023 Осори Академияи ВКД Ч,умдурии Точикистон. № 2 (58). 2023

ТДУ 342.7

ХУСУСИЯТ^ОИ ТАЪМИНИ ^УКУКИ КОНСТИТУТСИОНИИ ШАХРВАНД

БА МУСОФИРАТ

ОСОБЕННОСТИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ КОНСТИТУЦИОННОГО ПРАВА ГРАЖДАНИНА

НА ПЕРЕДВИЖЕНИЕ

CHARACTERISTICS OF PROVIDING THE CITIZEN'S CONSTITUTIONAL RIGHT

TO TRAVEL

Олимзода Д.А.

Olimzoda D.A.

Дотсенти кафедраи идоракунии давлати ва %уцуци ицтисодии Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Цум^урии Тоцикистон, номзади илмуои ^уцуцшиносй Доцент кафедры государственного управления и экономического права Академии государственного управления при Президенте Республики Таджикистан, кандидат юридических наук Associate professor of the Department of Public Administration and Economic Law Academy of Public Administration under the President of the Republic of Tajikistan, candidate of legal sciences

Ихтисоси илми: 12.00.02 - Хукуки конститутсионй; конститутсионй; танзими хукукии хокимияти махаллй (5.1.2. Илмхои хукукй-оммавй (хукукй- давлатй)).

Научная специальность: 12.00.02 - Конституционное право; конституционный судебный процесс; правовое регулирование местной власти (5.1.2. Публично-правовые (государственно-правовые) науки).

Scientific specialty: 12.00.02 - Constitutional law; constitutional litigation; legal regulation of local authorities (5.1.2. Public law (state law) sciences).

Тацризди^анда: Мирзоев П.И. - мудири кафедраи хукук ва хукукшиносии мукоисавии Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Чумхурии Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй.

Рецензент: Мирзоев П.И. - заведующий кафедрой права и сравнительного правоведения Академии государственного управления при Президенте Республики Таджикистан, кандидат юридических наук.

Reviewer: Mirzoev P.I. - Head of the Department of Law and Comparative Law of the Academy of Public Administration under the President of the Republic of Tajikistan, candidate of legal sciences.

Аннотатсия: Дар макола масъалахои таъмини хукуки конститутсионии шахрванд ба харакати озод, интихоби чойи будубош ва истикомат мавриди тахлил карор гирифтааст. Таваччух ба омузиши мукаррароти конунгузории конститутсионй дар ин соха, инчунин равишхои илмии муосири дарки имкониятхои амалй намудани хукук ба озодии харакат ва интихоби чойи истикомат, ки дар конунгузории конститутсионии ватанй пешниход шудаанд, зохир мегардад. Муаллиф ба хулосае меояд, ки хукук ба озодии харакат ва интихоби чойи истикомат хукуки асосии шахрванд буда, дар конунгузории конститутсионии давлат инъикоси худро ёфтааст.

к

E-mail:

davlat.olimov.1993@bk.ru хукуки мурофиаи судии

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 2 (58). 2023 Осори Академияи ВКД Ч,умхурии Точикистои. № 2 (58). 2023

Вожауои калиди: конститутсия, давлат, хукук, шахрванд, кафолат, мусофират, чойи истикомат, ухдадорй, озодй.

Аннотация: В статье анализируются вопросы обеспечения конституционного права гражданина на свободное передвижение, выбор места пребывания и жительства. Уделяется внимание изучению положений конституционного законодательства в этой сфере, а также современных научных подходов к осмыслению возможностей реализации права на свободу передвижения и выбор места жительства, представленных в отечественном конституционном праве. Автор приходит к выводу о том, что право на свободу передвижения и выбор места жительства является базовым правом гражданина, что отражено в конституционном законодательстве государства.

Ключевые слова: конституция, государство, право, гражданин, гарантия, обеспечение, передвижение, место жительство, обязанность, свобода.

Annotation: The article analyzes the issues of ensuring the constitutional right of a citizen to free movement, choice of place of stay and residence. Attention is paid to the study of the provisions of constitutional legislation in this area, as well as modern scientific approaches to understanding the possibilities of exercising the right to freedom of movement and choice of residence, presented in domestic constitutional law. The author comes to the conclusion that the right to freedom of movement and choice of place of residence is a basic right of a citizen, which is reflected in the constitutional legislation of the state.

Key words: constitution, state, law, citizen, guarantee, provision, movement, place of residence, obligation, freedom.

Гузаштагони миллати точик дар масири таърих як халки эчодкор, серхаракат, созанда ва навовари тамаддунро хамеша муаррифй менамуданд. Халки точик, аз замони бостон дар хавзаи тамаддуни форсии кадима бо хулку одоб, таълимоти пешрафтаи динию ахлокй, хукукй ва сиёсати инсондустонаю бо хирад тавъами худ пайваста байни халкиятхои дигар маълум ва машхур буданд [2, с. 6].

Хукук ба мусофират, яъне шахрванд дар дохили кишвар ва берун аз он имконияти озоди сафар карданро дорад. Вобаста ба имконият метавонад дар дохили кишвар ва ё хорич аз он сафари муваккатй ва ё доимй намояд. Ин хакки вай аст, ки уро дар муносибатхои хукукии мутлак ворид менамояд. Яъне у чунин хукукро дораду дигарон, ки ба сифати масъул баромад доранд, ухдадор мебошанд, ки дар ичрои он кумак намоянд. Албатта, ин харгиз маънои онро надорад, ки ин маврид бидуни ба инобат гирифтани талаботи конунхо, ки дар минтакахои муайян амал мекунад ва ичрои расмиёти зарурй, ки дар доираи талаботи Конститутсия ва конунхо тахия

шудаанд, бояд сурат гирад. Тибки санадхои байналмилалии хукукй ва конунгузории кишвар эхтимолияти махдуд гардидани озодии харакат дар нохияхои сархадй, дар кисмхои харбй, дар кисмхои маъмурию худудии пушида (бо максади амнияти давлатй), дар минтакахои хатари экологй дошта, дар худудхое, ки вазъияти фавкулодда эълон шудаанд (к. 1 м. 47 Конститутсия), мавчуд аст [10, с. 417].

Чи тавре ки К.И. Руднева, кайд намудааст, тахкими хукуку озодихои инсон дар Конститутсия на танхо макоми шахсро муайян мекунад, балки, чун коида, дар санадхои конунгузории амалкунанда мушаххас кардани хукуку озодихоро низ такозо мекунад [8, с. 26].

Бояд кайд кард, ки махалла хамчун вохиди маъмурй-хочагидорй ва чомеаи худудй дар шахрхои водии Фаргона ва хамчунин дар Тошканд чойи истикоматро ифода менамуд. Дар Самарканд, Бухоро ва Истаравшан чойи истикоматро «гузар» мегуфтанд. Дар асри XIX дар Бухоро истилохи «махалла» на ба маънои чойи истикомат, балки бо максади ифодаи як кисми чудошудаи шахр (ба мисли «квартал» дар аврупоиён) ва гирду

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 2 (58). 2023

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 2 (58). 2023

атрофи он истифода бурда мешуд. Истилохи «махалла» ё «махаллат» дар Самарканд низ барои ифодаи гирду атрофи шахр кор фармуда мешуд [9, с. 103].

Истилохи «куй» хамчунин маънои кварталро ифода мекард, аммо ин мафхум дар якчоягй ба истилохи махалла истифода бурда шуда, хамзамон, дар шакли «куйи махалла» дар Хучанд маъмул буд. Истилохоти «даха», «сада» ва «хазора» низ вохидхои маъмуриро ифода карда, ин номхо то давраи инкилоб истифода мешуданд.

Масалан, С.В. Пенкин иброз намудааст, ки хукук ба озодии харакат, интихоби чои зист ва истикоматро хамчун хукуки табиии инсон медонад, ки аз таваллуд ба миён меояд ва онро давлат кафолат медихад. Ба гуфтаи П.Ю. Герасимов, хукук ба озодии харакат, интихоби чои будубош ва истикомат яке аз чузъхои асосии озодии фард мебошад [4, с. 14-16].

Хдмин аст, ки Дехот хамчун зинаи поёнии вохиди маъмурй-худудй аввалин маротиба дар Конститутсияи соли 1931 ЧШС Точикистон пешбинй шуда буд. Конститутсияи соли 1937 ЧШС Точикистон бошад, ба чойи он вохиди маъмурию худудиро посёлка (шахрак) ва кишлокро хамчун зинаи поёнии вохиди маъмурию худудй мукаррар кард. Мувофики Конститутсияи амалкунандаи Чумхурии Точикистон вохиди маъмурию худудии зинаи поёниро шахрак ва деха ташкил медихад.

Бояд кайд намуд, ки зери истилохи саёхат, сафар, мусофират ё сайр - харакат дар хама гуна каламрав ё минтакаи обй бо максади омузиши онхо, инчунин бо максадхои таълимию маърифатй, варзишй ва гайра мебошад. То асри XIX саёхат яке аз сарчашмахои асосии иттилоот дар бораи баъзе кишвархо (табиат, ахолй, таърих, иктисодиёти онхо), табиати умумй ва шакли сатхи замин буд.

Хукуки интихоби махалли зисти шахрванд дар худуди чумхурй ва ё хорич аз он хукуки озодона муайян намудани махалли зистро дорад. Шахс метавонад

махалли зисти худро бо ихтиёри худ дар худуди нохияхо, шахрхо ва чамоатхои шахраку дехот озодона муайян намояд. У метавонад доимй ва ё муваккатй махалли зистро интихоб намояд. Ин хакки табии у ба хукуки шахсии у хукук ба манзил вобаста буда, дар бештари мавридхо дар якчоягй амалй мегардад. Озодона муайян намудани махалли зист, хамчун озодии шахсй дар таъмини хукук ба хаёти шахсй накши бузургро дорад.

Тибки конунгузории Чумхурии Точикистон ва Низомнома оид ба низоми шиносномаи Чумхурй аз 15-уми июли соли 1997, ки тахти № 302 аз чониби Хукумати Точикистон тасдик шудааст, шахрвандон ухдадоранд дар махалли зисти худ ба кайд гузоранд. Чунин бакайдгирй аз чониби макомоти корхои дохилй сурат мегирад. Бакайдгирй дар чойи истикомат бо пешниходи шиноснома, тибки хуччатхое, ки дар асосхои конунй пайдо намудани хукуки моликиятии шахсро собит менамоянд ва ё рохи конунии гирифтани хукуки истифодаи манзилро шаходат медиханд, ба рох монда мешавад. Аз чунин бакайдгирй шахрвандоне мегузаранд, ки доимо дар худуди чумхурй зиндагй мекунанд, дар хорича зиндагй мекунанду муваккатан ба мухлати зиёда аз шаш мох ба чумхурй меоянд, шахрвандоне, ки аз як минтака ба минтакаи дигар куч мебанданд ва ё муваккатй ба мухлати бештар аз шаш мох мераванд, шахрвандони хоричй ва бетабаа, ки доимй дар Точикистон зиндагй мекунанд ва харбиёне, ки берун аз казарма зиндагй мекунанд [10, с. 417].

Мухимтарин хадафи сиёсати давлатии Точикистон устувор нигох доштани асосхои сохти конститутсионй, барпо намудани давлати демократа, хукукбунёд, дунявй ва ягона мебошад, ки чавхари онро хифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд ташкил медихад. Конститутсияи Чумхурии Точикистон хукуку озодихои инсон ва шахрвандро арзишхои олй эътироф намуда, риоя ва хифзи онхоро кафолат додааст. Инчунин, моддаи 24-ум Конститутсияи Чумхурии Точикистон пешбинй мекунад, ки шахрванд ба мусофират, интихоби озоди

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 2 (58). 2023

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 2 (58). 2023

махалли зист, тарки чумхурй ва бозгашт ба он хукук дорад [1].

Рушд ва тахкими давлатдории хукукй ва чомеаи шахрвандй бидуни эътироф, риоя ва хифзи хукуку озодихои байналмилалии инсон, ки дар сатхи меъёрхои эътирофшудаи байналмиллалй ва конститутсионй ифода ёфтаанд, гайриимкон аст. Яке аз ин меъёрхои маъмулй хукуки озодона мусофират, интихоби озоди махали зист, мебошад.

Чи тавре, ки мухакики рус Л.Р. Ибрагимова кайд намудааст, фаъолияти механизми давлатии хифзи хукуки конститутсионии озодии харакат, интихоби чойи истикомат, баромадан ва дохил шудан ба давлат низоми чанбахои ба хам алокаманд ва ба хам вобастаи фаъолияти конунии давлат мебошад [6, с. 28].

Дар ин росто А. Курманов, кайд мекунад, ки озодии харакат, интихоби чои будубош ва истикомат мувофики принсипхо ва меъёрхои хукуки байналмилалии эътирофшуда, хукуки хар як шахс мебошад [7, с. 117-125].

Ба андешаи П.Ю. Герасимов мафхуми чойи будубош дар амалияи чахонии танзими хукукии озодии харакат ва интихоби чойи истикомат ба таври умум кабул карда нашудааст. Дар конунгузории Россия ин мафхум ва низоми бакайдгирии марбут ба он дар ибтидои солхои 90-ум бо сабаби зарурати аз байн бурдани институти махалли зист, ки дар ИЧ,ШС вучуд дошт, мукаррар карда шуда буд [3, с. 28].

Чи тавре ки Т.А. Жадяева кайд менамояд, хукуки инсон ва шахрванд ба озодии харакат, интихоби чои будубош ва истикомат як хукуки асосй мебошад, ки дар Конститутсияи Федератсияи Россия мутобики стандартхои байналмилалй дар сохаи хукуки инсон ва шахрванд мукаррар карда шудааст. Асоси органикй ва хадафи асосии ин хукук таъмини афзалияти

дастурхои инфиродй, дохилии рушди хар як фард мебошад. Бидуни озодии харакат, интихоби чойи истикомат ва истикомат, ки давлат кафолат медихад, амалй намудани як катор хукуку озодихои дигари дар давлат амалкунанда имконнопазир аст [5, с. 28].

Бояд кайд намуд, ки шахсоне, ки хамчун мусофири хоричй эътироф мешаванд инхо мебошанд:

а) шахсоне, ки дар кисмхои харбие, ки дар худуди Чумхурии Точикистон вокеъ гардидааст, адои хизмат менамоянд;

б) шахсоне, ки дар хайати намояндагихои дипломатй ва ташкилотхои байналмилалй бошанд;

в) шахсоне, ки дар Чумхурии Точикистон тахсили илм ва ё дар истехсолон ба коромузи машгул мебошанд;

г) шахсоне, ки хамчун сайёх, варзишгарон, хунарпешогон, дастахои варзишй, точирон;

д) намояндагони васитахои ахбори оммавии хоричй, ки дар Чумхурии Точикистон акредитатсия шудаанд;

е) иттиходияхои диние, ки дар Чумхурии Точикистон расман ба кайд гирифта шудаанд, ба фаъолияти касби машгуланд;

ё) аъзои сарнишини наклиёти хавой, рохи охан ва автомобилй ва г.

Хулоса хусусиятхои таъмини ташкилию хукукии мусофират ва икомати мусофирон таърихи хазорсола дорад ва дар хама давру замон ин раванд буд, хаст ва бокй мемонад. мусофират ва икомати мухочирон дар чахони муосир як раванди ногузир махсуб гардида, бархе аз мамлакатхои пешрафта онро хамчун василаи табодули тачриба, тарбияи мутахассисон ва чалби сармоя медонанд. Масъалаи мазкур дар конунгузории Чумхурии Точикистон муайян кардашуда, аз тарафи давлат риоя ва хифз карда мешавад.

Адабиёти истифодашуда

1. Конститутсияи Чумхурии Точикистон аз 6 ноябри соли 1994 бо тагйиру иловахо аз 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 // [Захираи электронй] - Манбаи дастрасй: http://mmk.tj (санаи мурочиат: 13.10.2022).

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 2 (58). 2023 Осори Академияи ВКД Чумдурии Точикистон. № 2 (58). 2023

2. Холикзода, А. Ганчинаи афкори сиёсй ва хукукии точикон (Хрестоматияи давлат ва х,ук,уки Точикистон). Китоби I. Хукук дар ахди Бостон. ^исми 1. Авасто; ^исми 2. Вандидод / А. Холикзода. - Душанбе: ЭР-граф, 2016. - 240 с.

3. Герасимов, П.Ю. Право каждого на свободу передвижения, выбор места пребывания и жительства в Российской Федерации: автореф... дис. канд... юрид... наук: 12.00.02 / Павел Юрьевич Герасимов. - М., 2011. - 28 c.

4. Герасимов, П.Ю. Проблемы реализации права каждого на свободу передвижения, выбор места пребывания и жительства в современной России / П.Ю. Герасимов // Пробелы в российском законодательстве. - 2011. - № 6. - С. 14 - 16.

5. Жадяева, Т. А. Реализация права человека и гражданина на свободу передвижения, выбор места пребывания и жительства в Российской Федерации: автореф... дис. канд. юрид. наук: 12.00.02 / Татьяна Алексеевна Жадяева. - Саранск, 2006. - 28 с.

6. Ибрагимова, Л.Р. Конституционное право на свободу передвижения, выбор места пребывания и жительства, выезд и въезд в Российскую Федерацию: вопросы теории и практики: автореф. дис. канд. юрид. наук: 12.00.02 / Люция Рашидовна Ибрагимова. - Казань, 2020. - 28 с.

7. Курманов, А.О. Конституционном праве граждан на свободу передвижения, выбора места пребывания и жительства / А.О. Курманов // Экономика и управление. - 2018. - № 1 (139). - С. 117125.

8. Руднева, К.И. Правовое регулирование передвижения населения на территории Российской Федерации и реализация права свободного передвижения: автореф. дис. канд. юрид... наук / Кира Игоревна Руднева. - М., 2002. - 26 с.

9. Сухарева, О.А. О терминологии, связанной с исторической топографией городов Средней Азии / О.А. Сухарева // Народы Азии и Африки. - 1965. - № 6. - С. 103-105.

10. Тафсири илмию омавии Конститутсияи Чумхурии Точикистон. - Душанбе: Шарки озод, 2009. - 417 с.

References

1. The Constitution of the Republic of Tajikistan dated November 6, 1994 with amendments dated September 26, 1999, June 22, 2003 and May 22, 2016 // [Electronic resource] - Source of access: http://mmk.tj (access date: 13.10 .2022).

2. Kholikzoda, A. A treasure of political and legal opinion of Tajiks. (Chrestomatry of the state and law of Tajikistan) Book I. Law in the Boston Agreement. Part 1. Avasto; Part 2. Vandidod / A. Kholikzoda. - Dushanbe: ER-graf, 2016. - 240 p.

3. Gerasimov, P.Yu. Everyone's right to freedom of movement, choice of place of stay and residence in the Russian Federation: Abstract of the thesis. can.. jurid.. sciences: 12.00.02 / Pavel Yurievich Gerasimov. - M., 2011. - 28 p.

4. Gerasimov, P.Yu. Problems of realization of the right of everyone to freedom of movement, choice of place of stay and residence in modern Russia / P.Yu. Gerasimov // Gaps in Russian legislation. -2011. - No. 6. - Р. 14 - 16.

5. Zhadyaeva, T.A. Realization of the right of a person and a citizen to freedom of movement, choice of place of stay and residence in the Russian Federation: abstract of ... dis. cand. legal Sciences: 12.00.02 / Tatyana Alekseevna Zhadyaeva. - Saransk, 2006. - 28 p.

6. Ibragimova, L.R. Constitutional right to freedom of movement, choice of place of stay and residence, exit and entry into the Russian Federation: questions of theory and practice: abstract of ... thesis. cand. legal Sciences: 12.00.02 / Lucia Rashidovna Ibragimova. - Kazan, 2020. - 28 p.

7. Kurmanov, A.O. Constitutional right of citizens to freedom of movement, choice of place of stay and residence / A.O. Kurmanov // Economics and Management. - 2018. - No. 1 (139). - Р. 117-125.

8. Rudneva, K.I. Legal regulation of the movement of the population on the territory of the Russian Federation and the implementation of the right of free movement: abstract of ... thesis ... cand. legal Sciences / Kira Igorevna Rudneva. - M., 2002. - 26 p.

9. Sukhareva, O.A. On the terminology associated with the historical topography of the cities of Central Asia / O.A. Sukharev // Peoples of Asia and Africa. - 1965. - No. 6. - Р. 103-105.

10. Scientific and popular interpretation of the Constitution of the Republic of Tajikistan. -Dushanbe: Sharki ozod. 2009. - 417 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.