Научная статья на тему 'ХУСУСИЯТЊОИ БАЪЗЕ АЗ УНСУРЊОИ ТАВСИФИ КРИМИНАЛИСТИИ ЉИНОЯТИ САВДОИ ОДАМОН'

ХУСУСИЯТЊОИ БАЪЗЕ АЗ УНСУРЊОИ ТАВСИФИ КРИМИНАЛИСТИИ ЉИНОЯТИ САВДОИ ОДАМОН Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
методика / тавсифи криминалистї / тафтиш / савдои одамон / љинояткории трансмиллї / љалбкунї / ќурбонї. / методика / криминалистическая характеристика / расследование / торговля людьми / транснациональная преступность / вербовка / жертва.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Иззатуллоева С.С.

Дар маќола масъалањо оид ба методика ва тавсифи криминалистии љинояти савдои одамон баррасї карда шудаанд. Нуќтаи назари муаллиф оид ба методика ва хусусиятњои криминалистии ин намуди љиноят оварда шудааст. Муаллиф муќаррароти назариявиро тањия намуда, дар асоси он тавсияњои асосиро оид ба мукаммалгардонии методикањои тафтиши љиноятњои савдои одамон пешнињод мекунад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF SOME ELEMENTS OF THE FORENSIC CHARACTERISTICS OF HUMAN TRAFFICKING

В статье рассматриваются вопросы, связанные с методикой и криминалистической характеристикой преступлений торговли людьми. Дается авторское видение методики и криминалистической характеристики данного вида преступлений. Автором разработаны теоретические положения и на их основе представлены научно обоснованные рекомендации по оптимизации методики расследования преступлений торговли людьми.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЯТЊОИ БАЪЗЕ АЗ УНСУРЊОИ ТАВСИФИ КРИМИНАЛИСТИИ ЉИНОЯТИ САВДОИ ОДАМОН»

ТДУ 343.985.7

ХУСУСИЯТ^ОИ БАЪЗЕ АЗ УНСУР^ОИ ТАВСИФИ КРИМИНАЛИСТИИ

ЧИНОЯТИ САВДОИ ОДАМОН

ОСОБЕННОСТИ НЕКОТОРЫХ ЭЛЕМЕНТОВ КРИМИНАЛИСТИЧЕСКОЙ ХАРАКТЕРИСТИКИ ТОРГОВЛИ ЛЮДЬМИ

FEATURES OF SOME ELEMENTS OF THE FORENSIC CHARACTERISTICS

OF HUMAN TRAFFICKING

Иззатуллоева С.С. Izzatulloeva S.S.

Ассистенти кафедраи %уцуц ва ^уцуцшиносии муцоисавии факултети дипломатия ва сиёсати Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Цум^урии Тоцикистон Ассистент кафедры права и сравнительной юриспруденции факультета дипломатии и политики Академии государственного управления при Президенте

Республики Таджикистан Assistant of the Department of Law and Comparative Jurisprudence of the Faculty of Diplomacy and Politics of the Academy of Public Administration under the President of the

Republic of Tajikistan

Ихтисоси илми: 12.00.12 - криминалистика; фаъолияти экспертй-судй; фаъолияти оперативй-чустучуй.

Научная специальность: 12.00.12 - криминалистика; судебно-экспертная деятельность; оперативно-розыскная деятельность.

Scientific specialty: 12.00.12 - Criminalistics; forensic activities; operational search activity.

Такриздщанда: Мирзоев П.И - мудири кафедраи хукук ва хукукшиносии мукоисавии факултети дипломатия ва сиёсати Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Чумхурии Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй.

Рецензент: Мирзоев П.И. - заведующий кафедрой права и сравнительной юриспруденции факультета дипломатии и политики Академии государственного управления при Президенте Республики Таджикистан, кандидат юридических наук.

Reviewer: Mirzoev P.I. - Head of depart law comparative jurisprudence Academy of public administration under the President of the Republic of Tajikistan, candidate of legal Sciences.

Аннотатсия: Дар макола масъалахо оид ба методика ва тавсифи криминалистии чинояти савдои одамон баррасй карда шудаанд. Нуктаи назари муаллиф оид ба методика ва хусусиятхои криминалистии ин намуди чиноят оварда шудааст. Муаллиф мукаррароти назариявиро тахия намуда, дар асоси он тавсияхои асосиро оид ба мукаммалгардонии методикахои тафтиши чиноятхои савдои одамон пешниход мекунад.

Вожауои калиди: методика, тавсифи криминалиста, тафтиш, савдои одамон, чинояткории трансмиллй, чалбкунй, курбонй.

Аннотация: В статье рассматриваются вопросы, связанные с методикой и криминалистической характеристикой преступлений торговли людьми. Дается авторское видение методики и криминалистической характеристики данного вида преступлений. Автором разработаны теоретические положения и на их основе представлены научно обоснованные рекомендации по оптимизации методики расследования преступлений торговли людьми.

e-mail:

Savlat.izzatulloeva@mail.ru

Ключевые слова: методика, криминалистическая характеристика, расследование, торговля людьми, транснациональная преступность, вербовка, жертва.

Annotation: The article deals with issues related to the methodology and forensic characteristics of human trafficking crimes. The author's vision of the methodology and forensic characteristics of this type of crime is given. The author has developed theoretical provisions and, on their basis, presented evidence-based recommendations for optimizing the methodology for investigating crimes of human trafficking.

Key words: methodology, forensic characterization, investigation, human trafficking, transnational crime, recruitment, victim.

Пешбурди бомуваффади парвандаи чиноятй ва расидан ба тафтишоти пурсамари хама намуди чиноятхо аз кобилияти дарки мохияти криминалистии чиноят вобастагии зиёд дошта, махз дарки мохияти криминалистии чиноят имкон медихад, ки муфаттиш самтхо, воситахо ва усулхои дурусти тафтиши парвандаро интихоб намояд. Муфаттиш дар рафти фаъолияти касбй оид ба мохияти криминалистии хар як амали содиршуда бояд маълумоти пешакй дошта бошад, ки дар илми криминалистика мачмуи ин

маълумотхоро "тавсифи криминалистй" меноманд.

Кабл аз баррасии тавсифи криминалистии чинояти савдои одамон вобаста ба методикаи криминалистии тафтиши чиноят дар тахдидоти мазкур таваччух хохем намуд.

Мафхуми "методика" тибки назарияи илмй ин низоми услубхои ташкилй-тактикй ва илмй-тактикии тахдиди чиноятхо мебошад.

Мафхуми "методика" хам дар илм ва хам дар хаёти харруза васеъ исмтифода мешавад, вале дар чомеаи муосир, вадте ин мафхум истифода мешавад, на хама вадт маънии яксон дорад. Ба адидаи Д.С. Кодирзода, методика дар илми криминалистика дисмати хотимавии криминалистикаро меноманд, ки низоми корхои тафтишотй, ташкилй-омодасозй ва дигар корхо, инчунин, тавсияхои илмй -амалиро вобаста ба корбурди дурусти онхо бо мадсади тафтишоти зуд ва комили чиноятхо дар бар мегирад [10, с. 17].

Вазифахои методикахои тафтиш коркарди методхои ошкорсозии чиноят

ва методхои ичрои амалхои мухталифи тафтишотй дар мувофида бо дигар воситахои тафтиш ба шумор меравад.

Вобаста ба зарурати омузиши методикаи криминалистии чинояти савдои одамон олимони соха сохти тавсифи криминалистии чинояти савдои одамонро пешниход намудаанд. Аз чумла А.В. Боретский сохти тавсифи криминалистии чинояти савдои одамонро чунин пешниход намудааст:

- Тавсифи криминалистии савдои одамон;

- Мачмуи холатхои маъмулии тафтишотй дар мархилаи аввал ва минбаъдаи тафтиши чинояти савдои одамон;

- Тактикаи гузаронидани амалхои алохидаи тафтишотй дар тафтиши чинояти савдои одамон;

- Хусусиятхои хамкории муфаттиш бо мадомоти хифзи худуди давлатхои дигар дар тафтиши чинояти савдои одамон [2, с. 23];

Тавсифи криминалистй маълумотро дар бораи унсурхои асосии чиноят, чинояткор ва алодаи байни онхо дар бар мегирад. Иттилоот дар бораи воситахои содиршавии чиноят, робитахои маъмулй ва дигар маълумоти водей, ки хангоми истифодаи воситахои майян дар холати маъмулй пайдо мешаванд, барои сохтани методикаи тафтиш нудтаи асосй ба хисоб меравад.

Бо дарназардошти мухим будани тавсифи криминалистии чиноят дар илми криминалистика дар мадоллаи мазкур доир ба яке аз чиноятхои трансмилии муосир яъне савдои одамонро баррасй хохем намуд. Зеро, савдои одамон аз чумлаи чиноятхое мебошад, ки бар зидди

озодии шахс содир гардида, аз руи тавсифи криминалистй таркиби бенихоят мураккаб дорад.

^абл аз огози тафтиши парванда оид ба савдои одамон муфаттишро зарур аст, ки ба таври муфассал доир ба тавсифи криминалистии чинояти мазкур маълумот дастрас намояд.

Ба адидаи А.А. Варданян, тавсифи криминалистии чинояти савдои одамон аз унсурхои ташаккулёфта иборат аст, ки ин унсурхо вобастагии мутадобиларо доранд ба монандй: тарзхои содиршавии чиноят, хусусиятхои тарзхои гирифтани пайхо, хусусиятхои шахсияти субъекти чиноят, хусусиятхои шахсияти чабрдида, хусусиятхои вазъияти содиршавии чиноят (чой, вадт, ва дигар шартхои содиршавии чиноят) - хусусиятхои предмети чиноят [1, с. 23]. Олими мазкур, хамзамон, дайд менамояд, ки аз нудтаи назари таълимоти криминалистй оид ба тарзи содиршавии чиноят, тарзхои содиршавии чинояти савдои одамон сохти пурра доранд. Масалан, тарзхои содиршавии чинояти савдои одамон аз руйи сохт ба ду мархила чудо мешаванд:

1) Мархилаи то содиршавии чиноят (дасди содиркунии чиноят);

2) Мархилаи бевосита чараёни содиршавии чиноят;

Ба адидаи мо, хар як мархилаи тарзхои содиршавии чиноят ба худ хусусиятхои хос дорад. Масалан, мархилаи то содиршавии чинояти савдои одамон мархилаи интихоби дурбониро дар бар гирифта, дастрас намудани маълумот оид ба вазъи зиндагии у, даромадан ба боварии дурбонй ва дар баъзе мавридхо дар асоси маълумотхои бардуруг оид ба чойи кор дар хоричи кишвар ва ё холатхои гуногунро дар бар гирифта метавонад.

Ба адидаи олими дигар А.В. Боретский, ба унсурхои асосии тавсифи криминалистии чинояти савдои одамон танхо устувортарин чузъхои

такроршаванда, аз чумла: тавсифи иттилоотй аслй, тавсифи холатхои содиршавии чиноят, маълумот оид ба содиршавй ва руйпуш кардани чиноят, тарзхои содиршавии чиноят, хусусиятхои

хосси шахсияти дурбонй, хусусиятхои хосси шахсияти чинояткор, маъмултарин ангезахои чиноят, доираи холати асосй ва бардарорсозй дохил мешавад [2, с. 16].

Тарзхои содиршавии чинояти савдои одамон, ки яке аз унсурхои асосии таркиби тавсифи криминалистии чиноят ба хисоб меравад, дар назарияи илми криминалистика вобаста ба масъалаи мазкур дар миёни олимон ягонафикрй мавчуд надорад. Бинобар мубрам будани проблемаи мазкур мо дар мадоллаи худ атрофи ин унсури тавсифи криминалистй пажухиш менамоем.

Тарзхои содиршавии чинояти савдои одамон мураккаб буда, аз дигар чиноятхо бо хусусияти фаромиллй ва мадсади тичоратии гуруххои

муташаккили чиноятй фард мекунад.

Дар воситаи таълимие, ки олимони узбек тахия ва нашр намудаанд дайд гардидааст, ки дар натичаи омузиши назариявй, тафтишотй ва тачрибаи судй воситаи содиршавии чинояти савдои одамон се мархиларо дар бар мегирад: чалбкунй, чойивазкунй ва интидол [4, с. 55].

Вале, аксари олимони дигари илми криминалистика Р.Р. Фахрутдинов [3, с. 11], М.А. Полякова [5, с. 16], Т.Ш. Шарипов, Ф.Х. Рауфов, А.И. Сафарзода [6, с. 64] мархилахои содиршавии чинояти савдои одамонро ба чалбкунй, интидол, супоридан ва пинхонкунй чудо намудаанд. Зеро, пинхонкунй ин чойгиркунии чабрдида дар чойи панох бо мадсади ошкор карда нашудани у аз чониби намояндагони мадомоти давлатй ё шахсони сеюме, ки метавонанд дар бораи савдогари одамон хабар дихад, ифода меёбад. Пинхонкуниро пай бурдан хеле мушкил аст, зеро он бештар ба таъминкунй бо манзил, на ба мачбурсозй шабохат дорад [6, с. 65].

Дар ин росто мо адидаи олимони рус Р.Р. Фахрутдинов [3, с. 11], М.А. Полякова [5, с. 16] ва олимони ватаниро [6, с. 65] чонибдорй намуда, пинхонкуниро яке мархилаи содиршавии чинояти савдои одамон мешуморем. Зеро, дар амалияи тафтишоти парвандахо вобаста ба чинояти мазкур нишон

медихад, ки аксарияти курбониёни савдои одам бо "пинхонкунй" дучор мешаванд (масалан, аз байн бурдани шиноснома, нигох доштан дар чойхои каблан муайян ва гайра), ки аз кабл тахррезй гардида буд.

Чалбкунй бошад хамчун воситаи содиршавии чинояти савдои одамон ба ду мархила ибтидой ва баъдй чудо карда шудааст. Мархилаи "ибтидой" яъне чалб кунй - чустучуи курбониёни савдои одамро дар бар мегирад ва мархилаи "баъдй" - мархилаи асосй буда, аз ворид шудани чинояткор бо робитаи мустакил бо "номзад" огоз гардида, бурдани таблиготу ташвикоти равониву чисмонй барои омодагй ба сафари хоричаро дар бар мегирад. Дар воситаи илмй-амалии "Муковимат ба савдои одамон", ки муаллифони он олимони ватанй мебошанд, тарзхои чалбкунй ба намудхои ваъда, фиреб, тахдид, бовар кунонидан, иръоб ва гайра чудо намудаанд, ки бо ин восита гунахкор розигии курбонии савдои одамро барои истисмори у ба даст меорад [6, с. 60].

Чи тавре ки дар боло кайд намудем, чинояти савдои одамон таркиби мураккаб дошта, тавсифи он амалхои алтернативиро дар бар мегирад. Аз ин лихоз, олими рус И.Г. Рогава усулхои содир намудани чинояти мазкурро хеле гуногун хисобида ба гуруххои зерин онхоро чудо намудааст [7, с. 12]:

1. Чустучуи курбониёни савдои одам [8, с. 47];

2. Даромадан ба боварй, мачбуран чалб кардани курбонй ба савдои одам;

3. Даракати курбониён ба чойи истисмор - ин усул метавонад аз хисоби савдогари одам, ё ба воситаи миёнарав, ризоияти курбонй ва ё мачбурй амалй карда шавад [9, с. 16];

4. Паст намудани иродаи чабрдида барои муковимат ба савдои одамон одамон ва розй шудани у ба такдир;

5. Истисмори курбониёни савдои одам [7, с. 13];

Дар навбати худ, тарзхои чустучуи курбониёни савдои одамро ба ду гурухи асосй чудо менамоянд:

- тарзи чустучуи мустакими инфиродй;

- тарзи чустучу бо истифода аз воситахои ахбори омма;

Ба гурухи якуми тарзхои чустучуи курбониёни савдои одам бевосита аз чониби худи чалбкунандагон сурат мегирад, аз чумла чунин чустучу намудхои зеринро метавонад дар бар гирад:

- вобаста ба алокаи шахсй бо чинояткор;

- новобаста бо алокаи шахсй бо чинояткор.

Аксар мавридхо чалбкунандагон бо курбониёни минбаъда - хамсоя, зодаи як махал, дар як мактаб тахсилкарда, дар як богчаи кудакона тарбиягирифта, ва хатто хешу табор мебошанд. Дар ин холат, чалбкунанда нисбати курбонии минбаъда аллакай маълумоти камтаринро оид ба хислатхои шахсии "номзад" аз чумла вазъи молиявй, оилавй, сатхи арзишхои маънавиву ахлокии уро дорад. Чунин маълумотхо дар аввал имконпазирй ва чалби ин ё он "номзад"-ро муайян намуда, интихоби тактикаи рафторро барои чинояткор мусоид менамояд.

Чустучуи курбониён хамчунин метавонад ба воситаи шиносхое сурат гиранд, ки ба чалбкунанда тавсияхои эхтимолй (масалан вобаста ба хохиши ба хоричи кишвар сафар кардани онхо, розй шудани онхо ба чунин пешниход) диханд ва ё фаъолияти хуб нишон дода, ба чинояткор барои васеъ намудани доираи чалбшавандагон кумак расонанд.

Дамин тарик, бо дарназардошти гуногунфикрй миёни олимон вобаста ба мархилахои содиршавии чинояти савдои одамон, тарзхои содиршавй, усулхои содиршавии чинояти савдои одамон бори дигар мураккаб будани сохти чинояти тавсифшавандаро исбот менамояд. Зарурати омузиши методикаи тафтиши чинояти савдои одамон ва тавсифи криминалистии он бахри мубориза ба зидди ин чинояти фаромиллй такозои замон ба хисоб меравад. Зеро махз, ташкили тафтиши чиноят хамчун чанбаи мухимми унсури методика ба хисоб рафта, ташкили муайян кардани хадаф,

тахияи надша ва дигар унсурхоро дар бар мегирад. Барои муайян кардани хадаф номгуи холатхое, ки вобаста ба парванда исботро талаб мекунанд, ахамияти аввалиндарача дорад.

Аз тахлилхо маълум мешавад, ки мундарича ва унсурхои тавсифи криминалистии чинояти савдои одамон дар асоси андешахои олимон, ки мударрароти назариявй ва амалии тачрибаи тахдид ва тафтиши чинояти савдои одамон муайян карда шудаанд. Бахри боз хам вусбат бахшидани

мубориза бар зидди чинояти савдои одамон, ки дар мидёси байналмилалй хамчун чинояти вазнин ва поймолкунандаи худуду озодихои инсон ва шахрванда ба хисоб рафта, зарари бардарорнашаванда ба хаёти инсон мерасонад, омузиши унсурхои тавсифи криминалистии онро боз хам мубрам месозад. Махз омузиши методикаи тафтиши чинояти савдои одамон хамчун воситаи асосии "тасвири чиноят", ки дар мархилаи аввали тафтишот ба вучуд меоянд, надши калидй дорад.

Адабиёти истифодашуда

1. Варданян, А.А. Особенности расследования преступлений, связанных с торговлей людьми: уголовно-процессуальные и криминалистические аспекты: автореф. канд. юрид. наук: 12.00.09 / Артем Акопович Варданян. - Ростов-на-Дону. 2012. - 24 с.

2. Борецкий, Б.Т., Жузбаев, А.В. Структура криминалистической характеристики торговли людьми / Б.Т. Борецкий, А.В. Жузбаев // Международный научный журнал «Символ науки». -2016. - № 1-3 (13). - С. 130-133.

3. Фахрутдинов, Р.Р. Методика расследования торговли людьми: дис. ... канд. юрид. наук : 12.00.09 / Рафаэль Рузалинович Фахрутдинов. - Челябинск, 2011. - 240 с.

4. Хамдамов, А.А., Камалов, О.А., Расулов, У.Э. Методика расследования торговли людьми: учебное пособие / А.А. Хамдамов, О.А. Камалов, У.Э. Расулов. - Ташкент: Академия МВД Республики Узбекистан, 2015. - 225 с.

5. Полякова, М.А. Использование специальных познаний при расследовании преступлений, связанных с торговлей людьми и использованием рабского труда: дисс. канд. юрид. наук: 12.00.09 / Марина Александровна Полякова. - Н.Новгород, 2011. - 288 с.

6. Шарипов, Т.Ш., Рауфов, Ф.Х., Сафарзода, А.И., Рахматчонов, Б.Н. Мудовимат ба савдои одамон: воситаи илмй-амалй / Т.Ш. Шарипов, Ф.Х. Рауфов [ва диг.]. - Душанбе, 2017. -254 с.

7. Рогава, И.Г. Криминалистическая харакатеристика торговли людьми (в аспекте типичных способов совершения преступления) // [Электронный ресурс] - Режим доступа: https://interactive-plus.ru Содержимое доступно по лицензии Creative Commons Attribution 4.0 license (CC-BY 4.0). (дата обращения: 18.03.2022).

8. Адмиралова, И.А. Методика расследования торговли людьми: учебное пособие / И.А. Адмиралова, С.В. Гафаров. - Домодедово: ВИПК МВД России, 2011. - 472 с.

9. Кустов, А.М. Методика расследования торговли людьми: научно-методическое пособие / А.М. Кустов, Г.К. Смирнов. - М.: Акад. Генеральной прокуратуры Российской Федерации, 2011. - 123 с.

Ю.^одирзода, Д.С. Методикаи тафтиши чиноятхои вазнин ва махсусан вазнин: китоби дарсй / Д.С. ^одирзода. - Душанбе: Мехроч Граф, 2021. - 492 с.

References

1. Vardanyan, A.A. Features of the investigation of crimes related to human trafficking: criminal procedural and forensic aspects: author. cand. legal Sciences: 12.00.09 / Artem Akopovich Vardanyan. -Rostov-on-Don. 2012. - 24 p.

2. Boretsky, B.T., Zhuzbaev, A.V. The structure of the forensic characteristics of human trafficking / B.T. Boretsky, A.V. Zhuzbaev // International scientific journal "Symbol of Science". - 2016. - No. 13 (13). - Р. 130-133.

3. Fakhrutdinov, R.R. Methodology for investigating human trafficking: dis. ... cand. legal Sciences: 12.00.09 / Rafael Ruzalinovich Fakhrutdinov. - Chelyabinsk, 2011. - 240 p.

4. Khamdamov, A.A., Kamalov, O.A., Rasulov, U.E. Methods for investigating human trafficking: a study guide / A.A. Khamdamov, O.A. Kamalov, U.E. Rasulov. - Tashkent: Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan, 2015. - 225 p.

5. Polyakova, M.A. The use of special knowledge in the investigation of crimes related to human trafficking and the use of slave labor: diss. cand. legal Sciences: 12.00.09 / Marina Alexandrovna Polyakova. - N. Novgorod, 2011. - 288 p.

6. Sharipov, T.Sh., Raufov, F.Kh., Safarzoda, A.I., Rakhmatjonov, B.N. Resistance to human trafficking: a scientific-practical tool / T.Sh. Sharipov, F.Kh. Raufov [et al.]. - Dushanbe, 2017. - 254 p.

7. Rogava, I.G. Forensic characterization of human trafficking (in terms of typical ways of committing a crime) // [Electronic resource] - Access mode: https://interactive-plus.ru Content is available under the Creative Commons Attribution 4.0 license (CC-BY 4.0). (date of access: 03/18/2022).

8. Admiralova, I.A. Methods for investigating human trafficking: a study guide / I.A. Admiralo-va, S.V. Gafarov. - Domodedovo: Ministry of Internal Affairs of Russia, 2011. - 472 p.

9. Kustov, A.M. Methods of investigating human trafficking: scientific and methodological manual / A.M. Kustov, G.K. Smirnov. - M.: Acad. Prosecutor General's Office of the Russian Federation, 2011. - 123 p.

10. Kadirzoda, D.S. Methodology of investigation of serious and especially serious crimes: textbook / D.S. Kadirzoda. - Dushanbe: Mehroj Graf, 2021. - 492 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.