CC BY
7ХУСУСИЯТ^ОИ ИСТИФОДАИ МАЧ,ОЗ ДАР МУ&ОСИБАИ ПЕДАГОГ1
ШАМСИЯИ ДАВЛАТНАЗАР
Омузгори кафедраи назария ва типологияи забони англисй Донишгох,и давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав
Аннатасия: Бояд гуфт, ки тавоноии назарраси маъног ва окилонаи тарбиявии истиора зарурати истифодаи онро дар мупосибаи педагогг ба миён меорад. Дар ин макола ва нашрияпои ватам талрибаи истифодаи истиора на танпо дар илмпои гуманитарг, балки дар робита ба сопапои таълимг: дар математика, геология, пифзи табиат, менелмент, забонпои хорилг низ инъикос ёфта, самаранокии истиораро дар ин академикпо кайд менамояд.
Калидвожапо: забоншиносг, маърифати, малоз, интераксионисти, прагматики, забони, синергетики, лингвисти, инсон, мафуум, консептуали, шеъри, уикоя, системави, омузиш, робита.
Таваллуш ба чунин падидае, ба мисли малоз, дар замони кадим пайдо шуда, то имруз дар ташкикоти гуногун инкишоф меёбад. Ба шарофати ин талрибаи олимон мо микдори зиёди мавод дорем, ки ба мо имкон медишад малозро дар пашлушои гуногун ташлил кунем.
йамин тарик, малоз яке аз он мафшумшои мушимест, ки дар низоми илмшои гуногун мавриди истифода карор мегирад. йадафи асосии малоз барои ифодаи маъно равона шудааст. Яъне он воситаест, ки тавассути он аз калимашое, ки маънои лугав! доранд, маънои дигаре тавлид ёбад. Ин мафшум аз замоншои кадим таваллуши олимони сошашои гуногунро ба худ лалб намудааст. йануз аз даврони кадим олимони сошаи суханшинос! барои муайян кардани маънои калима ва хусусиятшои гуногуну серпашлуи он башсшо карда, тадкикотшои зиёди илм! ба анлом расонидаанд. Зеро ташаккули таърихии ламъият ба инсоният шароит фарошам месохт, ки барои ган! гардонидани маънавиёти худ ба элодкор! даст бизанад ва дар ин раванд образу тасвиршо ва фантазия (ё муболига)-шои зиёдеро тавассути забон баён кунад.
Бояд гуфт, ки тавоноии назарраси маъно! ва окилонаи тарбиявии истиора зарурати истифодаи онро дар мушосибаи педагог! ба миён меорад.
Барои ташлили раванди малозшо ба вазифашои асосии малозшо диккат додан зарур аст. Дар илми муосир шумораи зиёди оншо фарк мекунанд. Х,амин тарик, масалан, метавон таснифоти вазифашои истиораро дар таълими Куруши Сафав!, ft. Малидов, Б. Камолиддинов, М.Н. Косимова, С. Шалимов, O.ft. Косимов, А. Абдукодиров, А. Давронов, А. йасанов, М.А. Ахметов, таснифоти функсионалии Н.Д. Арутюнова, таснифоти функсионалии номинативии В.Н. Телий, таснифоти В.Г. Гак, Ю.И. Левин, таснифи В.К. Харченко, В.М. Москвин. Аммо, чунон ки В.М. Москвин кайд кард, «мо то шол мачмуи параметрх,ое надорем, ки аз руи онх,о малозро тасниф карда шавад. Аз ин ру, системасозй ва дар як катор мавридх,о - ва муайян кардани чунин параметрх,о, яъне. таснифоти мачозх,о аз нигох,и забоншиносй дар вокеъ вазифашои таъхирнопазири илми миллии забон ба назар мерасад».
Мушаккикони гузаштаи осори классикони адабиёти форсу толик доир ба малоз андешашои гуногун ва лолиби тавллуш баён кардаанд. йамчунин доир ба малоз дар лугатшои кадима ва осори шуаро андешашои лолибе зикр шудааст.
Бояд таъкид намуд, ки дар кадимтарин лугати толик! «Лугати фурс» доир ба калимаи малоз маълумоте зикр нашудааст. Мушаккикони назарияи адабиёт зимни шарши ин ва ё он санъати баде! аввал маънии истилошии онро шаршу эзош дода, сипас доир ба хусусияти истилошии он андеша меронданд. Аз лумла, Шамс Кайси Роз! доир ба малоз чунин гуфтааст: «Малоз зидди шакикат аст» ва дар маънии истилошиаш чунин мегуяд: «Малоз он аст, ки аз шакикат даргузаранд ва лафзро бар маънии дигаре итлок кунанд, ки дар асли
вазъ на барои он ниаода бошанд. Лекин бо аакикати он лафз валаи алокате дорад, ки бад-он муносибат муроди мутакаллим аз он итлок фаам тавон кард» [12, С.192].
Профессор ft. Малидов низ малозро яке аз усулаои муаими тавлиди лугав! номида чунин таъкид менамояд: «Усули малозии пайдоиши маъноаои лугавиро аз маънои малоз! бояд фарк кард. Дар ин маврид малоз аамчун воситаи бавулудоварандаи маъноаои лудогона, аамчун тарики пайдоиши ин ё ин маънои лугав! фаамида мешавад. Аз ин лост, ки мафауми маънои малоз! на ба навъи лудогонаи маънои лугав!, балки ба усули ташаккули он маъно далолат мекунад. Аз лониби дигар, малози лугав! аз анвои гуногуни малозот, ки аамчун санъати бадеии анъанав! шинохта шудаанд, бояд фарк кунад. Ба лумлаи маъноаои лугавии бо усули малоз ба вулуд омада на аама гуна малозот, балки чунин воситааои тасвири баде! дохил мешаванд, ки дар шакли калимаи алоаидае шах шуда монда ба аукми анъана даромадаанд» [11, С. 53].
Таваллуаи хос ба омузиши истиораи педагог! аз кабули васеъи равиши маърифат! ба малоз ба миён меояд.
Чунон ки кайд намуд Е.В. Будаев ва А.П. Чудинов, мухаккиккони муосир бештар ба баррасии истиора хамчун воситаи дарки мафхумхо дар фанхои мушаххас ру меоранд. Муаллифон ахамияти малозро дар омузиши мафхумхои абстрактй, дарки мохияти падидахои омухташаванда таъкид намуда, бар ин назаранд, ки истиора дар раванди омузиши хама гуна фанхо татбикшаванда аст.
Падидаи малозии педагог! дар илмии хорил! муфассалтар таакик карда мешавад. Дар забоншиносии хорилй малоз аз нуктаи назари вазифахояш дар муоширати педагогй ва аз нуктаи назари ахамияташ дар муоширати педагогй мавриди тахдик; карор гирифта, «тахкики репертуари мачозии ин ё он муаллим барои бехтар фахмидани механизмхои зери шуур мусоидат мекунад. Фаъолияти у ва муносибати аакик! ба масъалаи муайян» [1, С.70].
Проблемахои сершумори дарк ва истифодаи малоз, ки дар малозаои талик! умуман мавриди омузиш карор нагирифтаанд, дар илми маърифатии хоричй асосан хал шудаанд:
- Ифодааои малоз! дар забони толик! дар заминаи монандии зоаир! ё ботинии зинда тасвир ёфтани ашёаои белон бо ёрии санъатаои ташбеа, истиора ва ташхис ба вулуд меояд [9, С.70].
- Малоз! акл! иборат аст аз асноди феъл ба фоили гайриаакик!, монанди гиристани абр ва хандидани субт, ки аз тарики малоз аст, на аакикат... (Аамад Гул!).
- йамеша аамроаи малоз карина ё нишонае ааст, ки зеани инсонро аз маънои аакикии калима бармегардонад ва ба суйи маънои малозии он раабар! мекунад. Ин нишонаи роанаморо каринаи сорифа меноманд. Каринаи сорифа бар ду гуна аст: каринаи лафз! ё накл! ва каринаи маънав! ё акл! (Лааонбахши Навруз!).
- консептуализатсияи мачозии раванди таълим ва иштирокчиёни онро дар нутки омузгорон омухтааст (А. Сфард, К. Грэм, К. Ормел ва бисёр дигарон);
- бисёр малозаои донишлуён таакик карда шуд (М. Бозлк);
- дар тафаккури омузгорон ва донишлуён зиддиятаоро дар ифодаи малозии соааи мафауми «Маориф» ошкор намуд (Д. Инбар);
- тавсияао оид ба истифодабарии истиораао дар тарбияи омузгорон (Л. Голдштейн, Р. Мейер, М. Осборн, В. Стоффлет, Д. Картер ва г.);
- тадкикот оид ба муайян намудани истиорааои педагогии «муваффакият» гузаронида шуд (Г. Паппас);
- истифодаи истиорахоро дар муоширати педагогй дар робита бо сохахои гуногуни таълим (информатика, адабиёт, химия, фалсафа, геология, менечмент ва f.) омухтааст;
- хусусияти миллии малозии педагогиро тадкик мекунад (Л.В. Пейн) [Иктибос аз: Кабаченко, Е.Г. Моделсозии малозаои мафхумхои асосии муаосибаи педагог!. -Екатеринбург - 2007. [10].
Дар ин макола ва нашрияаои ватан! талрибаи истифодаи истиора на танао дар илмаои гуманитар!, балки дар робита ба соаааои таълим!: дар математика, геология, аифзи табиат,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
менелмент, забонаои хорил! низ инъикос ёфта, самаранокии истиораро дар ин академикао кайд менамояд.
Педагогикаи муосир ба амалияи татбик ва хусусиятаои модели мавлудаи таълим тобеъ аст. Мундаричаи ин модел аз он иборат аст, ки донишчу бо шинохти худ, чахони равонии худ дар баробари объект ва предмети омузиш мегардад, ки дар ин холат вазъияти таълимй ба вучуд меояд, ва дар намуди худ беназир аст. Дар якчоягй бо ин принсипхои таълим муносибати инфиродй ба хар як хонанда амалй карда мешавад, ки ба огохии муаллим ва кудак дар бораи беназирии рушди шахсии шахс асос ёфтааст.
Дар просесси фаъолияти маърифат! муаллимон ва талабагон материали бойи талрибаи шахсии худро ба кор мебаранд. Чунин талрибаи талаба, ки бо омузиши лааони ботинии у алокаманд аст, инчунин талрибаи омузгор барои истифодаи воситааои ифодакунанда, аз лумла воситааои малоз! дар фаъолияти муошират замина ташкил медиаад. Малоз тамоми хаёти харрузаи моро фаро гирифта, на танхо дар забон, балки дар фикру рафтор низ ифода меёбад.
Маънои истиора дар раванди педагогии таълими коидааои ахлок ва ахлоки дар минтакаи хамкории мутакобила ва таъсири хамдигарии муаллим ва хонандагон масъалаи муаим ба шумор меравад, зеро малоз яке аз воситааои марказии тафаккур мебошад. Бе малозао мубоаисаи педагогиро ба вулуд овардан, фахмондани фахмидани материалро имкон додан мумкин нест. Малоз, аввалан, барои мукаррар намудани маъноаои асос! ва пурмазмуни омузгор мусоидат мекунад; дуюм, ташкили пурмаасули фаъолияти маърифатии хонандагон; саввум, таърифи хисси забон! ва огох! аз фараанг! касбии педагог!.
Чунон ки Н.Д. Арутюнов, кайд кардат малоз шакли хоси инъикоси маъноаои гуногун буда, воаиди асосии нигахдории иттилоот ба назар мерасад, ки барои нигох доштани маъно дар шуури забонй мусоидат намуда, дар пайдоиш ва тафсири гуфтор накши мухим дорад. Гайр аз ин, он барои ошкор намудани чунин ланбааои маъноаои омухташуда, маъноаое, ки дар таърифаои лугатаои тафсир! ва педагог! камбуд! доранд, кумак мерасонад, вале дар баробари ин дар мубоаисаи педагог! манзараи амали вокеии ин маъноаоро ба даст меоранд. Малозхо маънои истилохотии калимахоро зиёд мекунанд, барои фахмидани вазъияти омухташуда калид медиханд, донишхои педагогиро ба низом меоранд, манзараи умумии чахонро ба вучуд меоранд. [3, С.31]
Барои таалили процесси малоз маънои дулонибаи малозро фарк кардан лозим аст. Он метавонад хам техникаи забонй ва хам техникаи бадей бошад. Х,атто Цицерон ин далелро кайд кардааст: «Х,амчунон ки либосе, ки аввал барои мухофизат аз сардй ихтироъ шуда буд, баъдан барои ороиши бадан низ истифода мешуд ва хам нишонахо ва хам иборахои мачозй, ки аз сабаби кам будани калимахо ворид шуда буданд, дар бисёрихо истифода мешуданд. ба хотири лаззат» [4, С.384].
Мавчудияти иборахои мачозй дар забон самараи мавчудияти колабхои мачозй дар доираи равонии инсон аст. Малозии консептуалй модели асосии равонй мебошад, ки ба киёс асос ёфта, имкон медихад дарки ашё (ходисахо, ашёхо) дар асоси дониш дар бораи дигар ашё (ходисахо, ашёхо), пайдо кардани ифода дар забон, мубохиса, матн дар симои системаи чудонашавандаи иборахои мачозй.
Фарки байни малозхои забонй ва бадеиро Чарлз Балли кайд кардааст. Имруз мавчудияти ин ду тоифаи истиораро раднопазир эътироф мекунанд.
Мо айнан малозии лингвистиро тафтиш карда истодаем. Истораи забон! лузъи ташаккулёфтаи лексика буда, аз лониби мо ба таври тибб!, тасодуфан, аксаран бидуни аисоботи пайдоиши он ба худамон элод мешавад. Мо аксар вакт мегуем: «йаёт не, балки зиндагии гуворост», «Фируз осмон», «Вакт даво мекунад», «Ханда раъду барк зад» ва гайра. Унсурхои ин истиора аз чихати лугавй ивазшавандаанд. Мо метавонем «Зиндагй ачоиб аст», «Осмони кабуд», «Ханда бархост» -ро комилан ба хамин маъно бигуем.
Дар истиораи забон! пайвандшои ассотсиатив! талрибаи забонии гуяндаро инъикос намуда, дидгоши фардиро дар бораи лашон инъикос мекунанд, аз ин ру, «нисбат ба дониши умум! субъективй ва тасодуфй» мебошанд.
Бо назардошти он, ки истифодаи мачоз дар раванди таълим аз чихати илмй асоснок ва собит шудааст, мо онро яке аз усулхои мухимми таълим мешуморем. Истифодаи амалии малоз дар таълим бо амалй намудани хадафхои зерин алокаманд аст:
1) тафаккури хаёлй, эчодй, мачозй («кобилияти дарёфт кардан ва истифода бурдани малозшо дар халли масъалахои касбй, тадкикот ва коркард»);
2) инкишоф додани кобилияти фашмидан ва дарк кардан;
3) мушият!, «эшё кардан», инкишоф додани маъношои касбиро шамчун унсуршои сохтории симои касби омузгор;
4) таъмин намудани робитаи афкору дониши бо донишшои илм! (миёнаравии маъно!: малозии алокаи пайвасткунандаи фазои маъноии илм, мушити касбие, ки муаллим ифода мекунад ва фазои семантикии андешашои рузмарраи хонандагон мебошад);
5) ба худшинос!, худбин! ва гайра шавасманд мегардонад [2, С.59-68].
Дар малозии чустучуи тасвири дилхош дар тачриба аллакай мавчудбуда дар заминаи беихтиёрона, ба таври бехушй сурат мегирад, аммо «инкишоф додан» ва мутобиксозии он ба муаррифии модели объектй аллакай дар заминаи мантикй сурат мегирад.
Яке аз шартхои мухими ташаккули мачоз шахсияти гуянда аст, зеро дар чараёни истиора, пеш аз хама, он накши ангезаи интихоби ибораи мушаххасро дар иртибот бо идея ва умки он мебозад. Интихоб ба манфиати муайяни амалии мавзуъ ва сохаи мушаххаси мавзуй.
Дар асоси тадкикоти А.П. Чудинов вобаста ба истифодаи моделхои истиоравй дар сохаи сиёсй метавон хулоса кард, ки баъзе аз ин моделхо низ хоси гуфтугуи педагогй мебошанд:
- чузъе, ки маъношои ибтидой (дар сохди сарчашма) ва мачозии (дар доираи магнитй) вохидхо дар ин модел фаро гирифташударо мепайвандад. Масалан, хангоми тахлили модели малозии «таби!, холис — шахси сохибистеъдод» муайян кардан лозим аст, ки кадом хусусиятшо барои ба таври мачозй ба хам овардани ин иборахо имкон медиханд, чи гуна махз як нукта ба шахси боистеъдод шабохат дорад, чаро сохтори консептуалии сохаи сарчашма барои таъин кардани элементхо дар сошаи кувваи лозиб мувофик бошад;
- хислати мушосибвии модел, яъне векторшои консептуалии хоси малозшои мувофик, хислатшои эшсоси пешбаранда, потенсиали прагматикии модел, робитаи он бо вазъияти мавчудаи педагог!;
Истиора бо пайванди дарки мантик! ва эмотсионалии тасвири лашон ихтилофотеро, ки шангоми дарки [тасвири дунё] ба вулуд меоянд, то андозае пахш мекунад.
- хосилнокии модел, яъне кобилияти чойгиркунй ва самтхои маъмулии чойгиркунй дар матн ва мушосиба. Дар мавриди зарурат метавон басомади истифодабарии модели мувофикро шисоб карда, басомади моделшои гуногунро бо назардошти хусусиятшои услуб!, жанр! ва дигар хусусиятхои матн мукоиса кардан мумкин аст [7, С.106-108].
Ба андешаи бисёре аз муаллифон, малоз дар таълим барои асоснок кардан, тарбия кардан, башс кардан, шакл додан, таъмид кардан, офаридани образшои нихон!, шарш додан -талрибаи навро бо тачрибае, ки аллакай мавлуд аст, пайвастан, таваллуш, бедор кардани эшсосот имкон медишад.
Аммо мукаммалтарин таснифоти вазифашои малоз дар мушосибаи педагог! Ю. Еремина вазифахои зеринро таъкид мекунад:
1) маърифат! (фашмидани чизи номаълум, соддагардонии дарк ва азхудкунии як падидаи мураккаби муайян);
2) номинатив! (барои номгузории предмету падидашо, ба даст овардани дониши нав дар бораи предмет, падида, хосият ва сифатшои он хизмат мекунад);
3) иттилоотй (информатсияро интикол медихад, гуногунрангии хониши образноки вазъиятро муайян мекунад);
4) мнемоникй (ба бехтар дар хотир нигох доштани иттилоот мусоидат мекунад);
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
5) эвристик!' (тафаккури созандаро аавасманд мегардонад);
6) коммуникатив! (ба сифати тарзи баёни афкор хизмат мекунад);
7) тасвирй (ба матн ифоданокй мебахшад, диккатро ба худ чалб мекунад);
8) инструменталй (воситаи таъсиррасонй ба равандхои фикрй);
9) моделсозй (хам дар вокеият ва хам дар шуур вазъиятх,ои гуногунро эчод мекунад, ташаккул медихад);
10) экспрессивй (ба доираи эмотсионалии субъектхои раванди таълим даал дорад). [5,
с. 89]
Тавре ки муаллифони гуногун бар ин боваранд, малозхо дар таълим хамчун манбаи эчодй, захирахои дохилии донишчуён дар амал хизмат мекунанд; барои ба шавку аавас ва ташвишаои донишуён мутобик шудан имконият муаайё созад; диккати хонандагонро ба раванди таълим чалб намуда, ба нигох доштани он мусоидат мекунад; шарти гузаштан ба дониши нав мебошанд, фазои маъноии азхудкардаи шахсро ганй мегардонанд, хамчун воситаи интиколи маъно ва мубодилаи тачрибаи шахсй муаррифй мешаванд.
Бисёр истиорахое, ки дар раванди таълим истифода мешаванд, ба истилохоти хазфшуда (ин навъи истиораро лексикология ворид кардааст), яъне чунин малозхои аз тарафи умум кабулшуда истифода мешаванд, ки хусусияти образноки онао дигар аис карда намешавад. Аммо, бо вулуди ин, чунин истиораао дар сатаи хеле амики хусусияти лараёни раванди педагог!, муаокимаи педагогиро муайян мекунанд ва шояд аатто парадигмааои педагогиро низ муайян мекунанд, ки бо тагйирёбии мафауми калид! аамроа мешавад [6 с. 59].
Малоз бо предметии абстрактй пайваст шуда, кудрати тасвирии худро зуд гум мекунад ва маънои васеъи синтезшуда мегирад, аз ин ру, худтахлили нутки худ ва худдорй аз болои он зарур аст.
Дар фаъолияти омузгор усулхои методии истифодаи истиорахо накши мухим доранд. Ю.Ю. Цыбина чунинро таъкид мекунад:
- усули тавзех (соддасозй) - истиора муоширатро хам самаранок (аз нигохи калимахои истифодашуда сарфакорона) ва хам муассир (аз нуктаи назари натичаи муошират) месозад. Малоз мазмунро содда мекунад, агар дар он идеяе, ки ба мусохиб аллакай шинос бошад, барои содда ва муассир баён кардани андешахои мураккабтарин кумак мекунад;
- усули бедор кардани кобилиятаои элод! - истиора ба зери шуур нигаронида шуда, кобилият захирааои ботин!, элодии шахсиятро фаъол мегардонад;
- усули шахсиятсозй - истиора имкон медихад, ки ашёи бечонро ба ашёхои зинда монанд кунанд;
- кабули лалби таваллуа - истиораро омузгор барои лалб намудани таваллуа ба лаазаи муайяни интиколи иттилоот истифода мебарад;
- техникаи эчоди хотирахои равшан, малоз тамоми хиссиётро фаъолона истифода мебарад, таассуроти равшани визуалиро ба вучуд меорад;
- усули эчоди эхсосот - истиора ба хиссиёт ва тасаввурот нигаронида шудааст, аз ин ру вай кодир ба бедор кардани эхсосоти муайян дорад [8, С.213-220].
Мо дар таакикоти худ ба таври муфассал дар бораи усули баён (содда кардан) тавассути истиора таваллуа мекунем, зеро малоз «призма» аст, ки мо тавассути он вокеиятро дарк мекунем. Малозхо дархол дар зехн пайдо намешаванд. Мо онхоро аз чомеа ва фарханг мегирем. Мо бидуни дарк кардани он аз призмаи мачозхо назар мекунем. Мо малозхоро барои бааодиаии чахон истифода мебарем ва карор медихем, ки чй гуна амал кунем.
Х,амин тарик, мачоз дар мубохисаи педагогй дар таркиби худ тарзи тафаккур ва чахонбиниро ворид мекунад: мачозй барандаи асолат буда, истилохи бисёрчониба буда (он чахон, чомеа ва худи шахсро ташаккул, ба система мебарад ва шарх медихад.); хамчун тарзи бартаридоштаи тафаккур дар сохахои гуногунтарини хаёт зохир мегардад, ки дар натичаи он ворид намудани макоми онтологй ба он хеле ангеза дорад. Малоз шарти мухими устувори фаъолияти муаосибаи педагогй мебошад.
АДАБИЁТ
1. Арутюнова Н. Д. Метафора и дискурс. Вступительная статья // Теория метафоры. М., 1990. с. 5 - 32
2. Арутюнова, Н.Д. Дискурс / Н.Д. Арутюнова // Лингвистический энциклопедический словарь / Гл. ред. В.Н. Ярцева - Москва: Сов. Энциклопедия, 1990. - с. 136-137
3. Аристотель. Риторика / Пер. Н. Платоновой // Античные риторики. М., 1978, с.384.
4. Алексеева, Л.М. Термин и метафора: семантическое обоснование метафоризации. - Пермь: Изд-во ПГУ, 1998. - 250 с.
5. Глазунова, О.И. Логика метафорических преобразований [Электронный ресурс]: монография / О.И. Глазунова. - Москва, 2000. - Режим доступа: http://www.philology.ru
6. Глазунова, О.И. Логика метафорических преобразований [Электронный ресурс]: монография / О.И. Глазунова. - Москва, 2000. - Режим доступа: http://www.philology.ru
7. Демьянков, В.З. Текст и дискурс как термины и как слова обыденного языка / В.З. Демьянков // Язык. Личность. Текст: сб. ст. к 70-летию Т. М. Николаевой / Ин-т славяноведения РАН; отв. ред. В.Н. Топоров. - Москва: Языки славянских культур, 2005. -с. 34-55
8. Дейк, Т.А. ван. К определению дискурса / Т.А. ван Дейк - М.: Высшая школа, 1998. -218 с.
9. Камолиддинов, Б. Забон ва услуби йаким Карим / Б. Камолиддинов. - Душанбе: Ирфон, 1967.-186 с
10. Кабаченко, Е.Г. Экономическая метафора в современном педагогическом дискурсе. [Электронный ресурс]: статья. - Екатеринбург, 2005. Режим доступа: http://psibook.com/religion/ekonomicheskaya-metafora-v- sovremennom-pedagogicheskom-diskurse.html
11.Малидов ft. Забони адабии муосири толик. Лугатшинос!. / ft. Малидов.-Душанбе: Деваштич, лилди 1, 2007. - 255 с.,
12.Шамс, Кайси Роз!. Ал-муълам / Роз! Шамс. Кайс - Душанбе: Адиб, 1991, 464 с.
13.Gibbs, R. Psycholinguistic Studies on the Conceptual Basis of Idiomacy / / R. Gibbs // Cognitive Linguistics. №1,1990. - Pp. 417 - 451.
14.Gibbs, R. The Poetics of Mind. London / R. Gibbs. - Cambridge: bridge University Press, 1994. - 527 p.
