CC BY
10Дастии инсон хастии маънавист, яъне инсон бо маънавият инсони комил буда метавонад. Агар вучуди чисмонй ва моддии инсон бо маънавият ба хам ояд, одамият ба миён омада, аз хайвон фарк мекунад ва инсони комил шинохта мегардад. Дамаи ин дар натичаи омухтани илму дониш хосил мегардад, ки мактабу маориф ва дар мехвари он омузгор воситаи асосии он аст.
Адабиёт:
1. ^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи маориф». - Душанбе, 2013.
2. Пудинаев А. Афкори равоншиносии мутафаккирони форсу точик. - Душанбе, 2003.
3. Рахимзода Х. Оила ва чомеа. - Душанбе, 1999.
4. Рахимов Х., Нуров А. Педагогика. - Душанбе, 2007. - 443 с.
5. Сластенин В. А., Каширин В. А. Педагогика и психология. - М., 2004. - 447 с.
ЗНАНИЯ ЭТО МАСТЕРСТВА, ЧЕСТЬ И СЛАВА ЧЕЛОВЕКА
В статье автор рассматривает вопросы обучения и воспитания в современных школах. Автор отмечает, что дети приходят в школу не представляя себе значения и трудностей учёбы. Хорошие, доброжелательные учителя должны прививать в них любовь к учёбе и знаниям. Постепенно накапливая знания и расширяя свой кругозор ученики начинают подумывать о выборе будущей профессии. В этом аспекте основную роль играют учителя.
Большую пользу оказывают учащимся в приобретении дополнительных знаний и выборе будущих профессий творческие центры, которые функционируют в неурочное время. Творческие кружки как, моделирование, юный техник, любители искусства, физиков играют важное место в формировании творческой деятельности учащихся, углубления их знаний и определения будущей профессии учащихся.
Ключевые слова: формирования личности, воспитание, творческие центры, кружки знание.
KNOWLEDGE IS MASTERY, HONOUR AND FAME OF A PERSON
In the article the author considers the problem of study (training) and education (upbringing) in modern schools. The author notices, that children come to school not realizing the meaning and difficulties of study good and well-disposed teachers should instill pupils the love to study and knowledge. Gradually, accumulating knowledge and enlarging their outlook, pupils begin to think about future profession. In this case teachers play the most important role.
Creative centres which functionate out of the lessons (untimely), have a beneficial effect on acquiring additional lessons to the pupils and choosing their future professions. Creative cirlces, such as modeling, young technician, art-lovers, physicists play the most important impact on establishing the creative activities of pupils, deepening their knowledge and determining future professions of them.
Keyword: establishing personality, bringing up (educating), creative centres, the circles of knowledge.
Сведения об авторе: Одинаева Одинамох Зубайдовна, директор инновационного лицея «Душанбе» при Технологическом университете Таджикистана, соискатель кафедры педагогики ТГПУ имени С. Айни, e-mail: robitainlicei@mail.ru
About author: Odinaeva Odinamo Zubaydovna, the headmistress of innovative lyceum «Dushanbe» of Technological University of Tajikistan, researcher of the chair of Pedagogy of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
КОР БО ФРАЗЕОЛОГИЗМДО ЗИМНИ ОМУЗИШИ АСАРДОИ БАДЕЙ
Сайфутдинов Б.
Хадамоти давлатии назорат дар соуаи маорифи Вазорати маориф ва илми Цум^урии Тоцикистон
Хонандагони мактаби тахсилоти умумй бояд дар раванди омузиши адабиёт бо тамоми боигарии забони точикй ошно гарданд, зеро забони адабиёти бадей образнок буда, он дар ихтиёри худ санъатхои бадеиро дорад, ки танхо тавассути он воситахо адабиёти бадей эхсосоти шахсро бармеангезонад. Асоси забон ва услуби хар як асари бадеиро забони адабии хозираи точикй, меъёрхои услубии он, ки бузургтарин сарвати
маънавии халк аст, ташкил менамояд. Нависанда дар баёни марому максади эчодии худ аз хамин сарчашма истифода мебарад. Майдони меъёри забони адабй васею фарох аст. Дар як адиб тибки кобилияту истеъдоди хеш ба он ворид гардида, аз он дурдонахоеро интихоб ва пешкаши мардум мегардонад.
Махсусияти забони асархои адибон дар фардияти забон ва услуби нависанда инъикос меёбад. Воситахои ачоиби забонй, роху усулхои истифодаи онхо мавзуоти асар, чахонбинии адиб методи гуногуннавъии усули эчодии уро муайян месозанд.
Калимаю ифодахо дар асари бадей узван бо образ пайваста аст, зеро забон асос ва тору пуди асари бадей махсуб мегардад. Кори лугатомузй дар дарсхои хониши бадей бояд макоми хосса дошта бошад. Дануз соли 1947 олим, адабиётшинос, забоншинос ва шоир Н. Маъсумй максаду вазифаи дарси хонишро муайян сохта, хамзамон аз ин дарс чунин манфиат дидани хонандагонро таъкид кардааст: «хониши бадей ба воситаи азхудкунй, чахонбинй ва образхои асари бадей хонандагонро дар рухи чахонбинии материалистй тарбия менамояд; дар натичаи омухтан ва шинохтани сохт ва муносибатхои дохилй-мундаричавии асар тафаккури мантикии хонандагонро тараккй медихад; дар хонандагон малакаи мухокима, тахлил ва хулосабарорй хосил мегардад; таърих ва зиндагии давраи гузаштаро меомузад; забонро бой мекунад; хофиза, хаёл ва кобилияти эчодии хонандагонро тарбия ва тараккй медихад; ба тезфахмй ва бисёрфахмии маъно ва мундарича ёрй мерасонад; ба фахмидан ва аз худ кардани принсип ва масъалахои орфография ва пунктуатсия ёрй мерасонад; ба навиштан ва тартиб додани корхои хаттй-когазхои кор, план, тезис ва канспект малакаи пешакй хосил мешавад» [3, с. 24-25].
Дар робита ба ин метавон таъкид кард, ки кор бо фразеологизмхо-таъбирхо дар дарсхои адабиёт - хониш ахдмияти бузург дорад. Агар хонандаи точик зимни омузиши адабиёти бадей пайваста дар мактаб ифодах,ои басо чолибу пурмаъно фразеологизмх,оро фаро нагирад, аз «лаззати» калимах,ои забон беба^ра мемонад. Зеро танх,о фарогирии фразеологизм^о ба хонанда имкон медихдд, ки нозуки^ои забонро дарк намояд.
Фразеологизмхоро хиштхои пойдевори забон хисобидаанд. Дак ба чониби олимони рус Н.М.Шанский ва Е.А.Быстрова аст, ки мефармоянд: «Забон бидуни фразеологизмхо (таъбирхо - С.А.) мисли оби бенамакест дар мукобили оби чашмаи гуворо. Баёни орй аз фразеологизм аз хад зиёд сода ва хатто «хоричй» менамояд» [5, с. 14].
Мутаассифона, омузиш ва мушохидахо нишон медиханд, ки омузгорон зимни дарсхо ва хам муаллифону мураттибон дар китобхои дарсии адабиёт дар ин самт кариб кореро анчом надодаанд ва намедиханд. Агар чунин намебуд, вазъи забондонии хатмкунандагони мактабхои тахсилоти умумй дар ин сатх карор намегирифт. Одитарин фразеологизмхо ба хонандагон дастрас нестанд. Ин аст, ки нутки онон хушку дурушт ва дар сатхи паст карор дорад, аз нозукии забон бехабаранд, лутфро пай намебаранд.
Дамин тарик, аввалан, вазифаи асосии корхои омузиши фразеологизмхо дар дарсхои адабиёт (хониши адабй) он аст, ки хонандагон гуногуннавъии гояи бадеии асарро дарк кунанд. Образхои бадей (кахрамон, персонаж, тасвири ходисахои ичтимой, табиат ва монанди инхо) дар адабиёт ба воситаи калимахои гуногун офарида мешаванд. Тахкики забонии образхо ва бадеият дар дарсхои адабиёт барои фахмидани арзиши гоявию эстетикии асари бадей ахамияти бузург дорад. Кор бо фразеологизмхо дар рушди нутки шифохй ва хаттии мактабиён накши мухим дорад. Рушди бомуваффакияти нутк дар раванди омузиши адабиёти точик аз се унсур: ганй гардонидани нутк, рушди нутки шифохй ва хаттии алокаманд ва ташаккули тафаккури мантикй, эмоционалй ва образнокии хонандагон марбут аст. Кор бо омузиши фразеологизмхо маданияти нутки хонандаро баланд бардошта, захираи лугавии ононро васеъ ва аник мегардонад. Зимни тахлили матни бадей хонандагон бо сермаъноии калимахо, маънои аслй ва мачозй, синонимхо, ифодахои фразеологй ва гуногуннавъии воситахои услубии забон ошно мегарданд.
Вазифаи дуюми кор бо фразеологизмхо истифода бурдани забони асари бадей барои баланд бардоштани маданияти нутки шифохй ва хаттй мебошад.
Дангоми кор бо фразеологизмхо дар дарси адабиёт дар хотир бояд дошт, ки дар матни бадей калимае вучуд надорад, ки ба мазмуни асар рабте надошта бошад, хар як калима дар баён ва интиколи гоя мазмун дорад.
Аз ин ру, кор бо фразеологизму дар дарсхои адабиёти синфхои V-VII бояд тавре ба рох монда шавад, ки хар ду вазифа-калима хамчун воситаи ошкорсозии образ ва рушди нутки хонандагон дарк карда шавад.
Дар дарсхои адабиёт лугатомузй ва кор бо фразеологизмхоро ба рох бояд монд, ки эхсоси забондонии хонандагон бедор карда шуда, ба маънои аслй омадан ва маънои мачозй касб кардани калимаю ифодахоро дарк намоянд ва аз синонимхо истифода баранд. Бояд таъкид кард, ки лугатомузй кори сарсариёнаро намепарварад. Барои дар захираи лугавй мавкеъ пайдо кардани лугат ё ифодаи нав муаллимро лозим аст, ки аз ташкили корхои амалй: накл, накли шифохй ва хаттй, иншо истифода намояд.
Мутаассифона, дар ин маврид кариб кори амалй ташкил карда намешавад. Агар коре аз тарафи омузгорон сурат гирад хам, бисёр сарсариёна аст. Иллати дигар дар фарогирии лугатхои нав ва доир ба онхо ба рох мондани кори амалй дар он аст, ки омузгорон тарзи маънидоди лугат-калимаю ифодахои навро пешакй коркарди дидактикй намекунанд ва хатто оид ба ин масъала тасаввурот хам надоранд. Аксари муаллифони китобхои дарсй ин нуктаро ба инобат нагирифта лугати фаровонро зери матнхо меоранд ва дар бораи чй тавр кор кардани хонандагону омузгорон андешае намекунанд. Дол он, ки дар порчахои асархои бадеии барои омузиш пешниходшуда калимахои фаровони нофахмо мавчуданд. Дар ин лахза омузгор чй кор кунад, ки хонандагон мазмуни матнро фахманд ва хам захираи лугавии худро ба ифодахои тоза ба шумули фразеологизмхо ганй гардонанд. Ин тартиби корро омузгор бояд донад ва амалй кунад. Дар байни ин лугатхо калимахое хастанд, ки танхо барои сарфахм рафтани мазмуни матн дар хамин лахза даркор, яъне онхоро танхо ба хамин хотир шарх медихад. Калимаю ифодахоеро, ки бояд дар нутки хонанда маъмул гашта, захираи лугавии уро ганй месозанд, чудо карда бо онхо чумлахо тартиб диханду дар накли шифохй ва хаттй истифода баранд.
То замоне, ки хонандагон 5-7 маротиба ин калимахоро, яъне калимаю ифодахои навро дар корхои шифохию хаттй истифода накунанд, он калимахо ба захираи лугавиашон ворид намегарданд. Ба хамин тартиб, махсусияти кор бо фразеологизм дар дарсхои адабиёт дар навбати аввал аз се чихат: мазмуни идеявй, образ ва забон баррасй мегардад.
Дар вакти кор бо фразеологизмхо зарур аст, ки махсусияти синнусолии хонандагон дар дарки маънои матн ба хисоб гирифта шавад, зеро хотир, диккат, дарк ва тафаккури хонандагони синни хурди мактабй ва наврасон фарк мекунад. Дар тафаккури хонандагони синфхои ГУ-У характери мушаххаси образнокй бартарй дорад, аммо дар наврасон аллакай тафаккури абстрактй зохир мешавад. Методикаи кори лугатомузй бояд махсусиятхои психологии хонандагони синнусоли гуногунро зимни интихоби роххои шархи калима ва кор бо фаъолгардонии лугат ба хисоб гирад. Донистан махсусиятхои синнусолй ба муаллим имконият медихад, ки аз супоришхои душвор худдорй намояд. Ба хисобгирии ин нукта хангоми кор бо фразеологизмхо яке аз мухимтарин талаботи методика мебошад.
Инкишофи нутк, ки дар дарсхои адабиёт сурат мегирад, ба дарсхои забони точикй узван алокаманд аст. Робитаи байни дарси адабиёт ва забон бояд тавассути роххои зерин хамоханг гардонида шавад: дар дарсхои забони точикй матнхое мавриди истифода карор дода мешаванд, ки дар дарсхои адабиёт онхоро омухтанд; истифодаи маълумоти характери грамматикй дар дарсхои адабиёт; умумияти маводи лугат, ки лугати хадди акалро ташкил мекунанд; дар дарсхои забон фаъолгардонии лугатхои нав дар раванди дарси адабиёт ба даст овардаанд.
Корхое, ки ба омузиши лугат ва фразеологизмхо марбутанд, зарурати фарогирии мафхумхои зерин: маънои лугавии калима, сермаъноии калима, тобишхои гуногуни маъной доштани калима, синоним, антоним донистани роххои гуногуни шархи маънои калима ва истифодаи лугати тафсирй, муайян кардани фразеологизмхо ва маънидоди онхо ва гайрахоро дар назар дорад. Ин маълумотхоро хонандагон дар дарсхои забони точикй ба даст меорад. Кор бо лугат дар дарсхои адабиёт дар синфхои У-УГГ ба он маълумот, яъне донишхое, ки хонандагон дар мактаби ибтидой ба даст овардаанд, такя мекунад. Яке аз сарчашмахои асосие, ки лугати хонандагони синфхои Г-ГУ-ро такмил медихад, дарси хониш мебошад. Ба хисоби миёна дар хар дарс се-чор калимаи навро аз худ кунанд, дар як сол 2500 калимаро ташкил мекунад.
Мусаллам аст, ки калимаи нав дар алохидагию чудо не, балки дар шакли ибораю чумла, яъне дар алокамандй бо дигар калимахо омузонида мешавад. Дар кадами аввал
дар маънои аслиаш ва баъдтар маънои мачозиашро фаро мегиранд. Дар ин асно аз роххои шархдихй-аёният, шархи он дар забони точикй, интихоби синоним, антоним ва гайрахо истифода мешавад. Дар сари чанд вакт такрор кардани калимахои нав зарур аст.
Корхои ба лугат - фразеологизмомузй алокаманд бо хамаи мархалахои омузиши асари бадей алокаманд аст: дарси мукаддимавй, хониши ифоданок, тахлили матн, кор бо накша, машгулияти чамъбасти асар ва гайрахо. Дар вакти шархи лугати матн низоми муайянро риоя бояд кард. Барномаи адабиёт ин тартибро бояд муайян намояд.
Дамин тарик, дар вакти хондан ва тахлили асари бадей барнома ба таври доимй гузаронидани кори лугатомузиро талаб менамояд, синониму антонимхоро чустучу мекунад, калимахои нофахморо шарх медихад. Диккати бештар ба образнокии нутк-мачоз, тавсиф, мукоиса, истиора, ташхис нигаронида шуда, мураттабии машгулият доир ба корхои лугат-фразеологй муайянкунандаи пайдарпай омухтани адабиёти бадей, ки барномаи таълим пешниход кардааст. Асари бадеиро, ки дар асоси он бори аввал ин ё он истилохот омухта мешавад, барнома муайян мекунад. Ч,ихати идомаи чунин кор матни бадеиро худи муаллим интихоб менамояд. Яке аз нуксон ва камбудии кори омузгорон дар он аст, ки ба лугатхои образнок таваччухи доимй мабзул намедоранд. Дар робита ба ин мушохида шудааст, ки танхо зимни омузиши баъзе матнхои бадей, ки онро барнома тавсия ва таъкид кардааст, сурат мегираду халос. Хонандагон ин ё он мафхумро дуруст шарх медиханд, вале дар нутк истифода бурда наметавонанд. Аз ин ру, зарур аст, ки кор доир ба фарогирии лугатхои образнокро чун чузъи асосии кор бо калимахо-фразеологизмхо истифода бояд бурд.
Адабиёт:
1. Мачидов Д. Фразеологияи забони точикй. - Душанбе, 1982.
2. Маъсумй Н. Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии точик. - Сталинобод, 1959.
3. Методикаи хониши адабй, кисми I. - Душанбе, 1947.
4. Рубинчик Ю. А. Основы фразеологии персидского языка. - М., 1981.
5. Шанский Н. М., Быстрова Е. А., Салихов С. 700 ибораи фразеологии забони русй. -М.,
1982. - 116 с.
РАБОТА С ФРАЗЕОЛОГИЗМЫ В ПРОЦЕССЕ ИЗУЧЕНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ
ЛИТЕРАТУР
В данной статье речь идёт о значение фразеологизмы в уроке литературы в средних школах. Автор, в результате анализа изучение фразеологизма в средней школы приходить к выводу, что данному проблеме мало дается внимание в учебниках для средних школ, вследствие чего в процессе обучение учителя тоже не дают особое внимание этому вопросу. Таким образом, автор рекомендует, что в процессе изучение предмет литературы тщательно надо отдать внимание изучение фразеологизма, путём этого школьники могут непосредственно и косвенно освоить смысл и значение слова и словосочетания.
Ключевые слова: фразеологизмы, обучение предмет литературы, словарь, художественная литература.
WORK WITH PHRASEOLOGICAL UNITS IN THE PROCESS OF LEARNING
NARRATIVE LITERATURE
In this article we are talking about the value of idioms in literature lessons in secondary schools. The author, as a result of the analysis of the study phraseologism in high school to come to the conclusion that this issue is given little attention in textbooks for secondary schools, resulting in the process of training teachers also do not give special attention to this issue. Therefore, the author recommends that the process of studying the literature, we must pay careful attention to the study of Idiom by this students can directly and indirectly, to learn the meaning and value of words and phrases.
Keywords: phraseologisms, learning object literature, dictionaries, narrative literature.
Сведения об авторе: Сайфутдинов Баходур, сотрудник отдела аттестации, акредитации и лицензирования Государственной службы по надзору в сфере образования, Таджикистан, e-mail: khadamot_vmjt@mail.ru
About author: Sayfutdinov Bahodur, employee of Department of certification, accreditation and licensing of the State Service for Supervision in Education, Tajikistan
