CC BY
0Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 3 (59)- 2023 Осори Академияи ВКД Ч,умдурии Точикистон. № 3 (59)- 2023
ТДУ 343.985
УСУЛХОИ ТАКТИКИИ САНЧ,ИШИ НИШОНДОД ДАР ЧОЙИ ^ОДИСА ВОБАСТА БА ^ИНОЯТИ ОДАМКУШИ
ТАКТИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ ПРОВЕРКИ ПОКАЗАНИЙ НА МЕСТЕ ПРОИСШЕСТВИЯ, СВЯЗАННЫХ С УБИЙСТВОМ
TACTICAL METHODS FOR CHECKING INDICATIONS AT THE SCENE OF AN INCIDENT RELATED TO MURDER
Адмадзода М.С. Ahmadzoda M.S. Ассистенти кафедраи криминалистика ва фаъолияти экспертизаи судии факултети ^уцуцшиносии Донишгоуи
миллии Тоцикистон Ассистент кафедры криминалистики и судебно-экспертной деятельности юридического факультета Таджикского национального университета Assistant at the Department of Criminalistics and Forensic Expertise, Faculty of Law, Tajik National University
Ихтисоси илми: 12.00.12 - Криминалистика; фаъолияти экспертизаи суди; фаъолияти оперативй-цустуцуй (5.1.4. Илмуои циноятй-^уцуцй).
Научная специальность: 12.00.12 - Криминалистика; судебно-экспертная деятельность; оперативно-розыскная деятельность (5.1.4. Уголовно-правовые науки).
Scientific specialty: 12.00.12 - Forensics; forensic activity; operational investigative activities (5.1.4. Criminal law sciences).
Такриздщанда: Назаров АД. - мудири кафедраи криминалистика ва фаъолияти экспертизаи судии факултети хукукшиносии Донишгохи миллии Точикистон, доктори илмхои хукукшиносй, профессор (рохбари илмй).
Рецензент: Назаров А.К. - заведующей кафедрой криминалистики и судебно-экспертной деятельности юридического факультета Таджикского национального университета, доктор юридических наук, профессор (научный руководитель).
Reviewer: Nazarov A.K. - Head of the Department of Criminalistics and Forensic Science of the Law Faculty of Tajik National University, Doctor of Law, Professor (scientific adviser).
Аннотатсия: Дар макола масъалахои чойдошта оид ба усулхои тактикии санчиши нишондод дар чойи ходиса, алалхусус, вобаста ба чинояти одамкушй мавриди баррасй карор дода шуданд. Муаллиф бо тарзи мукоиса корбурди усулхои мавчударо дар санчиши нишондодхо дар чойи ходиса баррасй намуда, дар асоси натичахои бадастомада ва тахлили андешахои олимони ватанй ва хоричй хулосаи худро оид ба масъалаи мазкур баён намуд.
Вожауои калиди: санчиши нишондод, чойи ходиса, амали тафтишй, парвандаи чиноятй, муфаттиш, нишондоди гумонбаршуда, чойи ходиса.
Аннотация: В статье рассмотрены существующие проблемы, связанные с тактическими методами проверки доказательств на месте происшествия, в частности, связанные с убийством. Автор при помощи метода сравнения рассмотрел использование существующих
E-mail:
Muhammad 62@mail.ru
Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 3 (59)- 2023 Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистои. № 3 (59)- 2023
методов при проверке показаний на месте происшествия и на основании полученных результатов и анализа мнений отечественных и зарубежных ученых, высказал свое мнение относительно данного вопроса.
Ключевые слова: проверка показаний, место происшествия, следственное действие, уголовное дело, следователь, показания подозреваемого, место происшествия.
Annotation: The article discusses existing problems associated with tactical methods of checking evidence at the scene of an incident, in particular those associated with murder. Using the comparison method, the author examined the use of existing methods when checking evidence at the scene of an incident and, based on the results obtained and analysis of the opinions of domestic and foreign scientists, expressed his opinion on this issue.
Key words: verification of evidence, scene of the incident, investigative action, criminal case, investigator, testimony of the suspect, scene of the incident.
^М^охияти «хар як усули амали санчишй дар он ифода меёбад, ки он хусусияти тавсияи илмиро доро буда, дар асоси баходихии вазъият, сабабхои он, вобаста ба хусусиятхои равонии одамон хангоми корбарй бо онхо дар амали тафтишй муфаттиш усули самарабахшро дар санчиши парванда интихоб менамояд. Хдмзамон, хар як амали тафтишй мачмуи муайяни усулхои ба ин амали мушаххаси тафтишй хосро, ки дар истифодаи ин усул ба кор бурда мешаванд, фаро мегирад (масалан, усули накли озод хднгоми пурсиш).
Бо тарзи мукоиса корбурди усулхои мавчударо дар санчиши нишондодхо дар чойи ходиса баррасй намуда, дар асоси натичахои бадастомада метавонем хулосаи худро баён намоем. Андешаи кобили кабул он аст, ки санчиши нишондодхо дар чойи ходиса аз руйи принсипи зерин амалй мегардад: як тафтиш - тафтиши як чойи ходиса боиси беасос кашол додани баррасии парванда дар муфаттиш, инчунин сабаби зиёд шудани харочоти ташкилию моддй мегардад. Риояи конун хангоми санчиши нишондодхо дар тафтишот на бо рохи таъйин намудани амалхои иловагй, балки бо тайёрии хамачониба дидан, ва ба накша гирифтани амалияи тафтишй, пешбурди холати корй дар тафтишот хангоми санчиши нишондод ва натичахои бадастомада бояд ба рох монда шавад.
Тафтиши нишондодхо бо усулхои гуногун амалй гардида, мухаккикони барчастаи соха Р.С. Белкин ва Е. Лившис панч усули асосиро барои тафтиши
нишондодхо дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй муайян мекунанд. Ин таснифотро ба таври зайл метавон маънидод кард:
1) имкони ташаббускорй фарохам овардан ба шахси пурсишшаванда, ки нишондоди у санчида мешавад;
2) бо хар як айбдоршаванда ва шохид гузаронидани санчиши алохидаи нишондодхо дар чойи ходиса;
3) хангоми санчиши нишондод дар чойи ходисаи ташкили накли рафти ходиса;
4) хангоми санчиши нишондод алокамандии холати кор ва ашёхоро дар чойи ходиса нишон додан;
5) назорат аз болои касе, ки нишондоди у санчида мешавад [3, с. 132].
Н.Г. Шурухнов баъди тахкики усулхои мавчуда теъдоди онхоро то 11 адад нишон медихад. Мухиммтарин усулхои санчиш аз ин омилхо иборат мебошанд: нишондоди мавкеи
иштирокчиёни ходиса; фарохам овардани имкони ташаббускорй ба шахсе, ки нишондодаш санчида мешавад; санчиши нишондодхо дар чойи ходиса бо иштироки хар як шахси санчидашаванда дар алохидагй; риояи пайдарпайии амалхо; дар шакли намоиш такрори амалхо дар чойи ходиса бо накли озоди шахсе, ки нишондоди у санчида мешавад, намоиши амалхои дахлдор ба онхо; тафсилот хангоми мукоисаи нишондод ва амали шахсе, ки нишондоди у санчида мешавад, бо дарназардошти холати чойи ходиса; назорати рафтори шахсе, ки нишондодаш санчида мешавад; хавасмандгардонй дар табодули
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023
равандхои фикрй барои шахсе, ки нишондодхои у санчида мешавад; гузаронидани (дар баъзе мавридхо) чорабинихои зарурии чустучуй дар чойи ходиса бо максади ошкор намудани далелхои шайъии чиноят; мукоиса намудани нишондодхои санчидашуда бо холати аслии чойи ходиса ва далелхои каблан дар парванда чамъовардашуда [11, с. 34].
Ин усулхои истифодашаванда вокеан принсипхои истехсолоти санчиши нишондодхо дар мархилаи тафтишоти пешакиро вобаста ба чинояти одамкушй акс намуда, ба рох мондани онхо хатмй мебошанд. Тавре ки аён мегардад, ин усулхо хусусияти умумй дошта, барои санчиши нишондод дар мархилаи мурофиаи тосудй татбик карда мешаванд. Дар ин маврид тафтиши алохидаи нишондодхои якчанд шахс, тавре пештар кайд гардиданд, холати истисной ба шумор меравад. Вобаста ба мазмуну мундарича истифодаи санчиши нишондодхо дар даврахои алохидаи мурофиаи тосудй ба такмил ниёз дорад. Дар рафти тафтишот бояд он усул ба кор бурда шавад, ки он дар татбики принсипхои мурофиаи тосудй имкон фарохам оварда, дар ин раванд нишондодхо дар хузури хамаи иштирокчиёни мурофиа, аз чумла шахсоне, ки маълумоташон ба нишондодхо мухолиф аст, бояд тафтиш карда шавад.
Дар ин самт мукаррароти ташкилии мансуб ба огози амали тафтишй бо санчиши нишондодхо дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй низ ба такмил ва тасхех ниёз дошта, он бояд дар бинои макоми тафтишот огоз карда шавад, ки дар он хузури иштирокчиёни мурофиа, мавчудияти тамоми шароитхои зарурии ташкилию техникй зарур буда, имкони рохандозии истехсолотии санчиши нишондодхо дар чойи ходиса дар чойи ходисахои гуногун
баргузоршавандаро фарохам меорад.
Дар мархилаи аввал муфаттиш бояд хукук ва ухдадорихои мурофиавии иштирокчиён, коидахои санчиши нишондодхоро дар чойи ходиса муайян
намояд, мавчудияти шароитхои зарурии мурофиавй, ташкилй ва моддиро (хозир будани иштирокчиён, омодагии наклиёт, мавчудияти воситахои алока, вазъи обу хаво) нишон дихад.
Накли озоди ходиса аз чониби шахс фарогири пурсиши тарзи шифохй, нишондодхои субъекти
тафтишшавандаро гирифтан хангоми харакати у ба чойи ичрои бевоситаи амалии тафтишй ва махсусан дар худи чойи санчиш мебошад.
Мархилаи савол ва чавоб аз чониби муфаттиш ва дигар иштирокчиёни мурофиа баррасй ва шархи маълумоти аз чихати криминалистй мухимро, ки аз чониби шахси тафтишшаванда ба даст оварда мешавад, пешбинй менамояд. Дар раванди тафтиши чинояти одамкушй иштирокчиёни мурофиа, метавонанд савол диханд ва ва нишондодхои шахси тафтишшавандаро бевосита мавриди тафтиш карор диханд, тафтишшавандаро бевосита дар рафти амали фахмонанд.
Мархилаи нихой халлу фасли аризахо, баррасии дархости тарафхо, инчунин чараёни тагйири чойи нишондоди ходисаро дар бар мегирад.
Ба халлу фасли масъалаи иттилоотй, яъне ба даст овардани маълумоти шайъии мухим мархилахои дуюм ва сеюм алокамандй дошта, бо дарназардошти ин гуфтахо усули санчиши нишондодхо дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй, ки муфаттиш амалй менамояд, махз дар хамин ду мархила бояд бозрасй гардад.
Дар баробари такрори холати баамаломада дар санчиши нишондодхо ва риояи механизми мавчудаи ин амали тафтишй, ки андешаронии мухаккикони сохаро оид ба он ба таври васеъ бозгуйй намудем, дар хусуси баъзе аз унсурхои мухимми санчиш ва муайян кардани нишондодхо дар чойи санчиш масъалагузорй намудан ба манфиати кор буда, истифодаи онхо дар чараёни татбик ва мукаррар намудани натичахои тафтиш зарур ва имконпазир мебошад. Шархи мухтасари ин чараёнро ба таври зайл метавон арзёбй намуд.
Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 3 (59)- 2023 Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023
Усули баркарорсозии робитаи психологй ва ба таври ихтиёрй гирифтани розигии шахс барои иштирок дар санчиш ва муайян кардани нишондодхо дар чойи ходиса. Хднгоми пурсишхои пешакй муфаттиш бояд бо истифода аз усулхои зикрёфта фаъолнокии шахси
тафтишшавандаро муайян намояд. Дар мархалаи минбаъда аз руйи вичдон софдилона амал кардани шахс хангоми додани нишондодхо ошкор карда мешавад. Усулхои муайян кардани вокеияти маълумоти пешниходшуда (усулхои рамзкушоии чузъхои маълумот, ошкорсозии вокеият ва f.), инчунин усулхои психологии муайян кардани холатхои номаълумро дар ин навъи санчиш ба кор бурда метавонем.
Усули бозгуии харакати
иштирокчиёни санчиш ва муайян намудани нишондодхо дар чойи ходисаи чинояти одамкушй хангоми амалисозии он аз омилхои гуногун вобастагй дорад. Азбаски дар пешбурди ин амали тафтишй вобаста ба чинояти одамкушй шахси асосй, яъне мухим шахсе мебошад, ки нишондоди у санчида мешавад, тартиби амалкарди у бояд тибки тартиби муайян сурат гирад: аввал ба чойи ходисаи одамкушй шахсе бурда мешавад, ки нишондоди у санчида мешавад, баъд аз он шохидони холис, муфаттиш ва баъд хамаи иштирокчиёни амали тафтишй ба чойи ходиса меоянд. Хангоми овардани шахси пурсишшаванда ба чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй барои муайян намудани нишондодхо дар воситаи наклиёт шахси пурсишшаванда бояд дар пахлуи ронанда бошад, то ба у самти харакатро нишон дихад.
Дар хама холат коида бояд риоя шавад ва дар ин маврид шахсони дахлдор бояд дар наздикии шахсе, ки нишондоди у санчида мешавад, барои назорату гуфтори у бошанд. Илова бар ин, агар санчиш ва муайян кардани нишондодхо дар чойи ходиса бо айбдоршаванда,
гумонбаршудаи чинояти одамкушй, муфаттиш гузаронида шуда бошад, бояд барои пешгирии фирори чунин шахс ва баркарор намудани робита бо ашхоси ба макомоти хифзи хукук номаълум, кушиши
у барои аз байн бурдани нишонахои чинояте, ки то хол аз тарафи кормандони оперативй ошкор карда нашудааст, чора андешида шавад [1, с. 22].
Хангоми гузаронидани санчиши нишондодхо ба рох мондани намоиши амалхои рухдода дар ходисаи одамкушй ва накли озоди он мухим арзёбй мегардад. Ин усул бо мохияти худи амали тафтишй алокамандй дорад. Санчиши нишондод дар чойи ходиса аз чониби шахси каблан пурсишшуда дар чойи ходиса додани нишондодро талаб менамояд [9, с. 252]. Бо дарназардошти ин холат ба шахсе, ки нишондодаш санчида карда мешавад, хангоми расидан ба чойи ходиса хукуки тавзехдихй оид ба холатхои дар чойи ходисаи зикргардидаи чинояти одамкушй дода мешавад. Мохияти ин усул дар он ифода меёбад, ки бо ин рох ба шахс имкони на танхо дар бораи холатхои ходиса сухбат кардан, балки оид ба амалхои дорои хусусияти фардидошта накл кардан дода мешавад, ки онхо арзиши мухим дар ошкорсозии вокеият доранд.
Дар рафти ин амали тафтишй шахси тафтишшаванда метавонад дар чойи ходисаи чинояти одамкушй озодона харакат кунад, ба объектхои алохидаи ин чой вобаста ба вокеаи баамаломада ишора намояд. Озодии амал ва харакати шахси тафтишшаванда бояд аз чониби муфаттиш танхо бо сабабхои таъмини амнияти иштирокчиёни мурофиа, инчунин агар маълумоти
пешниходнамудаи шахс ба мавзуи парвандаи чинояти одамкушй дахл надошта бошад, махдуд карда мешаванд [2, с. 267].
Намоиши такрории амал хангоми санчиши нишондодхо дар чойи ходиса хусусияти иттилоотии ёрирасонро нисбат ба нишондодхои шахс дорад. Пеш аз хама, санчиши нишондодхои каблан додашуда дар заминаи бахо додан ва мукоиса кардани баёноти шахс ва мувофикати онхо ба вазъияти беруна асос меёбад. Аз ин ру, дар мархилаи ибтидой хангоми санчиши нишондод аз шахс талаб карда мешавад, ки тавассути накли озод вокеаро шарх дихад ва тавассути ин амал у
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023
холатхои ба вукуъомадаро ба намояндагони муфаттиш фахмонад ва дар сурати зарурат ба шахс имкон дода мешавад, ки чузъиёти мухимро дар чойи ходиса нишон дихад, то гурухи иштирокчиён ба он диккати худро равона созанд, инчунин аз ашёхои мавчудаи мавзеъ барои нишон додани холати вокеии ходиса истифода намояд. Дар баробари ин амалхо пешниход карда шавад, ки шахси тафтишшаванда маълумотро дар шакли пайдарпай бояд баён намояд.
Пеш аз огоз намудани истехсолоти санчиши нишондодхо вобаста ба чинояти одамкушй дар чойи ходиса масъалаи тартиби интикол аз як чой ба чойи дигар бояд халли худро ёбад. Вобаста ба вазъияти тафтишй тарчума метавонад хамзамон ё пайдарпай сурат гирад. Дар холатхое, ки шахси ниёзманди тарчума кисман забони мурофиаро медонад, он чузъияти зарурии маълумотро бояд тарчума кард, ки барои у фахмо нест. Дар ин холат муфаттиш бояд ба воситаи тарчумон хукуки эълон намудани зарурати боздоштани санчиши нишондодхоро дар чойи ходиса фахмонад, то маълумоти барояш нофахмо тарчума карда шавад. Ин усул вакти мурофиавиро барои дар чойи ходиса санчидани нишондод бидуни поймол кардани хукуки иштирокчиёни мурофиа сарфа менамояд.
Мушохидаи рафтори шахсе, ки нишондодаш санчида мешавад, инчунин холат ва рафтори у дар тамоми давраи санчиши нишондодхо дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй бояд тахти таваччух ва назорати муфаттиш карор дошта бошад. Ин усул ба кормандони дахдори тафтишй имкон медихад, ки холати равонй ва холати мусоиди муошират бо шахси тафтишшавандаро назорат намоянд ва сари вакт чорахоро оид ба рафъи монеахо дар тафтиши парвандаи чиноятй, аз чумла кушиши фирор кардани айбдоршаванда, инчунин таъсири у ба субъектони дигари амали тафтишй андешанд.
Дар раванди гузаронидани амали тафтишй бояд холати равонии шахси
нишондодхояш санчидашавандаро ба инобат гиранд ва дар ин асос рафтори у ва паёмадхои холати тафтиширо пешгуй карда тавонанд. Фахмидани холати шахси тафтишшаванда аз чониби муфаттиш, пеш аз хама, ба ошкор намудани ангезахои рафтори у, ки ба бошуурона ва бешуурона таксим мешаванд, вобаста аст. Сабабхои онро тавассути усулхои шифохй, дар он вакте ки шахс сабаби амали худро хангоми санчиши нишондод дар чойи худ озодона фахмонад, метавон муайян кард. Агар аз чониби шахс чараёни вокеии ходиса пинхон дошта шавад, дар ин маврид аз усули мушохидаи рафтори шахси тафтишшаванда бештар бояд истифода бурд. Хднгоми мушохида ба эхсосу амалкарди ин шахс бештар бояд диккат додан зарур аст. Агар ба максадхои дар пешгузоштаи расида шавад, пас эхсоси шахсеро, ки санчида мешавад, метавон мусбат хисобид. Тайёрии хамачониба ба санчиши нишондодхо дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй, дакик омухтани шахсияти пурсишшаванда, донистани хислатхои инфиродии у дар холатхои тафтишие, ки хангоми санчиши нишондодхо дар чойи ходиса ба миён меоянд, усули самарабахш дар ин навъи тафтишоти чиноятй ба шумор меравад.
Бо истифода аз усулхои бовар кунонидан: тавзехот, исбот, раддия ва пешниход муфаттиш бояд барои устувории мавкеи худ далелхои асоснок пешниход намуда, онхоро бо манфиатхои шахсй ва мурофиавии шахси тафтишшаванда алокаманд намояд. Муфаттиш бояд ба шахсе, ки нишондоди у санчида мешавад, таъсири бевосита расонида, ба маълумоти пешниходкардаи у боварй дошта бошад, ки ин асоси эътикод ба хисоб меравад.
Мантикан ва пайдарпай ифода ёфтани андешахое, ки бо далелу мафхумхо ва падидахо асоснок карда шудааст, ба иштирокчии санчиш дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй имкони бефоида будани мухолифат ба адолати тафтишотиро фахмонида, ин раванд эътикоди шахси тафтишшавандаро ба муфаттиш дар ошкор намудани хакикати
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023
парванда мустахкам мекунад. Раванди бо-вар кунонидани шахси тафтишшаванда дар заминаи вокей ба амал меояд. Дар ин раванд дарачаи эхёи эхсоси боварй, ки та-вассути усули хос ба вучуд меояд, ахамми-яти мухимро касб намуда, махз тавассути он фаъолнокии шахси тафтишшаванда ба миён меояд.
Мачбуркунй - ин таъсири равоние мебошад, ки он бо далеловарии нокифояи объекти мачбуркунй фарккарда мешавад. Ба назар чунин мерасад, ки ин усул хан-гоми санчиши нишондодхо дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй бо дарназардошти ихтиёран пешниход гаштани маълумотхо аз чониби иштирок-чии амали тафтишй камтар ба назар мера-сад. Аммо амалияи тафтишотй нодуруст будани ин гуфтахоро собит менамояд. Та-вассути усулхои мачбуркунй: сарзаниш, танкид, огохй ва чазо, хангоми санчиши нишондод дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй ба хамон хадафхо ноил мегарданд, ки хангоми бовар кунондан -рохандозии рафтори дурусти мурофиавии шахси тафтишшаванда дар анчом додани амали тафтишй низ ба он максадхо мета-вон расид. Аммо, бар хилофи бовар кунонидан, усули мачбуркунй мавкеи фаъоли шахси тафтишшавандаро пешбинй намекунад. Истифодаи усулхои мачбуркунй дар он холатхое тавсия дода мешавад, ки агар дар амали иштирокчии санчиш максади поймол кардани хукуки иштирокчиёни дигар ё коидахои мурофиаи тафтишй ба таври назаррас мушохида карда шавад.
Дар истифодаи ин усул ба мафхуми сарзаниш диккати махсус равона мегардад [1, с. 26]. Истифодаи нодурусти ин усул ме-тавонад ба он максадхое, ки муфаттиш хангоми татбики он талош кардааст, таъсири манфй дошта бошад ва натичахои санчиши нишондодхо дар чойи ходиса эътимоднок нахоханд буд.
Дар адабиёти криминалиста ба масъалаи усули санчиш нишондодхо дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй олимони зиёде дахл намуда, бо асархои арзишманди худ дар баррасии чанбахои гуногуни он сахми беандозаи худро гузоштаанд [4, с. 67]. Барои равшанй
андохтани баъзе пахлухои бахсталаби мавзуи санчиши нишондодхо дар чойи ходиса омузиши усулхои мансуби он, аз чумла чанбаи робитаи психологии ин навъи тафтишй бояд тавсияхои амалии кормандони соха ба инобат гирифта шаванд.
Истифодаи усулхои психологй дар фарохам овардани ташаббускорй ва мустакият ба шахсест, ки нишондоди у дар чойи ходиса тафтиш карда мешавад, самарабахш арзёбй мешаванд. Зарурати ичрои ин шарт асосан эътимоднокии натичахои бадастомадаро муайян мекунад. Аз ин ру, хатто дар холатхое, ки муфаттиш чойи ходисаи одамкуширо ва объектхои мавчудаи онро медонад, бояд тамоми шароитро фарохам оварад, то шахси тафтишшаванда хангоми рафтан ба ин чой ба таври мустакилона амал кунад ва махз дар хамин холат у ба эътимоднокии рафти тафтишот эътимод хосил мекунад [3, с. 132]. Дар ин маврид дахолати шахсони дар амали тафтишй иштироккунанда, имову ишорахо ва ё амалхои дигаре, ки метавонанд ба таври вокей ба амалхо ва тавзехоти шахсе, ки нишондодаш санчида мешавад, таъсир расонанд ва хамзамон дар эътимоднокии онхо шубха ба миён оваранд, катъиян кобили кабул намебошанд.
Дар к. 3 м. 207 Кодекси мурофиавии чиноятии Чумхурии Точикистон Fайри кобили кабул будани ба ин амалхо ягон дахолати беруна ва саволхои рахнамункунанда додан мумкин нест [12]. Вобаста ба ин, шахсе, ки амали тафтиширо пеш мебарад, бояд тамоми шароитро фарохам оварад, то ки мустакилияти амали шахси
тафтишшаванда дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй ба таври зарурй таъмин карда шавад. Аммо ин амал маънои онро надорад, ки ба у ташаббуси пурра дода, дар ин маврид бо муфаттиш комилан алока канда шавад. Дар ин чой нигох доштани эътидол дар муносибати байни онхо бояд риоя шавад, яъне ба шахс озодии муайян дар интихоби амал ва нишондод дар чойи ходисаи одамкушй бо нигох доштани накши пешбарии шахсе, ки далелхоро дар чойи ходиса тафтиш
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023
мекунад ва дар ташкилу идоракунии тамоми рафти тафтиш масъулият дорад, дода мешавад.
Дар хама холат шахсе, ки нишондоди у дар чойи ходиса вобаста ба чинояти одамкушй тафтиш карда мешавад, хангоми рафтан ба чойи ходиса бояд аз дигар иштирокчиёни амали тафтишй дар пеш кдрор дошта бошад. Ин холатро М.Н. Хлинсов ба таври зайл баён мекунад: «аввал пурсишшаванда, баъд шохидон ва шахсе, ки амали тафтиширо мегузаронад, сипас мутахассис ва шахсони бок;имонда ба чойи ходиса рох пеш мегиранд» [8, с. 21]. Ин андешаро М.В. Меркулова тарафдорй намекунад ва у чунин мешуморад, ки дар ин холат ба мутахассис тавсия дода мешавад, то дар баробари дигар иштирокчиёни санчиши нишондод барои ба даст овардани маълумоти зарурй дар чойи худ харакат намояд, аммо аз шахсе, ки нишондоди у санчида мешавад, пеш нагузарад [7, с. 81].
Аз му^оисаи холатхои бавучудомада дар ин амали тафтишй чараёни муайянсозии мувофикдт кардан ва ё накардани тавзехот ва амали шахси санчидашуда бо во^еият дар чойи ходисаи
одамкушй аз якчанд чузъхои ба хам алокдманд иборат мебошад:
- хотира, хамчун яке аз вазифахои равонй ва навъи фаъолияти зехнй, ки ба нигох доштан, чамъоварй кардан ва дубора эхё сохтани иттилооти аз берун гирифташуда равона шудааст;
- мушохида хамчун крбилияти шахс барои дарки хосиятхои мухим, аз чумла, дар дарки ахаммияти ашё ва падидахои вок;еияти атроф;
- хулосахо, яъне к;обилияти ба вучуд овардани донишхои нав (хукм) дар асоси як ё якчанд хукми дигар.
Самарабахшии санчиши
нишондодхо дар чойи ходиса асосан аз фаъолияти муфаттиш вобаста буда, он дар навбати худ имкон медихад, ки тамоми чузъиёти равонии амали мурофиавй баррасй карда шавад. Дар ин маврид чанбаи психологии сифатхои мансуб ба дарачаи касбияти муфаттишро, ки барои ноил гардидан ба натичахои дилхох ва самарабахшй дар пешбурди амали тафтишии мазкур заруранд, ба назар гирифтан ба манфиати кор мебошад.
Адабиёти истифодашуда
1. Белкин, Р.С. Проверка и уточнение показаний на месте: лекция / Р.С. Белкин. - М.: Высшая школа МВД СССР, 1961. - 26 с.
2. Белкин, Р.С. Собирание, исследование и оценка доказательств. Сущность и методы: монография / Р.С. Белкин. - М., 1966. - 296 с.
3. Белкин, Р.С., Лившиц, Е.М. Тактика следственных действий / Белкин Р.С., Лифшиц Е.М.
- М.: Новый Юрист, 1997. - 176 c.
4. Волчецкая, Т.С. Моделирование при проведении проверки показаний на месте / Т. С. Вол-чецкая // XX науч. конф.: тезисы докладов. - Калининград, 1988. - С. 36-44.
5. Гвилия, Д.М. Некоторые особенности проверки показаний на месте / Д.М. Гвилия, С.А. Лубин // Известия Тульс. гос. ун-та. Сер.: Актуальные проблемы юридических наук. 2007. - Вып. 16.
- С. 174-177.
6. Куликов, В.Н. Психология внушения: учеб. пособие / В.Н. Куликов; Под ред. А.Г. Ковалева. - Иваново: Изд-во Ивановского гос. ун-та им. первого в России Иваново-Вознесенского общегородского Совета рабочих депутатов, 1978. - 198 с.
7. Меркулова, М.В. Тактика проверки показаний на месте события / М.В. Меркулова; Под ред. проф. В.П. Лаврова. - М.: Юрлитинформ, 2009. - 197 с.
8. Орлов, Ю.Н. Проверка показаний на месте / Ю.Н. Орлов // Законность. - 2008. - N° 2. - С.
21-25.
9. Победкин, А.В. Уголовно-процессуальное доказывание: монография / А.В. Победкин. -М.: Юрлитинформ, 2009. - 408 с.
10. Хлынцов, М.Н. Проверка показаний на месте / М.Н. Хлынцов; Под ред. проф. Д.П. Рас-сейкина. - Саратов, 1971. - 120 с.
11. Шурухнов, Н.Г. Тактика проверки и уточнения показаний на месте / Н.Г. Шурухнов // Криминалистика. Курс лекций. Вып. 7; Под ред. проф. В.П. Лаврова. - М., 1997. - 214 с.
Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 3 (59)- 2023 Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 3 (59)- 2023
12. Кодекси мурофиавии чиноятии Чумхурии Точикистон аз 03 декабри с. 2009, № 564 // [За-хираи электронй] - Речаи воридшавй: http://mmk.ti/content/кодекси-мурофиавии-чиноятии-чумхурии-точикистон (санаи мурочиат: 23.03.2023).
References
1. Belkin, R.S. Checking and clarifying indications on the spot: lecture / R.S. Belkin. - M.: Higher School of the Ministry of Internal Affairs of the USSR, 1961. - 26 p.
2. Belkin, R.S. Collecting, researching and evaluating evidence. Essence and methods: monograph / R.S. Belkin. - M., 1966. - 296 p.
3. Belkin, R.S., Livshits, E.M. Tactics of investigative actions / Belkin R.S., Lifshits E.M. - M.: New Lawyer, 1997. - 176 p.
4. Volchetskaya, T.S. Modeling when checking readings on site / T.S. Volchetskaya // XX scientific. Conf.: abstracts of reports. - Kaliningrad, 1988. - P. 36-44.
5. Gviliya, D.M. Some features of checking readings on site / D.M. Gviliya, S.A. Lubin // Izvestia Tuls. state un-ta. Ser.: Current problems of legal sciences. 2007. - Issue. 16. - Pp. 174-177.
6. Kulikov, V.N. Psychology of suggestion: textbook. allowance / V.N. Kulikov; Ed. A.G. Kovaleva.
- Ivanovo: Ivanovo State Publishing House. University named after Russia's first Ivanovo-Voznesensk City Council of Workers' Deputies, 1978. - 198 p.
7. Merkulova, M.V. Tactics of checking evidence at the scene of an event / M.V. Merkulova; Ed. prof. V.P. Lavrova. - M.: Yurlitinform, 2009. - 197 p.
8. Orlov, Yu.N. Checking the readings on the spot / Yu.N. Orlov // Legality. - 2008. - No. 2. - P. 2125.
9. Pobedkin, A.V. Criminal procedural evidence: monograph / A.V. Pobedkin. - M.: Yurlitinform, 2009. - 408 p.
10.Khlyntsov, M.N. Checking the readings on the spot / M.N. Khlyntsov; Ed. prof. D.P. Rasseikina.
- Saratov, 1971. - 120 p.
11.Shurukhnov, N.G. Tactics of checking and clarifying evidence on the spot / N.G. Shurukhnov // Forensic science. Lecture course. Vol. 7; Ed. prof. V.P. Lavrova. - M., 1997. - 214 p.
12.The Criminal Procedure Code of the Republic of Tajikistan dated December 3. 2009, No. 564 // [Electronic resource] - Access mode: http://mmk.ti/content/кодекси-мурофиавии-чиноятии-чумхурии-точикистон (access date: 23.03.2023).
